Maartensdijk

Plaats
Dorp
De Bilt
Utrechtse Heuvelrug
Utrecht

maartensdijk_museum_de_oude_tweewieler.1.jpg

Maartensdijk, Museum De Oude Tweewieler is gespecialiseerd in diverse soorten oude tweewielers, zoals fietsen, bromfietsen en motorfietsen.

Maartensdijk, Museum De Oude Tweewieler is gespecialiseerd in diverse soorten oude tweewielers, zoals fietsen, bromfietsen en motorfietsen.

UT gemeente Maartensdijk in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Maartensdijk in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Maartensdijk in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Maartensdijk

Terug naar boven

Status

- Maartensdijk is een dorp in de provincie Utrecht, in de streek Utrechtse Heuvelrug, gemeente De Bilt. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2000.

- Wapen van de voormalige gemeente Maartensdijk.

- Onder het dorp Maartensdijk valt ook de buurtschap Achterwetering.

- Onder de gemeente Maartensdijk viel vanouds ook de buurtschap Steijnenburg (ook wel Steinenburg). Deze meest zuidelijke buurtschap van de gemeente liep van de huidige Utrechtse Biltstraat in het W tot villa Steijnenburg in het O. Deze villa is in 1903 gesloopt en vervangen door een aantal woningen. De buurtschap is bij de grenscorrecties van 1954 in deze regio, met op dat moment 361 inwoners, overgegaan naar de gemeente Utrecht.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Oostveen, 1219 (in) Veno, 1394 Sinte Martynsdijck, 1504 Sunte Mertijns dijck, 1521 kopie sunte Martynsdijck.

Naamsverklaring
Genoemd naar Sint Maarten (316-397), beschermheilige van de verdrukten. Hij gold als de nationale heilige van de Franken en de naam wijst soms op vroegere Frankische invloed(1).

Terug naar boven

Ligging

Maartensdijk ligt NO van Utrecht, NW van De Bilt en Bilthoven en grenst in het W aan de A27.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Maartensdijk 283 huizen met 1.556 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 132/767 (= huizen/inwoners) met de buurtschappen Achterwetering 21/121, Nieuwe Wetering 14/65 en Groenekan 41/237 en dorp Blauwkapel 57/267 met de buurtschappen Biltstraat 12/64 en Zwarte Water 6/35 (het dorp Hollandsche Rading bestond toen nog niet).

- In 1954 is een Z puntje van de gemeente overgegaan naar de gemeente De Bilt (zie verder bij Status) en een ZW gedeelte naar de gemeente Utrecht. Dat deel had op dat moment 7.317 inwoners. Het betrof het deel met het dorpje Blauwkapel, de wijk Tuindorp en het deel waar later (een deel van) de Utrechtse wijk Overvecht is gerealiseerd.

- Per 1-7-1957 is de gemeente vergroot met een groot deel van de gemeente Westbroek (zijnde het dorp met omgeving), met 1.150 inwoners.

- In 2001 is de gemeente Maartensdijk opgeheven en opgegaan in de gemeente De Bilt met 3.666 huizen en 9.585 inwoners op een oppervlakte van 3.968 hectare.

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.200 huizen met ca. 5.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Deze nederzetting is ontstaan in een groot veengebied tussen het Gooi en de Utrechtse Vecht, dat het Oostveen werd genoemd. In 1405 duikt de naam (Sint) Maartensdijk voor het eerst op, als deze dijk in het Oostveen wordt aangelegd, een zogenaamde dwarsdijk of ontginningsas. Langs de noordzijde van de dijk is toen tevens een ontwateringssloot aangelegd, die het water vanaf de Utrechtse Heuvelrug in westelijke richting afvoert. Deze sloot ligt er nu nog.. De nederzetting die er in de volgende eeuwen omheen groeide, kreeg uiteindelijk dezelfde naam als deze dijk. De gemeente omvatte aanvankelijk vrijwel het gehele Oostveen.

Oorspronkelijk was het alleen een lintdorp langs de Dorpsweg (de aanvankelijke Maartensdijk, tot in de eerste helft van de 20e eeuw Kerkstraat, en sinds die tijd pas Dorpsweg geheten). Later is het dorp sterk in zuidelijke richting uitgebreid, waardoor het zijn lintvorm heeft verloren.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen van) deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- "Historische Vereniging Maartensdijk stelt zich ten doel het bevorderen van de belangstelling voor en het onderzoeken van de geschiedenis van deze voormalige gemeente. Om dit doel te bereiken doet de vereniging het volgende: uitgeven van het tijdschrift St. Maerten; organiseren van lezingen en excursies. Ook kent de vereniging enkele werkgroepen namelijk: Archiefwerkgroep en Werkgroep Open Monumentendag. Voor informatie over en opgave als lid van de Historische Vereniging kun je je wenden tot Ineke van Bemmel, info@historischeverenigingmaartensdijk.nl. De contributie bedraagt (minimaal) € 17,50,- per jaar. Misschien weet je nog geen cadeautje voor de verjaardag van een familielid of goede kennis. Verras hen dan met een lidmaatschap. Een lidmaatschap is een prachtig cadeau voor mensen die geboren en getogen zijn in onze oude gemeente. Denk daarbij zeker ook aan mensen die inmiddels ergens anders zijn gaan wonen. Maar denk ook aan nieuwkomers: kennis van de lokale geschiedenis helpt je nieuwe buren om te wortelen in een nieuwe omgeving. Het kost je € 17,50 voor een lidmaatschap van een heel jaar, inclusief een abonnement op het historisch tijdschrift."

- Canon van Maartensdijk.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Maartensdijk heeft 32 rijksmonumenten (er staan er 47 op de lijst, maar molen Geesina en Fort Ruigenhoek, die alleen al voor 13 rijksmonumenten telt, bevinden zich in Groenekan).

- De laatgotische Hervormde Kerk van Maartensdijk (Dorpsweg 38) heeft een eenbeukig schip met smalle dwarskapellen en koor. Het koor is het oudste deel en dateert uit de 15e eeuw, het schip is 16e-eeuws en de toren dateert uit omstreeks 1500. Het orgel is in 1969 gebouwd door de Utrechtse firma Gebr. Van Vulpen. Na het ontstaan van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) begin 21e eeuw, is bijna de helft van de 1.600 leden van de Hervormde Kerk in dit dorp overgegaan naar de Hersteld Hervormde Gemeente. Het kerkgebouw en het oude 'catechisatielokaal’ zijn in 2009 door de PKN voor 50 jaar in erfpacht gegeven aan de hersteld hervormden. Het verenigingsgebouw en de pastorie zijn ‘om niet’ overgedragen. Daarbij heeft de Hervormde Gemeente het recht verkregen om één dag per week gebruik te maken van het verenigingsgebouw. De begraafplaats is voor de helft overgedragen aan de Hersteld Hervormde Gemeente.

- Op de site Geschiedenis van het voormalige station Maartensdijk kun je o.a. lezen over de voor Nederland unieke betonnen spoorbogen aan de spoorlijn Utrecht-Hilversum (die grotendeels onder deze voormalige gemeente viel). De bogen zijn in 1942 van beton vervaardigd omdat er in die jaren grote staaltekorten waren. De bogen worden gezien hun vorm 'gotische bogen' genoemd en zijn zowel visueel als qua constructie uniek en heel bijzonder. Je kunt er alles over lezen op de genoemde site en de site hieronder. De bogen zijn in 2001/2002 tot rijksmonument benoemd. De Gotische Boog is een clubje spoorliefhebbers uit Wemeldinge die dit baanvak op schaal hebben nagebouwd. Op de site vind je zowel een uitvoerige geschiedenis van het baanvak, als een beschrijving van het proces van het bouwen van de modelbaan, beide met veel afbeeldingen geïllustreerd.

- De symmetrisch opgebouwde 18e-eeuwse voorgevel van buitenplaats Rustenhoven (Dorpsweg 187) springt vanaf de weg meteen in het oog. Het voorste deel van dit zogeheten verdubbelde huis - bestaande uit twee beuken met twee, parallel gelegen zadeldaken - kwam gereed in 1758 en naar alle waarschijnlijkheid werden de muur en het bakhuisje aan de oostzijde toen ook gebouwd. Het daarachter gelegen middenstuk dateert uit het begin van de 19e eeuw, terwijl de verbouwingen in de jaren twintig van de 20e eeuw en kort na WO II het achtergedeelte zijn huidige gezicht gaven.

Rustenhoven is regelmatig door prominente Nederlanders bewoond geweest, hetzij permanent, hetzij als zomerresidentie. Achtereenvolgens woonden er de schout Swaving, de adellijke families Rovere van Breugel en van Breugel Douglas, de familie Burman Eyck tot Zuilichem, notaris van Meerlant, de families Klever en Lugt, de familie Fentener van Vlissingen en de familie Bolle met het Barometermuseum. Het buitengoed was vroeger 130 ha groot, maar is in de 20e eeuw aanzienlijk verkleind door grondschenkingen en verkoop. Rustenhoven ging dikwijls in andere handen over en het hoofdgebouw onderging ingrijpende veranderingen. Van binnen is weinig meer origineel 18e-eeuws en er is nogal wat aangebouwd. Toch is het beeldbepalende pand nog steeds van grote cultuurhistorische waarde, mede doordat van het oorspronkelijke 18e-eeuwse voorgedeelte de gevels behouden zijn gebleven en vanwege de ligging in het oude parkbos. - 'Webhof' met uitvoerige informatie over de geschiedenis van buitenplaats Rustenhoven te Maartensdijk, vervaardigd door Bert Bolle, die deze buitenplaats met zijn vrouw Ethne bijna een kwart eeuw, tot eind 20e eeuw, bewoond heeft.

- Buitenplaats Eyckenstein (Dorpsweg 193) omvat 182 hectare aaneengesloten grond, inclusief elders gelegen boerderijen bedraagt de totale oppervlakte 394 hectare. De geschiedenis van het landgoed begint aan het begin van de 17e eeuw. In die tijd was er sprake van een herenboerderij met trapgevels. Geleidelijk is het huis uitgebouwd tot het huidige Eyckenstein met de karakteristieke vier zuilen. Eyckenstein wordt particulier bewoond en is niet te bezichtigen. Eyckenstein ligt in de Laagte van Pijnenburg, te midden van enkele andere landhuizen: ten westen Rustenhoven en wat verder weg ten oosten Rovérestein.

Het landgoed bestaat voornamelijk uit bosgebied (grotendeels opengesteld), maar omvat ook akkers en weilanden. Meteen ten noorden van het landhuis ligt het parkgedeelte van circa 12 hectare, dat in 1882-1883 is ontworpen door de bekende Nederlandse tuinarchitect Leonard Anthony Springer. Het landgoed ligt op de Utrechtse Heuvelrug en gaat in de toekomst mogelijk ook deel uitmaken van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. - 'Webstede' met uitvoerige informatie over buitenplaats Eyckenstein te Maartensdijk, vervaardigd door de zoon van eigenaar R.W. baron van Boetzelaer: Lex van Boetzelaer.

- Het voormalige gemeentehuis van Maartensdijk (Tolakkerweg 217) dateert uit ca. 1600. Metselwerk met natuurstenen banden en bogen met natuursteenblokken boven vensters, zadeldak in trapgevels eindigend. Sterk gerestaureerd.

- Maartensdijk heeft maar liefst 7 rijksmonumentale stuwen, waarvan 3 aan de Dorpsweg, 1 aan de Groenekanseweg, 1 aan de Koningin Wilhelminaweg, 1 aan de Kooidijk en 1 aan de Leyenseweg. De stuwtjes kunnen als volgt worden gekenschetst: vermoedelijk 19e-eeuwse stuwtjes, bestaande uit een houten schot, verticaal beweegbaar tussen de in de palen van het houten juk uitgespaarde sponningen, middels een windas, bestaande uit een houten, met pen- en gatconstructie verbonden houten juk, waartussen een draaibare rol - waarover een afdakje - is geplaatst, een handwiel en kettingen.

- De in 1940 door architect Ch.L. Quéré in traditionalistische stijl ontworpen brandweerkazerne van Maartensdijk (Koningin Wilhelminaweg) is deels vrijstaand, deels vastgebouwd aan een dienstwoning. De kazerne is uitgevoerd met een toren ten behoeve van het drogen van de slangen.

- Stichting De Oude Tweewieler houdt zich bezig met het verzamelen, restaureren en promoten van oude motorfietsen, bromfietsen en fietsen. Het is een rijdende collectie. Dat wil zeggen dat de motorfietsen, bromfietsen en fietsen tijdens de zomermaanden bij diverse evenementen worden ingezet. Men geeft voorlichting en verzamelt verder reclamemateriaal, emaille borden, oud gereedschap en rijwielbelastingplaatjes. De stichting is ontstaan uit de verzameling van Koos Smits. Bij stichting De Oude Tweewieler is men altijd geïnteresseerd in alles wat met deze collectie te maken heeft en wat een interessante aanvulling kan zijn op de huidige collectie. De collectie kan op afspraak worden bezocht. Gratis toegang.

- Aan weerszijden van de Dorpsweg zijn tussen de nieuwere huizen nog vele oude boerderijen te vinden.

- Gevelstenen in Maartensdijk.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Stichting Behoud Prinsenlaantje en ommelanden zet zich in voor behoud van het landschap in hun omgeving.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Maartensdijk (online te bestellen).

Terug naar boven

Links/voorzieningen

- Belangenorganisaties: - Stichting Stop Geluidshinder Maartensdijk (SSGM) was in 1999 met name opgericht om de belangen van deze kern en de buurkernen Groenekan en Hollandsche Rading te behartigen ten aanzien van de overlast van de A27. Nu de toekomstige ontwikkelingen definitief vaststaan en zij daarop geen invloed meer kunnen uitoefenen, meenden zij dat er geen grond meer was om de stichting te laten voortbestaan. De SSGM is dan ook per 1-9-2015 opgeheven. In de 16 jaar dat de SSGM actiet is geweest is er veel gebeurd en zijn er mede door hun inzet een aantal positieve resultaten te melden, maar er zijn ook zaken die ze niet hebben kunnen realiseren.

- De toenmalige Dorpsraad Maartensdijk heeft zich medio 2007 opgeheven. Voor zover ons bekend is er - nog - geen opvolger voor.

- Zorg en welzijn: - "Zorgboerderij Nieuw Toutenburg in Maartensdijk biedt kleinschalige dagbesteding, waarbij huiselijkheid en gezelligheid voorop staan. Op de zorgboerderij zijn de volgende deelnemers welkom: ouderen die van het buitenleven willen genieten; volwassenen (vanaf 18 jaar) met een verstandelijke beperking; volwassenen (vanaf 18 jaar) met een psychische hulpvraag. De wensen van de deelnemers zijn bij ons het uitgangspunt bij de invulling van de dag. Wij bieden een breed scala aan mogelijkheden voor dagbesteding. Wij richten ons met name op groenteteelt, teelt van zacht fruit en veehouderij. Op de zorgboerderij werken wij vanuit christelijke normen en waarden. Dit betekent dat wij iedere deelnemer zien als een door God geschapen mens met bijzondere talenten. Wij stellen onze dagbesteding open voor iedereen, ongeacht religieuze overtuiging. Wel wordt van de deelnemers verwacht dat zij de christelijke identiteit respecteren. De begeleiders van zorgboerderij Nieuw Toutenburg zijn Wim en Wouter van Oostrum."

- Duurzaamheid: - "Op 14 juli 2021 is het op dat moment langste zonnefietspad ter wereld geopend. Basisscholieren uit Maartensdijk fietsten als eersten over het 330 meter lange zonnefietspad in de N417 ter hoogte van hun dorp. Dat deden ze in het gezelschap van gedeputeerde Arne Schaddelee van de provincie Utrecht en wethouder Madeleine Bakker van gemeente De Bilt. Het gaat om een pilotproject van de provincie Utrecht waarbij dubbel gebruik wordt gemaakt van de ruimte: zowel voor fietsen als voor het opwekken van duurzame energie. Bij succes wil de provincie zonnefietspaden op grotere schaal toepassen.

In 2040 wil de provincie Utrecht energieneutraal zijn. Het opwekken van duurzame energie met zonnepanelen in wegen, wordt gezien als kansrijk. Hierbij wordt de wegverharding dubbel gebruikt waardoor er geen natuur- of landbouwgrond nodig is en het landschap niet wordt aangetast. De duurzaam opgewekte energie wordt in Maartensdijk aan het netwerk geleverd maar kan ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld de wegverlichting of de verwarming van het wegdek. Het zonnefietspad is een pilotproject van de provincie Utrecht in samenwerking met Strukton Civiel.

Arne Schaddelee, gedeputeerde provincie Utrecht: “Met deze pilot geeft de provincie letterlijk ruimte aan de markt om nieuwe producten te ontwikkelen en te testen in de praktijk. We hebben dit soort innovaties nodig om in 2040 energieneutraal te worden en om duurzame mobiliteit in de provincie te stimuleren. Dit zonnefietspad in Maartensdijk past binnen ons beleid om ook de weginfrastructuur te verduurzamen en minder fossiele brandstoffen te gebruiken.”
Madeleine Bakker, wethouder gemeente De Bilt: “Onze gemeente is trots dat we in samenwerking met de provincie meewerken aan deze pilot om duurzame energieopwekking te integreren in de infrastructuur. Dit past binnen onze ambities om in onze gemeente samen te bouwen aan een topklimaat. We willen onze scholieren en inwoners stimuleren om zoveel mogelijk gebruik te maken van dit unieke zonnefietspad. Dit is niet alleen goed voor de opwekking van duurzame energie, maar ook voor onze gezondheid en vitaliteit. We zien de eerste resultaten graag tegemoet.”

Aannemer Strukton Civiel heeft het SolaRoad zonnefietspad in Maartensdijk aangelegd. SolaRoad is eerder onder andere toegepast in de provincie Noord-Holland en op basis van de resultaten verder doorontwikkeld in samenwerking met TNO en Strukton Prefab Beton. Het nieuwe zonnefietspad levert duurzame energie aan het netwerk en is veilig, comfortabel en onderhoudsvriendelijk door het gebruik van nieuwe inzichten, materialen en technieken." (bron: Provincie Utrecht)

- Veiligheid: - De vrijwillige Brandweer Maartensdijk is opgericht in 1928. Helaas vertellen ze niet meer over zichzelf op hun Facebookpagina, dus kunnen wij dat ook niet (hint). In februari 2020 verschijnt het verheugende nieuws in de media dat de gemeenteraad van de gemeente De Bilt een budget van 1,2 miljoen euro heeft toegekend voor de verbouwing en renovatie van de monumentale brandweerkazerne. Dit stond al enkele jaren op de planning, dus de betrokkenen zijn blij dat het er nu echt van gaat komen. "Dat betekent dat de blusvoertuigen straks weer in de kazerne passen", werd er bij vermeld. Kennelijk zijn de voertuigen in de loop der tijd groter geworden, zo groot dat ze niet meer in de kazerne pasten. We nemen althans aan dat het omgekeerde niet is gebeurd; dat de kazerne is gekrompen. ;-)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Maartensdijk.

Reactie toevoegen