Status

- Feerwerd is een dorp in de provincie Groningen, in de streken Westerkwartier en Middag-Humsterland en de gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Ezinge. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

- Onder het dorp Feerwerd vallen ook de buurtschappen Aduarderzijl (grotendeels), Beswerd, Bolshuizen, Brillerij en Schifpot.

Naam

In het Gronings
Fiwwerd.

Oudere vermeldingen
Waarschijnlijk 820 kopie 1150-1158 Federwrt, Federfurt, 855 ingevoegd ca. 890 kopie 9e-10e eeuw Uederuurdi, 944 kopie 1150-1158 Fadewrt, 1283 Federwart, 1466 Fervert, 1714 Feerwert.

Naamsverklaring
Het tweede deel van de naam betreft in ieder geval het Oudfriese wrt 'wierde, bewoonde hoogte', verhoogduitst tot furt, met onbekend eerste lid. Is wel verklaard als een persoonsnaam Feder, identiek met het Oudfriese feder 'vader'. Deze persoonsnaam komt hier dan in onverbogen vorm voor. Kuhn daarentegen ziet in de wierdenamen Feerwerd, Ferwerd en het Duitse Fedderwarden en Misselwarden, oud Midlistan Fadharuurd, wat verwijst naar het Germaanse faþr*-, dat hij verwant acht met de riviernamen Pader en Po (ontstaan uit Padus).(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Het dorp Feerwerd ligt O van het Ezinge en WNW van het dorp Garnwerd en grenst in het O aan het Aduarderdiep.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Feerwerd 41 huizen met 278 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 140 huizen met ca. 330 inwoners.

Geschiedenis

In den beginne
Feerwerd ligt, zoals de uitgang ‘werd’ al aangeeft, op een wierde: een kunstmatig opgeworpen woonheuvel. Omstreeks 600 v.Chr. wagen de eerste bewoners zich in dit gebied. Het zijn waarschijnlijk de vruchtbare kleigronden die mensen vanaf de Drentse zandgronden naar deze streek hebben gelokt. Het leven is hier in die tijd zeer riskant; het landschap bestaat dan uit een kweldergebied waar de zee vrij spel heeft. Twee maal per etmaal dringt het zeewater door prielen en geulen de boomloze vlakte binnen, om bij eb weer zeewaarts te stromen. De eerste bewoners zoeken dan ook zo veel mogelijk de plaatsen op die door natuurlijke aanslibbing wat hoger zijn komen te liggen.

Maar ècht veilig voelt men zich niet op de oever- en kwelderwallen die bij stormvloeden geen enkele beschutting meer bieden. Daarom gaat men er in de loop van de tijd toe over de woonplaatsen, die ook als gevolg van huisafval en mest geleidelijk aan hoger zijn komen te liggen, doelgericht op te hogen met klei en kwelderzoden. Op deze wijze zijn de wierden in het landschap ontstaan.

In de middeleeuwen wordt een nieuw wapen tegen het water gevonden: de dijken. De eerste bedijking wordt min of meer ringvormig tussen de inhammen van de zee uitgevoerd. Zo ontstaan door dijken omringde ‘eilanden’. Middag, de landstreek waarin Feerwerd is gelegen, is een van de oudste bedijkte ‘eilanden’. De Oldijk, een slingerend weggetje dat van Ezinge naar Den Ham voert, is waarschijnlijk in de 11e of 12e eeuw aangelegd.

In het begin is de bedijking defensief; men beschermt er de bewoonde en in cultuur gebrachte gebieden mee. Vanaf de 13e eeuw wordt de bedijking offensief, waarbij bewust land op de zee wordt veroverd of heroverd. De bedijking maakt het mogelijk om op den duur de boerderijen in het vlakke land te bouwen, waar meer ruimte is om te wonen en gewassen te verbouwen. Talrijke, vooral kleine woonheuvels waarop eertijds slechts één of een paar boerderijen staan, zijn op deze manier verlaten. Ze zijn nu de stille getuigen van een ver bewoond verleden.

Feerwerd is een van de grotere wierden die wel bewoond blijft. Al rond het begin van de jaartelling is hier een dorpswierde met meerdere boerderijen er op. Van de vroegste behuizing is uiteraard niets overgebleven.

Borgen
Feerwerd heeft twee borgen gehad. De Aldringaborg stond op de plaats van de huidige boerderij Ol Bos (Zijlsterweg 4) en werd in de 16e en 17e eeuw bewoond door de jonkerfamilie Aldringa. In 1658 wordt de borg omschreven als ‘een schoon en welbetimmerd huis met allerhande accommodaties van kamers, keuken, kelder, brouwhuis, paardenstal, een goede schuur, twee schone hoven met vruchtbomen en andere plantages, een moestuin, poorten, brug, grachten en singels, met 72 grazen land, gerechtigheden, item een kelder, 'begrafenis' en gestoelte in de kerk’. In 1735 werd de Aldringaborg voor 675 gulden voor afbraak verkocht.

De andere borg was de Luursemaborg. Vermoedelijk heeft deze borg ten zuiden van het kanaal op het zuidoostelijk deel van de wierde gestaan. Van de borg zelf zijn geen afbeeldingen bekend. Zeker is dat de borg begin 18e eeuw is gesloopt. Dit is zo grondig gedaan dat later geen enkel spoor is teruggevonden. De afgraving van grote stukken van de wierde heeft de kans op het vinden van sporen verder verminderd. (© historica en publiciste Nina van den Broek, die de meer dan 2000 jaar lange geschiedenis van Feerwerd heeft beschreven. De pagina is nog in ontwikkeling.)

Recente ontwikkelingen

- Een bijzonder project in Feerwerd is de verbouwing en herbestemming van de kop-hals-rompboerderij Dataheerd van de familie Datema op Meedenerweg 3 (schuin tegenover de molen). Nadat dit geslacht hier twee eeuwen had geboerd, kon het huidige echtpaar Datema geen opvolger voor het bedrijf vinden. En alleen als bewoners konden zij de grote herenboerderij niet in stand houden, dat was te kostbaar. Na jarenlang lobbyen is het gelukt toestemming te verkrijgen om de boerderij middels Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) te verbouwen en te herbestemmen tot 5 woningen, waarvan zij er zelf één hebben betrokken. De 4 andere kopers, afkomstig uit het westen des lands, wilden ook graag in een boerderij wonen maar konden dat in hun eentje niet bekostigen.

De provincie wil vooralsnog in principe maar 2 woningen per boerderij toestaan. Maar voor velen is dat niet te betalen, waardoor monumentale authentieke boerderijen verpauperen en uiteindelijk worden afgebroken, met verarming vandien voor het markante landschap. Bouwbedrijf De Boer uit Kantens, die dit project heeft gerealiseerd, hoopt dat dit een goed voorbeeld is om ook andere boerderijen in de provincie op deze wijze te kunnen herbestemmen en ze zo te kunnen behouden. Zie ook de documentaire over de herbestemming van de Dataheerd te Feerwerd en de filmpjes over de verbouwing van de Dataheerd (in de rechterkolom vind je nog meer filmpjes over de verbouwing).

Bedrijfsleven

- De Pon Holding van de familie Pon is bij autoliefhebbers bekend als auto-importeur. Bij agrariërs is zij ook bekend vanwege de firma Koepon, die melkveebedrijven in verschillende landen omvat. Ook in Feerwerd is er een vestiging, die bij agrariërs hoog staat aangeschreven. De vernieuwe ligboxenstal heeft ruimte voor 420 melkkoeien. Er liggen ruim 3700 zonnepanelen op het dak, er wordt warmte teruggewonnen uit melk en er is geïnvesteerd in nieuwe mestsilo's. Tijdens een Open Dag in september 2015 zijn honderden boeren uit het hele land komen kijken hoe ze het hier aanpakken. "Hier staan absoluut de beste exterieurkoeien en die willen wel melk geven", zegt Gerrit Abbink uit Vriezenveen. Ook Jan de Groot uit Noordeloos is vol lof: "Sterke koeien, ruim gebouwd, fantastisch mooie uiers, daar geniet ik van."

Ook het nieuwe hoofdkantoor van Koepon dat hier in 2012 is gerealiseerd, is bijzonder. Voorheen stond op deze plek de vervallen boerderij Aldringaheert. De opdracht aan architectenbureau De Zwarte Hond was om een kantoorgebouw te maken dat qua sfeer en uitstraling past in het boerenlandschap, maar tegelijk een comfortabele werkomgeving is voor de werknemers van Koepon.

De dubbele kap van de verdwenen boerderij komt terug in het nieuwe kantoorpand. En ook van binnen is de traditionele constructie van een boerenbedrijf terug te vinden. Houten balken stutten de verdieping en het dubbele dak. Een groot verschil met een boerderij is dat er in het Koepon-kantoor van alle kanten een zee van licht binnenstroomt. Eén van de ingrepen om dit bewerkstelligen is door over de hele lengte een dakkapel toe te voegen.

Behalve de esthetische vertaling van een boerderij is het kantoor ook qua duurzaamheid hedendaags. Het gebouw wordt verwarmd met aardwarmte en door de uitgekiende lichtinval is er weinig energie voor verlichting nodig. Al met al een geslaagde herinterpretatie van de traditionele donkere boerderij, met een associatieve architectuur die herkenbaar is geworteld in het agrarische landschap, maar uniek is als kantoortypologie.

Bezienswaardigheden

- Het dorpsgebied van Feerwerd heeft 11 rijksmonumenten, zijnde de panden uit 2e helft 19e eeuw op Valgeweg 9, 11, 12 en 16, de kerk op nr. 3, de pastorie uit 1883 op nr. 2, molen Joeswert, de 2 rolpalen t.b.v. het scheepsjagen uit 2e helft 19e eeuw aan de Mentaweg langs het Oldehoofs Kanaal, het woonhuis op Aduarderdiep 1 in de buurtschap Schifpot (waarvoor zie verder aldaar), en de kop-hals-rompboerderij Groot-Beswerd uit 1e helft 19e eeuw in de buurtschap Beswerd (waarvoor zie verder aldaar).

- De Hervormde Jacobuskerk te Feerwerd (genoemd naar Jacobus de Meerdere) dateert uit de 1e helft van de 13e eeuw. Oorspronkelijk zijn er drie gewelven, waarvan de bogen nog in de noord- en zuidwand te zien zijn. In de loop der eeuwen is de kerk diverse malen verbouwd. Zo zijn in de 17e eeuw de oorspronkelijke vensters dichtgemetseld en is de kerk van nieuwe ramen voorzien. In de 19e eeuw keert men terug naar de oude indeling. Door het pleisterwerk zijn de kloostermoppen niet meer zichtbaar. Ramen en pleisterwerk stammen uit de 19e eeuw. Het eenvoudige en stijlvolle interieur kreeg zijn uiteindelijke vorm in de 19e eeuw. De vloer is aangebracht tijdens de restauratie van 1992. Aan het wijken van noord- en zuidmuur is te zien dat de kerk overwelfd is geweest. Nu is het binnenste gedekt door een houten zoldering. Meubilair en zerken in de vloer zijn deels 17e eeuws.

In 1859 wordt de toren aan de westzijde tegen de kerk aangebouwd. Deze vervangt een klein, rond koepeltorentje dat aan de westzijde op het dak heeft gestaan. De toren krijgt in 1929 een uurwerk. In de jaren zestig van de 20e eeuw heeft het dorp even zijn eigen 'toren van Pisa'. Doordat de toren gedeeltelijk was gebouwd op de fundamenten van de kerk, was de toren namelijk in de loop van honderd jaar langzaam naar het westen geheld. Met veel steun van de bevolking is de toren in 1968 hersteld.

De oorspronkelijke klok uit 1466 hangt nu in de kerktoren van buurdorpje Oostum. Het verhaal gaat dat bij een twist tussen Feerwerders en Oostumers, laatstgenoemden de klok als oorlogsbuit naar hun dorp hebben meegenomen. In 1826 krijgt Feerwerd een nieuwe klok, die echter geen lang leven beschoren is; op 27 november 1882 valt de klok naar beneden en aan diggelen. De daaropvolgende klok uit 1883 houdt het ongeveer even lang, of zo men wil kort, uit want wordt in 1943 gevorderd door de Duitsers. De huidige klok dateert uit 1950. Zeer bijzonder is een vondst die in 1936 gedaan is onder de houten vloer. De plaatselijke timmerman en zijn beide zonen ontdekken hier de grafkelder van jonkerfamilie Aldringa. Boven de grafkelder lagen vijf prachtige grafstenen waarvan één de volgende inscriptie heeft: "Dit is de inganck van Jonker Aldringa kelder." (© Nina van den Brink) De kerk is in bezit van Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) en wordt vandaag de dag nog gebruikt voor rouw- en trouwdiensten, exposities, concerten en als repetitieruimte. Zie daarvoor het hoofdstuk Landschap etc.

- De andere beeldbepalende blikvanger in Feerwerd is de in 1855 als koren- en pelmolen gebouwde Molen Joeswert. Na enkele keren bij storm beschadigd te zijn geraakt is de molen eind jaren zeventig geheel gerestaureerd. Tegenwoordig wordt er nog altijd een viertal dagen in de week professioneel gemalen. Het is een van de weinige molens waar spelt wordt gemalen. De molen, die is voorzien van het zelfzwichtingssysteem met Van Bussel-stroomlijnneuzen, is sinds 1993 eigendom van Molenstichting Winsum. Een recente restauratie van de molen is in 2012 gereed gekomen.

Evenementen en activiteiten

- Gedurende de maanden oktober t/m maart worden in de Jacobuskerk te Feerwerd concerten georganiseerd. De organisatoren streven naar een afwisselend, goed en boeiend aanbod, van muzikanten uit bij voorkeur de eigen regio. Met name een groter koor, een klein ensemble, vocaal, instrumentaal, klassiek, licht, wereldmuziek, jazz en een enkele keer theater. Concerten vinden altijd plaats op zondagmiddagen om 15.30 uur. De kerk is tijdens de concerten in de wintermaanden kaarsverlicht en in de pauze is van alles, maar vooral ook warme wijn verkrijgbaar.

- Jazz in Feerwerd is een initiatief van Herman Meurs en Hans Bierma, met als doel om op min of meer reguliere basis concerten van hedendaagse jazzmuziek te organiseren. Hierbij worden ook de randen van de jazz met andere vormen van muziek, waaronder wereldmuziek, bluesmuziek en klassieke muziek, niet geschuwd. De concerten vinden plaats op zondagmiddag in de Jacobuskerk.

Landschap, natuur en recreatie

- Feerwerd ligt in een gebied dat al meer dan 2500 jaar aantrekkingskracht uitoefent op de mens. Het landschap hier vertelt een boeiend verhaal; het verhaal van leven en overleven. Overleven op opgehoogde woonplaatsen in een gebied dat twee keer per etmaal door de zee werd overspoeld. Leven van het boerenbedrijf in een land veroverd op de zee. In en om Feerwerd zijn de sporen van de strijd tegen het water overal zichtbaar. Slingerende weggetjes blijken vroegmiddeleeuwse dijkjes, kronkelende sloten vinden hun oorsprong in de prielen die vroeger vanuit zee landinwaarts stroomden, en overal in het landschap duiken de wierden op die vanaf 600 v.Chr. zijn opgeworpen om de voeten droog te houden. Stap op de fiets of trek de wandelschoenen aan en laat je verrassen door het subtiele landschap dat, als onderdeel van het internationaal Waddengebied, genomineerd is voor de UNESCO Werelderfgoedlijst.

- De Vereniging Kleine Dorpen Groningen heeft ca. 20 Struunroutes in de provincie uitgezet. Eén daarvan is een rondwandeling Garnwerd - Ezinge - Feerwerd (12 km).

- De Jacobuskerk in Feerwerd is sinds enkele jaren opgenomen in het landelijke Rustpunten-netwerk. De kerk is daarmee een officiële plek om even te rusten oftewel uit te blazen (in de Achterhoek noemt men de Rustpunten ook wel 'uutbloashuusken'). "De kerk is de hele dag open voor fietsers, wandelaars, e-bikers, skaters, paragliders, chi-runners, kanoërs, wielrenners, zwemmers, ruiters, powerbikers, en andere mensen die gewoon zin hebben in een stille en koele pleisterplaats. Wees welkom!", aldus de site van de kerk. Je kunt uitrusten aan de picknicktafels in de kerktuin of in de kerkbanken. Tegen een kleine vergoeding kan in de kerk koffie of thee worden gezet. Daar is ook een toilet en een fietspomp met bandenplakset aanwezig. Ook voor de hond wordt gezorgd: er is een drinkbak. Geopend vanaf begin april t/m de zomermaanden, woensdag t/m zondag van 10.00 tot 18.00 uur, ook open op feestdagen en algemene vrije dagen die op maandag of dinsdag vallen.

Beeld

- In de uitzending 'Dam Op in Feerwerd' (RTV Noord, 21-3-2015) interviewt men iemand die de beschoeiing van het kanaal aan het vernieuwen is, een paarden- en schapenboer, een althoorniste van de harmonie, en de molenaar.

- Fotoreportage van Feerwerd door Gert Hardeman.

Links

- Algemeen: - Site van en over Feerwerd.

- Nieuws: - Nieuws over Feerwerd op Twitter.

- Belangenvereniging: - Dorpsvereniging Feerwerd, Aduarderzijl e.o..

- Dorpshuis: - Het pand van de voormalige basisschool van het dorp is herbestemd tot dorpshuis D'Olle Schoul.

- Onderwijs en kinderopvang: - Stichting Eigen Wijs van Audrey Jantje Nonkes (Allersmaweg 40, 9891 TD Ezinge. Tel. 0594-621843) is begin 2017 - weer* - een Eigen Wijs School gestart in het dorpshuis van Feerwerd. De Eigen Wijs School is een particuliere school, die stoelt op een soortgelijke visie als ervaringsgericht onderwijs. Niet de leerstroom, maar het kind staat centraal. "Wij vragen: wat zou jij willen doen vandaag?", aldus Nonkes. De bedoeling is dat hier uiteindelijk kinderen van 0 tot 18 jaar terecht kunnen. "Onze visie is dat kinderen recht hebben op onvoorwaardelijke liefde. Elk kind mag zijn eigen vorm vinden en grens aangeven, het hoeft niet aan bepaalde verwachtingen te voldoen."
* De stichting heeft in 2016 het 10-jarig bestaan gevierd, omdat ze al eerder actief zijn geweest in het dorpshuis van Feerwerd.

Nonkes wil de kinderen van jongsaf aan laten wennen aan deze vorm van onderwijs. Daarom begint zij in eerste instantie met speelochtenden voor kinderen van 0 tot 3 jaar. "Zodra de kinderen 5 jaar zijn, moet het van de wet een school heten. Dan komt ook de inspectie langs." De Eigen Wijs School ontvangt geen subsidie van de overheid; ouders betalen een eigen bijdrage. Ook in september 2018 gaan ze weer van start met een Ouder-Kind Speelgroep, waarbinnen plaats is voor 7 kinderen en hun ouders. (bronnen o.a.: DvhN, 19-4-2016, Nieuws.nl, 23-2-2017)

- Sport en bewegen: - De in 1930 opgerichte voetbalvereniging v.v. Ezinge - met als werkgebied de gelijknamige voormalige gemeente - noemt zich op haar site "de leukste voetbalclub van het Westerkwartier en Hogeland". Ze spelen op Sportpark Feerwerd.

