Heuvelland

Streek
Heuvelland
Limburg

heuvelland_fiets_4_daagse_kopie.jpg

Als je zo snel mogelijk zo veel mogelijk van het prachtige Heuvelland wilt zien, is de Heuvelland Fiets 4 Daagse natuurlijk ideaal: daar zijn de mooiste routes en plekken al op een presenteerblaadje voor je uitgestippeld!

Als je zo snel mogelijk zo veel mogelijk van het prachtige Heuvelland wilt zien, is de Heuvelland Fiets 4 Daagse natuurlijk ideaal: daar zijn de mooiste routes en plekken al op een presenteerblaadje voor je uitgestippeld!

heuvelland_kaart.jpg

De streek Heuvelland is het landelijke, niet-verstedelijkte deel van Zuid-Limburg, voor zover gelegen Z van Sittard (bron: NLR, ESA, AHN. Vervaardigd door Jan Willem van Aalst)

De streek Heuvelland is het landelijke, niet-verstedelijkte deel van Zuid-Limburg, voor zover gelegen Z van Sittard (bron: NLR, ESA, AHN. Vervaardigd door Jan Willem van Aalst)

Heuvelland

Terug naar boven

Status en ligging

- Heuvelland is een streek in de provincie Limburg. De streek omvat een groot deel van de regio Zuid-Limburg. Er is geen eenduidige definitie van het gebied. De gangbaarste is dat men deze streek definieert als het landelijke, niet-verstedelijkte deel van Zuid-Limburg, voor zover gelegen Z van Sittard. Het omvat de gemeenten Beek, Beekdaelen, Eijsden-Margraten*, Gulpen-Wittem*, Meerssen*, Simpelveld, Vaals*, Valkenburg aan de Geul* en Voerendaal, en van de gemeente Sittard-Geleen alleen het dorp Munstergeleen en de buurtschappen Abshoven, Daniken en Windraak (want dat zijn de enige kleine kernen in die gemeente die Z van Sittard liggen). Maar er zijn ook instanties die de streek wat nauwer begrenzen. Zo rekent Stichting Cultuurzomer Heuvelland rekent het volgende gebied tot haar werkgebied: gemeenten Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Meerssen, Simpelveld, Vaals, Valkenburg aan de Geul, Voerendaal, en de voormalige gemeente Nuth.

* Deze gemeenten profileren zich expliciet als Heuvellandgemeenten, in het kader van een bestuurlijk samenwerkingsverband van deze gemeenten (zo is er bijv. samen met de gemeente Maastricht een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie sociale dienst). De overige gemeenten liggen geografisch gezien wel in het Heuvelland, maar behoren tot andere regionale bestuurlijke samenwerkingsverbanden, met name de Westelijke Mijnstreek (Beek) en Parkstad (Beekdaelen, Simpelveld en Voerendaal).

- Het Z deel van het Heuvelland (Z van de A79) staat ook bekend als het Mergelland.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van het Heuvelland, kun je terecht bij de volgende instanties:

- Historische Kring Land van Valkenburg en Heuvelland, een afdeling van het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap. De Kring organiseert lezingen, kleine excursies en plaatselijke activiteiten met het doel de lokale en regionale geschiedenis te leren kennen.

- Stichting Historische en Heemkundige studies in en rond het Geuldal heeft tot doel het regelmatig uitgeven van historische en heemkundige publikaties, voornamelijk betrekking hebbende op het Geuldal in Nederland en België en daaraan grenzende gemeenten in het stroomgebied van de Geul, en het bevorderen van het historisch onderzoek in dat gebied. Jaarlijks geeft de stichting een Jaarboek uit met interessante studies over het Geuldal.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In september 2018 is aan de gemeente Gulpen-Wittem het Cittaslow-keurmerk toegekend. In het Heuvelland dragen ook de gemeenten Vaals en Eijsden-Margraten dit keurmerk. Cittaslow - ‘langzame stad’ - is een internationaal keurmerk voor gemeenten die hoog scoren - en zich nadrukkelijk inzetten omdat zo te houden - op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit. Deze gemeenten mogen niet meer dan 50.000 inwoners hebben. De oorsprong van Cittaslow ligt in de Italiaanse plaats Orvieto en is geïnspireerd op de Slow Food beweging. Wereldwijd zijn er zo’n 200 gemeenten die het Cittaslow-keurmerk dragen. In Limburg zijn, naast de genoemde drie gemeenten, ook de gemeenten Peel en Maas in Noord-Limburg en Echt-Susteren in Midden-Limburg voorzien van het Cittaslow-predicaat.

De gemeente Vaals ontving al in 2011 het Cittaslow-keurmerk, dat volgens burgemeester Reg van Loo veel meer is dan enkel een predikaat. “Het is een way of life. Een bepaalde manier van denken die jouw handelen bepaalt. Niet alleen van de gemeente, maar ook van inwoners en van ondernemers. Het is de manier hoe je met het landschap omgaat en hoe je tegen leefbaarheid aankijkt. Het gaat om het welbevinden van de mensen die hier wonen, in de breedste zin van het woord.” Dat betekent dat er gezocht moet worden naar een gezonde balans tussen leefbaarheid, economie, landschap en infrastructuur. Een cruciaal, maar vaak ook broos evenwicht, stelt burgemeester Ramaekers van Gulpen-Wittem: “We zetten in op een verschuiving van kwantiteit naar kwaliteit. Meer bezoekers is niet altijd goed voor de leefbaarheid, maar wél voor ondernemers. Behoud van ons landschap is essentieel voor de uitstraling van het Heuvelland, maar soms lastig als het gaat om de belangen van agrariërs. Cittaslow vergroot het bewustzijn dat het gezamenlijk zoeken en vinden van een goed evenwicht enorm belangrijk is.”

Voor Ramaekers is het Cittaslow-keurmerk daarom geen eindpunt, maar juist het begin van een nieuwe ontwikkeling. “Laten we het keurmerk gebruiken om onze toekomst vorm te geven”, stelt ze. “Samen met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties, het verenigingsleven en onze buurgemeenten.” Burgemeester Dieudonné Akkermans van de Eijsden-Margraten - sinds 2017 Cittaslow-gemeente - is het daar roerend mee eens: “Cittaslow-gemeente worden is pas het halve werk. Nu gaat het erom: hoe kunnen we onze economische structuur blijvend versterken, rekening houdend met onze leefbaarheid, het toerisme en de vrijetijdssector en - zeker als ‘fruitgemeente’ - onze agrarische sector?”

Akkermans zoekt het antwoord in het complementaire karakter van de drie gemeenten. Naar elkaar, maar ook naar de rest van Zuid-Limburg. “Wij zijn het gebied tussen Aken en Maastricht, waar je rust en ruimte vindt, waar je fijn kunt wonen en leven. Een gebied met traditie en allure”, schetst hij. “In die authenticiteit schuilt onze kracht. Dit maakt het gebied aantrekkelijk, om te wonen én om te bezoeken. Maar het is ook het gebied waar mensen hun brood verdienen, onder andere op het land. Daar moeten we ons heel bewust van zijn.” Ook hij vindt dat de verdere ontwikkeling van het Heuvelland niet gericht moet zijn op kwantitatieve groei, maar juist op meer fijnschaligheid: “Small is beautiful.”

Dat zowel Vaals, als Gulpen-Wittem en Eijsden-Margraten het Cittaslow-keurmerk mogen voeren, versterkt volgens burgemeester Van Loo van Vaals de onderlinge band. Bovendien, zo zegt hij, benadrukt het de gezamenlijke verantwoordelijkheid en opgaven die er liggen. Bijvoorbeeld als het gaat om het landschap; toch wel hét uithangbord van de drie gemeenten op toeristisch gebied. “Hoe acteren we in dat landschap? Wat de ene gemeente doet, heeft immers ook zijn weerslag op de ander. We delen het landschap. Natuurlijk, iedereen legt zijn eigen accenten, maar uiteindelijk dragen we samen het Heuvelland uit.” (bron: Economische Samenwerking Zuid-Limburg (ESZL), 28-9-2018)

- De provincie Limburg, VVV Zuid-Limburg en de Heuvellandgemeenten werken anno 2018 aan een 'bidbook' waarmee men bij de Unesco gaat lobbyen voor de status van Werelderfgoed voor het Heuvelland. Volgens wethouder Jean-Paul Kompier van de gemeente Vaals is het gebied uniek met zijn combinatie van o.a. vakwerkhuizen, graften, holle wegen, hellingbossen en hoogstambomen. "Omdat wij elke dag in deze omgeving wonen en werken zien we dat niet meer, maar het is wel degelijk heel bijzonder. Als je het zo bekijkt is het bijna vreemd dat het Heuvelland nog niet op de Erfgoedlijst van Unesco staat", aldus Kompier bij de presentatie van de plannen.

Het heuvellandschap staat dan wel volop in de belangstelling van toeristen, maar het staat ook onder druk door allerlei ontwikkelingen. Daarom is het nodig dat het gebied beschermd wordt, met name dat de natuur nog zorgvuldiger wordt beschermd en dat verkeersoverlast wordt tegengegaan. Bovendien trekt de Werelderfgoed-status meer buitenlandse toeristen, en volgens de VVV is dat nodig om de terugloop van het aantal Nederlandse gasten in de komende jaren te compenseren. Anders dreigt er bij een aantal hotels e.d. leegstand en verloedering en dat moet je ook niet willen, aldus de VVV. Of de beoogde status van het Heuvelland als Werelderfgoed slaagt, vernemen we in 2025. Dan is namelijk de eerstvolgende 'tranche', waarbij de Unesco besluit welke objecten al dan niet aan de lijst worden toegevoegd.

De door de initiatiefnemers geraadpleegde deskundigen, waaronder de Landschapscommissie van het Limburgs Geschiedkundig en Oudheidkundig Genootschap (LGOG) (die bestaat uit geologen, historici, ecologen en stichting Het Limburgs Landschap), vinden (mei 2018) dat de ontwikkeling van het kalklandschap en alles wat met het krijtverleden te maken heeft hét thema zou moeten zijn voor de Werelderfgoedaanvraag - dan wel een aanvraag tot Unesco GeoPark - van het Heuvelland. "Het feit dat kalk (mergel) hier aan de oppervlakte ligt, heeft grote cultuurhistorische gevolgen gehad. Voorbeelden te over: juist het kalklandschap levert een grote biodiversiteit op. Mergel bepaalt ook de geschiedenis. Alleen in een kalkbodem komt vuursteen voor. en de vuursteenmijn van Rijckholt is misschien wel de oudste ter wereld. Sinds de middeleeuwen werd mergel gewonnen in gangen en groeves en het materiaal fungeerde als ‘ontzuurder’ van löss.

De vondst van de mosasaurus in 1778 vormde de aanzet tot Darwins evolutietheorie: dieren konden blijkbaar uitsterven. Een eeuw later startten Jacques P. Thijsse en Eli Heimans de discussie over de noodzaak het landschap te beschermen, wat uiteindelijk leidde tot de sluiting van de mergelgroeves ENCI en ’t Rooth. Bovendien is de profilering van Valkenburg als mergelstad uniek, met een station van mergel. Het Heuvellandschap had ook een aanzuigende kracht op toeristen. De VVV Zuid-Limburg is al in 1885 opgericht. Later kregen de Cannerberg (bescherming tegen een kernaanval) en Eben-Emael (fort) een militaire functie. Al met al een dynamisch verhaal, over een lange periode", zo luiden de overwegingen van genoemde commissie om voor het Heuvelland op dit thema te focussen. Overigens moeten de genoemde instanties nog een besluit nemen over het al dan niet indienen van de Werelderfgoedaanvraag. Dat volgt later in 2018. (bron: De Limburger, 24-5-2018)

- In juli 2017 heeft Jo van den Brand, hoogleraar Fysica aan de VU en onderzoeksinstituut Nikhef, samen met het Limburgse provinciebestuur een plan gepresenteerd om de nog te ontwikkelen zogeheten Einstein Telescoop in het Heuvelland onder te brengen. In zijn algemene relativiteitstheorie uit 1915 beschrijft Albert Einstein de zwaartekracht als een kromming van de ruimte. De aarde draait volgens hem niet om de zon doordat een onzichtbare kracht aan haar trekt, maar doordat de zon de ruimte om zich heen heeft vervormd, waardoor de aarde als een steilewandrijder om de zon heen draait. Het logische gevolg van die theorie is dat de ruimte zelf bij heftige gebeurtenissen, zoals de botsing van twee zwarte gaten, gaat trillen. In 2015 is voor het eerst zo'n ruimtetrilling waargenomen (hoe het zit met deze ruimtetrilling en hoe de Einstein Telescoop werkt, legt Jo van den Brand uit in dit interview in VU Magazine, juni 2017).

De Einstein Telescoop kan zo'n trilling met zeer grote precisie meten. Hij gaat uit 3 buizen bestaan, elk 10 km lang, waarin laserlicht met spiegels op en neer wordt weerkaatst. Komt zo'n ruimtetrilling voorbij, dan zien de lasers dat de buizen een fractie van een millimeter korter of langer worden. Van den Brand: "De ster die het dichtst bij de aarde staat, is 4 lichtjaren verwijderd (ongeveer 40 biljoen km). De bestaande installaties kunnen die afstand tot op de dikte van een haar nauwkeurig meten. De Einstein Telescoop wordt een factor 10.000 nauwkeuriger. Daarmee kunnen we allerlei processen in het heelal bestuderen. Tot aan de oerknal toe."

"We hebben wereldwijd 16 mogelijke vestigingslocaties bestudeerd, sommige tot anderhalve kilometer onder de grond. Maar toen we onze apparatuur in de Heimansgroeve in het Geuldal ijkten, bleek dat het stilste oord." Voor de Einstein Telescoop moet het uitermate stil zijn. Trillingsvrij, om precies te zijn. Anders kan de telescoop niet zien of de ruimte zelf trilt. Gunstig aan het Heuvelland is dat de oude rotsformaties, waarin de telescoop honderd à tweehonderd meter diep komt te liggen, trillingen buiten houden, en dat daar in deze streek bovendien een dikke, zachte laag bovenop ligt. "Wij hebben de meeste last van trillingen vanaf het oppervlak: fabrieken, windmolens, treinen. Die zachte laag geeft extra demping. Bovendien is het Heuvelland een stiltegebied", aldus Van den Brand. De bouw van de telescoop gaat ruim een miljard euro kosten en is goed voor 3000 banen. Ook Hongarije en Sardinië hebben zich als vestigingslocatie aangemeld bij het Europese investeringsfonds Esfri gemeld, dat naar verwachting in 2020 besluit waar de telescoop zal komen. (bron: Trouw, 4-7-2017)

- De colleges van Maastricht en de Heuvelland-gemeenten (Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Meerssen, Vaals en Valkenburg aan de Geul) hebben in 2014 een samenwerkingsdocument ondertekend, om de regiobrede samenwerking te formaliseren. De jaren ervóór was de samenwerking al actief opgezocht. De besturen spreken in het document o.a. uit dat de samenwerking een brede agenda betreft, die het totale gemeentelijke beleid raakt, en dat de partners zich tot elkaar bekennen en afspraken maken: samenwerking weliswaar op basis van vrijwilligheid, maar niet meer vrijblijvend. Onder het credo 'wat goed is voor de regio, is goed voor de gemeente' vindt een ommekeer in het bestuurlijk denken plaats. Daarmee komt een einde aan het voorop stellen van het eigenbelang van individuele gemeenten.

Toenmalig burgemeester O. Hoes, namens de 6 burgemeesters: "Vanuit het besef dat de tijd voorbij is dat de grote maatschappelijke opgaven tot één gebied of één bestuurslaag beperkt blijven, zijn de colleges gezamenlijk een nieuwe fase ingegaan. Maastricht - Heuvelland beschikt over een groot scala aan kwaliteiten, zoals een hoogwaardig woonklimaat, toptechnologische bedrijvigheid, en internationaal georiënteerde kennisinstellingen en bedrijven. Deze onderscheidende kwaliteiten vullen elkaar aan, versterken elkaar en stellen de regio in staat problemen het hoofd te bieden en een nieuw positief toekomstperspectief te ontwikkelen. Dat is mogelijk mits we als overheden zonder enige terughoudendheid op alle beleidsterreinen samenwerken.

Door de scherpe teruggang in de wereldeconomie is de regio zwaar getroffen. Deze situatie maakt eens temeer duidelijk dat het nu meer dan ooit noodzakelijk is om het verschil te maken. Dit zal het uiterste van ons vergen. Bestuurlijke slagkracht moet nu worden gebundeld: de tijd van vrijblijvendheid is voorbij. Het is dan ook dringend noodzakelijk een helder afsprakenkader tussen de gemeenten in het Heuvelland te maken ten behoeve van een bestuurlijke aanpak om de opgaven daadwerkelijk tot stand te brengen. Dat dringt temeer nu taken van zowel landelijke als provinciale overheid worden overgedragen aan de gemeente als eerste overheid."

Een van de concrete resultaten is dat er sinds 2016 sprake is van één gezamenlijke uitvoeringsorganisatie 'Sociale Zaken Maastricht Heuvelland'.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Het Heuvelland is als 'het groene hart van Zuid-Limburg' een toeristische trekpleister en een unieke woonomgeving. Dit hart wil een eigen geluid laten horen tussen zijn ‘grote broers’ Parkstad en Maastricht, en euregiosteden als Luik en Aachen, met doorgaans kleinschalige(r) maar daarom niet minder interessante evenementen en activiteiten. Stichting Cultuurzomer Heuvelland is in 2011 opgericht om vol enthousiasme en expertise de veerkracht van het culturele leven binnen dit gebied te versterken en de parels met elkaar te verbinden. De site van de stichting biedt de meest uitgebreide evenementenkalender voor kunst & cultuur in deze regio (zie daarvoor onder het menu Evenementen op hun site). - Nieuws van de stichting op Facebook.

- "De Heuvelland Marathon (maart, in 2021 i.v.m. corona verplaatst naar juni) is anders dan andere marathons. Deze Marathon loopt in 2021 van Maastricht naar het hoogste punt van Nederland: het Drielandenpunt in Vaals. Het is geen gewone marathon maar een natuurmarathon. Het parcours loopt overwegend over onverharde paden, maar is geen trailrun. Er zitten een aantal klimmetjes in met een totaal van 750 hoogtemeters. De start is op 42 m NAP en de finish op 326 m NAP. Het parcours is door het heuvelachtige karakter pittiger dan de meeste marathons. De route gaat door de schitterende natuur van deze streek met geweldige uitzichten en pittoreske dorpjes. Naast de hele marathon afstand zal ook een estafettevorm worden aangeboden voor teams van 4 of 2 personen (2x 21,1km). In 2022 draaien we de looprichting weer om en loop je van het Drielandenpunt naar Maastricht. Het is natuurlijk mooi om de dubbel te volbrengen."

- Bij de Heuvelland Fiets 4 Daagse (juni) kun je kiezen uit de afstanden 25, 40 en 60 km. Desgewenst kun je dagelijks van afstand wisselen, zelfs nog onderweg.

- "Heuvelland Biënnale / Bright Arts (1e editie in 2020) is een ambitieus initiatief om het Zuid-Limburgse landschap op een andere manier te beleven: via kunst. Toonaangevende kunstenaars worden uitgedaagd om ter plekke werk te laten ontstaan. Zoveel mogelijk met materialen uit de ondergrond en de directe omgeving. Tijdelijk werk dat in juni op locaties gespreid over de streek wordt gerealiseerd, in juli en augustus wordt afgerond en geëxposeerd en vanaf het najaar weer langzaam zal verdwijnen... De projecten worden uitvoerig gedocumenteerd en zullen ‘virtueel’ zichtbaar blijven. Zo wordt een blijvende extra dimensie toegevoegd aan de beleving van natuur en landschap in Zuid-Limburg. Een dimensie van verstilling, die gericht is op het innerlijk, op beleving: het Heuvelland wordt geprofileerd als kwaliteitsregio via kunst en landschapsbeleving.

De Heuvelland Biënnale brengt kunstenaars samen en voedt het onderlinge discours. Hetzelfde geldt voor het publiek. Er wordt gezocht naar ‘cross-overs’ met andere kunstdisciplines (muziek, dans, toneel, vormgeving, architectuur, film, fotografie). Dit gebeurt o.a. in een randprogrammering - met voorstellingen, lezingen, wandelingen, concerten - waarin we op zoek gaan naar raakvlakken en contrasten. Ook met maatschappij en wetenschap worden dwarsverbanden gelegd via lezingen, panels en rondleidingen. Bij deze programmering wordt gebruik gemaakt van onderscheidende expertise die in de regio voorhanden is. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij nieuwe inzichten en actuele thema’s die spelen in de samenleving, bij instellingen, bedrijven en overheden.

In 2020 starten we met de eerste editie. Heuvelland Biënnale 2020 zoekt daarom partners: gemeenten die podium willen zijn voor een (inter-)nationaal spraakmakend kunstevenement en kunst willen koppelen aan innovatie in hun gemeente; bedrijven die zich profileren door een of meer kunstprojecten te ondersteunen en bij te dragen / kennis uit te wisselen via de randprogrammering; inwoners die een locatie, weiland, bosrand, akker tijdelijk ter beschikking stellen, of zich willen inzetten als vrijwillig medewerker; fondsen die een vernieuwende kunstinhoudelijke aanpak ondersteunen en het belang zien van een verbinding met samenleving, wetenschap en duurzaamheid; kennisinstellingen die een uitdaging zien in de vernieuwende integrale aanpak en expertise kunnen inbrengen t.b.v. lezingen, rondleidingen, paneldiscussies etc.; kunstopleidingen die bijdragen met kunstinhoudelijke expertise. Studenten doen onderzoek of lopen stage bij kunstprojecten. De volgende partners hebben inmiddels hun samenwerking of barter/sponsoring toegezegd: VVV Zuid-Limburg, Universiteit Maastricht, BICmultimedia.nl, Instandhouding Kleine Landschapselementen (IKL), Limburgs Landschap."

- Bij de Heuvelland4daagse (wandelen, augustus, ca. 6.000 deelnemers) kun je kiezen uit de afstanden 7, 14, 21, 28 en 42 km. Vanuit Vilt bij Valkenburg voeren de wandeltochten je iedere dag door een ander deel van het prachtige Heuvelland. - Reportage Heuvelland4daagse 2012 deel I, II, III en IV.

- De Mergelheuvelland 2-Daagse (weekend in september) is een (wielren-)toerfiets- en MTB-evenement door het Heuvelland, waarbij je kunt kiezen uit diverse afstanden. Start en finish zijn in de buurtschap Libeek bij Sint Geertruid. Het evenement trekt inmiddels ca. 10.000 deelnemers, wat door de organisatie als maximum is gesteld.

- "Wat doe jij met het extra uur in het laatste weekend van oktober? Bezinnen, proeven, horen, zien, bewegen en cultuur... Dat zijn de jaarlijkse ingrediënten van het Beleefweekend Heuvelland in het laatste weekend van oktober. Een heel weekend vol zinnenprikkeling en activiteiten voor iedereen van 0 tot 100, in een prachtig groot decor in ons vijfsterrenlandschap. Waarom een Beleefweekend? Ieder jaar vindt in het laatste weekend van oktober de landelijke Nacht van de Nacht en de landelijke Dag van de Stilte plaats. Een weekend dat niet zomaar is gekozen, want in dit weekend gaat de klok terug naar de wintertijd en hebben we een uur extra. Een uur dat op de zondag tussen 11.00 en 12.00 uur wordt ingevuld met een landelijk stilte-uur. Het is een uitnodiging aan iedereen om stil te staan en stil te zijn. Om alleen of samen met anderen te genieten van de stilte! Met de jaarlijkse Nacht van de Nacht campagne van de Natuur en Milieufederaties wordt aandacht gevraagd voor het klimaat en energiebesparing op licht. Er worden door het hele land evenementen georganiseerd in het donker en honderden bedrijven en gemeenten doven lichten van gebouwen en reclameverlichting.

Wat kun je doen tijdens Beleefweekend Heuvelland? Je hebt de keus uit heel veel verschillende activiteiten om al je zintuigen te verwennen. Voor de frisse buitenlucht ga je mee met een van de stilte-, belevings-, relax- of bezinningswandelingen, of doe je mee aan een van de yogalessen in de buitenlucht. Creatief bezig zijn met o.a. schilderen en tekenen of ervaren hoe het is om zelf schapen te drijven. In het donker de stilte van de natuur en het donker van de nacht beleven doe je natuurlijk met een lantaarntocht of avondwandeling. Bij sfeervol kaarslicht geniet je van een heerlijk diner of beleef je de mysterieuze wereld van sprookjes. Zoeken naar stilte kan het hele weekend in diverse vormen; bijvoorbeeld tijdens een stiltewandeling, een ontspannende massage of het kleuren van mandala’s. Verwen je oren met stilte tussen de (muziek)noten en luister naar prachtig pianospel, of misschien ga je wel buiten zingen om zo nog eens extra een moment van stilte te ervaren."

- De Maatschappelijke Beursvloer Maastricht & Heuvelland (op een donderdag in november, in 2019 voor de 9e keer) verbindt mensen en wensen met elkaar. Deelnemers zijn ondernemers en maatschappelijke organisaties als verenigingen, stichtingen, scholen en buurtinitiatieven. Het bruist van de goede ideeën en initiatieven, maar vaak ontbreekt het aan voldoende mensen, kennis en middelen om die initiatieven te realiseren. De Maatschappelijke Beursvloer brengt partijen met elkaar in contact met een gesloten beurs. Het ruilen van kennis, middelen, materialen en vrijwillige inzet vindt plaats zonder dat er een euro aan te pas komt. De Maatschappelijke Beursvloer Maastricht & Heuvelland is bewezen effectief. Trajekt organiseert met partners ZUIDonline.nl, Tempo-Team, ING Bank, Centre Céramique en Walnut.Marketing de beursvloer, en met goede resultaten. Zo waren er in 2016 63 bedrijven en 81 organisaties aanwezig op de beursvloer, waaruit 201 matches zijn voortgekomen. 70% daarvan is binnen een jaar gerealiseerd.

- Stichting Kribkeswandelingen Heuvelland organiseert sinds 2007 in de advent- en kersttijd (vanaf de eerste zondag van de advent = eind november, tot begin januari) de Kribkeswandelingen door 6 dorpen in het Limburgse Heuvelland en nog eens 6 dorpen in de aangrenzende Belgische Voerstreek. Er zijn 10 schitterende korte en langere wandelroutes uitgezet, waarlangs fraaie kribkes, wegkruisen en kapelletjes zijn te bewonderen. De Kribkeswandeltochten zijn letterlijk en figuurlijk grenzeloos mooi te noemen. Wie de drukte van de kerstmarkten in Maastricht, Valkenburg, Aken of Luik wil vermijden, kan hier de kerstgedachte bewonderen bij tal van kribkes.

De afzonderlijke tochten zijn door zogeheten knooppunten met elkaar verbonden, waardoor je de tochten zo lang kunt maken als je zelf wilt. Én je kunt ook starten waar je wilt. Je kunt wandelen op elke dag van de week, en per auto of openbaar vervoer van dorp naar dorp reizen. Er is voldoende parkeergelegenheid bij of in de buurt van de deelnemende bedrijven en op de aangegeven parkeerplaatsen. De meeste Kribkes worden 's avonds feeëriek verlicht. De wandelroutes zijn echter niet overal verlicht. Vertrek je in de late namiddag dan is het daarom aan te bevelen om verlichting mee te nemen. Je bent dan goed zichtbaar voor het verkeer. Naast wandelroutes zijn er ook autoroutes uitgezet. Alle routes zijn vanaf eind november vanaf de site te downloaden. Op diverse locaties langs de routes kun je pauzeren en onder het genot van een hapje en drankje even tot rust komen in deze toch al hectische tijd. Aandachtspunt voor gezinnen met kinderen: niet alle wandelroutes zijn kinderwagen-vriendelijk omdat sommige paden door weilanden met draaihekjes lopen.

Oproep aan inwoners: Geniet je ook elk jaar weer in de advents- en kersttijd van alle kerststallen die de ondernemers en particulieren tentoonstellen langs de routes van de Kribkeswandelingen Heuvelland? Doe mee en maak ook een mooie kribbe. Modern of klassiek, laat je fanatasie de vrije loop! Als je het ook leuk vindt een kerststal en/of kerstetalage te maken en tentoon te stellen bij/aan je huis, laat het hen dan weten. Zij kunnen je creatie dan in de diverse routes opnemen en via de website naar je kerststal verwijzen.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In het Heuvelland liggen 9 bewegwijzerde mountainbikeroutes* met een totale lengte van ca. 250 km. De MTB-routes zijn door verbindingsstukken aan elkaar gekoppeld, zodat een netwerk ontstaat dat de hele regio bestrijkt. Het is dus mogelijk om deze hele streek per mountainbike te ontdekken! Deze netwerkstructuur is uniek in Nederland. De routes zijn aantrekkelijk voor zowel beginners als gevorderden en zijn aangelegd door de aantrekkelijkste gebieden van deze streek. De routes zijn vanwege de eenduidigheid en veiligheid naar één richting bewegwijzerd: rechtsom. Hellingen en verschillen in ondergrond zijn bijzonder interessant voor mountainbikers. Wat dat betreft kom je in deze streek goed aan je trekken. De routes zijn wel zo gesitueerd dat de meest kwetsbare ondergrond, bossen en natuurgebieden gespaard blijven. Het is belangrijk dat je als mountainbiker in het Heuvelland beseft dat het een voorrecht is om in zo'n bijzonder landschap te mogen fietsen. Wijk niet af van de routes en rij nooit door vegetaties!
* Genaamd Epen, Maastricht, Mechelen, Margraten, Meerssen, Nuth-Voerendaal, Sint Geertruid, Valkenburg, en Gulpen. De routes hebben alle een lengte van tussen de 25 en 35 km.

- Het Heuvelland is vanwege het prachtige heuvelachtige landschap met zijn idyllische dorpjes, mooie (deels vakwerk-)huizen en boerderijen, kapelletjes, wegkruisen, kronkelende riviertjes etc. een toeristisch zeer populaire streek. De regio trekt jaarlijks ca. 24 miljoen bezoekers, voor een groot deel uit de aangrenzende regio's zoals Parkstad en Maastricht. Andere kant van de medaille is dat dat veel wegverkeer tot gevolg heeft, terwijl juist de rust en ruimte van het gebied sterke punten zijn. Directeur Anya Niewierra van VVV Zuid-Limburg pleit er in mei 2017 dan ook voor om deze kwetsbare streek meer te ontzien door de toeristenstroom beter te spreiden, bijvoorbeeld richting Parkstad. "En zorg ervoor dat inwoners van Parkstad ook genoeg wandelmogelijkheden in die regio hebben, zodat ze in hun eigen buurt blijven en niet met de auto naar het Heuvelland komen om daar een paar kilometer te wandelen." (bron: 1Limburg.nl, 18-5-2017)

In februari 2019 maakt de provincie bekend dat zij onderzoekt of gratis openbaar vervoer (bus en trein) voor toeristen in Zuid-Limburg een optie is om de toenemende recreatieve verkeersdruk in het Heuvelland te temperen. Toeristische drukte wordt met name in de gemeente Gulpen-Wittem steeds sterker als een probleem ervaren. Inwoners van die gemeente staan het minst positief tegenover de toenemende stroom toeristen en dagjesmensen. Directeur Anya Niewierra van VVV Zuid-Limburg vindt dat eerder de inwoners van Zuid-Limburg gratis openbaar vervoer zouden moeten krijgen dan toeristen. "Die eigen mensen zijn namelijk vooral de dagrecreanten, die massaal met hun auto of motor naar deze regio komen en vooral in weekends voor grote drukte zorgen. Toeristen gaan wandelen of fietsen als zij eenmaal hier zijn." De inwoners vinden vooral dat Arriva de verbindingen van en naar het Heuvelland verbeteren, als oplossing om de overlast door toeristisch verkeer te verminderen.

- Het Heuvelland wordt ook wel een krijt-lösslandschap genoemd. Het glooiende landschap met heuvels tot circa 300 m hoog wordt gekenmerkt door een afwisseling van bossen, akkers, weilanden en boomgaarden. Het is gevormd door heffing en plooiing van dikke kalksteenlagen en rivierafzettingen, als gevolg van spanningen in de aardkorst. De Maas en haar zijrivieren hebben dit landschap versneden en mede door verticale bodembeweging langs breuken zijn terrassen ontstaan. In de laatste ijstijden is hierover een pakket löss afgezet. In dezelfde periode zijn in de hellingen van de terrassen diepe dalen ingesneden door afstromend smeltwater. Het verspoelde materiaal, een mengsel van löss, terrasgrind en kalksteen, is als puinwaaiers op lagergelegen terrassen en in dalen afgezet. Het Heuvelland is een van Nederlands oudste landschappen en daardoor rijk aan sporen van menselijke bewoning en archeologische vindplaatsen onder andere uit de Romeinse periode. Dit komt ook tot uiting in de vele mergelgroeven, grindgroeven en zandgroeven in het gebied.

- De rivier de Geul ontspringt in de gemeente Raeren in België, bij de Cycloopstenen aan de Duitse grens, nabij de plaats Lichtenbusch. Bij de Vijlense buurtschap Cottessen komt de rivier Nederland binnen, kronkelt vervolgens door het Heuvelland o.a. langs Gulpen, Valkenburg en Meerssen, en komt bij de Bundese buurtschap Voulwames N van Itteren uit in de Maas. De gemiddelde afvoer van de Geul bedraagt ongeveer 4 m3/s. De Geul is 58 km lang en het totale verval bedraagt ongeveer 250 meter. Vroegere kanalisaties worden weer opgeheven, zodat de rivier weer in haar oude loop komt te liggen. De rivier meandert zo weer als vanouds door het Zuid-Limburgse landschap.

Sinds 2014 werkt ARK Natuurontwikkeling aan het project 'Geuldal, catwalk voor Europese topnatuur'. Dit project is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage uit een extra trekking van de Nationale Postcode Loterij. Het Nederlandse Geuldal is goed beschermd, maar een deel van het bovenstroomse Belgische deel dreigt verloren te gaan. Kleine Waalse boeren stoppen namelijk met hun werk langs de Geul en zetten hun land te koop. Hoewel de agrariërs de voorkeur geven aan verkoop aan natuurorganisaties, hebben die organisaties in Wallonië te weinig kapitaal om de grond te kopen. De grond wordt dan noodgedwongen verkocht aan moderne landbouwbedrijven. Zodra dat gebeurt wordt er een gat geslagen in de cruciale verbinding van de Nederlandse natuur met de rijke natuur over de grens in Ardennen en Eifel. Om deze belangrijke verbinding te behouden en zelfs te verbeteren moet er binnen 1 tot 2 jaar gehandeld worden.

Daarom wil ARK, ondersteund door collega-organisaties in Nederland, België en Duitsland, via dit extra project een doorbraak forceren en het tij ten goede keren. Met aankoop van de Waalse 'sleutelhectares' kan de omgekeerde weg worden ingeslagen: de ontwikkeling van een aaneengesloten grensoverschrijdend natuur- en landschapspark. Een gebied dat weer ruimte geeft aan dieren zoals wilde kat, zwarte ooievaar, otter en in de nabije toekomst zelfs de geheimzinnige lynx om zich vrij te bewegen. Met zulke spectaculaire natuur, ingebed in een duizenden jaren oud cultuurlandschap, ontwikkelt het Geuldal zich tot een attractie voor de 4 miljoen mensen die er omheen wonen. En met steun van de Nationale Postcode Loterij kan het uitgroeien tot een Europees voorbeeld van natuur en landschap als basis onder een nieuwe plattelandseconomie. Voor nadere informatie zie de link.

Sinds voorjaar 2017 zwemmen er weer zalmen in de Geul. Het is een experiment van Waterschap Limburg, Rijkswaterstaat en Stichting Visstandbeheercommissie Geul en Zijbeken (VBC). Centraal bij de herintroductie staat de vraag: slaat de uitzetting aan? Het experiment is een vervolg op de succesvolle herintroductie van de beekforel die zich weer voortplant in de Geul. In mei 2017 zijn jonge zalmpjes met de juiste genetische eigenschappen uitgezet, speciaal voor dit doel gekweekt in Erezée (Wallonië). Eind september wordt duidelijk hoeveel van de uitgezette zalmpjes nog in leven zijn. Blijkt de overleving van jonge zalm voldoende, dan worden de uitzettingen de komende jaren voortgezet. De onderzoeksresultaten worden in november 2017 verwacht en op basis hiervan worden vervolgstappen bepaald.

Op de site van de Visstandbeheercommissie Geul en Zijbeken vind je informatie over visstandbeheer, vissen en de 12 hengelsportverenigingen in het Nederlandse deel van het stroomgebied van de Geul.

In 2010 is de Gedichtenroute langs de Geul gereed gekomen: tientallen zuilen met gedichten langs de hele loop van de Geul door het Heuvelland, van Cottessen bij Vaals tot Voulwames bij Meerssen. De gedichten zijn zo gekozen dat er een zekere relatie is tussen gedicht en de plaats waar het staat. Op deze manier worden veel facetten van het landschap langs de Geul, en de ervaringen van mensen met betrekking tot landschap en natuur belicht. Er zijn gedichten van bekende namen zoals Herman Gorter, Simon Vinkenoog, Rutger Kopland en even interessante minder bekende schrijvers. Allemaal zullen ze hopelijk lezers en wandelaars boeien en ontroeren door een rake beschrijving, een mooi beeld, een interessante gedachte, herkenbare emotie, of juist een nieuw inzicht of een verrassend verband dat tot nadenken stemt. Het traject, dat in totaal 35 km lang is, is in 3 routes verdeeld.

"Meer dan de helft van de in Nederland voorkomende soorten wilde bijen staat op de Rode Lijst en vele ervan zijn in hun voorkomen beperkt tot enkele natuurreservaten. Met name hommels hebben het zwaar. Om ook hommels te beschermen is een aanpak op landschapsschaal nodig. Het initiatief Hommellandschap Geuldal heeft daarom als streven met meerdere partijen het landschap te verbeteren. Het Geuldal in het Zuid-Limburgse Heuvelland is een plek waar veel voor Nederland unieke, zeldzame soorten bijen voorkomen. Natuurreservaten bieden deze soorten een thuis, maar wil je weer een levensvatbare populatie krijgen dan is versterking van het hele landschap nodig. Het lokaal nog aanwezige kleinschalige landschap in het Geuldal kenmerkt zich door de aanwezigheid van verschillende lijnvormige elementen, graslanden dooraderd en omringd door heggen en struwelen, en akkers met akkerranden. Ook bermen zijn belangrijk vanwege hun verbindende functie, en waterbuffers (waar water opgevangen kan worden bij hevige regenval) vormen potentieel leefgebied.

Om bijen te helpen overleven is het nodig om over de gehele vliegperiode voedsel aan te bieden binnen hun leefgebied. In potentie biedt de kleinschaligheid van het landschap alle kansen om dit mogelijk te maken. Maar zoals deze elementen door de verschillende beheerders nu beheerd worden, is dit nog niet het geval. Zowel de kwaliteit als de samenhang mag verbeteren. Los van elkaar doen betrokken partijen in het gebied hun uiterste best, maar door de versnippering van de gebieden en gebrek aan afstemming tussen de verschillende beheerders ontstaan er periodes dat er onvoldoende voedsel voor bijen is. Op deze manier is het systeem te kwetsbaar en niet compleet.

De gemeenten Valkenburg aan de Geul en Gulpen-Wittem, Waterschap Limburg, Waterleidingmaatschappij Limburg, agrarisch collectief Natuurrijk Limburg, Limburgs Landschap, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, provincie Limburg en Wageningen Universiteit zoeken elkaar op om het Geuldal tot een heus hommellandschap te maken: een veerkrachtig leefgebied voor bijen met op elk moment in de vliegperiode voldoende voedsel.De initiatiefnemers zien de urgentie om maatregelen in het landschap te nemen: verbetering en samenhang van beheer is een noodzaak om natuur- en landschapskwaliteit te behouden. Vanuit passie voor een soort(groep) en liefde voor het landschap en alles wat daarin gebeurt, kom je vervolgens tot goed gefundeerde ideeën. En door die ideeën vanaf het begin uit te werken met praktische stappen, ontwikkel je daadkracht: natuurweides met rotatiebegrazing in plaats van seizoensbegrazing, waterbuffers later openstellen voor begrazing, bermen gefaseerd maaien (en afvoeren), knip- en scheerheggen laten uitgroeien tot struweelhaag.

Het klinkt allemaal logisch als je weet waarvoor je het doet, maar het is nog allerminst vanzelfsprekend. Tot slot vormen de akkers en hun randen in het projectgebied uiteraard een potentieel zeer interessante nectarbron. In 2019 vindt een eerste experiment plaats met een speciaal ‘hommelmengsel’ van rode klaver, cichorei en knoopkruid, dat niet alleen interessant voor hommels is maar ook landbouwkundig voor een gezonde bodem zorgt." (bron en voor nadere informatie zie het artikel 'Samen in actie voor een heus hommellandschap in het Geuldal', door Natuurrijk Limburg, april 2019)

- "Nat gras of natte voeten in Zuid-Limburg? In het Geul- en Gulpdal in het Zuid-Limburgse Heuvelland werkt ARK aan natuurlijke maatregelen om water langer vast te houden op hellingen. Samen met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten verwijderen we oude drainagesystemen zodat de graslanden weer water kunnen vasthouden. Dat voorkomt wateroverlast in de dalen na stortbuien, en hopelijk verleiden we zo ook de zwarte ooievaar om de grens over te steken.

Iedere Nederlander die regelmatig op de fiets zit heeft het regenpak in de herfst van 2020 al meermaals mogen gebruiken. De herfst gaat gepaard met buien, van miezerregen waar je stiekem ontzettend nat van wordt tot stortbuien alsof je een douche neemt. Stortbuien of piekbuien waarbij in korte tijd een enorme hoeveelheid water valt, soms meer dan twaalf millimeter water in vijf minuten, komen door klimaatverandering steeds vaker voor. Wanneer zo’n stortbui in het Heuvelland van Zuid-Limburg valt, verzamelt al dat water zich razendsnel onderaan de hellingen in de waterlopen. Het gevolg is dat de riviertjes snel overstromen en er acute wateroverlast is. De grote hoeveelheid water zorgt daarbij ook voor het uitschuren van de beekbodem, waardoor grondwater diep wordt afgevangen en de flanken van de riviertjes verdrogen. Maar dat kan anders. Door regenwater langer vast te houden op de plateaus en hellingen bereikt het water veel geleidelijker de riviertjes in de dalen. De kans op extreme hoogwaterpieken en wateroverlast wordt hierdoor kleiner. Ook wordt het grondwater minder diep afgevangen wanneer de beken en riviertjes minder worden uitgeschuurd.

Van droog grasland naar nat grasland. Daarom werkt ARK Natuurontwikkeling in het Geul- en Gulpdal in het Heuvelland hard aan natuurlijke maatregelen om water langer vast te houden op plateaus en hellingen, met Europese financiering en een extra bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Naast het planten van bomen en struiken en het verruimen van beekbeddingen worden er ook oude drainagesystemen verwijderd. De drainagebuizen hebben ooit dienst gedaan voor waterafvoer, om natte graslanden geschikt (of productiever) te maken voor landbouw. Inmiddels zijn de graslanden echter teruggegeven aan de natuur en mogen ze weer natter worden. Samen met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, die deze graslanden in hun bezit hebben, proberen we zoveel mogelijk drainagesystemen te verwijderen. In dit filmpje vertelt ARK’er Imke Nabben hoe dat in zijn werk gaat.

De bodem wordt weer een spons. Een gezonde bodem is als een spons: hij kan veel water opnemen en vasthouden. Door het verwijderen van drainagebuizen die het water snel afvoeren kan de bodem zijn oorspronkelijke sponsfunctie weer goed vervullen. Zeker nu we door klimaatverandering met extremer weer te maken hebben, is dit geen overbodige luxe. Extreem droge zomers zullen vaker voorkomen en dan is zo’n watervoorraad in de bodem van groot belang. Het water kan na het weghalen van de drainagebuizen weer een natuurlijke weg gaan zoeken door de terreinen. Dat levert afwisseling van natte en minder natte stukken bodem op, met leefgebied voor méér verschillende soorten wilde planten en dieren.

Zeldzame soorten profiteren. Behalve regenwater wordt ook kwelwater (mineralenrijk grondwater) door drainages afgevangen en afgevoerd. Dit kwelwater mag zich nu weer in de bodem van de graslanden verspreiden en aan de oppervlakte komen in natuurlijke laagtes. Waar kwelwater tot boven de bodem komt en het langer nat blijft, ontstaan groeiplekken voor soorten zoals echte dotterbloem, adderwortel, moerasspirea, moeras-vergeet-mij-nietje, veldrus, echte koekoeksbloem, watermunt, beekpunge, en kattenstaart. Een lust voor het oog en een paradijs voor vele soorten insecten en vogels. In de zomer van 2020 zijn er in graslanden langs de Geul meerdere waarnemingen gedaan van de moerassprinkhaan, een soort die goed gedijt in natte graslanden en dus komende tijd zal profiteren van het werk van ARK; net als de zwarte ooievaar die regelmatig langs de Geul in Mechelen en Epen foerageert. Wie weet kunnen we deze bijzondere vogel met meer natte graslanden verleiden om vanuit het Waalse Geuldal ook in het Nederlandse Heuvelland te komen broeden." (bron: ARK Natuurontwikkeling en Natuurmonumenten, oktober 2020)

- IVN Heuvelland zet zich in voor meer natuur voor de mensen, maar ook meer mensen voor de natuur. Via de site maakt men melding van activiteiten zoals natuurtochten, wandelingen, lezingen, onderhoud, film, jeugd. Zo werkt het IVN aan een groter begrip en respect voor de natuur in deze streek en/in al haar facetten.

- De 2-daagse NS-wandeling Heuvelland (2 x 18 km) is weliswaar formeel door de NS uit haar collectie wandelingen verwijderd, maar middels de beschrijvingen onder de link is hij nog prima te lopen. Frank van der Meer doet onder de link verslag van de wandeling en vindt het de mooiste wandeling van Nederland (nog mooier dan de NS-wandeling Veluwezoom, die hij tot dan de mooiste van het land vond), met een rating van 'AAA+ met een griffel'.

- Op kalkhellingen in het Heuvelland liggen verspreid nog graslanden met hoge natuurwaarde. Zowel door het beëindigen van oorspronkelijke beweiding met kleine schaapskuddes als door verrijking van de bodem door stikstof uit de lucht is de biodiversiteit van deze graslanden sterk achteruit gegaan. Er wordt volop gewerkt aan herstel, maar vooral voor de insectenfauna vergt dat maatwerk. Al lang worden kalkgraslanden gemaaid en begraasd om zo de open en schrale situatie terug te krijgen of in stand te houden. Vaak is de begrazing in nazomer en herfst, zodat de vegetatie kort de winter uit komt en de orchideeën ongestoord kunnen bloeien. Voor insecten kan dat minder goed uitpakken: overwinterende rupsen kunnen daardoor worden weggegraasd, terwijl voor warmteminnende mieren de hoge vegetatie in de zomer teveel schaduw geeft. Maar beweiding in de zomer zou de bloei en zaadzetting kunnen schaden en het aanbod van nectar en stuifmeel voor bloembezoekende insecten verminderen. Vooral in de vaak kleine reservaten is het een hele uitdaging om maatwerk te leveren.

Recent is een onderzoek afgerond naar gefaseerde begrazing van kalkgraslanden in het Heuvelland. Die fasering houdt in dat delen in het voorjaar, andere in de zomer en nog andere in de herfst worden begraasd. Dit geeft hoopgevende resultaten en hier wordt de komende tijd dan ook verder op ingezet. Zie verder het artikel 'Kunnen vlinders tegen gefaseerd begrazen kalkgraslanden?' en het rapport 'Beheeroptimalisatie Zuid-Limburgse hellingschraallanden. Effecten van gefaseerde begrazing op bodem, vegetatie en fauna' (184 pag., 2016). De onderzochte gebieden zijn de Laamhei in het Gerendal, de Winkelberg bij de Bemelerberg, de Wrakelberg W van Colmont, en het Popelmondedal bij de Sint Pietersberg.

- "Ze waren bijna uitgestorven in Limburg, maar nu zijn ze er weer: geelbuikvuurpadden. In september 2019 heeft deputé Carla Brugman-Rustenburg samen met wethouder Gerry Jacobs van Eijsden-Margraten en waterschapsbestuurder Arnold Jansen enkele tientallen geelbuikvuurpadden geherintroduceerd in het Zuid-Limburgse Heuvelland. De geelbuikvuurpad kwam tot de jaren zeventig van de vorige eeuw op meer dan 80 verschillende plaatsen alleen in Zuid-Limburg voor. In rap tempo daalde het aantal vindplaatsen tot slechts enkele vindplaatsen in mergelgroeven in de jaren negentig. Schaalvergroting, intensivering van het landgebruik en de daaraan gerelateerde ontwatering van gebieden en het dempen van karresporen waar de dieren hun eieren in afzetten liggen ten grondslag aan de achteruitgang en het bijna uitsterven van de geelbuikvuurpad.

In 2019 heeft Bureau Natuurbalans samen met het Waterschap Limburg, gemeente Eijsden-Margraten, Staatsbosbeheer, Limburgs Landschap, Natuurmonumenten en particuliere grondeigenaren, gefinancierd door de Provincie Limburg, nieuwe voortplantingswateren in het Heuvelland gerealiseerd. Dit gebeurt behalve in natuurterreinen ook in grubben en speciaal door het waterschap aangelegde waterbuffers. Grubben zijn in het verleden gevormd door uitspoeling, waardoor ze tussen twee hellingen zijn komen te liggen. Tegenwoordig worden ze - zoals in Banholt en de omgeving van Sint Geertruid - gebruikt voor het bufferen van water veelal afkomstig van landbouwgronden. Zonder deze buffering zouden straten bij hevige regenval met water en modder onderlopen. Met de aanleg hiervan kunnen geelbuikvuurpadden zich weer voortplanten in hun historische leefgebieden. Bovendien vormen de ketens van waterbuffers die in deze zeer langgerekte zogeheten grubsystemen zijn aangelegd, zeer kansrijke verbindingszones tussen diverse leefgebieden van de soort. Voor het behoud van voldoende genetische variatie is uitwisseling van dieren tussen de verschillende leefgebieden van groot belang. Een ideale combinatie dus van een waterhuiskundige en een ecologische functie.

Hoewel Geelbuikvuurpadden al eerder elders in het Heuvelland zijn geherintroduceerd, vindt dit pas sinds kort plaats in grubsystemen en de hierin aanwezige waterbuffers. De waterbuffers lenen zich bij uitstek als leefgebied voor de geelbuikvuurpad. Ze hebben al een perfecte natuurlijke inrichting en het beheer ervan sluit goed aan bij de leefgebiedseisen van deze zeldzame amfibie. Doordat zij als linten in het landschap liggen, vormen zij bovendien een gemakkelijke verbindingszone voor geelbuikvuurpadden. Ook andere soorten zoals de zeldzame Vroedmeesterpad en andere amfibiesoorten kunnen profiteren van de genomen maatregelen. Het project laat zien dat een wettelijk beschermde soort absoluut geen bedreiging hoeft te vormen voor allerlei maatschappelijke functies, maar dat dit heel goed kan samengaan als er een beetje bereidwilligheid bestaat om hier rekening mee te houden. Arnold Jansen, dagelijks bestuurder van het Waterschap Limburg: ,,Met de aanleg van de nieuwe bassins snijdt het mes aan twee kanten. We vangen regenwater van de hellingen op om overlast in de dalen te voorkomen en tegelijkertijd is het een eldorado voor amfibieën zoals de geelbuikvuurpad.” Wethouder Gerry Jacobs van de gemeente Eysden-Margraten: ,,Ik ben blij met dit initiatief. Het laat weer opnieuw zien hoe uniek ons landschap is waar veel natuurliefhebbers van komen genieten.” (bron: Provincie Limburg, september 2019)

"In het zuidelijkste stukje van Nederland, het Heuvelland, werkt Staatsbosbeheer aan kunstmatige poelen en stapelmuren. Hiermee wordt de geelbuikvuurpad en de vroedmeesterpad de helpende hand geboden. Deze soorten kunnen zich voortplanten in de nieuwe poelen. De geelbuikvuurpad en de vroedmeesterpad worden vaak in één adem genoemd. Toch zijn deze diertjes heel verschillend. De geelbuikvuurpad gedraagt zich stiekem een beetje als een kikker, omdat hij een groot deel van zijn leven in en om het water te vinden is. Dit water moet je niet te serieus nemen; zelfs een regenplas kan al genoeg zijn. Ze kunnen trouwens wel 25 jaar oud worden! De vroedmeesterpad heeft meer met het land en sjouwt zelfs de 'kikkerdril' als een pakketje op zijn rug (ja, het mannetje...). Pas als de eitjes bijna uitkomen zoekt hij een poel om de larfjes te laten uitkomen.

Bedreiging. Wat beide padden samenbindt is hun opportunistische levenshouding. Heeft het geregend en ligt er ergens een dikke plas of volgelopen karrenspoor? Ligt er een drinkbak in de hoek van de wei? Grote kans dat deze padden zich er gaan voortplanten. Vroeger waren ze dan ook heel succesvol in ons mooie Heuvelland! Toch had het weinig gescheeld of deze diersoorten waren uit ons land verdwenen. Steeds meer wegen werden verhard, weilanden gedraineerd en drinkpoelen voor vee vervangen voor staande bakken. Op een paar plekken in deze streek bleven de diersoorten in kleine geïsoleerde populaties voortbestaan.

Meer plek om voort te planten. Door de specialistische kennis van het IKL kan Staatsbosbeheer de Europese LIFE-BOVAR subsidie aanboren. Hierdoor is het mogelijk om extra poelen aan te leggen en oude poelen te onderhouden. Dit onderhoud is ontzettend belangrijk. Als we niets doen, groeit een poel binnen een paar jaar dicht. Ook rondom de poelen wordt gewerkt. Zo worden er van grote stenen muurtjes gemaakt voor schuilgelegenheid. Soms wordt er in de bosrand ingegrepen om meer openheid en variatie te creëren voor zonlicht op de bosbodem. De poelen worden strategisch geplaatst, zodat ze geïsoleerde populaties met elkaar in verbinding brengen. Wil jij ook je schouders zetten onder het behoud van deze dieren in het Heuvelland? Meld je dan aan als vrijwilliger bij Staatsbosbeheer, IKL, IVN of een andere beherende organisatie!" (bron: Staatsbosbeheer, februari 2021)

- "Een reddingsplan voor zo’n 100 bedreigde plantensoorten in Zuid-Limburg. Dat is Operatie Peperboompje. De komende vier jaar dragen de Provincie Limburg en het Elisabeth Strouven Fonds samen ruim €525.000 euro bij aan dit project van de Coöperatieve Bosgroep Zuid-Nederland, Wageningen University & Research en Wageningen Environmental Research. Het Zuid-Limburgse Heuvelland staat bekend om zijn vele karakteristieke plantensoorten. Een groot aantal is echter sterk achteruitgegaan door onder andere verzuring, verdroging en vermesting en komt enkel nog in zeer kleine, geïsoleerde populaties voor. Deze soorten staan op de Rode Lijst en worden in hun voortbestaan bedreigd. Natuurherstel is nodig om ze te behouden en daarmee ook de biodiversiteit in Limburg. Operatie Peperboompje - vernoemd naar een van de kwetsbare soorten - draagt hieraan bij.

Gedeputeerde Carla Brugman-Rustenburg (Natura 2000 en Soortenbeleid): 'Met onze steun aan dit project willen we voorkomen dat sterk bedreigde plantensoorten uitsterven. Vaak betreft dit soorten die kenmerkend zijn voor Natura 2000-gebieden en die wat zeggen over de kwaliteit ervan. Met Operatie Peperboompje geven we dus ook direct een impuls aan deze bijzondere natuurgebieden in het Heuvelland.' Het project heeft twee pijlers. Voor plantensoorten waarvan duidelijk is waarom ze steeds minder voorkomen, worden exemplaren bijgeplaatst of uitgezaaid op plekken waar het milieu op orde is. Dat geldt voor minimaal 27 sterk bedreigde soorten.

Daarnaast is behoud en borging van genetisch materiaal van 100 zeldzame planten een belangrijk doel, zodat ze later kunnen worden teruggezet in nieuwe herstelprojecten. Dit gebeurt door het verzamelen van zaden. Deze worden duurzaam opgeslagen in de Nationale Zadencollectie ‘Het Levend Archief’: een breed gedragen platform dat zich inzet voor het behoud van het botanisch erfgoed van ons land. Guido van den Broek, bestuurder van het Elisabeth Strouven Fonds: “Ons fonds zet de komende jaren fors in op natuur en landschap. Een gezonde leefomgeving vinden we immers erg belangrijk. We moeten echt ons best gaan doen om de bedreigde plantensoorten in het Zuid-Limburgse Heuvelland te behouden.” (bron: Provincie Limburg, november 2020)

- "Sinds 1992 worden de hazelmuizen in het Zuid-Limburgse Heuvelland nauwkeurig gemonitord door vrijwilligers die elk jaar de nesten tellen. Als onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) controleren zij elk najaar tweemaal vijftig vaste telroutes langs bosranden en hagen. In 2021 wordt een nieuwe telmethode met gebruik van nestbuizen geïntroduceerd. De hazelmuis komt net als onze enige andere slaapmuis, de eikelmuis, alleen voor in het zuiden van Limburg. De eikelmuis komt voor in het Savelsbos en op de Bemelerberg, terwijl de hazelmuis in en rond de Vijlenerbossen te vinden is. Hazelmuizen hebben een voorkeur voor loofbossen met een goed ontwikkelde en gevarieerde struiklaag en zijn daarbinnen vooral te vinden in goed ontwikkelde randen. Aan weerszijden van de Geul is een populatie aanwezig, waarvan onderdelen min of meer met elkaar verbonden zijn. De populatie ten westen van de Geul (onder andere Kruisbosch en Onderste Bosch) is iets minder robuust dan de oostelijke (onder andere Vijlenerbosch en Malensbosch). De hazelmuisontwikkeling wordt gevolgd door de nesten te tellen langs de randen van verschillende boscomplexen." (bron en voor nadere informatie zie Zoogdiervereniging, november 2020)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in het Heuvelland, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over het Heuvelland (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Media/nieuws: - Nieuws uit Heuvelland van dagblad De Limburger. - Nieuws uit Heuvelland van dagblad De Limburger op Twitter.

- Fauna: - Aquariumvereniging Terra Collinaria is een vereniging met het Heuvelland als werkgebied. De vereniging heeft ca. 30 leden en komt maandelijks bij elkaar in Gulpen.

- Zorg en welzijn: - "Gemeenten staan dicht bij hun inwoners. Daardoor kunnen zij de zorg en ondersteuning dichter bij huis regelen in overleg met cliënten, ouders, familie, vrijwilligers en professionals. Zorg wordt steeds duurder en moet door minder mensen worden opgebracht. Gemeenten streven ernaar dat mensen zo veel mogelijk op eigen kracht kunnen meedoen in de samenleving. Zij regelen zo veel mogelijk hun eigen zorg en ondersteuning, eventueel met hulp van hun directe omgeving. School, buurt, verenigingen en maatschappelijke organisaties spelen hierbij een steeds belangrijkere rol.

We willen voorkomen dat te veel instanties bij een cliënt of gezin betrokken raken, dat zij langs elkaar heen werken en dat er onnodig (dure) specialistische hulp wordt ingeschakeld. Uitgangspunt is dan ook: een plan per gezin en een aanspreekpunt. De gemeente Maastricht en de Heuvelland-gemeenten - Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Meerssen, Vaals en Valkenburg aan de Geul - werken daarom samen aan de transformatie van het sociaal domein. Op onderdelen gaat deze samenwerking zelfs nog verder. Voor beschermd wonen wordt samengewerkt met de gemeenten uit de Westelijke Mijnstreek. Voor Jeugdzorg geldt de samenwerking zelfs voor alle 18 Zuid-Limburgse gemeenten."

- Veiligheid: - Politie Heuvelland.

- Agrarisch water- en bodembeheer: - "Het goed beheren van je grasland staat garant voor een goede bodemhuishouding waardoor het water beter infiltreert en er dus minder afstroming plaatsvindt, aldus agrariër Jack Nicolaes uit Klimmen. Hij is een van de deelnemers aan het bedrijvennetwerk waarbinnen maatregelen worden getoetst in het Heuvelland met als doel wateroverlast na hevige regenval te voorkomen en in periodes van droogte dat water juist te kunnen gebruiken. In dit filmpje van Waterschap Limburg komen Nicolaes en de bodemspecialist die hij heeft uitgenodigd aan het woord. “Er gaat een wereld voor je open als je met een schop de grond in gaat”, zegt Nicolaes. De opnames op zijn bedrijf maken deel uit van een serie korte filmpjes waarin Waterschap Limburg agrariërs uit Zuid-Limburg het woord geeft om te laten zien hoe zij water beter laten infiltreren en daarmee voorkomen dat er wateroverlast optreedt en dat belangrijke voedingsstoffen wegspoelen. Met de filmpjes wil het waterschap andere agrariërs inspireren ook watervasthoudende maatregelen te nemen.

Klimaatverandering. 'Agrariërs doen al veel aan het verminderen van water- en modderstromen om wateroverlast in de dorpskernen in de dalen te voorkomen', vertelt Josette Van Wersch, bestuurder bij Waterschap Limburg. 'Vanwege de klimaatverandering vallen er echter steeds heftigere buien, met wateroverlast in de dorpen die in de dalen liggen als gevolg. Daarom werken we samen met de Provincie, LLTB en natuurbeheerders in het programma 'Water in Balans' aan goede ideeën om op de plateaus en de hellingen in het Heuvelland per vierkante meter circa 10 millimeter extra water vast te houden.'" (bron: Waterschap Limburg, september 2020)

"Door klimaatverandering staat de kwaliteit en leefbaarheid van het Zuid-Limburgse Heuvelland onder druk. Het Ministerie van LNV stelt daarom via het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland € 3,75 miljoen beschikbaar voor de verduurzaming van water- en bodembeheer in deze streek. Een gebied waar agrariërs samen de grootste beheerder van het landschap zijn. Provincie Limburg (80%) en Waterschap Limburg (20%) vullen dat bedrag aan tot € 7,5 miljoen. Provincie Limburg, Waterschap Limburg, LLTB, WML en 7 Limburgse gemeenten hebben in dit kader in november 2020 de uitvoeringsovereenkomst 'Propositie Heuvelland' getekend. Deze uitvoeringsovereenkomst en het plan van aanpak geven ruimte om samen te gaan werken aan verduurzaming van water- en bodembeheer in de streek.

Uniek landschap. Het gevarieerde en unieke landschap van het Zuid-Limburgse Heuvelland heeft niet voor niets de status van Nationaal Landschap, maar het zorgt soms ook voor knelpunten. Gedeputeerde Hubert Mackus: “Ondanks alle tot heden gedane inspanningen is er bij hevige buien nog wateroverlast in de dorpen in de beekdalen en zijn de milieu- en watercondities lokaal vaak nog onvoldoende om de kwetsbare natuur te beschermen. We zien kansen om samen met de land- en tuinbouw nog winst te behalen in het beheer van het landelijk gebied. Daarom hebben we samen met agrarische ondernemers in de streek diverse maatregelen ontworpen.” Deze maatregelen hebben als doel de afstroming van water over het maaiveld zoveel mogelijk tegen te gaan en de kwaliteit van het (grond)water te verbeteren.

“We vragen agrariërs ca. 10 mm extra water vast te houden op hun percelen”, vult Josette Van Wersch, bestuurder bij Waterschap Limburg, aan. “Water vasthouden op landbouwpercelen draagt bij aan minder wateroverlast in natte tijden, maar komt ook ten goede aan de gewassen in droge tijden. Een win-winsituatie dus. We zien steeds meer agrariërs in het Heuvelland werken met bijvoorbeeld aardappeldrempels, het langer bedekt houden van de bodem of een andere manier van gewassen zaaien. Ook zien we initiatieven zoals het onderaan een helling aanleggen van een eenvoudig gronddammetje dat werkt als boerenbuffer.” Binnen de land- en tuinbouw wordt al langer gewerkt aan verduurzaming van water- en bodembeheer. LLTB vicevoorzitter Thijs Rompelberg: “Met deze aanpak kunnen agrariërs in de streek vrijwillig aan de slag met diverse maatregelen om bij te dragen aan een duurzamere omgeving. Maatregelen die passend zijn bij de bedrijfsvoering, waarbij perspectief blijft voor toekomstgerichte landbouwbedrijven.”

Meerssen-Ulestraten pilotgebied. Binnen het projectgebied worden agrariërs niet allemaal tegelijk, maar gefaseerd, in deelgebieden, bezocht. Gestart wordt in het gebied tussen Meerssen en Ulestraten. Meerssen is in het verleden al meermaals getroffen door de gevolgen van hevige regenval. De aanpak wordt vervolgens over een groot deel van het Heuvelland uitgerold.

Gezamenlijke maatregelen en onderzoek. De vrijgemaakte bedragen zijn bedoeld voor het toepassen van de gezamenlijk ontworpen maatregelen, dat op vrijwillige basis plaatsvindt. Daarnaast wordt het geld besteed aan praktijkonderzoek; onderzoek naar bijvoorbeeld nieuwe gewassen of technieken, waarvan wordt vermoed dat zij een positief effect hebben op het water- en bodembeheer. Omdat een van de hoofdopgaven het verminderen van wateroverlastproblemen in de dorpen in de beekdalen is, is deze samenwerking binnen Waterschap Limburg ondergebracht bij het programma 'Water in Balans'. Dit programma is opgezet om samen met partners en inwoners gerichte maatregelen te bedenken en te nemen om wateroverlast als gevolg van klimaatverandering te verminderen." (bron: Waterschap Limburg, november 2020) Zie ook de video over verduurzaming water- en bodembeheer in het Heuvelland.

Reactie toevoegen