Dongeradeel

Voormalige gemeente
Noardeast-Fryslân
Fryslân

Dongeradeel

Terug naar boven

Status

- Dongeradeel is een voormalige gemeente in de provincie Fryslân.

- De gemeente Dongeradeel is in 1984 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Oostdongeradeel, Westdongeradeel en Dokkum. De hoofdplaats van de gemeente was Dokkum.

- De gemeente Dongeradeel is in 2019 opgeheven en overgegaan naar de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân.

- De gemeente Dongeradeel omvatte de stad Dokkum, de dorpen Aalsum, Anjum, Bornwird, Brantgum, Ee, Engwierum, Foudgum, Hantum, Hantumhuizen, Hiaure, Holwerd, Jouswier, Lioessens, Metslawier, Morra, Nes, Niawier, Oosternijkerk, Oostmahorn, Oostrum, Paesens-Moddergat (officieel zijn dat er 2), Raard, Ternaard, Waaxens, Wetsens en Wierum, en de buurtschappen Ald Terp, Betterwird, Boarnwerthuzen, Bollingawier, Dokkumer Nieuwe Zijlen (grotendeels), Dykshoarne, Ezumazijl, Fiifhuzen, Fiskbuorren, Fjildbuorren, Hantumerhoeke, Hantumeruitburen, Jewier, Kletterbuorren, Midhuzen, Mûnebuorren, Nijlân, Reidswâl, 't Skoar, Steenvak, Stiem, Teard, Teyebuorren, Tibma, Tilbuorren, Trijeboerehuzen en Wie. Dat zijn 1 stad, 27 dorpen en 27 buurtschappen in totaal.

- Wapen van de voormalige gemeente Dongeradeel.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Dongeradeel lag voor het vastelandsgedeelte Z van de Waddenzee, want een deel van de gemeente ligt in de Waddenzee, met in het N de zandplaten Rif (grotendeels) en Engelsmanplaat, tussen de Waddeneilanden Ameland in het W en Schiermonnikoog in het O, waardoor de gemeente in het N ook aan de Noordzee grenst. Verder ligt in het O van de gemeente een (kleiner) deel van het Nationale Park Lauwersmeer. De gemeente ligt daarnaast NW van de dorpen Kollumerpomp, Kollum en Buitenpost, N van de dorpen Oudwoude, Westergeest, Wâlterswâld en Damwâld en De Westereen, NO van de dorpen Sibrandahûs en Jannum en O van de dorpen Lichtaard, Reitsum, Hegebeintum, Blije en Ferwert. De hoofdplaats Dokkum ligt in het Z van de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Eind 2018, dus vlak voor haar opheffing, heeft de gemeente Dongeradeel ca. 9.600 huizen met ca. 24.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen in de voormalige gemeente) Dongeradeel, kun je terecht bij de Historische Vereniging Noordoost Friesland.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Provincie Fryslân heeft in 2019 diverse plekken aan de N358 Holwerd-Dokkumer Nieuwe Zijlen en ook de weg zelf heringericht. De weg vanaf de haven bij Holwerd is soms erg druk. Veel auto’s vertrekken tegelijkertijd vanaf de boot en de parkeerplaats. Ze rijden vanaf de provinciale weg N356 (de Grândyk). Vanwege de drukte loopt het verkeer bij de afslag naar de Fiskwei (de N358) vaak vast. Op het kruispunt van de Grândyk (N356) en de Fiskwei (N358) hebben we daarom een linksaf-vak aangelegd. Via dit linksaf-vak sorteert het verkeer richting de Fiskwei nu voor. Verkeer richting Hallum kan zo vlot door blijven rijden. Ook hebben we het voet- en fietspad samengevoegd. Daarnaast was de bestrating in Holwerd op de N358 ook toe aan onderhoud. De Fiskwei en Ternaarderdyk zijn daarom opnieuw bestraat. Zo kan deze weg de komende jaren weer veilig worden gebruikt. We hebben een fietspad aangelegd vanaf het kruispunt Grândyk (N356) en de Fiskwei (N358) tot aan de Nieuwe Zeedijk, en vanaf de rotonde bij Holwerd tot aan het kruispunt Grândyk en Fiskwei.

De provinciale weg N358 tussen Ternaard en Metslawier is een rechte weg die door het landschap heen loopt. Het verkeer mag er 80 kilometer per uur, maar rijdt vaak sneller. Op de kruispunten hebben automobilisten last van ‘polderblindheid’. Bestuurders kijken dan zover van te voren of er verkeer aankomt, dat ze het verkeer van dichtbij niet meer zien. Dat zorgt voor onveilige situaties. De maximumsnelheid op de kruis­punten is daarom teruggebracht naar 60 kilometer per uur. Ook de grote kruispunten, de afslag naar Wierum (de Ternaarderwei) en de afslag naar Oosternijkerk (de Mûnewei) hebben we flink aangepakt. Rechts heeft nu voor­rang op deze kruispunten. Zo worden bestuurders gedwongen om af te remmen en beter op te letten als zij de weg oversteken. Voor fietsers en voetgangers is er een aparte oversteekplaats aangelegd.Van 25 maart tot 22 april zijn de Wierumerwei richting Hantumhuizen en de Ternaardsterwei richting Wierum afgesloten voor verkeer. De doorgaande weg, N358, blijft open. Fietsers kunnen er wel langs.Werkzaamheden Engwierum - Dokkumer Nieuwe Zijlen

Er is ook een tijdelijke markering aangebracht op de N358 tussen Engwierum en Dokkumer Nieuwe Zijlen. We hebben meerdere meldingen gekregen over de verminderde geleiding op deze weg na de werkzaamheden van 2018. Na de werkzaamheden is de 60 km-zone bij Dokkumer Nieuwe Zijlen verlengd tot aan de kom van Engwierum. Hier is de provinciale weg op ingericht. Naast voorrang van rechts is er geen markering op de weg aangebracht. Binnen de provincie benadrukken we de 60 km-wegen met twee kleuren asfalt: donker in het midden en lichtgekleurd aan de buitenkant. De lichtere kleur asfalt heeft tijd nodig om te verkleuren. Dit is een proces dat onder invloed van zonlicht en het verkeer (slijtage) vanzelf gebeurt. Op het moment dat we het asfalt aanbrengen is het onderscheid in kleur nog niet goed te zien. Het verkleuren van de buitenste randen duurt langer dan we vooraf hadden verwacht. Tijdens deze overgangsfase hebben we van omwonenden en andere betrokkenen meldingen gekregen dat vooral bij regenachtig weer het erg donker is op de N358 tussen Engwierum en Dokkumer Nieuwe Zijlen. Hierdoor ontstaan onveilige situaties en dat willen wij als provincie natuurlijk voorkomen. We hebben gezocht naar een passende oplossing die de overgangsfase overbrugt. We hebben daarom een tijdelijke markering aangebracht. Deze markering heeft een gele kleur, om het tijdelijke karakter weer te geven. Deze markering verwijderen we op het moment dat het asfalt aan de zijkant van de weg goed verkleurd is." (bron: Provincie Fryslân)

- In 2012 zijn in de gemeente Dongeradeel 4 Dorpsontwikkelingsmaatschappijen (DOM’s) opgericht. Binnen deze maatschappijen in de dorpen Ee, Holwerd, Paesens-Moddergat en Metslawier zijn vrijwilligers actief die hun dorp een warm hart toedragen en die zich inzetten voor versterking van de leefbaarheid van hun dorp. Een Dorpsontwikkelingsmaatschappij voert concrete initiatieven uit voor plaatselijke woningen, gebouwen en de sociale omgeving. Ze hebben de afgelopen jaren al veel moois tot stand gebracht in hun dorpen. Wat er in het verleden is gebeurd, plus de actuele ontwikkelingen, kun je bekijken op de Facebookpagina 'Dorpsontwikkeling Dongeradeel'.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De tekst van het boek 'Noordelijk Oostergo. Dongeradelen' (Herma M. van den Berg, ca. 700 pag., uitg. Staatsuitgeverij, 1983) dat met name de monumentale objecten in dit gebied beschrijft, is via de link ook online te lezen.

- Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel beheert 26 kerktorens en 7 molens in deze voormalige gemeente. Op hun site worden ze allemaal beschreven.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Het noordelijke deel van de voormalige gemeente Dongeradeel is cultuurhistorisch en landschappelijk gezien nog een van de meest authentieke gebieden van Nederland. Het door dijken tegen het hoge zeewater beschermde gebied kent nog weidse uitzichten en hoge luchten. Binnen deze grote ruimte bevinden zich een groot aantal mooie op terpen ontstane dorpen met een vaak besloten en naar binnen gericht karakter, te weten: Ee, Holwerd, Metslawier en Paesens-Moddergat. Deze dorpen hebben, omdat ze nog zo goed bewaard en mooi zijn, de status van rijksmonument gekregen. Vanaf 1990 is er in deze dorpen sprake van een Beschermd Dorpsgezicht.

