Winsum GR

Plaats
Dorp
Het Hogeland
Hoogeland
Groningen

winsum_gemeentebord_640x480.jpg

Prachtige borden toch? Hint: we hopen dat deze als cultuurhistorisch element blijven staan nadat de gemeente Winsum in 2019 is opgegaan in de gemeente Het Hogeland...

Prachtige borden toch? Hint: we hopen dat deze als cultuurhistorisch element blijven staan nadat de gemeente Winsum in 2019 is opgegaan in de gemeente Het Hogeland...

gemeente_winsum_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Winsum anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Winsum anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

winsum_gr_na_de_vriesgebouw_synagoge_vi.jpeg

Winsum, het N.A. de Vriesgebouw, de voormalige synagoge van Winsum, is in 2010 gerestaureerd en in de oude staat teruggebracht.

Winsum, het N.A. de Vriesgebouw, de voormalige synagoge van Winsum, is in 2010 gerestaureerd en in de oude staat teruggebracht.

winsum_gr_na_de_vriesgebouw_synagoge_i.jpeg

Winsum, het N.A. de Vriesgebouw, de voormalige synagoge van Winsum, achtergevel, met in de 'ramen' de namen van de 13 omgekomen Winsumer joden.

Winsum, het N.A. de Vriesgebouw, de voormalige synagoge van Winsum, achtergevel, met in de 'ramen' de namen van de 13 omgekomen Winsumer joden.

Winsum GR

Terug naar boven

Status

- Winsum is een dorp de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018. Een deel van de gemeente lag in de streek Westerkwartier. Dat betrof het grondgebied van de voormalige gemeente Ezinge (de grens tussen de streken Westerkwartier en Hoogeland loopt door het Reitdiep: N en O van het Reitdiep is streek Hoogeland, Z en W van het Reitdiep is streek Westerkwartier).

- De gemeente Winsum is in 1990 vergroot met de gemeenten Adorp, Baflo en Ezinge.

- De gemeente Winsum omvatte naast het gelijknamige dorp de dorpen Adorp, Baflo, Den Andel, Ezinge, Feerwerd, Garnwerd, Rasquert, Saaxumhuizen, Sauwerd, Tinallinge en Wetsinge (ter plekke door middel van plaatsnaamborden verdeeld in de delen Groot Wetsinge en Klein Wetsinge), en de buurtschappen Abbeweer, Aduarderzijl, Alinghuizen, Allersma, Antum, Arwerd, Beswerd, Bolshuizen, Brillerij, De Raken, De Schoor, De Vennen, Dingen, Ernstheem, Hammeland, Hardeweer, Harssens, Hekkum, Hiddingezijl, Klein-Garnwerd, Krassum, Lutje Marne, Lutke Saaxum, Maarhuizen, Noordpolder (deels), Oldenzijl, Oostum, Paddepoel (deels), Ranum, Schapehals, Schaphalsterzijl, Schifpot, Schilligeham, Suttum, Takkebos, Tijum, Valcum, Wierum, Wierumerschouw (grotendeels) en Wildeveld. Dat zijn 12 dorpen en 40 buurtschappen in totaal. Voor de vroegere buurtschap Duisterwinkel zie bij Klein-Garnwerd.

- Wapen van de voormalige gemeente Winsum. Het wapen is terug te voeren op het zegel van het middeleeuwse landschap Hunsingo, waarvan tenminste twee variaties bestaan, met verschillen in blikrichting van ruiter, jonkvrouw en paard. Dat wapen werd in 1889 uitgangspunt voor het wapen van de toenmalige gemeente, ‘hoofdplaats’ van het landschap. Het laatste wapen heeft 4 sterren, wat vermoedelijk staat voor de 4 voormalige gemeenten die in de nieuwe gemeente die in 1990 is ontstaan, zijn opgegaan.

