Fryslân

Provincie
Fryslân

fryslan_plaatsnaambord_kopie.jpg

Sinds 1997 heet de provincie Friesland officieel Fryslân, óók in het Nederlands, wat ook blijkt uit dit bord. Nog niet alle 'Hollanders' weten dat. Maar ook Friezen spellen hun provincienaam - en verfrieste plaatsnamen - zelf nog wel eens verkeerd...

Sinds 1997 heet de provincie Friesland officieel Fryslân, óók in het Nederlands, wat ook blijkt uit dit bord. Nog niet alle 'Hollanders' weten dat. Maar ook Friezen spellen hun provincienaam - en verfrieste plaatsnamen - zelf nog wel eens verkeerd...

provincie_fryslan_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Provincie Fryslân anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Provincie Fryslân anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

fryslan_collage_1.jpg

Fryslân, collage van typisch Friese, waterrijke en weilandrijke dorpjes (© Jan Dijkstra, Houten)

Fryslân, collage van typisch Friese, waterrijke en weilandrijke dorpjes (© Jan Dijkstra, Houten)

fryslan_collage_dorpjes.jpg

Nog een collage, met enkele van de honderden ieniemienie dorpen die Fryslân rijk is (© Jan Dijkstra, Houten)

Nog een collage, met enkele van de honderden ieniemienie dorpen die Fryslân rijk is (© Jan Dijkstra, Houten)

fryslan_collage_2.jpg

En nog maar een collage. Want Fryslân, daar krijg je nooit genoeg van: daar kun je járen achtereen op vakantie voor je alle 11 steden, 400 dorpjes en 400 buurtschappen allemaal gezien hebt... (© Jan Dijkstra, Houten)

En nog maar een collage. Want Fryslân, daar krijg je nooit genoeg van: daar kun je járen achtereen op vakantie voor je alle 11 steden, 400 dorpjes en 400 buurtschappen allemaal gezien hebt... (© Jan Dijkstra, Houten)

fryslan_collage_2.jpg

Ook klokkenstoelen en kerkjes met zadeldaktorens zijn een typisch en overwegend Fries verschijnsel (© Jan Dijkstra, Houten)

Ook klokkenstoelen en kerkjes met zadeldaktorens zijn een typisch en overwegend Fries verschijnsel (© Jan Dijkstra, Houten)

fryslan_terpen.jpg

Fryslân is het land van de terpen. Helaas zijn er veel (deels) afgegraven wegens de vruchtbare grond, maar gelukkig zijn er ook nog veel wél bewaard en herkenbaar in het landschap.

Fryslân is het land van de terpen. Helaas zijn er veel (deels) afgegraven wegens de vruchtbare grond, maar gelukkig zijn er ook nog veel wél bewaard en herkenbaar in het landschap.

fryslan_kievit_onder_nestbeschermer.jpg

Een typisch Friese traditie is de uitdaging om in het voorjaar het eerste kievitsei te vinden. Tegelijkertijd doen de eizoekers (in het Fries: 'aaisikers') ook veel aan nestbescherming, om zo de weidevogels te beschermen tegen de landbouwmachines.

Een typisch Friese traditie is de uitdaging om in het voorjaar het eerste kievitsei te vinden. Tegelijkertijd doen de eizoekers (in het Fries: 'aaisikers') ook veel aan nestbescherming, om zo de weidevogels te beschermen tegen de landbouwmachines.

fryslan_west_herindeling_2018_kaart.jpg

In het westen van Fryslân is per 1-1-2018 flink heringedeeld. Op deze kaart kun je mooi zien hoe de situatie vanaf 2018 is geworden. Littenseradiel is over drie buurgemeenten verdeeld. Waadhoeke is de enige nieuwe gemeente. (© herindeling2018.frl)

In het westen van Fryslân is per 1-1-2018 flink heringedeeld. Op deze kaart kun je mooi zien hoe de situatie vanaf 2018 is geworden. Littenseradiel is over drie buurgemeenten verdeeld. Waadhoeke is de enige nieuwe gemeente. (© herindeling2018.frl)

fryslan_gemeenten_met_officiele_frietalige_plaatsnamen.jpg

Bij de zes donkerblauw gekleurde gemeenten op de kaart zijn de plaatsnamen officieel Friestalig. In de gemeenten Dantumadiel, Ferwerderadiel en Littenseradiel staat er ook geen Nederlandstalige variant meer op de plaatsnaamborden, bij de overige drie wel.

Bij de zes donkerblauw gekleurde gemeenten op de kaart zijn de plaatsnamen officieel Friestalig. In de gemeenten Dantumadiel, Ferwerderadiel en Littenseradiel staat er ook geen Nederlandstalige variant meer op de plaatsnaamborden, bij de overige drie wel.

Fryslân

Terug naar boven

Status

- Fryslân is een provincie. De hoofdstad van de provincie is Leeuwarden.

- Tot de grote gemeentelijke herindelingsronde van 1984 had de provincie nog 44* gemeenten. Na latere herindelingsrondes, waarbij in 2011 de gemeente Súdwest-Fryslân is ontstaan, in 2014 gemeente De Fryske Marren (en de gemeente Boarnsterhim in dat jaar over 4 omliggende gemeenten is verdeeld), in 2018 de gemeente Waadhoeke, en in 2019 de gemeente Noardeast-Fryslân, zijn er anno 2020 nog 18 gemeenten in deze provincie, zijnde Achtkarspelen, Ameland, Dantumadiel, De Fryske Marren, Harlingen, Heerenveen, Leeuwarden, Noardeast-Fryslân, Ooststellingwerf, Opsterland, Schiermonnikoog, Smallingerland, Súdwest-Fryslân, Terschelling, Tytsjerksteradiel, Vlieland, Waadhoeke en Weststellingwerf.

* Oorspronkelijk waren het er kennelijk 41. Het gezegde 'Op z’n elfendertigst' betekent tegenwoordig ‘uitermate langzaam en omslachtig’. Wie iets op z’n elfendertigst doet, laat zich niet opjagen - en dat kan nog weleens irritatie bij anderen wekken. Dit zou verwijzen naar de langzame manier waarop de Staten van Friesland, eeuwen geleden bestaande uit de afgevaardigden van 11 steden en 30 grietenijen, overlegden. Tegenwoordig wordt deze uitleg als onwaarschijnlijk gezien. In het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) staat namelijk dat op zijn elfendertigst oorspronkelijk een gunstige betekenis had: ‘keurig, netjes’. Het gezegde is ontstaan uit een weefterm. De elf-en-dertig was een kam voor het weven van zeer fijn textiel: een weefkam waar 41 gangen doorheen gingen (oftewel 11 en 30; vandaar elf-en-dertig) en 4100 draden doorheen konden worden geschoven. Zo’n kam was een van de fijnste die er bestonden. Dit weverswerk vereiste precisie; vandaar de originele betekenis ‘keurig’. Werken met de elf-en-dertig was ook tijdrovend; daardoor ontstond de latere betekenis ‘langzaam en omslachtig’. (bron: Onze Taal)

In de notitie Taakbewust toekomstbestendig (2009) van de provincie Fryslân schetst zij een beeld van mogelijk toekomstige herindelingen in de provincie. De Stichting voor Beleidsanalyse en Bestuursondersteuning pleit voor kleinschaliger samenwerkingsverbanden. In 2011 is het rapport "Meer burger, minder bestuur / Advies over de toekomstige lokaal-bestuurlijke inrichting van de provincie Friesland" verschenen, waarin een onafhankelijke Commissie van Wijzen pleit voor 9 grote, krachtige, op de toekomstige taken ingerichte Friese gemeenten (exclusief de Waddeneilanden).

- De oude historische, vaak op landschappelijke overeenkomsten gebaseerde, indeling van de provincie in regio's is in het dagelijks leven niet echt gangbaar meer. Sinds 2011 is er sprake van een pragmatischer indeling van de provincie (en ook dóór de Provincie) in 5 regio's, gebaseerd op politieke en anderszins samenwerkingsverbanden, namelijk Zuidwest, Noardwest, Noordoost, Zuidoost en het Waddengebied. De website Friesland Wonderland heeft de provincie veel verder in detail uitgesplitst en komt tot maar liefst 50 regio's.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
"De Friezen hebben hun naam aan het door hen bewoonde gebied gegeven. Aanvankelijk strekte dit zich langs de hele kust, van Zeeuws-Vlaanderen tot De Weser uit; de latere provincie is tot wat bescheidener proporties teruggebracht. Toch betekent dit wel, dat we de vroegmiddeleeuwse inwoners van de kuststreken van Groningen, Holland en Zeeland in feite als Friezen moeten aanduiden. Wat overigens de spelling van de provincienaam Friesland betreft is de vorm die met een F- begint lange tijd niet de enige geweest. Nog in de Grondwet van 1840 luidde de officiële schrijfwijze Vriesland. De spelling Friesland verscheen pas in die van 1848."(1)

Spelling
Sinds 1997 is Fryslân de officiële naam van de provincie. Sinds dat jaar is er formeel geen Nederlandstalige naam meer en hoort ook in het Nederlands deze spelling te worden gebruikt (op het provinciale bord elders op deze pagina wordt dat mooi gevisualiseerd). In de praktijk wordt in de Nederlandse spreek- en schrijftaal nog vaak de naam Friesland gebruikt (overigens, zo nemen wij waar, wordt er ook door Friese instanties pragmatisch mee omgegaan...).

Terug naar boven

Friese plaatsnamen

- Een beperkt aantal gemeenten in Fryslân heeft besloten om de namen van de dorpen in hun gemeente vanaf enig moment officieel Friestalig te doen zijn. Het betreft de gemeenten (met het jaar van ingang er achter) Boarnsterhim (1989), Dantumadiel (2009), Ferwerderadiel (1999), Leeuwarderadeel (2009), Littenseradiel (1993), Menameradiel (2010) en Tytsjerksteradiel (1989). Op Plaatsengids.nl hanteren wij de officiële plaatsnamen, dus Nederlands- óf Friestalig.

De Nederlandstalige varianten vermelden wij bij de formeel Friestalige plaatsnamen nog wél bij de plaatsen in kwestie (onder het kopje Naam > In het Nederlands), omdat je die immers nog kunt tegenkomen op bijvoorbeeld oude poststempels en ansichtkaarten en in archiefstukken, en zo bijvoorbeeld via de zoekfunctie van de site kunt traceren wat de huidige naam is (voorbeeld: voer in de zoekfunctie Idaard in en je komt op de pagina van Idaerd).

Een bijzonderheid m.b.t. de gemeente Achtkarspelen is dat zij in september 2016 heeft besloten dat de plaatsnamen van haar buurtschappen in het vervolg officieel Friestalig zijn. In de praktijk zijn veel namen van Friese buurtschappen Friestalig, ook bij gemeenten waar de dorpsnamen officieel Nederlandstalig zijn (voorbeeld: gemeente Smallingerland, de voormalige gemeente Dongeradeel).

- Overzicht van de 419 officiële plaatsnamen in Fryslân (d.w.z. de plaatsen waar in 1978, bij het ontstaan van het huidige postcodesysteem, een eigen postcode met bijbehorende postale plaatsnaam aan is toegekend. De ca. 400 buurtschappen - en daarmee in de praktijk ook woonplaatsen en plaatsnamen - die geen eigen postcode en bijbehorende eigen plaatsnaam hebben gekregen, ontbreken dus in dat overzicht).

- Voor wie overzicht van en inzicht in de complexe materie van de oneenduidigheid in de Friese plaatsnamen, straatnamen en bebording wil krijgen, bevelen wij het artikel Friese plaatsnamen als cultureel erfgoed aan (Ferjan Ormeling en Arjen Versloot, in It Beaken, 2008).

- Zie ook de (provinciale) folder 'Veelgestelde vragen over Friese plaatsnamen'.

Terug naar boven

Het Fries

- De Friese taal is als onderdeel van de regionale identiteit niet alleen een recht, maar ook een zaak die gewoon moet zijn. Dat staat in de in november 2018 verschenen Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer/Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2019-2023. Met de bestuursafspraak (de vijfde achtereenvolgende) geven het Rijk en de provincie Fryslân invulling aan de Wet gebruik Friese taal. De afspraken zijn gebaseerd op het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. Doelstelling van de afspraken is een toename van het aantal mensen dat de Friese taal schrijft, leest en spreekt. Extra aandacht is er voor het Fries in het onderwijs. Alle scholen in het Friese taalgebied moeten in 2030 voldoen aan de kerndoelen van het Fries. Provincie en Rijk zetten zich ook in voor de zichtbaarheid van het Fries. Die moet groter worden, zoals in de openbare ruimte, op bebording en ook bij kunst- en cultuurprojecten. De bestuursafspraak vormt de basis van het taalbeleid in de rechtspraak, media, zorg en cultuur.

- In 2007 zijn de waternamen in de provincie opnieuw officieel vastgesteld. De meeste waternamen zijn sindsdien in het Fries. - Overzicht waternamen in Fryslân op de kaart. - Onderaan deze pagina vind je overzichten van de waternamen op alfabet en per gemeente op alfabet.

- Het Fries is naast het Nederlands de enige andere Rijkstaal. Verder is er nog een aantal streektalen in Fryslân. Welke dat zijn kun je lezen in de Streektalenatlas 2014.

- De Fryske Taalatlas - verschijnt 1x in de ca. 4 jaar, onder de link vind je editie 2020 in het Nederlands, onder deze link vind je de Fryske Taalatlas in het Frysk - geeft een visueel overzicht van het beheersingsniveau en het gebruik van het Fries door de inwoners van Fryslân. Hierbij is gekeken naar het beheersingsniveau van de Friese taal (verstaan, spreken, lezen en schrijven) van de inwoners per gemeente. Je vindt in de Friese taalatlas meestal een weergave van de gehele provincie en van elke gemeente, met uitzondering van de waddeneilanden. Daarnaast wordt aandacht geschonken aan onder andere de ontwikkelingen op het gebied van taaloverdracht, het taalbeleid van gemeenten en de keuze van de inwoners voor een Friestalige huwelijksvoltrekking. De taalatlas is speciaal voor gemeenten bedoeld. Hiermee kunnen zij een doordacht en passend taalbeleid ontwikkelen.

- Op de site Gemeenten en Frysk vind je informatie over hoe de Friese gemeenten met het Fries in hun gemeente om kunnen gaan en hoe ze daar 'taalbeleid' voor kunnen maken.

- "Het Fries speelt een belangrijke rol in de provincie. Het is de moedertaal van meer dan de helft van alle inwoners en de taal wordt in het dagelijks leven volop gebruikt. Het Fries wordt op veel plaatsen gesproken. In de supermarkt, op school, bij de dokter, op de sportvelden; overal kom je het Fries tegen. Het is de taal van thuis, waarin je lacht of juist kwaad wordt. Fries is de taal die voor de Friezen dichtbij het gevoel staat. Het is de taal van het hart. Het boekje 'Taal fan it hert' (2018) vertelt het verhaal van de positie van de Friese taal. Denk bijvoorbeeld aan het Fries in het onderwijs en het gebruik van het Fries in de vrije tijd. Het boekje is zowel interessant voor niet-Friezen als Friezen. Provincie Fryslân stelt het boekje gratis beschikbaar in vier talen: Fries, Nederlands, Duits en Engels. Naast het boekje is er een app. In de Taal fan it hert-app is aanvullend materiaal te vinden over de onderwerpen in het boekje. Ook bevat de app een GPS-wandelroute door Leeuwarden. De route gaat langs plaatsen met een grote betekenis voor het Fries en verschillende Friese iconen. Je kunt de app 'Taal fan it hert' op je mobiele telefoon downloaden via de App Store en Google Play." (bron: Provincie) In 2004 is een eerdere editie van het boekje 'Taal van it hert' verschenen, dat via de link ook online is te lezen.

- "Stifting Afûk stelt him as doel om de kennis en it brûken fan de Fryske taal en de belangstelling foar Fryslân te befoarderjen."

- "De Ried fan de Fryske Beweging (RfdFB) is de belange-organisaasje foar minsken dy’t wiis binne mei Fryslân en har ynsette foar mear romte foar it Frysk en de Fryske kultuer. De Ried is in ûnôfhinklike frijwilligersorganisaasje. It is in stifting, dêr’t in tal organisaasjes by oansletten binne."

- Het laatste deel van het ‘Wurdboek van de Fryske taal’ is in 2012 gereed gekomen. Het woordenboek is ook online te raadplegen.

- "It Frysk Boun om Utens is de lanlike oerkoepeling fan ca. 18 Fryske kriten bûten Fryslân. It Boun hat as doelstelling: 1) in bân te lizzen tusken de Friezen bûten de provinsje en by harren it Fryske folkskarakter yn al syn uterings, benammen yn de taal, te bewarjen en te befoarderjen; 2) by oaren as Friezen, niget oan en begryp te bringen foar de provinsje, de Fryske taal, kultuer en skiednis."

- "Praat mar Frysk is de leukste kampanje fan Fryslân en elkenien kin meidwaan! Wolst op 'e hichte bliuwe fan alles wat wy by de ein hawwe? Like ús op Facebook of folg ús fia Twitter! Fansels kinst ek fergees promoasjemateriaal bestelle of dyn Praat mar Frysk-idee ynstjoere fia de website of fia WhatsApp: 06-27440494, fansels ek foar taalfragen of in moaie Frysk op 'e dyk-foto! Mei de Praat mar Frysk-kampanje wolle wy Friezen bewust meitsje fan ús taal en identiteit en de mearwearde sjen litte fan ús meartaligens. Simpel sein: drompels fuortnimme om it Frysk te brûken. Praat mar Frysk by de bakker, bank, dokter, it gemeenteloket, yn de bus en op it sportfjild omdat it kin!"

- En er is digitale hulp voor degenen die twijfelen aan een bepaalde spelling in het Fries: "Op Taalhelp.frl fynst allegear handige Fryske oerset-apps, wurdboek-apps, taalspultsjes en noch folle mear! En fansels ek it Frysk foar yn Microsoft Office! Gjin flaters mear yn Word, Outlook, Powerpoint en Excel!"

- Er zijn vele redenen waarom iemand zijn achternaam zou kunnen willen veranderen. Een daarvan is dat men een naam die oorspronkelijk Fries was, maar die na de invoering van de burgerlijke stand rond 1811 is vernederlandst, kan laten wijzigen naar de oorspronkelijke Friese naam (voor nadere informatie zie pag. 18 onder de link). Het kan gaan om een naam die is veranderd in een Nederlandse naam of waar de Nederlandse spelling op is toegepast.

Terug naar boven

Ligging

De provincie Fryslân ligt in het noorden des lands, en grenst in het N en NW aan de Waddenzee en - N van de waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog - aan de Noordzee, in het O aan de provincie Groningen, in het Z aan de provincies Overijssel en Flevoland, en in het ZW en W aan het IJsselmeer.

Terug naar boven

Statistische gegevens en andere data

- De provincie Fryslân heeft ca. 260.000 huizen met ca. 648.000 inwoners op een oppervlakte van ca. 3.342 km2 land. Verder is er nog ca. 2.407 km2 water.

- Met een gemiddeld aantal inwoners van 193 per km2 is Fryslân na Drenthe de dunstbevolkte provincie van Nederland.

- De provinciale website Fryslân in Cijfers biedt een schat aan statistische gegevens over met name demografie, cultuur / taal / onderwijs, economie / toerisme / recreatie, lokaal bestuur en veiligheid, milieu / duurzame energie, natuur en landschap, ruimte / wonen en erfgoed, sociaal beleid en zorg, verkeer en vervoer, en water.

- "De provincie Fryslân heeft te maken met veranderingen in de bevolkingssamenstelling. Er komen meer ouderen, minder jongeren en daarnaast krimpt de bevolking. Het inwonertal daalt naar verwachting tot 637.500 in 2030 en 619.000 in 2040. De urgentie om krimpmaatregelen te nemen wordt hiermee bevestigd. We willen de provincie vitaal en leefbaar houden. In de beleidsbrief Krimp en Leefbaarheid beschrijven we dat wij een rol zien voor onszelf in de samenwerking met overheden, maatschappelijke organisaties en marktpartijen. De komende periode zal de provincie als partner vooral faciliteren en stimuleren op het gebied van: goede spreiding en bereikbaarheid van (zorg)voorzieningen; digitalisering, de uitrol van breedband; onderzoeken van een transitiefonds voor een woningbestand en maatschappelijk vastgoed passend bij de veranderende bevolkingsopbouw; verbinden van agenda’s van stad en platteland; speciale aandacht voor het groeiend aantal ouderen. Ook bij het maken van (beleids)keuzes wordt rekening gehouden met krimp en leefbaarheid voor de langere termijn." (bron: Provincie)

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Fryslân, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- De Kanon fan de Fryske skiednis is een lijst van 41 onderwerpen, zogeheten ´vensters´ (11 en 30, symbolisch voor de 11 steden en 30 overige gemeenten die er tot 1984 in deze provincie waren) met de belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de provncie. Deze canons zijn mede bedoeld als handvat voor het geschiedenisonderwijs. De Kanon van Fryslân (tekstversie) is ook te bekijken in een tv-serie van SkoalTV (SchoolTV). Dat zijn 21 afleveringen. Via de link kun je de meeste afleveringen terugvinden en bekijken.

- Tresoar is de naam van het Fries Historisch en Letterkundig Centrum. De website geeft toegang tot een groot aantal databases waarmee het mogelijk is om thuis (voor-)onderzoek te doen in de collectie van Tresoar.

- Het nieuwe Fries Museum, sinds 2013 aan het Wilhelminaplein in Leeuwarden (voorheen aan de Turfmarkt) gaat over de Friezen en over Fryslân, een eigenzinnig stukje ‘buitenland in Nederland’. Over de 11 steden en het platteland, de haat-liefde verhouding met het water, de zoektocht naar het typisch Friese en de plek van deze provincie in de wereld. De schilderijen van Gerrit Benner, het zwaard van Grutte Pier, de film De Overval: samen vertellen ze het verhaal van Friesland. In 2015 heeft Bouwgroep Dijkstra Draisma het meest duurzame opslagdepot in Nederland gebouwd voor het Fries Museum, Tresoar en het Natuur- Scheepvaart- en Landbouwmuseum.

- Het in 1827 opgerichte Koninklijk Fries Genootschap van Geschiedenis en Cultuur zet zich in om het onderzoek naar en de belangstelling voor de Friese geschiedenis en cultuur te bevorderen.

- Stichting Archief- en Documentatiecentrum voor RK Friesland.

- Stichting Freonen fan de argiven in Fryslân (Stichting FAF).

- Historisch Tijdschrift Fryslân.

- Stichting Erfgoed Fundaasje duikt graag in bedrijfs- en familiegeschiedenissen. Zij houdt zich o.a. bezig met het verzamelen, beschrijven en digitaliseren van schriftelijk en materieel archiefmateriaal. Als een archief in kaart is gebracht, draagt de stichting haar kennis over aan Tresoar. Eventueel kunnen families (delen van) een archief alleen in bruikleen geven, zodat ze toch eigenaar blijven. En ze kunnen privacybepalingen opleggen, zodat stukken niet voor iedereen inzichtelijk zijn. Maar dan wordt het erfgoed in ieder geval goed bewaard. Want dat is het belangrijkste doel van de stichting. Voor nadere informatie zie ook het interview met de stichting in LC, 2-5-2017.

- In maart 2018 is het boek 'Een meelijwekkend volk' verschenen, een bloemlezing van teksten uit de oudheid en vroege middeleeuwen waarin ‘vreemden’ over Friezen schrijven. Voor het eerst zijn die teksten gezamenlijk in zowel Nederlandse als Friese vertaling gebundeld. De periode is ruim genomen: van de vroegste geschriften van de Romeinen waarin melding wordt gemaakt van de continentale kuststrook in Noordwest-Europa, tot de laatste vroegmiddeleeuwse auteurs die zich nog konden verwonderen over schokkende voorbeelden van Friese onaangepastheid.

- "Compilatie van filmbeelden uit het Fries Film Archief. In 2020 geproduceerd door het filmarchief in opdracht van het Fries Museum in het kader van 75 jaar Vrijheid. De film geeft een beeld van de periode 1939-1945 in Fryslân. De beelden zijn gedraaid door diverse Friese amateurfilmers, soms in het geheim."

- "In april 2022 is het nieuwe bronnenplatform Geschiedenislokaalfryslân.nl online gegaan. De site voorziet in de behoefte van Friese scholen naar online bronnen en lesmateriaal over erfgoed in Fryslân. Docenten en leerlingen kunnen er onderzoek doen naar gedigitaliseerde historische bronnen uit hun eigen omgeving. De site is een initiatief van Historisch Centrum Leeuwarden (HCL), Tresoar en Fries Verzetsmuseum, namens alle erfgoedinstellingen in de provincie. De site is gevuld in samenwerking met studenten van de lerarenopleiding Geschiedenis van NHL Stenden Hogeschool."

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "De Provincie wil investeren in een sterk vestigings- en leefklimaat en de verbinding met de bewoners. Niet voor een lineaire groei, maar voor een gezond, schoon en gelukkig Fryslân. In 2018 is de Beleidsbrief Circulaire Economie opgesteld. Het vervolg van de transitie naar een circulaire economie wordt nu beschreven in de Beleidsnota Economie 2021-2025: Ondernemend samen naar een brede welvaart. Gezond, schoon en gelukkig. In het Bestuursakkoord ‘Lok op 1’ staat de brede welvaart centraal. Deze beleidsnota geeft vanuit economisch perspectief invulling aan deze visie. De Provincie richt zich hiermee op het beleid van de toekomst. Niet alleen op de brede welvaart in het hier en nu, maar vooral ook op brede welvaart voor latere generaties, door in te zetten op een gezond, schoon en gelukkig Fryslân. Dit doet de provincie samen met ondernemers, onderwijs, andere overheden, brancheorganisaties en andere partijen.

Gedeputeerde Sander de Rouwe: “Om onze ambitie, doelen en resultaten te halen moeten we nadrukkelijk samenwerken. In de afgelopen jaren is in Fryslân een sterk verbonden ecosysteem ontstaan van ondernemers, onderwijs, overheid en maatschappelijke organisaties. Samen staan wij voor de ontwikkeling van de brede welvaart en de circulaire economie in onze provincie. Deze Friese aanpak willen we de komende jaren nog verder versterken. We merken dat onze hechte samenwerking een steeds nadrukkelijker handelsmerk wordt in zowel Nederland als Europa”.

Fryslân is een rijke provincie, op het gebied van taal, cultuur, natuurschoon en geluk. Door meer gebruik te maken van deze factoren, kan zij nog meer uitgroeien tot een herkenbare regio in Europa. De beleidsnota houdt hiervoor een vijftal lijnen aan: Ondernemend: investeren in en toekomstbestendig en krachtig MKB; Aantrekkelijk: investeren in een onderscheidend generiek vestigingsklimaat; Werkend: investeren in Human Capital en kennisinfrastructuur; Verbonden: investeren in ecosystemen voor kansrijke clusters; Coöperatief: investeren in samenwerking. Circulaire economie blijft een belangrijk speerpunt. Bij elke keuze die wordt gemaakt, wijst circulaire economie de weg. Dit gaat verder dan het gebruiken van restproducten; er is ook een belangrijke sociale component. Dit aspect wordt vergroot door een wendbare en weerbare Friese (beroeps)bevolking. Door educatie en scholing wordt Fryslân van een krimpregio een kansregio, met als overkoepelend doel om bij de top 3 van Europese regio’s op het gebied van circulaire economie te horen." (bron: Provincie, december 2020)

- "Hoe is het gesteld met de veerkracht van de Friese economie? Welke kennis is er nodig om de regionale opgaven in de provincie de komende tijd het hoofd te bieden? In het voorjaar van 2020 voerde het FSP (Fries Sociaal Planbureau), in samenwerking met het provinciale Innovatiepact, een vraagverkenning uit naar de regionale ontwikkeling in de provincie. Het resultaat is de rapportage ‘Samen werken aan Friese veerkracht. De kennisbehoefte van de triple helix in Fryslân op een rij’. Veerkracht is de capaciteit om tegenslag te kunnen incasseren en terug te kunnen veren. Maar ook: het vermogen om zich aan nieuwe omstandigheden aan te passen. Aanpassen vraagt om kennis, om inzicht waar de provincie economisch gezien staat, wat de kansen en uitdagingen zijn. Welke kennis is er nodig om de regionale opgaven in de provincie de komende tijd het hoofd te bieden? Deze opgaven omvatten duurzaamheid, brede welvaart, innovatie en human capital. Om dat in kaart te brengen spraken we met een grote groep bestuurders, ondernemers en vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen." (bron: FSP, december 2020)

- "De Friezen zijn de meest tevreden inwoners van Nederland, kopte de Volkskrant in 2019. Tegelijkertijd is het welvaartsniveau in Friesland lager den het gemiddelde in Nederland. Het Fries Sociaal Planbureau (FSP) noemt dat 'de Friese paradox'. De makers van de documentairereeks 'Beklimmers van het platteland' (Omrop Fryslân - NPO) gaan op zoek naar het perspectief voor deze regio. Voor beleidsmakers, politci en wetenschappers is deze reeks echt een aanrader om zich te kunnen verplaatsen in de bewoners die klagen over 'al die regels en plannen die over ons heen worden gestort'. Marijn Molema van het FSP legt uit dat het geluk bij de Friezen niet van boven komt maar in het hier en nu is. Dat alleen al is een mooi perspectief om je als systeemdenker in te verplaatsen. "De bewoners van het platteland willen wel vooruit, maar niet op de manier die bestuurders en wetenschappers voor ogen hebben. Het verschil zit vooral in de waardering wat er nu al is." Hopelijk slaat het vonkje over door een hoger wederzijds begrip tussen de systeem- en leefwereld." (bron: Platform31, november 2020)

- "Op dit moment waarderen Friezen de leefbaarheid in hun omgeving afgerond met een 8. Dat is een hoog cijfer en onze ambitie is dan ook om dit cijfer met gezamenlijke inzet zo te houden. De rol die de provincie Fryslân heeft in de Friese samenleving verandert. Allerlei ontwikkelingen hebben hier invloed op. In de beleidsbrief Leefbaarheid leggen we uit welke ontwikkelingen invloed hebben op onze rol en hoe wij de samenwerking met gemeenten en andere partijen vormgeven. Hoe we ruimte kunnen geven aan de energie die aanwezig is in de Mienskip, waardoor burgers zelf invulling kunnen geven aan leefbaarheid. Je kunt daarbij denken aan hoe wij initiatiefnemers in wijken en dorpen willen ondersteunen om nieuwe ontwikkelingen met vertrouwen in hun eigen kracht en kunnen tegemoet te treden, zodat ze zich in kunnen zetten voor toekomstbestendige wijken en dorpen. Onze meerwaarde zien wij in de ‘helicopterview’: breed meekijken en partijen aan elkaar verbinden. Bijvoorbeeld door kennisdeling en soms ook door op bepaalde dossiers de regie te nemen." (bron: Provincie)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Sinds 2018 zijn er in het kader van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018 11 fonteinen in de van de Elfstedentocht bekende Friese elf steden, gemaakt door internationale topkunstenaars uit 11 verschillende landen. De fonteinen zijn een succes, want toeristen, jong en ouder, gaan er graag - ín het water! - mee op de foto. En velen grijpen dit aan om alle 11 fonteinen en daarmee gelijk ook alle 11 steden te gaan bekijken. Een Elffonteinentocht dus. En dat was natuurlijk ook precies een beoogd gunstig neveneffect van het project. Bij de VVV's en TIP's kun je voor 2 euro een routekaartje ervan kopen. Regisseur Roel van Dalen volgde het kunstproject 11Fountains en was getuige van humoristische en confronterende situaties tussen de bevlogen kunstcurator Anna Tilroe en de nuchtere Friese bewoners. Hij vroeg cabaretier Jan Jaap van der Wal, geboren in Leeuwarden, de ontwikkelingen te beschouwen door er een snedige voorstelling over te maken, die in losse delen in zijn documentaire is verwerkt. 2Doc heeft er een vierdelige serie van uitgezonden, die je onder de link kunt terugkijken.

- Cultuurhistorische Kaart Fryslân.

- Stichting Alde Fryske Tsjerken zet zich in voor behoud en restauratie van de oude kerken in de provincie. Zij heeft ca. 50 kerken in beheer. Bijna al deze kerken zijn op de site van de stichting nu ook van binnen en van buiten te bekijken middels fraaie 360-graden foto's. - Rapport Hergebruik Fryske Tsjerken (2012). - Het Team Fryske Tsjerken denkt met de dorpen mee die een zinvolle herbestemming zoeken voor hun aan de eredienst onttrokken kerken. In 2004 is op initiatief van de Raad van Kerken Friesland gestart met het openstellen van een 25-tal kerken in de zomermaanden op de zaterdagmiddag. Deze openkerkenroute Tsjerkepaad is uitgegroeid tot de openstelling van inmiddels meer dan 250 kerken in de hele provincie, die in totaal gedurende de openstellingen ca. 40.000 bezoekers trekken. De meeste deelnemende kerken zijn in de zomermaanden wekelijks op de zaterdagmiddag geopend (van 13.30 tot 17.00 uur), andere minder vaak. Vrijwilligers staan klaar om als gastheer of gastvrouw iets over de geschiedenis van de kerk te vertellen en er is veelal koffie of thee. Als extra worden er vaak activiteiten georganiseerd zoals exposities, concerten of speciale fiets- en wandelroutes. Maar de kerken of kerkjes kunnen je ook uitnodigen tot rust en bezinning.

In april 2018 is het project 'Refugio in Friese kerken' feestelijk van start gegaan. 13 kerken bieden onderdak aan wandelaars en fietsers, die als pelgrim onderweg zijn. Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT) heeft er zelfs een Friese naam voor bedacht: 'tsjemping', een samentrekking van tsjerke (kerk) en camping. Pelgrims in het bezit van een pelgrimspas van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, een stempelkaart van het Jabikspaad of de Camino der Lage Landen kunnen er gebruik van maken. Donateurs van Stichting Alde Fryske Tsjerken mogen er ook slapen, op vertoon van het magazine 'Alde Fryske Tsjerken'. De kerken hebben maximaal vier veldbedden en gasten moeten zelf een slaapzak meenemen. Van april tot oktober kun je in de refugio's terecht. De refugio's zijn een initiatief van Stichting Santiago aan het Wad. Op hun site zijn routes en de adressen van de deelnemers te vinden.

- De Friese orgelstichting 'Organum Frisicum' bestaat anno 2020 al meer dan 25 jaar en zet zich in voor het gebruiken van kerkorgels in Fryslân. Nu steeds meer kerken leeg komen te staan, ontstaan er ook problemen met de orgels. Ze hebben geen functie meer en soms worden ze zelfs verplaatst of afgebroken. Kerkorgels zouden meer moeten worden opgenomen in het beleid rondom cultureel erfgoed, vindt de stichting. "In die discussie wordt het orgel vaak vergeten", zegt voorzitter Bearn Bilker. "Maar het is een heel belangrijk onderdeel van het Friese culturele erfgoed. We hebben zo'n 700 kerken en bijna elke kerk heeft een orgel." De doelstelling van de stichting was tot nu toe vooral het organiseren van orgelconcerten. Dat moet breder worden, zegt Bilker. "Niet alle orgels kunnen regelmatig worden bespeeld, maar we willen er wel aandacht voor vragen."

- Op de site van de Stichting Restauratie Hulpfonds Klokkenstoelen (de meeste klokkenstoelen in ons land staan in de provincie Fryslân, vandaar dat wij de link hier plaatsen) vind je o.a. overzichten van klokkenstoelen in ons land en nieuwsbrieven met nieuws over o.a. restauratie van klokkenstoelen.

- Anderhalve eeuw geleden stonden in Fryslân maar liefst 2400 molens. Nu zijn het nog ca. 130 werkende molens, waarvan Stichting De Fryske Mole er 42 in bezit heeft. Samen met andere moleneigenaren zet zij zich in voor het behoud van deze molens. - Het Gild Fryske Mounders is het opleidingsorgaan voor vrijwillige molenaars in de provincie. Sinds de oprichting van de vereniging zijn reeds vele molenaars geslaagd en bevoegd om zelfstandig een molen te mogen bedienen. Het Gild Fryske Mounders geeft samen met Stichting De Fryske Mole ieder kwartaal het blad 'De Utskoat' uit, met informatie over activiteiten en over het wel en wee van de Friese molens.

- Op de site van Stichting Windmotoren Friesland vind je een bestand met alle 257 windmotoren en windmotor-restanten die er momenteel in deze provincie nog zijn.

- Stichting Waterschapserfgoed is eigenaar van enkele bijzondere oude gemalen en andere waterstaatkundige werken die gerestaureerd zijn. Daarnaast probeert de stichting sommige objecten een nieuwe bestemming te geven. Een goed voorbeeld is het gemaal Veenpolder in Echten, waarin tegenwoordig een kunstgalerij en een expositie is gevestigd. In 2008 zijn door Wetterskip Fryslân 23 objecten (molens, sluizen, windmotoren en gemalen) overgedragen aan de stichting, met de verplichting om deze in stand te houden. Daarnaast rekent de stichting het tot haar taken om actief ‘het verhaal van het water’ (de geschiedenis van de waterbeheersing) uit te dragen aan de hand van de waterschapserfgoed objecten. Op de website van de stichting vind je beschrijvingen in tekst en beeld van alle waterschapserfgoed objecten die de stichting in eigendom heeft.

- Boerderijenstichting Fryslân zet zich in voor het behoud en waar nodig herbestemming van de karakteristieke bouwkunst op het Friese platteland, in het bijzonder die van boerderijen, hun bijgebouwen en de boerenerven. "Toen we in 2017 begonnen met ons onderzoek naar de gelede- en de Amerikaanse boerderijen in de provincie, waren we van plan de resultaten ervan te zijner tijd in één boek te presenteren. Naar mate het onderzoek vorderde en we steeds meer boerderijen, met name van het gelede type, op het spoor kwamen, leek het ons beter twee boeken uit te brengen. Een over de gelede boerderijen en een over de Amerikaanse boerderijen. Omdat het aantal Amerikaanse boerderijen vrij beperkt is, zijn we ongeveer in 2019 begonnen dit type boerderij met voorrang te onderzoeken en de gegevens vast te leggen. In totaal gaat het om 22 boerderijen, gebouwd of verbouwd tussen de jaren 1923 en 1963. Vijf hiervan zijn in de loop der jaren afgebroken."

- "In oktober 2020 is het boek 'Cultureel erfgoed op it Fryske boerehiem' verschenen. Het boek is geschreven door Rudolf Jan Wielinga en Wiebe Hoekstra. Beiden zijn bestuursleden van Boerderijenstichting Fryslân. Met het boek wordt aandacht gevraagd voor de rijkdom van historische elementen bij Friese boerderijen. En dat is van belang. Want in rap tempo verdwijnt er veel geschiedenis. Rudolf Jan Wielinga heeft in de loop van de jaren veel gegevens verzameld over het boerenerf in het verleden. Samen met historicus Wiebe Hoekstra was hij twee jaar lang regelmatig op pad om gegevens te documenteren en aan te vullen. De Friese Boerderijenstichting hoopt dat het boek eigenaren van boerderijen, het grote publiek en overheden inspireert. Volgens de stichting moet voorkomen worden dat 'de juwelen van het Friese platteland' verdwijnen. Want door het moderniseren van de landbouw en de veranderende functies van boerderijen verandert vaak de inrichting van een erf. De stichting wil de historische elementen juist koesteren en bewaren voor de toekomst."

- De site Stinsen in Friesland, opgezet en onderhouden door Kees Braaksma, bevat beschrijvingen in tekst en beeld van bijna 600 stinsen en states die in de provincie voorkomen en voorkwamen. Want vele zijn in de loop der tijd afgebroken. Maar gelukkig zijn er ook nog veel over die je nog wél kunt bezichtigen. - In februari 2018 is het boek 'Staten, stinzen en buitenplaatsen in Friesland. Plaatsen van verdediginge als wel tot aangename en gemaklijke wooningen gebouwd' verschenen (auteur: kunsthistorica Rita Radetzky). Het boek omvat de grondig herziene teksten van de drie brochures van Stichting Staten en Stinzen (die het boek heeft uitgegeven), plus uitbreidingen en vooral veel fraaie illustraties. Overigens is de correcte spelling stinzen, met een z. Waarom dat zo is, kun je lezen aan het eind van Nieuwsbrief 2019.2 van Stichting Staten en Stinzen.

- Terpen zijn kenmerkende elementen in het Friese landschap. Vanaf ongeveer 500 v Chr. gingen mensen op terpen wonen op de kwelders langs de kusten van Groningen en Fryslân. Veeteelt en akkerbouw leverden veel op in dit vruchtbare kweldergebied. Terpen zijn woonheuvels die de mens opwierp in destijds nog onbedijkte gebieden. Tussen ongeveer 1850 en 1950 zijn veel terpen geheel of deels afgegraven om de vaak vruchtbare grond als meststof te kunnen verkopen. Talloze archeologische vondsten kwamen daarbij tevoorschijn, zoals potten en objecten van aardewerk, benen werktuigen, bronzen beeldjes en runenhoutjes. De terpen hebben sindsdien internationale bekendheid gekregen. De provincie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn in 2011 het Terpenproject Fryslân gestart, waarbij naar oplossingen wordt gezocht om verval van de terpen tegen te gaan. De Vereniging voor Terpenonderzoek heeft als doel het bevorderen van het archeologisch onderzoek naar de activiteiten van de bewoners van de kwelders langs de Waddenzee. Waar mogelijk draagt de vereniging bij aan de bescherming en het behoud van wierden en terpen en hun landschappelijke context. Sinds augustus 2014 wordt onderzoek gedaan naar de overblijfselen van de vroegere terp Stapert bij Wommels, een van de oudste terpen van ons land. De provincie Fryslân heeft in 2010 24 ha aan onbebouwde terpen in de regio Noardwest Fryslân benoemd die zij wil aankopen omdat ze cultuurhistorisch van belang zijn. Het gaat om eeuwenoude terpen die in het boerenland liggen en kwetsbaar zijn. Beluister de reportage met gedeputeerde Johannes Kramer hierover (26-6-2018).

- In 1874, anderhalve eeuw nadat de provincies Groningen en Friesland hun grenzen hebben bepaald, wordt de scheidslijn tussen de beide provincies gemarkeerd met 25 ijzeren grenspalen. Inmiddels weer bijna anderhalve eeuw verder, zijn vandaag de dag 4 palen verdwenen, maar is de rest nog terug te vinden, in allerlei toestanden: van prachtig, historisch verantwoord, gerestaureerd of fantasievol opgeschilderd tot volkomen vervallen en onttakeld. Onder de link worden alle exemplaren beschreven.

- Monumentenwacht Fryslân reikt eigenaren van monumenten een helpende hand. Met (periodiek) inspecteren en rapporteren én met klein (nood)herstel.

- Steunpunt Monumentenzorg Fryslân ondersteunt overheden, erfgoedorganisaties, eigenaren en beheerders van monumenten, door actuele informatie te verstrekken over de monumentenzorg, archeologie en al het andere erfgoed in deze provincie.

- Bij Museumfederatie Fryslân zijn ruim 70 musea in de provincie aangesloten.

- De Friese Waterlinie ontstond in de 16e eeuw en heeft tot het einde van de 17e eeuw een militaire functie gehad. Binnen het geheel van de noordelijke verdedigingslinies vormt de Friese Waterlinie samen met de Groningse Schansenkrijg de tweede linie die ten doel had om Noord-Nederland te beschermen tegen de vijand uit het zuiden en het oosten en tegen invallen vanuit zee. Omdat Friesland in die tijd aan drie zijden door de zee wordt omringd (Zuiderzee, Waddenzee en Lauwerszee) en aan de zuidoostzijde werd begrensd door de moerassen van het hoogveen, was het gebied van nature goed te verdedigen. Welke rol deze waterlinie in de geschiedenis heeft gespeeld, kun je lezen in allerlei artikelen op de site onder de link. Vele schansen van deze waterlinie zijn verdwenen, maar er zijn er ook nog een aantal gehandhaafd en/of hersteld. Welke dat zijn, kun je zien op de recreatieve fietskaart Friese Waterlinie.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "Op Leeneenfries.nl kom je in contact met Friezen die jou een onbekende plek tonen, je iets nieuws leren of iets bijzonders vertellen. Leen een Fries draait om ontmoetingen. Persoonlijk, kleinschalig en laagdrempelig. Je kunt Friezen voor van alles lenen. Van een rondleiding door een historisch gebouw of een prachtige natuurwandeling tot een sportactiviteit of een heerlijk kopje koffie met een leuk gesprek. Leen een Fries is voor iedereen. Of je nu op bezoek bent in Fryslân en de provincie wilt leren kennen of in de provincie woont en lekker wilt urban sketchen. Het is bovendien nog gratis ook! Handig: de leen-Friezen spreken vaak meerdere talen. Op Leeneenfries.nl vind je een mooie ‘collectie’ van leen-Friezen en activiteiten. Ook je verhaal, passie of talent met anderen delen? Dan kun je natuurlijk ook zelf een leen-Fries worden! Want: wat voor jou gewoon is, is voor anderen vaak bijzonder. Bijvoorbeeld je passie voor een stad, dorp of gebied. 'Leen een Fries' is een initiatief van de Friese bibliotheken. Ze laten daarmee zien dat de bibliotheek zoveel meer is dan boeken alleen. De bibliotheek brengt mensen en kennis graag bijeen."

- De vrijwilligers van Stichting Friesland Beweegt verzamelen iedere week honderden leuke evenementen, uitjes en workshops in één overzichtelijke agenda. Organiseer je zelf iets dat er nog niet in staat, dan kun je dat gratis aanmelden. De stichting organiseert ook zelf spraakmakende belevenissen voor de actieve recreant. Zo is er de Eilandvijfdaagse met historische zeilschepen en iedere dag wandelen en fietsen op een ander eiland, diverse Elfstedentochten, de Boerderijenwandeltocht en de Afsluitdijk Tijdrit.

- Een typisch Friese traditie is de uitdaging om in het voorjaar het eerste kievitsei te vinden. Die datum komt de laatste decennia steeds vroeger in het voorjaar te liggen. Waarom dat zo is, kun je lezen in het Compendium voor de Leefomgeving. Het eerste kievitsei staat symbool voor het begin van het voorjaar en voor de start van het weidevogelseizoen. Op 28 februari 2019 is in gemeente De Fryske Marren het eerste kievitsei van 2019 gevonden. Nog nooit is een eerste kievitsei zo vroeg gevonden.

- Tijdens de Friese Molenaarsdag (op een zaterdag eind maart) zijn veel van de Friese molens geopend voor bezichtiging. De Friese Molendag is ontstaan in 1999 vanuit de publieke en verenigingsvraag (Gild Fryske Mounders) om een dag te organiseren voor Friese molens. Naast de Landelijke Molendag in mei heeft de werkgroep Friese Molendag besloten deze dag vanaf 2017 los van de landelijke Open Monumentendagen in september te organiseren (waar het voorheen mee gecombineerd werd), en wel op een zaterdag eind maart, zodat deze dag niet meer in de schaduw staat van een ander landelijk evenement, én de molenaars op de landelijke Open Monumentendagen zelf ook eens ergens heen kunnen.

- Bevrijdingsfeastival Fryslân (5 mei).

