Gilze en Rijen

Gemeente
Gilze en Rijen
Hart van Brabant
Noord-Brabant

NB gemeente Gilze en Rijen in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Gilze en Rijen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Gilze en Rijen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gilze en Rijen

Terug naar boven

Status

- Gilze en Rijen is een gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Hart van Brabant. Gemeentehuis te Rijen.

- De gemeente Gilze en Rijen omvat de dorpen Gilze, Hulten, Molenschot en Rijen en de buurtschappen Biestraat, Bolberg, Hoge Aard, Horst, Laareind, Langereit, Lijndonk (een klein deel hiervan), Nerhoven, Raakeind, Verhoven, Vijfhuizen (deels, twee panden), Vossenberg en Weilenseind. Dat zijn bij elkaar 4 dorpen en 13 (delen van) buurtschappen.

- De medewerkers van de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle-Nassau en Gilze en Rijen werken sinds 2016 samen in één ambtelijke organisatie: de ABG-organisatie. Dit is een 'ambtelijke fusie', wat wil zeggen dat de gemeenten als zodanig wel zelfstandig blijven. De ABG-organisatie levert alle producten en diensten voor de 3 gemeenten. Ieder gemeentebestuur zorgt ervoor dat de producten en diensten zijn afgestemd op de lokale behoefte van inwoners, bedrijven en belangenverenigingen. De ABG-organisatie is een 'gemeenschappelijke regeling'.

- Wapen van de gemeente Gilze en Rijen.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Gilze en Rijen.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving gemeente
Veel mensen betitelen de gemeente en/of de dorpen die in de gemeentenaam zijn verwerkt als ‘Gilze-Rijen’. De Gilzenaar of Rijenaar zal je dat niet in dank afnemen. Gilze en Rijen zijn vandaag de dag namelijk nog altijd twee aparte dorpen die niet aan elkaar zijn gegroeid (zoals dat bijvoorbeeld bij voorheen Etten en Leur, tegenwoordig Etten-Leur, en voorheen Berkel en Enschot, tegenwoordig Berkel-Enschot, wél is gebeurd). Het misverstand is wel verklaarbaar: het militaire vliegveld dat tussen de dorpen in ligt, heet namelijk ‘Gilze-Rijen’. Ook het NS-station heet zo. Maar de gemeente heet dus nog altijd "Gilze en Rijen" en niet "Gilze-Rijen". Overigens is nog een ander misverstand dat men weleens denkt dat de in de gemeentenaam genoemde dorpen ooit zelfstandige gemeenten waren en op enig moment gefuseerd zouden zijn. Wij hebben dat althans weleens ergens beweerd zien worden. Ook dat is niet juist: het is altijd al één gemeente geweest.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Gilze en Rijen ligt O van Breda, W van Tilburg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 had de gemeente Gilze en Rijen 405 huizen met 2.764 inwoners, verdeeld in dorp Gilze 52/306 (= huizen/inwoners) met de buurtschappen Aalstraat 21/106, Vossenberg 14/133, Weilenseinde 10/59, Bolberg 19/140, Horst 7/50, Hulten 25/192, Haansberg (ged.) 18/136, Nerhoven 25/189, Moleneind 4/28, Verhoven 9/58, Driehoek 5/35, Raakeind 19/126, Langereit 6/44, Brakken 11/36, Biesstraat 19/169, Molenschot 28/192, Den Aart 3/14 en Valkenberg (Valkenburg) 9/55, en dorp Rijen 42/279 met de buurtschappen Heikant 8/65, Laareind 22/162, Den Hoek (thans opgegaan in de Rijense bebouwing) 7/39, Laagstraat 14/97 en Haansberg (ged.) 8/54.

- De meeste buurtschappen in de gemeente Gilze en Rijen zoals hierboven genoemd, bestaan nog. Alleen Haansberg is getransformeerd tot bedrijventerrein van Rijen. Samenstelling van berg ‘oprijzing in het terrein’ en de diernaam haan ‘korhaan’” (1). Rond 1870 was er naast Haansberg nog sprake van Hoog Haansberg (ZW van Haansberg) en Lage Haansberg (NO van Haansberg). Haansberg viel deels onder Gilze, deels onder Rijen. In 1825 werd de straatweg van Breda naar Tilburg dwars door deze buurtschap gelegd.

- In 1997 is middels grenscorrectie een gebied van 522 ha met 60 huizen en 204 inwoners overgegaan naar de gemeente Tilburg. Het betrof het gebied met daarin de buurtschappen Berkeind en Heikant en het Wijckermeer.

- Tegenwoordig heeft de gemeente Gilze en Rijen ca. 10.000 huizen met ca. 25.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Gilze en Rijen is vanouds een centrum van leerindustrie. Rond 1870 waren er 26 leerlooierijen, 19 linnenweverijen, 3 bierbrouwerijen, 2 olieslagerijen, 2 mouterijen, 2 waskaarsenmakerijen en 1 touwslagerij. Rond 1960 waren er nog 53 leer- en 15 schoenfabrieken.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen in) de gemeente Gilze en Rijen, kun je terecht bij Heemkring Molenheide. "Het was de plaatselijke politieke partij P’70 die in 1976 met de oprichting van een werkgroep de eerste aanzet gaf tot de oprichting van Heemkring Molenheide. Al was dat op dat moment nog niet echt de bedoeling. De werkgroep was in het leven geroepen om mee te werken aan de provinciale tentoonstelling 'Monument en Brabant' en dan met name om het gedeelte over de eigen gemeente in te vullen. De werkgroep koos het thema 'leerindustrie' en met meer dan 1.000 bezoekers werd de tentoonstelling een geweldig succes. Dat smaakte naar meer, en leidde in 1977 tot de oprichting van Heemkring Molenheide. De vereniging werd ook gelijk lid van de provinciale overkoepelende organisatie Stichting Brabants Heem.

De naam Molenheide komt op oude landkaarten voor als het deel van de gemeente Gilze en Rijen waarop nu de vliegbasis is gevestigd. In dit heidegebied heeft een standaardmolen gestaan, die in 1868 door brand is verwoest. Daarna is er nog een nieuwe molen gebouwd, een zogeheten grondzeiler, die in 1888 eveneens door brand is verwoest. Alle vier de dorpen van de gemeente - Gilze, Rijen, Hulten en Molenschot - grenzen aan dit gebied. Daarmee geeft de naam tevens aan dat de vereniging een aangelegenheid voor de hele gemeente is. De Heimolen van het Moleneind stond model voor het eerste logo van de heemkring. Een logo dat in de geschiedenis van de heemkring een ereplaats verdient. Ruim 22 jaar symboliseerde de molen de heemkring. Toen het bestuur in 2008/2009 ter wille van de continuïteit en het voortbestaan van de heemkring een nieuwe koers inzette, moest het welbekende logo plaatsmaken voor een frisse, modernere versie die de nieuwe uitstraling van de vereniging weergaf. Overigens met behoud van de vier wieken, die de vier dorpen symboliseren waar de heemkring nog altijd nadrukkelijk voor staat.

Wat stellen wij ons als Heemkring Molenheide ten doel?: onderzoeken en bestuderen van de plaatselijke geschiedenis, het volksleven en het landschap; meewerken aan het veiligstellen van het historisch erfgoed in de gemeente Gilze en Rijen: onroerende en roerende goederen, zaken, voorwerpen en geschriften die heemkundig gezien van belang zijn; heemkunde voor iedereen toegankelijk maken. Willen wij als vereniging onze doelstellingen bereiken, dan moeten wij midden in de gemeenschap staan. Daarom willen we als vereniging: openheid uitstralen, zowel naar binnen als naar buiten; vertrouwenwekkend zijn; ruimte geven aan nieuwe initiatieven; laagdrempelig zijn; educatieve activiteiten ontplooien; aantrekkelijke activiteiten aanbieden; een vraagbaak zijn voor gemeente en inwoners.

De heemkring heeft in haar bibliotheek en archief in de loop der jaren een imposante verzameling archiefmateriaal opgebouwd: 9.000 bidprentjes, 6.000 foto’s en 1.300 boeken en naslagwerken; een grote knipselverzameling over allerlei onderwerpen die Gilze, Rijen, Hulten en Molenschot aangaan; een verzameling kranten van 1914 tot heden; geluids- en videobanden; archieven van (verdwenen) verenigingen; tijdschriften van omliggende heemkundige verenigingen. Iedereen is welkom om stukken in te zien en onderzoek te doen. Op verzoek leent onze Bibliotheek boeken uit aan heemkringleden. Kijk ook eens op onze Beeld- en archiefbank. Hier staan meer dan 1.300 boeken. Je kunt hierin ook zoeken op onderwerp. Ook kunnen de leden over de leesmap met tijdschriften van andere heemkundige verenigingen beschikken.

De bibliotheek en het archief zijn gevestigd in Heemerf ’t Oude Raadhuis (Nieuwstraat 22) en zijn (met uitzondering van de maand augustus) iedere dinsdagochtend van 09.30-11.30 uur open voor leden en niet-leden. De aanwezige medewerkers helpen je bij het zoeken naar informatie en het beantwoorden van je vragen. De werkgroep Bibliotheek werkt er hard aan om alle foto’s uit het eigen archief en de foto’s van de gemeente Gilze en Rijen uit het Regionaal Archief Tilburg te indexeren en beschrijven. Dit is een enorme klus. De werkgroep heeft dan ook dringend behoefte aan assistentie van mensen die bekend zijn met en affiniteit hebben met Gilze, Rijen, Hulten en Molenschot om het fotomateriaal van commentaar (beschrijving) te voorzien. Heb je interesse, kom dan op dinsdagochtend eens kijken in ’t Oude Raadhuis." - Bekijk ook deze video, die je een goed beeld geeft van de activiteiten van Heemkring Molenheide.

- Verhalen over de geschiedenis van Gilze en Rijen op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

- Archieven betreffende deze gemeente op de site van Regionaal Archief Tilburg.

- De Canon van Gilze en Rijen is er zowel in een papieren als in een digitale versie. Onder de link vind je er meer informatie over.

Terug naar boven

Vliegbasis

De gemeente Gilze en Rijen is landelijk bekend vanwege de Vliegbasis Gilze-Rijen. “Reeds in 1910 werden hier op de Molenheide vliegdemonstraties gehouden en toen werd ook de eerste Nederlandse vliegvereniging opgericht. Vliegbasis Gilze-Rijen is vooral in de Tweede Wereldoorlog een begrip geworden, toen zij door de Duitse bezetters op grote schaal werd uitgebreid. Het werd het grootste vliegveld van West-Europa met zijn 630 hectare. In 1949 werd Gilze-Rijen een van de 16 NATO-vliegvelden” (26).

“Midden op het vliegveld, door bosschages aan het oog onttrokken, ligt een grote metersdiepe ronde put gevuld met water, met daarin een groot houten vlot dat op glazen kogels kan draaien. Deze zeer ingenieuze machine werd door de Duitsers aangelegd en gebruikt om tijdens de Tweede Wereldoorlog de kompassen van hun op de vliegbasis gestationeerde vliegtuigen te testen en af te stellen. Dit was nodig omdat de kompasinstelling van de Duitse oorlogsvliegtuigen die vanuit Nederland opereerden, afweek van de standaardinstelling die er in de vliegtuigfabriek in Duitsland werd ingeprogrammeerd. Het apparaat is nog geheel intact. Bij de constructie ervan werd geen enkel ijzeren onderdeel gebruikt, omdat dat de gevoelige kompasnaalden zou kunnen beïnvloeden. Een schitterend stukje industriële archeologie” (26).

“Dicht bij de ingang van de vliegbasis staat een merkwaardig schildwachthuisje dat uit de Tweede Wereldoorlog stamt en op het terrein werd teruggevonden. Het werd gemaakt van een vliegtuigbom. Er kan net één man in zitten. Als curiositeit heeft men het wachthuisje deze ereplaats gegeven” (26). - Site Vliegbasis Gilze-Rijen. - Fotoreportage van Vliegbasis Gilze-Rijen door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Fietsroute langs monumenten in de kernen van de gemeente Gilze en Rijen.

- Leven in een groene en natuurlijke omgeving draagt dat bij tot een gelukkig leven. De gemeente Gilze en Rijen, ingeklemd tussen de stedelijke gebieden van Tilburg en Breda, herbergt nog diverse waardevolle groene gebieden met levende natuur die het beschermen waard zijn. Deze gebieden bevinden zich zowel in de kernen als in het omringende buitengebied. Met name de natuurbeleving, die bijdraagt aan innerlijke verrijking en levensvreugde van veel mensen, maakt dit gebied prachtig.

Natuurbeleving is evenwel afhankelijk van een paar factoren. De eerste factor is persoonlijk: wil je echt genieten van de natuur, dan moet je er voor open staan om de mooie dingen te willen zien. De tweede factor is gemeenschappelijk: de aanwezigheid van natuur is geen automatisme en er dient voldoende aandacht te zijn om het te behouden en waar het kan te versterken. Natuur- en Landschapsvereniging Gilze en Rijen (NLGR) zet zich in voor behoud en verbetering van natuur en het landschap in de gemeente. Dit doen zij door in overleg te gaan met andere partijen zoals de gemeente, de ZLTO, Staatsbosbeheer, Defensie en het Waterschap. De natuurgidsen van de vereniging gaan op uitnodiging van basisscholen met de kinderen naar bos en veld om hen kennis te laten maken met de levende natuur en de vele natuurverschijnselen. Op verzoek van clubs of verenigingen leiden onze natuurgidsen groepen rond in bos- en natuurgebieden.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Gilze en Rijen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Gilze en Rijen. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Nieuws: - Weekblad Gilze en Rijen is via de link ook online te lezen.

- Sport: - "De geschiedenis van Hockeyclub Gilze-Rijen (HCGR) begint in 1978. Toen bespraken een aantal enthousiaste hockey(st)ers tijdens een feestje de mogelijkheid om een hockeyclub in de gemeente Gilze en Rijen op te richten. Een oproep in het plaatselijke weekblad leidde tot de aanmelding van een veertigtal leden. Voldoende om het initiatief voort te zetten. Op 25 mei 1979 is Hockey Club Gilze-Rijen opgericht. De vereniging groeide de jaren daarna gestaag naar een ledental van ongeveer 300. Tegenwoordig hebben we ca. 350 leden. In het eerste jaar werden de trainingen en wedstrijden gehouden op velden bij manege Thielen in Hulten. Het tweede seizoen kreeg men de beschikking over een eigen clubhuis met kleedruimten aan de Mauritsweg (nu Atalanta). Dat seizoen werd gebruik gemaakt van het Ericsson sportveld. Daarna werd een eigen hockeyveld in gebruik genomen. De volgende mijlpaal in de geschiedenis van de club was de verbouwing en ingebruikname als clubhuis van het voormalige KMT-gebouw, iets verderop aan de Mauritsweg.

Vanaf 2005 tot heden heeft het bestuur met name aandacht besteed aan het ontwikkelen van een toekomstvisie voor onze vereniging. Dit heeft geleid tot het opstellen van een strategisch plan HCGR 2015 dat de basis vormt voor het ontwikkelen van allerlei initiatieven die er toe moeten leiden als vereniging klaar te zijn voor de toekomst. Het jaar 2009 heeftin het teken gestaan van de verhuizing naar een nieuwe locatie op Sportpark Vijf Eiken. Op deze locatie heeft de club de beschikking over een fantastisch clubhuis en twee semi-water kunstgrasvelden. Ook in dit clubhuis is door de leden heel veel werk verricht. De gehele inrichting en afwerking is namelijk door een paar enthousiaste leden gerealiseerd."

Reactie toevoegen