- De gemeente Winsum kende (uiteraard mede door de herindeling van 1990) een fikse reeks buurtschappen, namelijk ca. 40 stuks*. Overigens is er in de laatste jaren van het bestaan van de gemeente een aantal plaatsnaamborden bij gekomen. De meeste buurtschappen in de gemeente die voorheen geen plaatsnaambord hadden, hebben dat in 1996 alsnog gekregen (op grond van adviezen van de vier heemkundekringen van de vier respectievelijke oude gemeenten), blijkens een artikel in het Infobulletin Winshem uit 1997 (zie pag. 13) (pdf). Mogelijk is de plaatsing toch bewust gefaseerd (net als in de voormalige gemeente Kollumerland c.s.), omdat er in de laatste jaren van het bestaan van de gemeente nog borden zijn (bij) geplaatst, dan wel zijn er in die laatste jaren nog aanvullingen op de oorspronkelijke lijst gekomen. Verwarrend is dat de gemeente ook bij nieuwbouwwijken naamborden heeft geplaatst in de lay-out van de buurtschapsborden, waardoor de voorbijganger ten onrechte kan denken met een buurtschap van doen te hebben (bijv. bij De Brake, Potmaar, Ripperda).
* Waarmee het een van de gemeenten was met de meeste buurtschappen in ons land. Volgens ons had alleen de gemeente Vlagtwedde er nog meer (ca. 55).

- Onder het dorp vallen ook de buurtschappen Alinghuizen, Ernstheem, Klein-Garnwerd, Lutke Saaxum (deels, de helft ervan), Maarhuizen, Oldenzijl, Ranum, Schapehals, Schaphalsterzijl, Schilligeham, Takkebos, Tijum, Valcum en Wildeveld. Dat zijn 14 buurtschappen in totaal. Het direct N van de dorpskern gelegen voormalige dorp Obergum heeft in 1978, bij het ontstaan van het huidige postcodesysteem, geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen, en wordt sindsdien als wijk van het dorp Winsum beschouwd. Geografisch gezien blijven ze wel van elkaar gescheiden door het Winsumerdiep.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Winsum lag direct N van de stad Groningen en grensde in het NW aan de voormalige gemeente De Marne, in het ZW aan de voormalige gemeente Zuidhorn, in het ZO aan de voormalige gemeente Bedum en in het NO aan de voormalige gemeente Eemsmond.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Winsum 316 huizen met 1.925 inwoners, verdeeld in het gelijknamig dorp 90/540 (= huizen/inwoners), dorp Obergum 114/671, en de buurtschappen Tijum of Thijum 3/16, Winsumermeeden 34/210, Schilligeham 12/75, Bellingeweer 14/90, Klein-Garnwerd 16/85, Alinghuizen 4/25, Maarhuizen 17/132, Ernstheem 3/20 en Ranum 9/61. Eind 2018, bij de opheffing ervan, had de gemeente ca. 6.000 huizen met ca. 14.000 inwoners. Het gelijknamige dorp heeft ca. 3.000 huizen met ca. 7.700 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Winsum e.o., kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Historische Vereniging Winsum-Obergum. Het Infobulletin Winshem van deze vereniging, is m.b.t. de jaargangen 1996 t/m 2015 via de link ook online te raadplegen. Een rijke bron van informatie voor de in dit dorp geïnteresseerde.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In 2008 is de Dorpenatlas Winsum verschenen.

- Woonvisie 'Winsum heeft het!' (2013).

- Structuurvisie gem. Winsum (2013).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Winsum heeft 59 rijksmonumenten.

- Winsum heeft 1 gemeentelijk monument.

- In 2020 organiseerde de ANWB voor de allereerste keer de verkiezing van het ‘Allermooiste dorp van Nederland’. De verkiezing kwam tot stand op basis van stemmen. 30.000 leden brachten hun stem uit. Daaruit rolde een lijst van 50 mooiste dorpen én een overduidelijke Top 5 van de állermooiste. Dat waren Winsum (Groningen), Hollum (Fryslân), Elsloo (Limburg), Oisterwijk (Noord-Brabant) en Urk (Flevoland). De Top 5 is vervolgens door een jury beoordeeld op: authenticiteit, ruimtelijke samenhang, levendigheid, de aanwezigheid van monumenten, de verhouding bebouwing/groen en het recreatieve aspect. De jury bestond uit Wim Daniëls (cabaretier/ auteur), Jaap Evert Abrahamse (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) en Marieke Haafkens (ANWB route-expert).

De winnaar werd Winsum (Groningen). Door deze vijf punten sprong dit dorp er volgens de jury uit: 1. Het Winsumerdiep en het haventje geven sjeu aan het dorp en lijmen de verschillende dorpsgedeelten (het eigenlijke dorp en het opgeslokte voorheen buurdorp Obergum) mooi aan elkaar. 2. Het dorp toont een gelaagdheid in bouwstijlen: hereboerderijen uit de 17e en 18e eeuw, een 19e-eeuwse Stationsstraat, Amsterdamse School-architectuur, moderne bungalows uit de periode na de Tweede Wereldoorlog. 3. Het dorpsleven is écht, met een ‘stads’ winkelaanbod en goeie kroegen. 4. Het centrum is gemoedelijk met die smalle straatjes waaraan een mix aan beeldbepalende gebouwen staat. Van bruggen en molens tot kerken en dorpshuizen. 5. Het dorp heeft liefst 59 rijksmonumenten en 1 gemeentelijk monument.

De jury noemde Winsum "een levendig dorp met de voorzieningen van een kleine stad, heerlijke straatjes om doorheen te dwalen, twee kerken, twee molens en dat schitterende Winsumerdiep, een blauwe ader door de bebouwing". Op 20 augustus 2020 heeft ANWB-directeur Frits van Bruggen het dorp tijdens een feestelijke huldiging in het zonnetje gezet. Hij heeft een bord en bokaal uitgereikt en het eerste eerste exemplaar overhandigd van de nieuwe ANWB-uitgave ‘De Allermooiste dorpen van Nederland’, waarin de vijftig mooiste dorpen uit de verkiezing uitvoerig worden beschreven.

Verslaggever Jeroen Berkenbosch van RTV Noord kwalificeert het allermooiste dorp van Nederland ook nog eens als het allereerlijkste dorp van Nederland. Hij had namelijk een reportage gemaakt van de huldiging in het dorp, en nadien weer thuis in Groningen blijkt hij zijn GoPro camera aan de boogbrug te hebben laten hangen. De huldiging is dan al uren achter de rug. Als Jeroen de ondernemersvereniging van Winsum belt om te vragen of ze even willen kijken, melden ze: "Hij hangt er nog gewoon hoor."

- De Hervormde kerk van Obergum (Kerkpad 14) is in de 13e eeuw gebouwd als zaalkerk. In de 15e eeuw is de kerk naar het oosten verlengd met een driezijdige koorsluiting. In de 14e eeuw is bij de kerk een losstaande toren gebouwd, die later met de kerk is verbonden. Het kabinetorgel is omstreeks 1770 vervaardigd door orgelbouwer Hendrikus Hermanus Hess. Na diverse omzwervingen is het gerestaureerd door de firma Bakker & Timmenga en in 1971 in de kerk van Obergum geïnstalleerd. In 1970 is de kerk overgedragen aan Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK).

Stichting Oude Groninger Kerken wil de Hervormde kerk van Obergum verbouwen. De reden voor de verbouwing is dat de plaatselijke commissie van SOGK heeft aangegeven dat sommige faciliteiten aan vervanging toe zijn. Zo zijn de toiletten en de keuken te klein. De SOGK wil het gebouw zo verbouwen dat het voor diverse evenementen gebruikt kan worden. Zo komt onder meer de ingang in de toren, wil de stichting een extra verdieping in het schip van de kerk en komt er een trap naar de zolder. Naast de kerk komt een bijgebouw dat toegankelijk wordt gemaakt vanuit de oude kerk. Sommigen vinden de verbouwingen een 'verminking' van de kerk en stellen dat er op die manier teveel middeleeuwse elementen van de kerk verloren gaan. De SOGK vindt de veranderingen wél verantwoord: "We vernielen niets, vrijwel alles wat we doen kunnen we terugdraaien. Wij vinden het belangrijk dat dit soort gebouwen behouden blijven, maar ze moeten wel gebruikt worden", zo stellen zij als reactie op de bezwaren. (bron en voor nadere informatie zie DvhN, 18-3-2018)

- Stichting Behoud Synagoge Winsum heeft het initiatief genomen tot het restaureren van de voormalige synagoge aan de Schoolstraat in Obergum. Door het gebouw in de oorspronkelijke staat te herstellen wil de stichting de herinnering levend houden aan plaats en betekenis van de Joodse gemeenschap in het dorp de afgelopen twee eeuwen. Het gaat om een typische mediene sjoel, uniek in Noordwest-Groningen. De synagoge dateert uit 1879. In die tijd woonden er 181 joden in Noordwest-Groningen. Tot 1934 was dit het hart van de Joodse gemeenschap in de regio. In de traditioneel ingerichte sjoel was ook een religieus bad, een zogeheten Mikwe. Ook was er een vrouwengalerij, omdat vrouwen in de joodse eredienst gescheiden zitten van de mannen.