- In de week van Hemelvaartsdag (in 2020 voor de 74e keer) is er de 11-Stedenwandeltocht. Een 207 kilometer lange tocht die de wandelaars in 5 dagen door de historische Friese 11 steden leidt. Tussen de steden wandel je door het uitgestrekte weidelandschap en pittoreske dorpjes. Tijdens de tocht kun je genieten van de weidse vergezichten, de prachtige velden met grazende koeien, Friese paarden en de rijke geschiedenis van het landschap. Je wandelt per dag een afstand van gemiddeld 45 km. Alleen de laatste etappe van Dokkum naar Leeuwarden is korter (28 km). Het is ook mogelijk om 1 of 3 dagen deel te nemen. Voor diegene die de gehele tocht volbrengt is er het felbegeerde 11-Stedenwandelkruisje, een van de drie officiële 11-Stedenkruisjes.

- Tijdens de pinksterdagen trekt men steppend, fietsend en met de motor / auto / trike / solex langs de Friese Elf Steden. Ook voor wie de ronde niet maakt of de deelnemers niet staat aan te moedigen, is er langs de route van alles te doen, bijvoorbeeld mooie voertuigen kijken, een braderie bezoeken, naar de kermis gaan of genieten van muziek. In 1985 zijn 13 personen vanuit Bolsward op een step met wielmaat 12,5" vertrokken om langs de elfsteden te gaan. Onder het motto “op kinderspeeltuig voor kinderspeeltuig” werd geld opgehaald voor KDC It Mearke, een kinderdagverblijf voor meervoudig gehandicapte kinderen in Bolsward. Met deze sponsortocht was een traditie geboren. De Bolswarder Step Vereniging (BSV) werd opgericht en sindsdien wordt op 1e Pinksterdag jaarlijks de Step Elfstedentocht georganiseerd.

De Fietselfstedentocht is er al sinds 1912. Deze 235 km lange tocht start en finisht in Bolsward. De ca. 15.000 deelnemers starten in 23 verschillende groepen, ’s morgens tussen 05.00 en 08.00 uur. Iedere 8 minuten start er een groep met ongeveer 650 deelnemers. Om de tocht te volbrengen moeten de deelnemers alle stempels bij de verschillende posten hebben gehaald en uiterlijk om 24.00 uur bij de laatste finishcontrole in Bolsward zijn. Op tweede pinksterdag organiseert de Friesche Motorclub de Elfstedentocht voor motoren, trikes, auto’s en Solexen. Het is een toerrit van ca. 240 kilometer door het fraaie Friese land. En dan kun je in september de Elfstedentocht ook nog SUPpend afleggen, waarvoor zie enkele alinea's hieronder.

- In principe jaarlijks is er het Grut Frysk Diktee (Groot Fries Dictee) (in juni 2018 was het voor de 16e keer).

- Een bijzonder fenomeen in Fryslân zijn de jaarlijkse Iepenloftspullen (openluchtspelen) in de zomer. Ca. 15 dorpen doen aan deze jaarlijkse traditie. De bekendste is het Iepenloftspul van Jorwert. Jaarlijks worden Gouden Gurbes uitgereikt (een variant van de Oskar) voor de beste hoofdrol, de beste bijrol, de beste voorstelling en de beste vormgeving. Gurbe is een mannetje dat al sinds 1952 met zijn vrouw Loltsje dagelijks commentaar op het nieuws geeft op de voorpagina van de Leeuwarder Courant.

- De Kennedymars Fryslân (eind augustus, in 2021 voor de 13e keer) heeft een lengte van 80 km en voert je door het coulisselandschap en het terpengebied van Noordoost-Fryslân. Je kunt ook kiezen voor 20, 40 of 60 km.

- Naast alle 'alternatieve Elfstedentochten' met Hemelvaart en Pinksteren (waarvoor zie enkele alinea's hierboven), is er in september (in 2020 voor de 12e keer) ook nog de SUP 11 City Tour; de Elfstedentocht op een sup-board, in 5 dagen tijd.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Friesland bestond ooit uit zeven 'zeelanden'. Dat gegeven inspireerde routemakers tot het uitstippelen van het Groot-Frieslandpad: van de Noordzeekust tot over de Duitse grens. Het Groot-Frieslandpad (LAW14) doorkruist Noord-Holland, Friesland, Drenthe en Groningen tot aan OstFriesland. De 362 km lange route loopt van Bergen aan Zee naar Leer door een weids landschap met statige boerderijen, langgerekte dorpen en slingerende dijken.

- Natuurmuseum Fryslân is een museum voor kinderen, ouders en grootouders, natuurliefhebbers en iedereen die wel eens een potvis van nabij wil zien, een rondje boven de provincie wil vliegen of over de bodem van een sloot wil lopen. Zelf doen en beleven staat centraal in het museum. Drie verdiepingen vol informatie, bijzondere dieren en planten, opdrachten, proefjes, spelletjes en andere verrassingen nodigen uit om ontdekt te worden.

- Gedetailleerde informatie over ontstaan en ontwikkeling van de regionale landschappen in deze provincie, vind je in de - via de link online te lezen - studie Ontgonnen Verleden. Historisch-geografische regiobeschrijvingen betreffende de provincie Fryslân (159 pagina's, Ministerie van LNV, 2009).

- In het Natuurbeheerplan Fryslân 2021 geeft de provincie aan voor welke gebieden in de provincie subsidie kan worden aangevraagd voor het beheer van natuur, agrarische natuur en landschapselementen. In het plan staan ook de voorwaarden die aan de subsidie verbonden zijn. Voor de aangewezen gebieden is aangegeven wat de natuurambitie is en welk beheertype daarbij hoort.

- "In Nederland is er een groeiend onbehagen over de kwaliteit van het landschap. Dit geldt ook voor Fryslân, volgens velen de mooiste provincie. De diversiteit en schoonheid van het Friese landschap brokkelt zienderogen af. Anonieme bedrijventerreinen, willekeurig geplaatste windturbines en een verschrompelend veenweidegebied zorgen voor ‘landschapspijn’. Kan het tij gekeerd worden? Op een rondreis door de verschillende landschapstypen van de provincie laat landschapsarchitect Peter de Ruyter in zijn boek ‘Vloeiend landschap’ (2020) zien dat het nog niet te laat is.

Door mee te bewegen met toekomstige veranderingen als een stijgende zeespiegel en een krimpende bevolking ontstaan er kansen voor verbetering. Door het huidige landgebruik oxideert het veen in rap tempo; huizen verzakken, kades kantelen en verhalen verdwijnen. Tegelijkertijd is er door de klimaatverandering behoefte aan berging van zoet water en is er de vraag naar robuuste gebieden voor natuurinclusief boeren. Is er een nieuwe verhouding tussen melk en water mogelijk? Peter de Ruyter pleit voor een ruilverkaveling 2.0 in het Friese landschap, met ruimte voor verschillen, verschuivende verantwoordelijkheden en nieuwe landschappelijke kwaliteiten. 'Vloeiend landschap' is een pleidooi voor visie en regie met plaats voor een betrokken houding van de burger, de mienskip." Landschapsarchitect Peter de Ruyter was van 2008 tot 2012 directeur van Atelier Fryslân, dat gevraagde en ongevraagde adviezen over het landschap gaf.

- Het veenweidegebied heeft te maken met bodemdaling door lage polderpeilen. De ontwikkelingen in het gebied verlopen langzaam, maar de effecten van bodemdaling zijn niet terug te draaien. Voorbeelden van deze effecten zijn toenemende kosten voor het waterbeheer en een toename van funderingsproblemen. Maar ook een verhoogde CO2-uitstoot. De provinciale Veenweidevisie heeft tot doel om deze problemen te verminderen en waar mogelijk op te lossen. Het veenweidegebied in Fryslân is, zonder de Friese meren, 73.000 hectare groot, aldus de Veenweidevisie. In dit gebied zijn ca. 1000 agrarische bedrijven actief, waarvan 90 procent melkveehouderij is. In de hele provincie zijn ongeveer 2700 melkveebedrijven. De in juli 2019 gelanceerde site Veenweide Fryslân maakt informatie over de Friese Veenweidevisie toegankelijk voor direct betrokkenen en andere belangstellenden. Op de website is te lezen welke projecten en onderzoeken er worden uitgevoerd en in welke gebieden dat gebeurt.

"De provincie, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken veenweidengemeenten hebben in november 2020 het ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’ gepresenteerd. In het programma wordt de aanpak tot 2030 beschreven om veenafbraak, bodemdaling en CO2-uitstoot in het Friese veenweidegebied te beperken. De doelstelling is dat in 2030 de emissie van CO2 uit de Friese veenweidegebieden met 0,4 megaton is afgenomen. De bodemdaling moet de komende 10 jaar met gemiddeld 0,2 centimeter per jaar afnemen. Momenteel ligt de bodemdaling als gevolg van veenoxidatie op circa 1 centimeter per jaar. Er wordt een start gemaakt met de aanpak in de gebieden Aldeboarn/De Deelen en Hege Warren. In gebieden met een veenweidepakket van meer dan 80 centimeter en een kleidek dunner dan 40 centimeter worden het eerste maatregelen genomen. Daar valt de meeste winst te halen in het beperken van de veenafbraak. In de gebieden Idzegea, Brekkenpolder, Groote Veenpolder en Grouster Leechlân willen de overheden aan de slag als er voldoende geld voor beschikbaar is. In 2026 besluiten de overheden welke maatregelen ze in deze gebieden gaan nemen om de doelstelling voor 2030 te kunnen realiseren. De kosten van het totale programma worden geraamd op 550 miljoen euro. Maatregelen in de landbouw vergen 417 miljoen euro. Boeren moeten worden gecompenseerd voor het waardeverlies van hun grond en de lagere opbrengst die ze kunnen realiseren. De kosten voor aanpassing van de waterhuishouding worden geschat op 102 miljoen."

- "Het veldseizoen van het tweede en laatste jaar van het project Vogels en Voorspoed Fryslân is in augustus 2020 achter de rug. Samen met 18 melkveehouders uit vier agrarische collectieven in Friesland (Noardlike Fryske Wâlden, It Lege Midden, Waadrâne en Súdwestkust) doet het Louis Bolk Instituut onderzoek naar de meerwaarde van beweidingsmaatregelen voor bedrijfsvoering en weidevogels. Beweiding voor weidevogel en bedrijf. Beweiding kan een belangrijke positieve bijdrage leveren voor weidevogels: door beweiding ontstaan er verschillende groeitrappen en grashoogtes tussen verschillende percelen (mozaïekbeheer). Bovendien gebruiken onder andere kievit- en gruttogezinnen graag beweide percelen: door de lage vegetatie op begraasd grasland kunnen kuikens zich makkelijk door het weiland bewegen, terwijl de mestbossen goede dekkingsmogelijkheden bieden tegen predatie. Niet onbelangrijk is dat koeienvlaaien een broedplaats vormen voor wormen, vliegen en kevers, belangrijke voeding voor de weidevogels en hun kuikens. Om deze positieve eigenschappen van beweiding optimaal in te zetten bij weidevogelbeheer is het van belang om de beweiding (en bemesting) zo goed mogelijk af te stemmen op de (verwachte) aanwezigheid van vogels en overig beheer, zoals maaien en percelen met uitgestelde maaidatum. Tegelijkertijd biedt beweiding en een goede benutting van weidegras vrijwel altijd economische voordelen, omdat kosten voor krachtvoer en voederwinning en bemesting lager zijn.

Uittesten van beweidingsmaatregelen. Het doel van het project Vogels en Voorspoed is het ontwikkelen en uittesten van beweidingsmaatregelen die een meerwaarde hebben voor het bedrijf én voor weidevogels. Het project richt zich zowel op boeren in Fryslân die aan agrarisch natuurbeheer doen als boeren die dat (nog) niet doen. In 2020 brengen we op deze praktijkbedrijven wederom de interactie tussen weidevogels en beweiding en graslandbeheer in kaart. Daarnaast monitoren we het effect van beweiding (t.o.v. maaien en beheerland) op de graslandstructuur (dekking en doorwaadbaarheid voor kuikens) en de voedselvoorziening (insecten) voor weidevogels en hun kuikens. Tevens worden potentiële beheersmaatregelen in praktijkproeven uitgetest en het effect op condities voor weidevogels en inpasbaarheid in de bedrijfsvoering onderzocht. De komende maanden gaan we aan de slag met het verwerken en analyseren van de verzamelde resultaten. Het uiteindelijke doel is om deze bevindingen te gebruiken voor het maken van handleidingen en factsheets. Daarnaast vormt het ook de basis voor voorstellen voor pakketaanpassingen." (bron: Dairy Campus, augustus 2020) - Bekijk hier de resultaten van 'Voorweiden voor weidevogels' uit 2018.

- Kening fan 'e Greide is een community-project dat aandacht vraagt voor de toekomst van het weide- en cultuurlandschap. En al het leven en werken daarin en omheen. De bedreigde grutto, 'Koning van het weiland', staat er symbool voor.

- Reportage over veerpontjes in Fryslân.

- Veel boeren en particulieren in deze provincie doen vol overgave aan agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Zij zijn aangesloten bij een van de 7 professionele agrarische collectieven in de provincie. Deze collectieven coördineren de beheeractiviteiten van ruim 2000 Friese boeren. Het Kollektivenberied Fryslân (KBF) is het samenwerkingsverband van deze 7 collectieven en de regionale LTO. Deelname aan agrarisch natuurbeheer is vrijwillig. De beheerders ontvangen een vergoeding ter compensatie van de inkomstenderving. Het KBF is het gezicht en de belangenbehartiger van agrarisch natuur- en landschapsbeheer in de provincie.

- Stichting Kollektivenberied Fryslân (KBF) en de Bond van Friese VogelWachten (BFVW) hebben in augustus 2018 een vierjarig contract met elkaar afgesloten voor agrarisch natuurbeheer in de provincie. Vrijwillige nazorgers van de BFVW brengen al jaren de nesten op boerenland in beeld. Tegenwoordig gebeurt dat hoofdzakelijk met het gebruik van een digitale monitorings-app. Naast het in kaart brengen van nesten organiseren de nazorgers dagen waarin ze controleren hoeveel gruttokuikens het broedseizoen heeft opgeleverd en hoeveel van die kuikens ook daadwerkelijk overleven. De KBF wil de bescherming van weidevogels door boeren uitvoeren op plekken waar die het meest effectief is. "Met de gegevens van de BFVW hebben wij goed zicht op de effecten van onze beheermaatregelen", stelt voorzitter Wilco de Jong. De overeenkomst tussen KBV en BFVW zorgt ervoor dat er een goed beeld ontstaat van de situatie van de weidevogels in heel Fryslân, waardoor het beheer optimaal kan worden toegepast. Bovendien kunnen boeren hierover nu, onafhankelijk door de BFVW onderbouwd, verantwoording afleggen.

De BFVW heeft in mei 2019 van LTO Noord een drone ontvangen waarmee nesten van weidevogels vanuit de lucht kunnen worden opgespoord. De drone kan per uur 20 tot 30 hectare grasland monitoren en werkt met een warmtebeeldcamera. De camera scant de percelen op temperatuurverschillen en kan daarmee een broedende vogel of warme eieren detecteren. Klassieke nazorgers zouden voor een zelfde klus vele uren zoet zijn met het zoeken naar nesten in het hoge gras. En dan nog is er een gerede kans dat ze de goed verscholen legsels van grutto’s en tureluurs over het hoofd zien. Bij detectie van een warmtepunt wordt gecontroleerd of er werkelijk een nest aanwezig is en bevestigt de vogelwachter de locatie in het gps-systeem. De plekken kunnen op een kaart worden weergegeven of worden ingevoerd in de gps-apparatuur in de trekker waardoor de grasmaaiende boer op tijd weet wanneer hij rekening met een nest moet houden. Het is de intentie dat er meer drones voor dit werk ingezet gaan worden. (bron en voor nadere informatie zie LC, 4-5-2019)

- "It Fryske Gea is de provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. We hebben als doel de bescherming, het behoud en de ontwikkeling van natuur, landschap en cultureel erfgoed. Wij beheren meer dan 60 verschillende natuurgebieden, met een totale oppervlakte van 20.000 hectare. Dit doen we niet alleen. We worden gesteund door 35.000 leden! Met zijn allen beschermen we de natuur in de mooiste provincie van Nederland. Al 90 jaar op de bres voor natuur. It Fryske Gea is opgericht in 1930. In deze periode werd het Friese natuurschoon bedreigd door grootschalige ontginningen en groeide het besef dat deze natuur beschermd moet worden. Het eerste natuurgebied ‘de Landweer’ nabij Bakkeveen werd aan de natuurvereniging geschonken en daarna volgden er al snel meer. Alle beheersmaatregelen zijn afgestemd op het soort gebied, zoals bos, heide, weidevogel- en botanisch grasland, wetland, moeras, kwelder en duingebied. It Fryske Gea laat mensen - zolang het de natuur niet schaadt - ook graag genieten van de natuurgebieden. Daarom is het merendeel van onze meer dan zestig terreinen vrij toegankelijk voor publiek. Ook organiseren we jaarlijks enkele honderden activiteiten. Jaarlijks heten we honderdduizenden bezoekers - jong en oud(er) - welkom in onze natuurgebieden."

- Landschapsbeheer Friesland (LBF) is een organisatie op het gebied van natuur- en landschapsbeheer in het cultuurlandschap van Fryslân. Daarbij richten ze zich op de verbinding tussen mens en landschap. En de beleving van deze mooie provincie door bewoners en bezoekers. Dat gebeurt door stimulering van burgerparticipatie, projectontwikkeling, beleidsondersteuning, deelname in gebiedscommissies en het opstellen en uitvoeren van landschapsvisies en onderhoud- en beheerplannen. LBF adviseert, subsidieert en biedt praktische ondersteuning aan eigenaren van waardevolle landschapselementen. En waar mogelijk helpen ze ook letterlijk een handje door "de schop in de grond te steken". LBF telt ca. 20 vaste medewerkers. Daarnaast kunnen zij rekenen op de enthousiaste medewerking van rond de 500 vrijwilligers. Zij werken altijd samen met anderen aan een actieve zorg voor het landschap. Bijvoorbeeld met agrariërs, erfbezitters, recreatiebedrijven en beheerders van het landschap. Maar ook met overheden, scholen, bedrijven en organisaties.

- De Friese Milieu Federatie streeft een duurzaam Fryslân na, waarin een vitale natuur, een gezond milieu en een robuust landschap centraal staan.

- In het project Fryslân Zoemt! werken de Friese Milieu Federatie en de Nederlandse Bijenvereniging samen met gemeenten, lokale organisaties en bewoners aan de aanleg van een netwerk van bijen- en vlinderweides. Onbenutte gronden zoals braakliggende bedrijventerreinen en woningbouwlocaties zijn bijzonder geschikt om, in ieder geval tijdelijk, omgetoverd te worden tot bloemrijke weides. Zo helpen ze de bijen en vlinders een handje en brengen ze de natuur dichter bij de mensen. Tot heden zijn er al meer dan 20 locaties in Fryslân die worden bewerkt en zich straks ontwikkelen tot een bijenweide. Ook veel 'bijvriendelijke mensen' helpen mee door het aanleggen van bijvriendelijke tuinen.

- Stel je voor. je loopt door Sneek met je smartphone en wanneer je in de buurt komt van de Waterpoort duikt poortwachter Symen Douwes op die je mee terugneemt in de tijd. In Dokkum wordt je verrast door Bonifatius en in Harlingen komt de ‘stenen man’ tot leven. Met Augmented Reality (AR) kunnen gebruikers van de in april 2018 gelanceerde MeAR Fryslân app verschillende routes lopen en informatie krijgen over de plaats die ze bezoeken. De MeAR Fryslân app start met 14 verschillende routes, waaronder de 11 Friese steden.

- Stichting Fruit in Fryslân zet zich in om de vele fruitsoorten en rassen die de provincie ooit rijk was, weer in het landschap te laten terugkeren. Te veel smakelijke appels, peren, pruimen en andere vruchten zijn niet of nauwelijks meer te vinden. De stichting spoort oude rassen op en bevordert dat deze weer worden aangeplant. Na de oogst kun je bij de stichting pakken versgeperst sap van 5 liter verkrijgen.

- In Nederland zijn in de loop der eeuwen naar schatting ongeveer 1000 eendenkooien geweest, waarvan ruim 430 in de provincie Fryslân. Daarvan zijn nog 27 geregistreerde eendenkooien over. Gerard Mast schreef er een tweedelig standaardwerk over, dat begin 2021 is verschenen. Het is het resultaat van decennialang speuren.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in de provincie Fryslân, met laagsteprijsgarantie!

- "In Fryslân start in 2020 een proef met pop up-hotelkamers in kerken. Het is een initiatief van “Heilige Nachten”. De provincie stelt 45.000 euro subsidie beschikbaar voor de proef en de opstartfase. Het gaat om een proef van maart tot en met september, met 15 kerken: 10 kerken die het concept van Heilige Nachten willen proberen en 5 kerken die reeds een overnachtingsgelegenheid zijn. Liefhebbers kunnen via de site 'Heilige Nachten' een overnachting in een kerk boeken. Deze kerken staan leeg of zijn op zoek naar een herbestemming. Het mogelijk maken van de overnachting gebeurt via een pop up-concept. Dit betekent dat de kerk en haar monumentale waarden niet worden aangetast en dat het concept kan bestaan naast andere bestaande activiteiten in de kerk. ‘’Leefbaarheid, toerisme en een impuls voor erfgoed. In meerdere opzichten is dit een mooie kans’’, aldus gedeputeerde Avine Fokkens-Kelder. De unieke slaapbeleving voor de bezoeker is tegelijkertijd een bijdrage aan het voortbestaan van de kerk. Veertig procent van de opbrengst gaat namelijk direct terug naar de kerk. Met dat structurele inkomen kan de kerk een deel van het onderhoud en/of behoud financieren. Na deze proef is het de bedoeling van Heilige Nachten om het concept over heel Nederland uit te rollen." (bron: Provincie Fryslân, november 2019)

Terug naar boven

Beeld

- Tresoar bewaart in zijn depots 30.000 meter aan boeken en documenten over Fryslân. Een belangrijk onderdeel van al dat materiaal is de grote kaartencollectie. Die kaarten verbeelden het landschap door de eeuwen heen en zijn een belangrijke bron voor lokale en regionale geschiedenis. Via de website Friesland op de kaart wordt een deel van die kaartencollectie op een unieke manier breed beschikbaar gesteld, ontsloten en op innovatieve wijze gepresenteerd.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Fryslân I (online te bestellen). - Nieuwe en/of tweedehands boeken over deze provincie II (online te bestellen). - Sinds 2009 is er een speiale Bosatlas van Fryslân (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Provincie: - Officiële site van de Provincie Fryslân. - Nieuws van de Provincie op Facebook. - Nieuws van de Provincie op Twitter.

- Algemeen: - In 2013 heeft Ivan Pakan uit Sexbierum in opdracht van Friesland.nl een promotiefilm voor Friesland gemaakt voor buitenlandse ondernemingen, waarom zij in Fryslân zouden moeten willen ondernemen. De film van 8 minuten, met voice over van Greg Shapiro, is humoristisch met serieuze ondertoon en is ook voor 'Hollanders' die de kwaliteiten van de provincie op een leuke manier willen leren kennen zeer de moeite van het bekijken waard. De redactie van Plaatsengids.nl heeft althans 'dubbel gelegen' om alle crea humoristische vondsten en het prachtige Engels/Nederlands van Greg Shapiro.

- Media / nieuws: - Omrop Fryslân. - Fryslân DOK is een serie wekelijkse documentaires over actuele kwesties in de provincie. Een nieuwe kijk op diverse zaken van grote diversiteit; van geschiedenis tot literatuur en van sport tot architectuur. - Leeuwarder Courant. - Friesch Dagblad.

- Kleine kernen / platteland: - Stg. Doarpswurk is een onafhankelijke organisatie die zich richt op het instandhouden en stimuleren van de sociale samenhang en de leefbaarheid van het Friese platteland. Dorpsbelangen en dorpshuizen spelen daarin de hoofdrol.

- Water: - Wetterskip Fryslân zorgt voor schoon water én droge voeten in deze provincie en in het O aangrenzende Groninger Westerkwartier.

- Jeugd: - Scouting Fryslân is met bijna 2300 scouts een springlevend onderdeel van Scouting Nederland. Zo'n 70 regiomedewerkers verzorgen beleid, trainingen en gezamenlijke activiteiten voor scouts, leid(st)ers en bestuursleden. Op hun site vind je o.a. welke Scoutinggroepen er in de provincie zijn.

- Muziek: - De in 2010 opgerichte Stichting Fryske Blaasakademy richt zich in het bijzonder op het verzorgen van muziekonderwijs voor leerlingen van blaasorkesten. Hiermee beogen ze meer jonge mensen te enthousiasmeren voor de rijke blaascultuur in Fryslân door het geven van lessen, het organiseren van projecten en het verzorgen van educatieve workshops op scholen. Inmiddels is de stichting actief in o.a. Wolvega, Noordwolde, Steggerda, Balk, Bakhuizen, Sloten en Oldemarkt. Ben je op zoek naar een goede invulling van de lessen voor de leerlingen van je vereniging? Of wil je een project of een workshop op een basisschool? Stichting Fryske Blaasakademy wil daar graag iets in betekenen!

- Podium FrysKlassiek stimuleert en initieert concerten met klassieke muziek op verschillende locaties, voornamelijk in de provincie Fryslân.

- Frysk Folksliet.

- Bewegen: - "Beweeg de hele dag door. Het kan al simpel: neem de trap in plaats van de lift, laat kinderen hardlopend naar de gymzaal gaan, stel als werkgever tijd beschikbaar om te gaan bewegen. Wist je dat je daar energiekere medewerkers voor terug krijgt? Er zijn geen redenen om niet te gaan sporten en bewegen. De tinkwize moet veranderd worden; sporten en bewegen moet een gewoonte worden. Sport Fryslân werkt daar aan, samen met de provincie, gemeenten, verenigingen, commerciële en maatschappelijke partners, vrijwilligers e.a. inwoners. Zo is er een gezamenlijke lobby ontstaan met Zorgbelang, ROS Friesland, De Friesland Zorgverzekeraar en de provinciale GGD, bij elkaar de vitaliteitsalliantie genaamd. Ze hebben een eigen 'laboratorium'; Sportlab.frl, waarin ze bijvoorbeeld testen wat de effecten zijn als kinderen elke schooldag een halve kilometer gaan rennen. Elke dag weer bedenken ze samen hoe ze Friezen in beweging krijgen, in het bijzonder de 200.000 Friezen die onvoldoende bewegen."

- Welzijn: - Vrijwilligers Academie Fryslân faciliteert ca. 190 trainingen, workshops en opleidingen voor vrijwilligers, mantelzorgers en professionals.

- Support Fryslân is een professionele vrijwilligersorganisatie voor maatjesprojecten. Zij ondersteunt Friese jongeren tussen de 12 en 27 jaar die moeite hebben met hun sociale ontwikkeling. Dat doet zij door deze groep jongeren te koppelen aan maatjes (vrijwilligers) die regelmatig met hen afspreken. Voornaamste doel is het vergroten van hun sociale (zelf)redzaamheid en deelname aan de samenleving.

- Duurzaamheid: - Bij aquathermie wordt thermische energie uit water gebruikt als warmtepompbron. Daarbij kan het gaan om de warmte (of koude) uit oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Aquathermie wordt nog steeds niet op grote schaal toegepast, maar in 2018 bleek al uit onderzoek dat het een ‘enorme potentie’ heeft voor de verduurzaming van Nederland. In de persoon van Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design aan de Universiteit Delft, heeft het concept een warm pleitbezorger. Volgens Van den Dobbelsteen wordt aquathermie in Nederland ‘een groot ding’. Met een uitgebreid net van meren en kanalen lijkt Fryslân de meest kansrijke Nederlandse provincie als het gaat om aquathermie uit oppervlaktewater, ook wel TEO genoemd (Thermische Energie uit Oppervlaktewater). Sterker nog, gedeputeerde Sietske Poepjes heeft inmiddels uitgesproken dat de provincie Europees koploper op dit gebied wil worden: "Wij willen dé aquathermie-provincie van Europa worden." Men heeft berekend dat ook de kans op een volgende Elfstedentocht hiermee wordt vergroot. Hoe dat zit, kun je lezen onder de laatste link. (bron: Vakblad Warmtepompen)

- De provincie Fryslân heeft eind 2019 de Verordening Romte aangepast, om meer ruimte te bieden voor windmolens. Voortaan is het mogelijk om windmolens van maximaal 15 meter hoogte bij boerderijen te plaatsen. En sinds 2020 mogen ze met die molens energie terugleveren aan het net. Verder mogen dorpen hun dorpsmolens opschalen tot een maximale hoogte van 100 meter, gerekend tot de top van de wieken.

- "Ús Koöperaasje is een coöperatie met passie voor een duurzame toekomst. Wij komen op voor de energiebelangen van alle inwoners van Fryslân. Hoe geweldig zou het zijn als we het zelf gaan doen? Echt zelf? Als we eigen duurzame projecten kunnen kiezen? Eigen energie opwekken? Samen kunnen sparen én samen investeren? Én de werkgelegenheid in de provincie kunnen bevorderen? Wij helpen graag plaatselijke initiatieven om een energiecoöperatie op te richten en zich bij ons te laten aansluiten. Door de coöperatiestructuur heeft elk lid inspraak in zowel Ús Koöperaasje als ons eigen energiebedrijf Noordelijk Lokaal Duurzaam.

Noordelijk Lokaal Duurzaam is de eigen coöperatieve energieleverancier van en voor het Noorden. Het energiebedrijf is opgericht vanuit het idee dat om echt een verschil te kunnen maken, we de productie en levering van lokale duurzame energie in eigen hand moeten nemen. Zodat we de opbrengsten uit energie via onze lokale energie-initiatieven kunnen inzetten ter verduurzaming van de eigen leefomgeving. Noordelijk Lokaal Duurzaam gelooft dat de toekomst van onze energievoorziening voor een belangrijk deel op lokale schaal ligt: lokaal opgewekt en lokaal afgenomen. Dichtbij de mensen en vanuit eigen betrokkenheid. Op die manier maakt Noordelijk Lokaal Duurzaam de transitie naar een duurzame samenleving mogelijk voor alle inwoners van het Noorden.

Inwoners kunnen via hun lokale energiecoöperatie klant worden van Noordelijk Lokaal Duurzaam. Per klant die een lokale energiecoöperatie aanlevert, keert Noordelijk Lokaal Duurzaam jaarlijks een bedrag uit aan de lokale energiecoöperatie; zij mogen zelf beslissen waar ze dat weer in investeren. Op deze manier kun je geld verdienen in je eigen dorp en samen werken aan een duurzaam dorp! Wat zijn de voordelen voor jouw regio?: 100% groene lokale energie afnemen tegen een scherpe prijs. Per klant die via jouw coöperatie bij Noordelijk Lokaal Duurzaam klant is krijg je 75 euro per jaar. Zelf lokaal energie produceren en afnemen? Noordelijk Lokaal Duurzaam regelt het! Niet meer afhankelijk van grote energiemaatschappijen. Een duidelijke rekening op 1 A4'tje. Met een energiecoöperatie houden we het geld binnen Fryslân."

- "Netbeheerder Liander investeert in Fryslân in 2019 circa € 85 miljoen in de energienetten. Met name de forse toename van het aantal zonneweiden in de provincie vraagt om zwaardere kabels en bijbehorende installaties. Daarnaast werkt de netbeheerder aan slimme oplossingen om de groeiende vraag naar capaciteit te kunnen faciliteren. In deze provincie is de afgelopen jaren een hausse aan plannen ontstaan voor nieuwe zonneweides. Dit komt onder meer door de relatief lage grondprijs, de prijsdaling van zonnepanelen en het gunstige subsidieklimaat. Volgens prognoses van netbeheerder Liander zal de productie van zonnestroom in deze provincie tot 2050 vertwintigvoudigen.

Het terugleveren van energie is een goede ontwikkeling, maar dit vraagt wél extra capaciteit van het elektriciteitsnet. Dit net is honderd jaar geleden ontworpen om stroom van gas- en kolencentrales naar de verbruikers te transporteren. En niet op grootschalige levering én teruglevering van energie in landelijke gebieden waar de kabel doorgaans 'dun' is, zoals in een groot deel van Fryslân. Zonneweiden kunnen in minder dan een jaar worden aangelegd. Maar het kan door alle procedures jaren duren voordat Liander zijn net heeft versterkt en een nieuw elektriciteitsverdeelstation in gebruik kan worden genomen. Liander roept alle betrokken partijen daarom op om plannen voor zonneweiden in een zo vroeg mogelijk stadium te delen. Door tijdig delen van vestigingslocaties van zonneweides kan de netbeheerder planmatig werken en zijn netten tijdig versterken om de duurzaam geproduceerde stroom van zonneweides af te voeren.

Ook het inrichten van een flexibiliteitsmarkt, de afstemming van vraag en aanbod van elektriciteit om onnodige verzwaringen van het net te voorkomen, en cable pooling, windparken en zonneweiden die gebruik maken van één kabel, zijn slimmigheden die de netbeheerder inzet om de nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden. Ook benadrukt de netbeheerder dat wanneer producenten van vermogen zich dicht bij afnemers vestigen de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk blijven. Deze aanpak voorkomt het leggen van extra kabels en de bouw van de achterliggende installaties." (bron: Alliander) Voor nadere informatie zie ook het Jaarplan 2019 Alliander, pag. 9/10 m.b.t. de provincie Fryslân.

- "Word - net als meer dan 130 bedrijven en instellingen in de provincie die je al voorgingen - Freon fan Fossylfrij Fryslân en zet samen met ons de schouders onder een schone toekomst. Om de activiteiten te ondersteunen vragen we jaarlijks een kleine bijdrage voor de continuïteit van ons netwerk. Een win-win voor particulier, bedrijf en samenleving. Ben je al Freon? Laat het de wereld weten met onze toolkit! Dit project vormt een nieuwe beweging met partners, Freonen en fans in (en deels buiten) de provincie. Deze groep ondersteunt een versnellingsprogramma voor de energietransitie en neemt daar actief aan deel. Het stichtingsbestuur ijvert voor extra inkomsten en organisatiekracht om de energietransitie zichtbaar te maken, mensen erbij te betrekken en de omschakeling naar duurzame energie te versnellen."

- Circulariteit: - "Waar begin ik met de circulaire economie? Die vraag heeft elk lid van Vereniging Circulair Friesland zichzelf wel eens gesteld. En dat is mooi. Want deze belangrijke vraag maakte dat zeven bedrijven in 2015 de eerste stap zetten naar het sluiten van kringlopen. Samen met Provincie Fryslân en gemeente Leeuwarden gaven zij opdracht tot een grondstofstromenanalyse van de provincie. De provincie waar we elke winter weer hopen op een Elfstedentocht, met bruisende steden, pittoreske dorpjes en prachtige natuur.

Circulaire kansen en veelbelovende kringlopen. Wat komt de provincie binnen? Wat gaat de provincie uit? Waar zit energie in en waar laten we energie weglekken? Die vragen werden uitgebreid overdacht, kritisch onderzocht en helder in kaart gebracht door Metabolic en Urgenda. Zij bundelden deze waardevolle informatie - soms confronterend, vaak ook bemoedigend - samen tot een rapport. Tijdens de presentatie van dit rapport, inclusief de grondstofstromenanalyse, liet een honderdtal ondernemers, kennisinstellingen, (maatschappelijke) organisaties en overheden zich inspireren door de talloze circulaire mogelijkheden, Friese kansen en veelbelovende kringlopen die aan het daglicht kwamen. En zo werd begin 2016 Vereniging Circulair Friesland geboren, opgericht door 25 bedrijven en andere organisaties: een flinke stap op weg naar een circulair Fryslân.

Onze leden zijn onze helden. Maar wat of wie is Circulair Friesland? (video) Wij zijn onze leden. En onze leden zijn de helden van de circulaire economie in onze provincie. Zij durven gewoonten om te zetten in circulaire ambities en de verbinding aan te gaan met andere bedrijven, overheden, kennisinstellingen en (maatschappelijke) organisaties. Hoe ze dat doen? Door hun agenda en belangen open en bloot op tafel te leggen. Door samen te werken. Door in het diepe te springen. En door anderen te inspireren óók circulaire stappen te maken. Of, zoals wij graag zeggen: gewoon te dóen. Circulaire experts. Zoals we niet zonder onze leden kunnen, kunnen we ook niet zonder onze aanjagers. Zij gaan ‘de boer op’ om bij onze leden en andere organisaties te praten over en te werken aan duurzaamheid en circulariteit. Ze signaleren knelpunten, koppelen vraag en aanbod, zijn op de hoogte van soms behoorlijk ingewikkelde wet- en regelgeving en kunnen net dat duwtje in de goede richting geven.

En natuurlijk nemen ze alle tijd om écht mee te denken over circulaire ambities en te brainstormen over hoe jouw organisatie kan bijdragen aan een betere wereld. Onze aanjagers zijn stuk voor stuk echte doeners, experts op het gebied van circulariteit binnen hun thema en sterk in het realiseren van toegevoegde waarde. Circulair Friesland is een actieve en enthousiaste club waarbij nieuwe leden altijd welkom zijn. Iedereen die bereid is mee te doen en tijd te investeren, mag profiteren van ons uitgebreide netwerk. Graag zelfs! Met bakken aan energie en optimisme helpen wij om de transitie naar de circulaire economie in Fryslân te versnellen en cross-sectorale mogelijkheden te onderzoeken. Met als ultieme doel: een economie met nieuwe bedrijvigheid, waarin zowel de mens als de natuur kan bloeien."

- Klimaat: - "Waarom een Friese Klimaatatlas? De impact van klimaatverandering is enorm. Daar zijn we ons nog steeds veel te weinig van bewust. Extreem weer, natuurrampen en het falen van klimaatmaatregelen worden wereldwijd aangemerkt als de grootste risico’s (World Economic Forum, 2017). Ook in Nederland heeft klimaatverandering grote gevolgen voor hoe we in de toekomst wonen en werken. We moeten ons met z’n allen voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering. De overheid kan niet alles voor ons oplossen. Daarvoor zijn de gevolgen te groot. Extreme droogte zoals in de zomer van 2018 gaat vaker voorkomen. Op zo'n moment is er gewoonweg niet voldoende zoet water beschikbaar voor bijvoorbeeld de landbouw. Ook natuurgebieden kampen met verdroging. En wateroverlast door extreme neerslag, zoals op diverse plekken in Fryslân in het voorjaar van 2018, kan niet worden voorkomen door de inzet van grotere pompen. Aan de hand van de informatie die je in de atlas vindt, willen we als overheden met de inwoners in gesprek gaan over hoe we in de provincie willen omgaan met klimaatverandering. En wat we daar samen aan kunnen doen.

In het landelijke Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie is als doel gesteld dat Nederland in 2050 zo goed mogelijk 'klimaatbestendig' is ingericht voor wateroverlast, droogte, hitte en overstromingen. In Fryslân hebben overheden met elkaar afgesproken om volgens de methodiek van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie in drie stappen aan de slag te gaan met klimaatadaptatie (aanpassen aan klimaatverandering): ‘weten, willen, werken’. Stap 1 (weten): we brengen in beeld brengen wat de kwetsbaarheden zijn. Stap 2 (willen): we gaan in gesprek met alle betrokkenen om gezamenlijk ambities te formuleren voor een klimaatbestendige provincie. Stap 3 (werken): we gaan samen aan de slag om onze leefomgeving klimaatbestendig te maken."

- Stikstof: - "Extern salderen met bedrijven met dier- of fosfaatrechten is nu ook in Fryslân mogelijk. Dat heeft het college van Gedeputeerde Staten in december 2020 besloten. Hierdoor kunnen bedrijven die willen uitbreiden buiten hun eigen bedrijf stikstofrechten verwerven. Ook is het mogelijk tijdelijk stikstofruimte van een ander bedrijf te gebruiken, het zogeheten ‘verleasen’. In oktober 2020 stelde het college een besluit over extern salderen en verleasen uit. Gedeputeerde Fokkinga: “Wy woene earst mear wissichheid foar PAS-melders en in wurkjend registraasjesysteem hawwe. By de behanneling fan de stikstofwet yn de Twadde Keamer die bliken dat de legalisaasje fan de PAS-melders garandearre wurdt. It stikstofregistraasje-systeem is op 5 desimber 2020 yn it wurk set en der binne goede garânsjes foar it ekstern saldearjen fêststeld. Dêrtroch hawwe wy dit beslút no nimme kinnen.” Om extern salderen met veehouderijen en verleasen mogelijk te maken worden de beleidsregels in- en extern salderen aangepast. De aangepaste beleidsregels zijn op 19 december 2020 in werking getreden. Bedrijven zonder dier- of fosfaatrechten konden vanaf 1 februari 2020 al gebruik maken van extern salderen.

Extern salderen en verleasen. Voor uitbreiding van een veehouderijbedrijf, de aanleg van een weg of het starten van een andere activiteit die stikstof veroorzaakt is een natuurvergunning nodig. Het volledig openstellen van extern salderen en het toestaan van verleasen vergroot de mogelijkheden voor vergunningverlening en daarmee economische ontwikkeling. Bedrijven kunnen tot maximaal 70% van de stikstofruimte permanent overnemen van een bedrijf dat (deels) stopt. Dit betekent dat er van dat bedrijf 30% minder stikstof in de natuur neerkomt. Met de nieuwe beleidsregels is het ook mogelijk tijdelijk stikstofruimte van een bedrijf te leasen. Dit kan een oplossing zijn voor het uitvoeren van activiteiten die tijdelijk stikstof uitstoten. Denk aan het aanleggen van een weg of de bouw van woningen.

Waarborgen. Met name vanuit de landbouwsector zijn eerder zorgen geuit over ongewenste gevolgen die extern salderen met veehouderijen en verleasen mogelijk hebben. Daarom zijn er afspraken gemaakt over het treffen van waarborgen om eventuele ongewenste gevolgen te voorkomen. Zo vraagt de provincie initiatiefnemers extern salderen te melden en monitort de provincie maandelijks. Er wordt gehandhaafd op o.a. illegaal gebruik van locaties na extern salderen. Ook stimuleert de provincie herontwikkeling om leegstand en verloedering van gebouwen en locaties na extern salderen te voorkomen. De openstelling van extern salderen en verleasen is eerst voor de duur van een jaar. Er wordt geëvalueerd voordat besloten wordt over voortzetting. Friese aanpak. Fryslân werkt aan een stikstofaanpak samen met Friese sectorpartijen uit de landbouw, natuur, bouw, mobiliteit, industrie en medeoverheden. De Friese stikstofaanpak is een gebiedsgerichte aanpak. Maatregelen moeten leiden tot herstel van de Friese natuur en structurele verlaging stikstofneerslag. Tegelijkertijd moet het nieuwe economische en maatschappelijke activiteiten mogelijk maken." (bron: Provincie, december 2020)

- Milieu en omgeving: - "De Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) zet zich in voor een betere en veilige leefomgeving in Fryslân. Wij schrijven vergunningen, houden toezicht bij bedrijven en handhaven waar nodig. Onze specialisten geven ook advies op het gebied van licht, geluid, trillingen, bodem, energie, externe veiligheid en juridische zaken. De FUMO is een gemeenschappelijke regeling en werkt in opdracht van haar deelnemers: de Friese gemeenten, de Provincie en het Wetterskip. De FUMO heeft eind 2020 een drone in gebruik genomen. De Omgevingsdienst gaat de drone een jaar lang uittesten bij het toezicht op de naleving van natuur- en milieuwetgeving in de provincie. Als de resultaten positief zijn, wordt het dronetoezicht verlengd en eventueel uitgebreid.

De FUMO gaat de drone onder andere inzetten voor het maken van gedetailleerde luchtfoto’s, het observeren van natuurgebieden en het opsporen van illegale of niet-vergunde activiteiten. Met de drone verwacht de FUMO de toezichthoudende taken efficiënter en effectiever uit te kunnen voeren. Toezichthouders kunnen vanuit de lucht objecten en (grote) terreinen sneller inspecteren. Ook hoeft de FUMO minder milieuvluchten per helikopter uit te voeren, waardoor de milieubelasting daalt. De drone kan vanuit de lucht een 3D-opname maken. Op basis van deze 3D-opname kan op de computer het volume van objecten nauwkeurig berekend worden. Zo kunnen de toezichthouders bijvoorbeeld beoordelen of bij de opslag van (milieugevaarlijke) stoffen de maximale toegestane hoeveelheid is overschreden."

- Veiligheid: - Binnen Veiligheidsregio Fryslân werken de Friese gemeenten, de provinciale Brandweer, de provinciale GGD en andere partners samen aan brandweerzorg, publieke gezondheidszorg, rampenbestrijding en crisisbeheersing. Zij werken alert en slagvaardig aan de veiligheid en gezondheid van alle inwoners van de provincie.

- Bedrijfsleven/ondernemen: - Decennialang hebben overheden zich ingezet om fabrieken weg te halen uit dorps- en stadscentra, maar wat gedeputeerde Sander de Rouwe betreft komt daar verandering in. Door veranderd koopgedrag, krimp en de toenemende populariteit van internetwinkels is er op veel plaatsen leegstand ontstaan en functioneren winkelgebieden minder goed dan voorheen. Het Koopstromenonderzoek in Fryslân (Broekhuis-Rijs, 2017) toonde dit al aan. Gemeenten, provincie en ondernemersorganisaties besloten toen de handen ineen te slaan. De Rouwe ziet het terughalen van lichtere industrie naar de centra als een van de mogelijkheden om leegstand van winkelpanden tegen te gaan.

In november 2018 hebben hebben de provincie, alle Friese gemeenten en VNO-NCW MKB-Noord in dit kader de Friese Retailaanpak 2018-2020 ondertekend. De partijen gaan samen aan de slag voor een goed functionerend, aantrekkelijke en toekomstbestendige winkelgebieden in Fryslân. De aanpak richt zich op: een gezonde retailmarkt met een passend aantal winkelmeters; versterking ondernemerschap; versterken van de uitstraling, beleving en aantrekkelijkheid van winkelgebieden; profilering en duidelijke positionering van winkelgebieden. (bron: Provincie, 22-11-2018)

- Het Innovatiepact Fryslân is het samenwerkingsverband tussen het Friese hoger onderwijs, het beroepsonderwijs, het bedrijfsleven, de Provincie en de F4 (Leeuwarden, Heerenveen, Smallingerland en Sudwest-Fryslân). Als strategisch platform zet het Innovatiepact zich in om de innovatiekracht en het ondernemerschap van de provincie te versterken. Dit wordt gerealiseerd door in te zetten op vier programmalijnen: Sterk Fries Ondernemerschap, Ynbusiness, Fries Innovatie Ecosysteem en New Government Policy.

- De provincie Fryslân vindt het belangrijk dat Friese bedrijven starten, groeien, innoveren en export bevorderen. Daarom zijn er fondsen van de Friese Ontwikkelingsmaatschappij. Hieruit kan het midden- en kleinbedrijf met leningen en/of aandelenkapitaal een steun in de rug krijgen voor investeringen. Met leningen van 25.000 tot 1,5 miljoen euro maken ondernemers de sprong naar de toekomst.

- Genealogie: - Van 13 miljoen Friezen zijn de geboorte-, trouw- en overlijdensgegevens sinds eind 2015 online beschikbaar. Het gaat hierbij om alle Friezen die geboren, getrouwd of overleden zijn in de provincie Friesland, van de 16e eeuw tot begin jaren zestig van de vorige eeuw. De gegevens zijn te vinden op het genealogisch platform AlleFriezen.

Reactie toevoegen