Om meer bekendheid te geven aan het gebied Noord-Dongeradeel en de 4 genoemde dorpen in het bijzonder, is in 2016 de Waddentour gerealiseerd. De Waddentour bestaat uit een aantal wandelroutes in en rond de 4 genoemde Beschermde Dorpsgezichten en een verbindingsroute tussen deze dorpen. Deze route voert je langs en door een aantal mooie en interessante plekken in het Noordoost-Friese landschap. De totale lengte is ca. 60 kilometer, en omvat een 3-tal varianten. Er is een route voor wandelaars, een route voor fietsers en een route voor automobilisten. Deels vallen deze routes samen maar er zijn ook gedeelten waarbij verschillende tracés worden gevolgd bijvoorbeeld van paden die alleen geschikt en toegankelijk zijn voor fietsers en/of voetgangers. Met een handige app kun je onderweg de route volgen die voor jouw manier van vervoer van toepassing is, en krijg je de wetenswaardigheden op je scherm te zien.

- In Dongeradeel daalt de bodem als gevolg van gaswinning door de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM). Dit heeft gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied. Wetterskip Fryslân heeft in 2016 deze gevolgen onderzocht en heeft maatregelen ontwikkeld om de gevolgen van de bodemdaling voor het watersysteem zoveel mogelijk te compenseren. De maatregelen bestaan uit een combinatie van peilverlaging, vergroten van waterberging en vergroten van afvoercapaciteit. Deze werkzaamheden zijn in 2017 uitgevoerd.

"Wetterskip Fryslân, provincie Fryslân en gemeente Noardeast-Fryslân bereiden een gebiedsproces voor in het gebied Dongeradeel. Op 1 december 2020 stemden de partijen in met de verdere verkenning van het gebiedsproces. In het gebied bij Anjum, Ee, Metslawier (= Oostdongeradeel) en Moddergat (= Westdongeradeel) daalt de bodem door gaswinning. Een gebiedsproces moet oplossingen bieden voor de gevolgen daarvan. Wetterskip Fryslân, Provincie Fryslân en gemeente Noardeast-Fryslân lieten een gezamenlijke voorverkenning uitvoeren naar een herstelaanpak. De vervolgstap is in gesprek gaan met partijen in het gebied. Het gaat dan bijvoorbeeld om landbouw- en natuurorganisaties. Ook zetten de overheden de gesprekken met de Commissie Bodemdaling Aardgaswinning Fryslân voort. Daarnaast wordt de relatie met lopende processen in het gebied zoals de dijkversterking Koehool-Lauwersmeer verkend.

Na gesprekken besluiten de overheden in het voorjaar van 2021 definitief over de aanpak van de gebiedsverkenning. Het idee is een integraal gebiedsproces te starten onder leiding van een gebiedscommissie, waar betrokken partijen uit het gebied actief aan deelnemen. Klimaatverandering. Bij herstelmaatregelen voor de gevolgen van de bodemdaling, kijken de overheden ook naar het toekomstbestendig maken van het gebied voor klimaatverandering. Bijvoorbeeld met maatregelen om de toename van verzilting van grond- en oppervlaktewater tegen te gaan.

Bodemdaling door gaswinning. Sinds 1987 wint de NAM gas in de omgeving Anjum, Ee, Metslawier en Moddergat. Dit is het oostelijke deel van het watersysteem Dongeradielen, tussen Oostrum, Wierum en het Lauwersmeer. Door gaswinning daalt de bodem. Op het diepste punt wordt een daling van ongeveer 19 cm verwacht. De gevolgen zijn het meest merkbaar in lagere delen van het poldergebied ten zuidwesten van Anjum, De Kolken (Noord). Daar is het grootste deel van de daling al gebeurd. Hier is bijvoorbeeld al een verminderde drooglegging in landbouwpercelen merkbaar. Ook komen oevers en kaden soms lager te liggen. De onafhankelijke Commissie Bodemdaling Aardgaswinning Fryslân beoordeelt de kosten voor schadeherstel of compensatie van bodemdaling. Die kosten worden door de NAM vergoed." (bron: Provincie Fryslân, december 2020)

Terug naar boven

Literatuur

- Het boek van de Ee (2014) is een landschapsbiografie van de Dokkumer Ee en het Dokkumer Grootdiep.

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Dongeradeel (online te bestellen).

Reactie toevoegen