In het begin van de jaren dertig daalde het aantal joden in Winsum tot beneden de 15. De synagoge raakte in onbruik. Het gebouw werd overgenomen door een vakbond en ging fungeren als buurt- en verenigingsgebouw. Het kreeg de naam N.A. de Vriesgebouw, naar de in het dorp geboren jood Nathan de Vries, een vooraanstaande socialist die een tijd gedeputeerde en wethouder was in Groningen. Het gebouw dient na de restauratie als accommodatie voor projecten waarin de joodse gemeenschap en haar geschiedenis en cultuur centraal staan. En het dient opnieuw als verenigingscentrum en buurthuis.

- Molen De Ster is een koren- en pelmolen. De achtkante bovenkruier uit 1851 staat op een molenberg. Op deze locatie stond in 1628 al een standerdmolen. De molen is tot in de jaren tachtig van de 20e eeuw beroepsmatig in gebruik geweest en draait na een grote restauratie in de jaren negentig regelmatig op vrijwillige basis. Momenteel is de molen niet maalvaardig, maar de wieken gaan wel enkele malen per maand in de rondte. De molen is eigendom van Molenstichting Winsum en is te bezoeken op zaterdag van 12.30-17.00 uur, mits de wieken draaien. Nog een pagina over Molen De Ster.

- Molen De Vriendschap is een korenmolen. De molen is in 1801 als pelmolen gebouwd, waarschijnlijk met gebruikmaking van een molen uit Mensingeweer. De maalstenen bevinden zich vanwege het ontbreken van een steenzolder onder het stellingniveau, waardoor de aandrijving door middel van een extra overbrenging geschiedt, wat vrij uniek is. In 2006 is de molen vanwege de slechte staat stilgezet. Tussen 2008 en 2011 is de molen stukje bij beetje gerestaureerd en is sindsdien weer geheel maalvaardig. De molen is in eigendom is van Molenstichting Winsum en wordt zeer regelmatig door vrijwilligers in werking gezet. De molen is te bezichtigen zaterdags van 10.30-17.00 uur. De vrijwillige molenaar vertelt je graag over de interessante constructiedetails van De Vriendschap. Nog een pagina over Molen De Vriendschap.

- Gevelstenen in Winsum.

- Het KinderBoekenHuis - sinds 2015 heel toepasselijk gehuisvest in de voormalige kleuterschool van Obergum - is strikt genomen eigenlijk geen museum, maar een uitleenbibliotheek van al die oude(re) jeugdboeken die niet meer opvraagbaar zijn in openbare bibliotheken. Voorts fungeert zij als studie/ informatiecentrum. Stichting Kinderboek Cultuurbezit heeft een collectie van ca. 30.000 jeugdboeken die gratis kunnen worden geleend. Je vindt er de bekende jeugdboeken, maar ook schoolboeken, sprookjesboeken, jeugdtijdschriften, prentenboeken, commerciële uitgaven (Verkade-albums, Piggelmee en Flipje van Tiel) en jeugdbijbels.

- In 2019 heeft Heemschut bij de gemeente aangedrongen op 'handhaving' - d.w.z. in dit geval 'vewijdering' - m.b.t. illegaal geplaatste bouwsels bij het rijksmonumentale kerkhof van Bellingeweer.

Terug naar boven

Evenementen

- Het gratis toegankelijke muziekfestival Loeiwarm was er in juni 2019 voor de 2e keer.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Winsum (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaatsen van Winsum, - idem Bellingeweer en - idem Obergum.

Reacties

(4)

Hoeveel gemeentelijke monumenten heeft Winsum? Onder bezienswaardigheden staat dat er één gemeentelijk monument is, maar even verderop in de tekst staat dat de plaats (volgens het ANWB-juryrapport onder punt 5) 4 gemeentelijke monumenten heeft. Het aantal rijksmonumenten (59) staat wel op beide plaatsen gelijk vermeld.

(excuses voor mijn late reactie, wegens ziekte)
Ik ga er vooralsnog van uit dat die 4 een tikfout betreft (en heb dat dan ook aangepast), omdat zowel hier https://nl.wikipedia.org/wiki/Winsum_(dorp_in_Groningen)#Monumenten als hier https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_gemeentelijke_monumenten_in_Het_... sprake is van 1 gemeentelijk monument in Winsum/Obergum.

Het Hoogeland is het gebied ten noorden en oosten van het Reitdiep.

Inderdaad. Dank voor de opmerkzaamheid! In dat kader stond in de 1e alinea een foutje en een onduidelijke formulering. Beide heb ik aangepast.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen