Brantgum

Plaats
Dorp
Noardeast-Fryslân
Fryslân

Brantgum plaatsnaambord met dorpswapen [640x480].jpg

Brantgum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 1983 gemeente Westdongeradeel. In 1984 over naar gemeente Dongeradeel, in 2019 over naar gemeente Noardeast-Fryslân.

Brantgum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 1983 gemeente Westdongeradeel. In 1984 over naar gemeente Dongeradeel, in 2019 over naar gemeente Noardeast-Fryslân.

brantgum_op_kaart_openstreetmap.jpg

Brantgum ligt NW van Dokkum, ZO van Holwerd, ZW van Hantum. Het dorp wordt doorsneden door de N356 (Dokkumerwei). Het dorpsgebied grenst in het Z aan de Holwerter Feart. (© www.openstreetmap.org)

Brantgum ligt NW van Dokkum, ZO van Holwerd, ZW van Hantum. Het dorp wordt doorsneden door de N356 (Dokkumerwei). Het dorpsgebied grenst in het Z aan de Holwerter Feart. (© www.openstreetmap.org)

brantgum_collage.jpg

Brantgum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Brantgum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Brandgum..JPG

Daar ligt Brantgum

Daar ligt Brantgum

Brantgum. (2).JPG

Brantgum, met de 12e-eeuwse kerk

Brantgum, met de 12e-eeuwse kerk

brantgum_dorpshuis_de_terpring_50_jaar_2017.jpg

Dorpshuis de Terpring in Brantgum bestond in 2017 50 jaar, wat ze hebben gevierd met een ouderwetse Bûnte Jûn (Bonte Avond).

Dorpshuis de Terpring in Brantgum bestond in 2017 50 jaar, wat ze hebben gevierd met een ouderwetse Bûnte Jûn (Bonte Avond).

Brantgum

Terug naar boven

Status

- Brantgum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 1983 gemeente Westdongeradeel. In 1984 over naar gemeente Dongeradeel, in 2019 over naar gemeente Noardeast-Fryslân.

- Onder het dorp Brantgum valt ook de buurtschap Fjildbuorren.

- Dorpswapen van Brantgum.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
(eveneens) Brantgum.

Oudere vermeldingen
13e eeuw Brontegum, 1469 to Brantgum, 1500 thoe brantghum, 1505 Brantghum.

Naamsverklaring
Uitgaande van Brantinga-heem* is de betekenis 'woonplaats van de lieden van de persoon Brant'. Vergelijk Mantgum.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Brantgum ligt NW van Dokkum, ZO van Holwerd.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Brantgum 41 huizen met 295 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 90 huizen met ca. 220 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De plek waar nu het dorp Brantgum ligt, was hoogstwaarschijnlijk al tamelijk in het begin van onze jaartelling bewoond. Bij de verbreding van de weg Holwerd - Dokkum zijn daarvan enkele sporen gevonden in de vorm van fragmenten aardewerk en een van onregelmatige insnijdingen voorzien stuk rib, dat mogelijk bij het kaarden van wol gebruikt zou kunnen zijn. Veel is het dus niet en van de toenmalige bewoners weten wij eigenlijk heel weinig of niets.

Iets meer kunnen wij zeggen van het ogenblik waarop Brantgum een kerkdorp werd. Bij de restauratie van het kerkgebouw in 1973 werd de pleisterlaag van de muren gehaald en toen kwamen de oudste bouwfragmenten aan het licht. Het daarbij gebruikte materiaal - tufsteen - en de resultaten van een toen uitgevoerd bodemonderzoek brachten aan het licht dat de kerk in de 12e eeuw, dus tussen het jaar 1100 en 1200 gebouwd moet zijn. Aan de hand daarvan zouden wij kunnen zeggen dat het dorp nu zo'n ruim 800 jaar oud is. Van het oorspronkelijk kerkgebouw moeten wij ons niet al te grote voorstellingen maken. Het was een klein, rechthoekig gebouwtje met een oppervlakte van 7 x 14 meter en waarschijnlijk nog zonder toren. In de loop van de tijd is het gebouw in de 15e en 16e eeuw uitgebreid en kreeg het ongeveer zijn tegenwoordige vorm.

Brantgum had vroeger een aantal 'zaten', waarvan de meeste in de loop der tijd verloren zijn gegaan, zoals Amminga, Teijtiema, Jaringa, Menneda, Minnerda, Verdouwema, Montiama en Ripema.

Eind 18e eeuw zijn we in het begin van de tijd van patriotten en Fransen, een tijd die ook Brantgum niet geheel onberoerd heeft gelaten. Zo werd Geert Geerts in 1795 opgepakt omdat hij "Oranje boven" had geroepen. Hij kwam in de gevangenis in Leeuwarden terecht en werd op 29 september veroordeeld tot een half jaar verbanning uit Friesland. Hij keerde later weer in het dorp terug en zijn naam komt dan ook weer voor op de kerklijst van 1798. Wel bleef hij voorlopig uitgesloten van het kiesrecht, want op het stemregister voor de grondvergaderingen van 1798 komt hij niet voor.

Ook bestuurlijk bracht de Franse tijd grote veranderingen. Tot die tijd maakte Brantgum deel uit van de door grietman en bijzitters bestuurde grietenij Westdongeradeel. In 1811 werd die gesplitst in drie kleine gemeenten, Holwerd, Ternaard en Nes, waar een door het Franse gezag aangestelde maire en adjunct maire het voor het zeggen hadden. Het dorp maakte deel uit van de mairie Holwerd. Lang heeft die toestand niet geduurd; na de val van Napoleon en het vertrek van de Fransen uit ons land is de oude toestand weer hersteld. Het door de Fransen ingestelde Kadaster is echter de oude indeling blijven hanteren, daarom valt het dorp nog altijd onder de 'kadastrale gemeente Holwerd'.

Brantgum was rond 1840 een levendig dorp. Naast landbouw en veehouderij, het hoofdmiddel van bestaan, werden in het dorp tal van beroepen uitgeoefend.zoals bakker, schoenmaker, smid, timmerman, linnenwever, koopman, winkelier, schipper, kastelein, naaister en onderwijzer, zo blijkt uit de Volkstelling van dat jaar. Tien jaar later was de kastelein naast zijn herberg een wagenmakerij begonnen. Zijn vrouw dreef de bij de herberg horende winkel. Bovendien vestigde zich een schilder, een aanwinst voor het dorp.

In 1843 was het aloude schoollokaal vervangen door een nieuw gebouw, waarin zowel meester als leerlingen onderdak vonden. Het traktement van de meester was in die tijd niet bepaald hoog en dat leidde er toe dat de meester in 1856 wegens diefstal van lood van de kerktoren tot een gevangenisstraf van êên jaar werd veroordeeld. Het was een man, "die het noch aan bekwaamheid, noch aan scherpzinnigheid des verstands ontbreekt, een man met kennis en fijn oordeel, maar zonder goeden wil en zedelijke macht", aldus de burgemeester in zijn mededeling aan de gemeenteraad van dit treurige feit. (bron: Wim Keune, streekarchivaris Noordoost Friesland, 1990. Dit stuk is een samenvatting van een veel uitvoeriger betoog over de geschiedenis van Brantgum van dhr. Keune, dat je onder de link kunt vinden)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Waarschijnlijk was er rond 1540 al een school in Brantgum. De school werd eeuwenlang bekostigd uit de opbrengsten van landerijen van de kerkvoogdij. Pas vanaf 1871 komen de kosten voor onderwijs ten laste van de gemeente. In 1989 zijn ze in het pand aan de Stemhusstrjitte getrokken. De indeling van de school was speels en kindvriendelijk. Het aantal leerlingen schommelde jarenlang tussen de 30 en 40. Door de afnemende inwoner- en daarmee ook kindertallen in de dorpen heeft de Ids Wiersmaskoalle na afloop van schooljaar 2014-2015 de deuren moeten sluiten. In dat schooljaar waren er nog maar 25 leerlingen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Brantgum heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk en de dorpsterp aldaar.

- De Hervormde (PKN) kerk (Ids Wiersmastraat 4) staat midden in het radiale terpdorp en is gebouwd in de 12e eeuw. Pas bij de restauratie in 1972 werd duidelijk dat er sprake was van een oorspronkelijk romaanse kerk uit de 12e eeuw. Tot die tijd was aangenomen dat het een laatgotische kerk uit de 15e eeuw was. Bij het verwijderen van de pleisterlagen in 1972 bleken echter delen van de kerk uit de 12e eeuw te dateren. Twee traveeën van het schip, gemaakt van tufsteen, zijn in die periode gebouwd. Vooral in de noordwand van de kerk zijn duidelijk romaanse sierelementen te herkennen. De kerk is in de 16e eeuw naar het oosten verlengd. Uit die periode dateert ook het koor met de driezijdige afsluiting. Ten behoeve van meer licht zijn in de zuidwand grotere ramen aangebracht. Binnen staat een merkwaardige kerkenraadsbank, misschien een vroegere communiebank. Het eenklaviers orgel is in 1877 gebouwd door W. Hardorff. In en buiten de kerk vier 17e-eeuwse zerken. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk (17e eeuw). De kerk valt onder de Hervormde Gemeente Brantgum-Waaxens en is in bezit van Stichting Silean.

- Standbeeld van de in dit dorp geboren schilder Ids Wiersma, vervaardigd door beeldhouwer Gosse Dam. - Nog een pagina over Ids Wiersma.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Iepenloftspul (= openluchtspel) Brantgum (eind juni / begin juli).

- Bij de Kuier fan Brantgum (op een zondag in september) kun je kiezen uit verschillende afstanden. De opbrengst is voor een jaarlijks wisselend goed doel.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "De bomen die tussen het fietspad en de hoofdweg aan de Ids Wiersmastrjitte stonden, waren in een dusdanige slechte conditie dat wij besloten hebben ze te rooien. De bomen zijn aangetast door een schimmel die de essentaksterfte veroorzaakt. De bomen zijn begin 2021 vervangen door Ulmus 'Rebona' (iep), een iepsoort die resistent is tegen iepziekte." (bron: gemeente Noardeast-Fryslân)

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Brantgum (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Brantgum.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Nieuws uit het dorp en de buurdorpen Foudgum en Waaxens op Twitter.

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelang Brantgum.

- Dorpshuis: - "Een kort historisch overzicht van het ontstaan van Dorpshuis de Terpring. Wanneer is het begonnen? Een dorpshuis komt er niet zo maar vanzelf. Vele jaren geleden bleek telkens weer dat ‘de Oude School’ te weinig ruimte had en te weinig mogelijkheden bood voor allerhande activiteiten. Een dorpshuis moest er komen. Krachten werden toen gebundeld en het dorpshuis kwam er. 1963: 23 april: Eerste vergadering ter oprichting van Stichting Dorpshuis in de Oude School. Verslag van meester v.d. Baan: bouwkosten ca. 85.000 gulden. 25 april: Voorlopig stichtingsbestuur gekozen. 16 mei: Voorlichtingsavond in de NH kerk. Aanwezig 53 personen. Burgemeester Bekius: Het dorpshuis moet er komen wil Brantgum leefbaar blijven. Tevens zal er dan van de gemeente meer belangstelling zijn voor woningen en misschien enige werkgelegenheid tot stand worden gebracht. 1 okt: Doornemen en versturen van exploitatiebegroting en tekeningen van het dorpshuis. 19 okt: De akte is gepasseerd met de statuten van het dorpshuis.

1965: 20 sept: De bouwvergunning is verleend. De bouw is opgedragen aan J. Pols uit Brantgum oor 69508,70 gulden en het schilderwerk aan S. Terpstra eveneens uit het dorp voor 6587 gulden. De bouw is reeds begonnen. Meester v.d. Baan zal gevraagd worden ‘de eerste steen’ te leggen in november. 1966: 3 okt: R.J. Wiersma wordt bereid gevonden de functie van beheerder voorlopig op zich te nemen. 30 nov 15.00 uur: Officiële opening van het dorpshuis. 2013: Op 19 oktober 2013 was het precies 50 jaar geleden dat de akte gepasseerd is waarin de statuten staan beschreven van het dorpshuis. Om deze datum niet ongemerkt voorbij te laten gaan heeft het bestuur besloten de 'kleine zaal' te vernoemen naar iemand die in een hele lange periode ontzettend veel gedaan heeft voor het dorp en zijn inwoners. Bestuurslid van het dorpshuis, oprichter van Vogelwacht afd. Brantgum, stimulator en bestuurslid van de commissie Iepenloftpul, aanjager van de laatste grote verbouwing van het dorpshuis en PR man in hart en nieren. Vanaf 19 oktober 2013 heet de 'kleine zaal' dan ook Lammert Stellema Zaal."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Brantgum.

Reacties

(2)

"Brantgum heeft 3 rijksmonumenten." Dit blijken er 2 te zijn.

Dank voor de tip! Voorheen hebben er blijkbaar 3 in die lijst gestaan, vermoedelijk vanwege de Miedenmolen, die daar toen bij gestaan zal hebben. Wellicht viel die voorheen onder het dorpsgebied van Brantgum en heeft men op enig moment de dorpsgrens door de Holwerter Feart getrokken, waardoor hij onder het dorpsgebied van Holwerd is komen te vallen. Of hij heeft sowieso altijd al onterecht in die lijst gestaan. Hoe het ook zij, ik heb het aangepast.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen