Status

- Onderbanken is een voormalige gemeente in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, regio Parkstad.

- De gemeente Onderbanken is in 1982 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Bingelrade, Jabeek, Merkelbeek en Schinveld. De hoofdplaats van de gemeente was Schinveld. De gemeente is in 2019 opgeheven en opgegaan in de nieuwe gemeente Beekdaelen.

- De gemeente Onderbanken omvatte de dorpen Bingelrade, Jabeek, Merkelbeek en Schinveld, en de buurtschappen De Kling (deels), Etzenrade, Heringsbosch en Viel.

- Wapen van de voormalige gemeente Onderbanken.

Naam

In het Limburgs
De Óngerbenk.

Naamsverklaring
De gemeentenaam vindt zijn oorsprong in het systeem van rechtspraak, zoals dat in dit deel van Nederland gedurende de middeleeuwen gold. De ‘onderbanken’ waren rechtsprekende colleges. Deze rechtbanken (toendertijd ‘schepenbanken’ genoemd) behandelden de gewone overtredingen en de minder zware misdrijven. Indien er twijfel rees omtrent de uitleg van rechtsregels, dan behoorden zij ‘ten hoofde te gaan’ bij de ‘hoofdbank’ in Heerlen. In dergelijke situaties en bij zware misdrijven wees deze hoofdbank vonnis. De ‘onderbanken’ hadden tevens een administratief-bestuurlijke taak, zij het beperkt van omvang. Niettemin staat het wel vast, dat deze schepenbanken invloedrijke colleges vormden, zeer vermoedelijk al in de 14e eeuw. (3066)

In de middeleeuwen was de regio verdeeld in het rechtsgebied van de banken van Oirsbeek (Amstenrade, Bingelrade, Oirsbeek en Merkelbeek) en Brunssum (Brunssum, Jabeek en Schinveld). Banken waren rechtsprekende colleges. Deze rechtbanken (onderbanken) behandelden de gewone overtredingen en de minder zware misdrijven. Bij ingewikkelde zaken en beroep moest men naar de 'hoofdbank' in Heerlen. De bank van Oirsbeek werd in 1558 tot heerlijkheid verheven en verpand aan Werner Huyn van Amstenrade. Nauwelijks een jaar later verwierf Werner Huyn eveneens de heerlijkheid Brunsssum. Met deze verpanding eindigde tegelijkertijd de gebondenheid van de onderbanken aan de hoofdbank Heerlen. In 1610 kocht Werner Huyn de heerlijkheden Oirsbeek en Brunssum en in 1663 voegde Arnold Huyn, de neef van Werner, ze toe aan het Graafschap Geleen. Na de Tachtigjarige Oorlog werden de banken Oirsbeek en Brunssum in het Partage-Traktaat van 26 december 1661 toegewezen aan Spanje. Aan het begin van de 18e eeuw werd het gebied Oostenrijks. In de Franse tijd zijn alle genoemde plaatsen zelfstandige gemeenten geworden.

Ligging

De gemeente Onderbanken lag N en NW van de stad Brunssum, en was - samen met de W voormalige buurgemeente Schinnen - een groene buffer tussen het stedelijke Sittard-Geleen in het N en het stedelijke deel van Parkstad in het Z. De gemeente grensde verder in het N en O aan Duitsland: in het N aan de plaatsen Hillensberg, Süsterseel, Gangelt en Stahe, in het O aan de plaats Niederbusch en Airbase Geilenkirchen, in het W aan het dorp Doenrade en in het ZW aan de dorpen Oirsbeek en Amstenrade. De Duitse plaats Geilenkirchen lag O, de stad Landgraaf ZO, het 'dorp in de stad' Hoensbroek en de stad Heerlen Z, de stad Geleen W en de stad Sittard NW van de gemeente.

Statistische gegevens

- De gemeente Onderbanken is per 1 januari 1982 opgericht en als volgt samengesteld:
van Schinveld: 1.033 hectare met 4.874 inwoners;
van Merkelbeek: 342 hectare met 1.672 inwoners;
van Bingelrade: 352 hectare met 851 inwoners;
van Jabeek: 390 hectare met 754 inwoners.

- Eind 2018, dus vlak voor haar opheffing, heeft de gemeente ca. 3.000 huizen met ca. 7.500 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van de kernen in de voormalige gemeente Onderbanken, kun je terecht bij Heemkundevereniging De Veersjprunk. De vereniging is opgericht in 1989 en heeft als doel informatie over de geschiedenis van het werkgebied en omgeving te verzamelen, te bewerken en de inwoners en andere geïnteresseerden op een publieksvriendelijke manier te informeren en te enthousiasmeren. In dat kader heeft de vereniging een aantal werkgroepen en projecten. De leden van de werkgroep Genealogie zijn vooral bezig met onderzoek naar familierelaties. Met name de vraag: “Wie waren onze voorouders, waar kwamen zij vandaan?”, maar ook hoe leefden zij, wat waren hun bezittingen en gebruiken, geven aanwijzingen over relaties binnen en buiten leefgemeenschappen.

De werkgroep Foto en film houdt zich vooral bezig met het verzamelen van oude foto's, krantenartikelen en kleine documenten. Zij streeft er niet naar deze zaken daadwerkelijk (op papier) in bezit te hebben, maar wel in digitale vorm. Behalve met foto's, houdt de werkgroep zich ook bezig met het digitaliseren van oude films en video's. De leden van de werkgroep Dialect richten zich op het behoud van de verschillende in Onderbanken gangbare dialecten en organiseren in samenwerking met heemkundevereniging Brunssum dialectbijeenkomsten. De werkgroep Streekgeschiedenis houdt zich momenteel met name bezig met de Open Monumentendag. Daarnaast worden jaarlijks diverse activiteiten uitgevoerd en werkt de vereniging samen met heemkundevereniging Brunssum en de Heimat- und Mundartkreis Gangelt aan diverse (grensoverschrijdende) projecten m.b.t. oude films en video's.

Beschrijving

De gemeente Onderbanken bood veel aan landschappelijke schoonheid. Die schoonheid bestond onder meer uit glooiende boomgaarden, historische hoeven en landerijen, groene heuvels en houtopstanden en uitgestrekte bossen met prachtige wandelroutes. Voor details zie bij de afzonderlijke kernen.

De gemeente stond ook bekend als een kunstenaarsgemeente: in de kernen Schinveld, Jabeek, Merkelbeek en Bingelrade zijn in totaal circa 25 beeldende kunstenaars werkzaam.

Natuur en recreatie

- IVN Beekdaelen - Onderbanken.

Links

- Muziek: - Seniorenorkest Onderbanken bestaat uit zowel mannelijke als vrouwelijke senioren met een enkele jongere die officiëel nog niet tot deze categorie behoort, maar gaarne deel uitmaakt van het geheel. In totaal telt het orkest circa 50 actieve muzikanten. Daarnaast is er nog een groep die ondersteunend lid is. De leden komen niet uitsluitend uit Onderbanken, maar uit de hele voormalige oostelijke mijnstreek en zelfs uit het Duitse grensgebied. De wekelijkse repetities vinden plaats in het FaSiLa-gebouw te Schinveld. Iedere dinsdag van 14:00-16:00 uur wordt onder muzikale leiding van dirigent Jos Scheren intensief gewerkt aan het gevarieerde repertoire. Geïnteresseerden zijn altijd welkom om te komen luisteren en wellicht zich ook aan te melden.

- Sport: - "Kringgroep De Onderbanken zet zich om met de hond op een leuke en goede manier bezig te zijn op africhtingsgebied. Gedurende het jaar zijn we als liefhebbers van voornamelijk het Duitse Herder ras op de oefendagen met elkaar bezig om de honden af te richten volgens het IPO-programma. Ook organiseren we o.a. uitjes met de club. Hierdoor krijgen we een goede onderlinge band met elkaar. Tevens staan we altijd klaar om anderen te helpen in de africhting of bij specifieke problemen. Een andere doelstelling is om de leden naar examens toe te laten werken en eventueel zelfs naar wedstrijden. Buiten het oefenen organiseren we als kringgroep op regelmatige basis examens. In het verleden hebben we diverse keren het Provinciaal Africhtings Kampioenschap georganiseerd alsook de Fok Geschiktheids Keuring."