Ambt Delden

Voormalige gemeente
Hof van Twente
Twente
Overijssel

gemeente_ambt_delden_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Ambt Delden anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Ambt Delden anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Ambt Delden

Terug naar boven

Status

- Ambt Delden is thans alleen nog een postale en formele woonplaats (voor toelichting: zie 3 alinea's hierna) in de provincie Overijssel in de streek Twente en de gemeente Hof van Twente. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2000 die op haar beurt per 1-7-1818 was ontstaan uit afsplitsing van de gemeente Delden. In 1971 en 1995 zijn kleine delen van de gemeente, door middel van grenscorrecties, overgegaan naar respectievelijk de gemeenten Stad Delden en Goor.

- Bij de opheffing, in 2001, is de gemeente Ambt Delden grotendeels opgegaan in de nieuwe gemeente Hof van Twente. Kleine delen ervan zijn toen overgegaan naar de gemeenten Borne en Almelo.

- Wapen van de voormalige gemeente Ambt Delden.

- Tot 1976 bevond het gemeentehuis van Ambt Delden zich in (Stad) Delden, aan de Zuiderhagen (het gemeentehuis bevond zich tussen 1818 en 1976 dus buiten de eigen gemeente, een situatie die zich bij Lonneker tussen 1884 en 1934 ook voordeed). In 1976 is er een eigen gemeentehuis gekomen aan de Onze Lieve Vrouwestraat in Bentelo. Inmiddels heeft de gemeente Hof van Twente een nieuw bestemmingsplan aangenomen waarin het voormalige gemeentehuis in Bentelo wordt gesloopt en vervangen door tien woningen. Het oude gemeentehuis in Delden staat er nog altijd.

- Ambt Delden is een formele 'woonplaats', in die zin dat het een eigen postcode (7495) en plaatsnaam in het postcodeboek heeft en in de in 2009 in werking getreden gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) een formele woonplaats is. Paradoxaal genoeg zul je het als plaatsnaam niet in een atlas, op een plattegrond of ter plekke op een plaatsnaambord tegenkomen. Het was namelijk alleen een gemeentenaam en geen plaatsnaam, zoals je onder Statistische gegevens kunt zien.

- De gemeente heeft in de jaren 1970, bij het ontstaan van de huidige postcodesystematiek, alleen haar dorpen, zijnde Bentelo en Hengevelde, als aparte plaatsnamen opgegeven voor het postcodeboek. De buurtschappen heeft zij kennelijk gezamenlijk als 'woonplaats' Ambt Delden bestempeld, met bijbehorende gezamenlijke postcode. Dit betreft de buurtschappen Azelo (grotendeels), Deldenerbroek (grotendeels), Deldeneresch (grotendeels), Wiene en Zeldam.

- Sinds de gemeentelijke herindelingen van 2001 vallen, door middel van grenscorrectie - waarbij de gemeentegrens ter plekke langs de A35 is gelegd -, ook delen van de Hengelose buurtschappen Buren en Woolde onder de postale woonplaats Ambt Delden, zijnde de delen W van de A1/A35.

- Onder de formele 'woonplaats' Ambt Delden vallen tegenwoordig dus 7 buurtschappen - geheel of gedeeltelijk.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Ambt is de aanduiding voor een rechtsgebied. Zo was er in deze regio tot begin 19e eeuw sprake van schoutambten en richterambten. Per 1-7-1818 is bij zes gemeenten het landelijke gebied van de stad afgesplitst tot een eigen zelfstandige gemeente Ambt (naam van de stad), te weten Almelo, Delden, Doetinchem, Hardenberg, Ommen en Vollenhove. De steden zelf gingen verder als gemeente Stad (naam van de stad). De meeste van deze gemeenten zijn begin 20e eeuw weer samengegaan. Stad Delden en Ambt Delden hebben het als laatste volgehouden, tot 2001, toen zij dus grotendeels opgingen in de gemeente Hof van Twente. De laatste twee daarvóór waren Stad Vollenhove en Ambt Vollenhove, die per 1-2-1942 zijn samengevoegd tot de gemeente Vollenhove.

Terug naar boven

Ligging

Het gebied van de formele 'woonplaats' Ambt Delden ligt om de stad Delden heen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 had de gemeente Ambt Delden 481 huizen met 3.056 inwoners, verdeeld in (op aflopend inwonertal) de buurtschappen Deldenerbroek 81/518 (= huizen/inwoners), Bentelo 91/504, Deldeneresch 69/484, Zeldam 68/480, Wiene 67/431, Hengevelde 64/355 en Azelo 41/284.

- Bij de opheffing van de gemeente, in 2001, had zij een oppervlakte van 7.861 hectare, met 1.856 huizen en 5.315 inwoners, althans het gedeelte dat naar de gemeente Hof van Twente is overgegaan. 198 hectare, met 17 huizen en 50 inwoners, is onder de kern Bornerbroek en daarmee gemeente Almelo komen te vallen; 219 hectare, met 34 huizen en 167 inwoners, ging naar de gemeente Borne (waarbinnen deels naar de kern Borne, deels naar de kern Zenderen). Beide grenscorrecties hadden betrekking op bij elkaar 1/3 deel van de buurtschap Azelo; 2/3 deel ervan is dus 'in' Ambt Delden gebleven.

Bij de gemeente Ambt Delden hebben de volgende grenscorrecties plaatsgevonden (onder de volgende vijf links vind je visualiserende plattegronden):
- in 1971 naar de gemeente Stad Delden: 325 hectare met 442 inwoners en
- in 1995 naar de gemeente Goor: 122 hectare met 24 huizen en 67 inwoners.

In 2001 is de gemeente Ambt Delden opgeheven en grotendeels opgegaan in de nieuwe gemeente Hof van Twente met 7.861 hectare, 1.856 huizen en 5.315 inwoners. Het resterende gedeelte is naar de volgende gemeenten overgegaan:
- naar de gemeente Almelo: 198 hectare met 17 huizen en 50 inwoners en
- naar de gemeente Borne: 219 hectare met 34 huizen en 167 inwoners.
(© van de bewerkte plattegronden: Andreas Bartelink)

Terug naar boven

Geschiedenis

Fusie in jaren zestig: toch maar niet
Reeds in 1966 waren er plannen om de gemeenten Ambt Delden en Stad Delden te laten fuseren tot een gemeente Delden. De redenen die werden aangevoerd waren dat Stad Delden ruimte nodig had om te kunnen uitbreiden, en dat de gemeente Ambt Delden een duidelijke (centraal gelegen) kern ontbeerde. Als onderdeel van deze herindeling zou een noordelijk deel van de gemeente, met daarin met name de buurtschap Azelo, worden toegevoegd aan de gemeente Borne (omdat dat gebied noordelijk van de nog aan te leggen E8 zou komen te liggen). Uiteindelijk is de fusie niet doorgegaan omdat alle betrokken overheden (lokaal, provinciaal en landelijk) vonden dat kon worden volstaan met een grenscorrectie van beperkte omvang. Het herindelingswetsontwerp is daarom vervangen door de grenscorrectie van 1971 ten gunste van Stad Delden.

Voor nadere informatie: zie de Memorie van toelichting herindeling Ambt Delden en Stad Delden, het Voorlopig verslag, het Wetsontwerp herindeling Ambt Delden en Stad Delden (helaas slechts gedeeltelijk) en de intrekking van het wetsontwerp (alle in pdf-formaat).

Wellicht is de wens van de gemeente Ambt Delden om zelfstandig te blijven aanleiding geweest om de kern Bentelo (die in 1960 nog slechts 123 inwoners had!) versneld tot ontwikkeling te brengen en daar ook het gemeentehuis te laten zijn (dat tot 1976 dus binnen de gemeente Stad Delden stond).

Als je je nader wilt verdiepen in (de kernen van) deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de Vereniging Heemkunde Ambt Delden, die is gehuisvest in het pand van het Twents Streekarchief in Delden.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Ambt Delden heeft 6 gemeentelijke monumenten.

- Gevelstenen in Ambt Delden.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Het grootste evenement van Paardensportvereniging De 7 Buurtschappen is het jaarlijkse Indoor Ambt Delden, dat plaatsvindt van eind januari tot begin februari.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Het 4.000 ha grote Landgoed Twickel ligt voor de postadressen voor een groot deel in Ambt Delden, maar in de praktijk ligt dat geografisch nergens, en bestaat dat postale grondgebied in de praktijk uit een handvol buurtschappen, zoals toegelicht onder Status. Landgoed Twickel valt in de geografische werkelijkheid voor een groot deel onder de buurtschappen Deldenerbroek en Deldeneresch, en wordt daarom ook op die pagina beschreven.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ambt Delden, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Ambt Delden (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Sport: - Paardensportvereniging De 7 Buurtschappen is genoemd naar het feit dat de gemeente Ambt Delden oorspronkelijk 7 buurtschappen had (2 daarvan zijn tegenwoordig dorpen: Bentelo en Hengevelde).

- Welzijn: - "De Zonnebloem afdeling Delden-Ambt en -Stad bestaat uit een grote groep enthousiaste ervaren vrijwilligers. Wij proberen een positieve bijdrage te leveren aan het leven van mensen die door ziekte, handicap of gevorderde leeftijd lichamelijke beperkingen hebben en voor wie als gevolg daarvan sociaal isolement dreigt. Wij doen ons best om het leven van onze gasten in Stad en Ambt een beetje aangenamer te maken."

- Genealogie: - "Wat is er zoal te vinden in de doop- en trouwboeken van het latere en tegenwoordig weer voormalige Stad en Ambt Delden? Eens bestond het Richterambt Delden uit de volgende buurschappen: Oele, Beckem (Beckum), Hengevelde (of Wegdam), Bentel (Bentelo), Weddehoen en Kottwick (Wiene en Kotwijk of Zeldam), Deldner Broock (Deldener Broek), Deldener Esch (Deldener Es), Assel (Azelo) en Woelde (Woolde). In het begin van de 19e eeuw zijn de buurschappen Woolde, Oele en Beckum opgegaan in de gemeente Hengelo. Ingebed in het Richterambt Delden bestond nog het Stadsgericht Delden. De doop- en trouwboeken van deze stad en de buurschappen zijn samengebracht in de doop- en trouwboeken van Delden.

Dit is niet altijd het geval geweest. Eertijds had iedere buurschap zijn eigen pastoorsboekje waar de dominee of pastor de dopen inschreef. Zo kon elke dopeling in zijn eigen buurt gedoopt worden en hoefde, vooral in de wintermaanden, niet de gevaarlijke route naar de kerk in de Stad Delden te maken. Het oudste doopboek begint in 1647. Dat is het gereformeerde doopboek. Allen werden er ingeschreven; of met nu gereformeerd of katholiek was. Zo'n twintig jaar later kwam hier een einde aan. Bommen Berend, oftewel de Bisschop van Münster, heerste in deze regionen en verordonneerde dat alleen in de katholieke kerk gedoopt en getrouwd mocht worden. Zo kwam er een katholiek doop- en trouwboek. Ook nu nog was het doopboek per buurschap in een apart boekje opgenomen. De oude traditie werd onder een nieuwe vlag verder gevoerd. Pas in 1680 werden de gereformeerde doopboekjes weer in gebruik genomen. De katholieke Deldenaren deden hier weer ijverig aan mee. Het RK doopboek begint op 1 januari 1673 en loopt door tot 2 november 1682. Pas op 4 januari 1689 gaan de inschrijvingen verder. Ook in het begin van de volgende eeuw ontbreken jaren.

Het kan dus gebeuren dat iemand zelf katholiek gedoopt werd en zijn eigen kinderen gereformeerd, of net andersom. Dat lag dan niet aan het geloof maar aan de politiek.Het is dus lastig zoeken naar de dopen. Katholiek en gereformeerd moeten in de 17e eeuw doorgekeken worden en dan ook nog elke buurschap apart. De katholieke Deldenaren kregen na verloop van tijd hun eigen kerk, die echter niet in het centrum van het Richterambt maar in Hengevelde, bijna op de grens met het kerspel Goor stond. Er is daarnaast ook nog een katholiek trouwboek van Goor beginnende in 1708. Voor de 18e eeuw kan daar ook nog naar gekeken worden. Marieken Scholten-Sijses."

Reactie toevoegen