Fabrieksdorpen en andere dorpen met specifieke functie

heveadorp_plaatsnaambord.jpg

Hevea is Latijns voor 'rubber'. Dit dorp is destijds dan ook gesticht voor de werknemers van de rubberfabriek ter plekke

Hevea is Latijns voor 'rubber'. Dit dorp is destijds dan ook gesticht voor de werknemers van de rubberfabriek ter plekke

In Nederland is een aantal dorpen, buurtschappen en wijken speciaal gebouwd voor de werknemers van een bepaalde fabriek, andere bedrijfsmatige activiteit of zorginstelling ter plekke. Vaak zijn de oorspronkelijke kenmerken van het dorp nog goed bewaard gebleven (zoals bedrijfspanden, arbeiderswoningen en/of directeursvilla's). De bijzonderheden hieromtrent vind je op de desbetreffende homepage. Aangezien het slechts een beperkt aantal nederzettingen betreft en ze stuk voor stuk een bijzondere, met een bedrijf of zorginstelling samenhangende ontstaansgeschiedenis hebben, leek het ons zinvol hier een overzicht van te maken. Het betreft:

Fabrieksdorpen en anderszins bedrijfs- of arbeidersdorpen:

- Agodorp gemeente Westerwolde (GR).

- Batadorp gemeente Best (NB).

- Blauwe Keet gemeente Den Helder (NH) is ontstaan als nederzetting voor arbeiders die werkten aan de aanleg van het Noordhollands Kanaal.

- Budel-Dorplein gemeente Cranendonck (NB).

- Ceresdorp gemeente Stadskanaal (GR).

- Gerodorp in Zeist (UT) is een tuindorp, gebouwd rond 1912 voor de arbeiders van de toenmalige Gerofabriek. 64 twee-onder-één-kap woningen met diepe achtertuin kenmerken de buurt. Het 'dorp' is - net als Tuindorp in Maarn - nooit als aparte plaatsnaam beschouwd geweest.

- Het dorp Griendtsveen, gemeente Horst aan de Maas (LB), was tot 1962 eigendom van vervenersfamilie Van de Griendt. Pas in genoemd jaar hebben ze het dorp verkocht aan de gemeente Horst.

- Ook buurdorp Helenaveen, gemeente Deurne (NB) is door de vervenersfamilie Van de Griendt gesticht voor de arbeiders t.b.v. de vervening van deze omgeving.

- Heveadorp gemeente Renkum (GL).

- Heijplaat gemeente Rotterdam (ZH).

- Kerensheide vanouds gemeente Beek (LB).

- De huidige wijk van Lelystad Lelystad-Haven is in 1950 gebouwd als werkeiland / arbeidersdorp voor de arbeiders die dit deel van Oostelijk Flevoland hebben ontgonnen.

- Mariadorp gemeent Eijsden-Margraten (LB).

- In de in 1942 drooggevallen Noordoostpolder (FL) zijn in de jaren veertig en vijftig in totaal ca. 30 werkkampen geweest voor arbeiders die de polder hebben ontgonnen. Dit zijn dus tijdelijke 'arbeidersdorpen' geweest. Voor nadere informatie zie de pagina Noordoostpolder, hoofdstuk Geschiedenis.

- Philipsdorp gemeente Eindhoven (NB).

- Radio Kootwijk gemeente Apeldoorn (GL).

- De wijk aan en rond de Avébéweg in Ter Apelkanaal, gemeente Westerwolde (GR) zal allicht speciaal zijn gebouwd voor de werknemers van het Avébé-fabriekscomplex daar tegenover.

- De wijk Tuindorp in Maarn, gemeente Utrechtse Heuvelrug (UT) is speciaal gebouwd voor de NS-arbeiders die aan de zandafgraving werkten.

- Tuindorp bij Tolkamer gemeente Rijnwaarden (GL).

Zorginstellingen, die als zelfvoorzienend 'dorp' zijn opgezet:

- De Glind (jeugd) gemeente Barneveld (GL).

- Dennenoord (GGZ) in Zuidlaren, gemeente Tynaarlo (DR).

- Huize Padua (GGZ) bij Boekel (NB).

- De Sterrenberg (GGZ) in Huis ter Heide, gemeente Zeist (UT).

- Valkenheide (jeugd) bij Maarsbergen, gemeente Utrechtse Heuvelrug (UT).

- Vrederust (GGZ) bij Halsteren, gemeente Bergen op Zoom (NB).

Militaire en politie-'dorpen':

- Er zijn 2 'plaatsen' in ons land die voorzien zijn van blauwe plaatsnaamborden (komborden), en die daarom op het eerst oog een woonplaats lijken, maar in werkelijkheid een militair object betrefffen. Het betreft de kazerne Vlasakkers in Amersfoort (UT) en het militaire oefendorp Marnehuizen in gemeente Het Hogeland (GR).

- Verder is er nog het militaire oefendorp Oostdorp bij Harskamp in de gemeente Ede (GL). Ons is niet bekend of dit ter plekke middels bebording wordt aangegeven.

- De ME heeft een 'oefendorp' bij Hoogerheide in de gemeente Woensdrecht (NB).

- Een bijzondere categorie zijn de militaire complexen die in verband met de Tweede Wereldoorlog zodanig zijn gecamoufleerd dat het vanuit de lucht dorpjes/buurtschapjes leken, met de intentie zo bombardementen te voorkomen. Het betreft de complexen op Vliegkamp Deelen (GL) (als geheel een rijksmonument), het 'Barakkenbos' bij het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg (ZH) en Kamp Prinsenbosch bij Gilze (dat 60 rijksmonumenten omvat, vermoedelijk het gehele complex betreffende).

Reacties

(4)

Bij de aanleg van het Vliegveld Valkenburg (ZH), in de jaren vóór 1940, zijn de meeste dienstgebouwen en legeringsgebouwen opgetrokken langs de Wassenaarseweg (langs de duinvoet) in de gemeente Katwijk. Uit oogpunt van camouflage waren de gebouwen zodanig gesitueerd dat ze samen de indruk konden wekken een buurtschapje te zijn. Na de opheffing van het Marinevliegkamp Valkenburg waren de opstallen overbodig en bestonden plannen voor algehele sloop. Momenteel zijn en/of worden de panden door de Dienst der Domeinen verkocht.

Dank voor uw aanvulling! Deze categorie past er inderdaad ook mooi bij. Ik heb het toegevoegd, evenals het soortgelijke complex in Deelen, en bij beide gelinkt naar de uitvoerige informatie erover op de plaatspagina's in kwestie.

Aanvulling 6-10-2019: ik heb zojuist nog een soorgelijk complex 'ontdekt' en hierboven gelinkt en op de pagina in kwestie beschreven, namelijk Kamp Prinsenbosch bij Gilze.

Beste Frank,

is Helenaveen mogelijk ook een fabrieksdorp? "Ook werden er lanen aangelegd en (goedkope) huizen gebouwd voor de arbeiders. Oorspronkelijk waren dit deels strooijen keten. Zo ontstond Het Helena-Veen, bijgenaamd Het Strooijen Dorp."
Bron: https://www.deurnewiki.nl/wiki/index.php?title=Helenaveen

Mijn opa heeft gewerkt in de NOP na drooglegging. Hij woonde toen in houten keten (https://www.canonnoordoostpolder.nl/v-bewoond/17-arbeiderskampen) Net als Helenaveen zijn bij andere droogleggingen / inpolderingen en veenafgravingen de bouwketen van arbeiders in meerdere gevallen de start zijn geweest van gehuchten / woonplaatsen, zoals Lelystad https://nl.wikipedia.org/wiki/Werkeiland_Lelystad, al is Lelystad al vóór drooglegging stedenbouwkundig gezien gepland. Zie ook de discussie over Blauwe Keet in Noord-Holland op https://nl.wikipedia.org/wiki/Overleg:Blauwe_Keet

Dank voor de aanvullingen Paul! Deze horen er alle zeker bij. Ik heb ze toegevoegd. Blauwe Keet heb ik m.b.t. ja of nee (voormalig) gehucht/buurtschap nu ter plekke onder het kopje Status toegelicht.

Reactie toevoegen