- Vitaliteit is tegenwoordig een hot item. Een gezonde(re) leefstijl heeft in eerste instantie voordeel voor de mens zelf, en is ook essentieel om een vergrijzende samenleving zo lang als mogelijk van de zorg weg te houden. En bovenal, een fit en gezond mens voelt zich beter en gelukkiger. Begin 2017 ontstaat tijdens de wekelijkse Bootcamp in Garnwerd het idee een fitnesspark te realiseren voor alle 4 kernen van de voormalig gemeente Ezinge (naast de genoemde kernen zijn dat verder nog Feerwerd en Aduarderzijl). Trainer Karel Jonker en tevens eigenaar van De Leefstijl Academie gaat aan de slag en presenteert de plannen bij de verschillende dorpen. Nadat iedereen hier enthousiast op reageert, is het snel gegaan. Een geschikte, centraal gelegen locatie wordt gevonden, evenals sponsors voor de financiering (Rabobank, gemeente Winsum, NAM, Provincie Groningen, KoePon, de Leefstijl Academie en v.v. Ezinge).

In juli 2018 is op het sportcomplex van v.v. Ezinge in Feerwerd outdoor sportpark De Dikke Tien gereed gekomen (met als slogan: "Soamen zwaiten!"). Middels een looproute van een dikke 10 kilometer kun je een dikke 10 kilo wegwerken en dat doe je o.a. op een dikke 10 outdoor fitness toestellen. Zo kunnen inwoners gratis sporten en elkaar stimuleren, elkaar ontmoeten en is vitaliteit binnen handbereik. Ca. 15 vrijwilligers zijn door De Leefstijl Academie opgeleid tot Outdoor Fitness assistent, waardoor ze in staat zijn groepen of individuen tijdens wekelijkse sportmomenten te begeleiden. Scholen, sportverenigingen, eenlingen, ouderen, toeristen, mensen in training voor de Braggeltocht, de Jazz Fietstour of om gewoon fitter te worden; iedereen is van harte welkom en kan op eigen gelegenheid of georganiseerd gratis gebruik maken van De Dikke Tien. De toestellen zijn geschikt voor de oudere inwoners, maar ook voor de “kinderen”. Bijvoorbeeld als je aan het oppassen bent, is het ook geschikt om er samen met de kinderen heen te gaan en samen te sporten.

- Genealogie: - Lidmaten (dopen, trouwen, overlijden e.d.) Feerwerd 1666-1811. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Feerwerd, met foto's van de grafstenen.

Bekende inwoner

- De in 2017 op 86-jarige leeftijd overleden archeologe Hanna Zimmerman uit Feerwerd was voor haar pensionering van beroep sociaal-wetenschapper. Na haar pensionering wordt ze in 1994 vrijwilliger bij Stichting Monument en Materiaal in Groningen, die onder meer historisch bouwmateriaal hergebruikt en archeologisch onderzoek doet. Ze ging de collectie van 2800 stukjes stof onderzoeken die waren gevonden bij opgravingen in de Prinsenstraat in Groningen, waar tussen 1568 en 1575 een fort van de Spaanse heerser Alva heeft gestaan. Nadat het fort was afgebroken dumpten de Stadjers 20 jaar lang hun afval in de oude fortgracht. Dankzij de zuurstofvrije modder in de gracht had het textiel de eeuwen overleefd. De collectie is een wereldwijd unicum. Na 12 jaar bestudering van de stoffen, bijgestaan door vrijwilligers van genoemde stichting, promoveert 'textielarcheoloog' Zimmerman in 2007 aan de RUG middels haar proefschrift getiteld 'Textiel in context'. (bron: DvhN, 27-9-2017)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)