Status

- Hoogerheide is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de regio Baronie en Markiezaat, gemeente Woensdrecht.

Volgens Wikipedia, pagina Hoogerheide, wordt dat dorp aanvankelijk, in 1795, een zelfstandige gemeente. Vervolgens stelt men daar: "In de 19e eeuw wordt het dorp bij de gemeente Huijbergen ingelijfd. Later gaat het dorp over naar de gemeente Woensdrecht." Echter, op Wikipedia, pagina Ossendrecht, staat: "Aanvankelijk omvat de gemeente Ossendrecht ook het dorp Hoogerheide. Reeds in 1817 gaat dit dorp over naar de toenmalige gemeente Woensdrecht." Dit kan natuurlijk niet allebei waar zijn (kennelijk heeft het dorp, en sinds wanneer dan?, gedurende enkele jaren óf onder de gemeente Huijbergen óf onder de gemeente Ossendrecht gevallen), tenzij er kort na elkaar sprake is geweest van verschillende grenscorrecties. Als iemand weet hoe deze vork wél precies in de steel zit, houden wij ons aanbevolen.

- Onder het dorp Hoogerheide vallen ook de buurtschappen Korteven, Oude Stee, Zandfort en een klein deel van de buurtschap Zuidgeest.

Naam

Oudere vermeldingen
1319 die hoeghe heide, 1434 opte Hoege Heyde, 1502 Hoegherheyde.

Naamsverklaring
Letterlijk; op de hoge heide, waarbij de toevoeging hoog de plaats onderscheidde van het verderop gelegen Nederheide (1). Voor alle duidelijkheid: hiermee wordt een voormalige plaats Nederheide bedoeld die in de buurt van Hoogerheide lag, en niet het huidige Nederheide W van Schijf.

Ligging

Hoogerheide ligt Z van Bergen op Zoom, O van Woensdrecht, W van Huijbergen, N van Ossendrecht.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Hoogerheide 44 huizen met 235 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 3.500 huizen met ca. 9.000 inwoners.

Geschiedenis

“Op het einde van de 17e eeuw werd in het gehucht Hoogerheide een kerkje geopend voor de daar wonende katholieken en voor die in Woensdrecht en Ossendrecht. Deze telde nog in het midden der 19e eeuw hare meeste onderhoorigen binnen de oude heerlijkheid Woensdrecht: 770 zielen tegen 235 in het eigenlijke Hoogerheide op 1 januari 1841” (25).

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Hoogerheide, kun je terecht bij Heemkundekring Het Zuidkwartier (zie het eind van het hoofdstuk onder de link).

Recente ontwikkelingen

- Aviolanda Aerospace is een recentelijk ontwikkeld samenwerkingsverband tussen de civiele en de militaire luchtvaart. Ruimtelijk gezien bestaat het complete Aviolandaterrein uit 2 delen: de militaire vliegbasis Woensdrecht (met Logistiek Centrum Woensdrecht, LCW) en het bedrijvenpark Aviolanda Aerospace. Het hek, vroeger een strikte scheiding tussen beide delen, is sinds maart 2016 geopend. Letterlijk en figuurlijk. Dat tekent een almaar nauwer wordende samenwerking tussen de 2 buren. De bedrijven op Aviolanda Aerospace zijn bijna allemaal actief in het onderhoud van vliegtuigen (maintenance) en helikopters en van alle onderdelen daarvan. Zoals Fokker Elmo en Fokker Techniek. Over enkele jaren komt daar het motorenonderhoud bij van de F35, het nieuwe Nederlandse gevechtsvliegtuig. Er zijn ook bedrijven die composieten (samengestelde materialen) ontwikkelen (Dutch Composites Maintenance Centre, DCMC) of onbemande vliegtuigen. Dat laatste heeft recent geresulteerd in het opzetten van het Dutch Drone Centre Woensdrecht (DDC). Verder is er ook een Aircraft Maintenance & Training School (AM&TS), een hoogwaardige opleiding in vliegtuigtechnisch onderhoud. Voor nadere informatie zie de reportage over Aviolanda Aerospace in Brabant Magazine, 2017 editie 5.

- Na vele jaren van plannen maken is in 2009 de Randweg N289 om Hoogerheide aangelegd. De randweg ontlast de dorpskom van Hoogerheide, die zwaar werd belast door sluipverkeer en verkeer voor de vliegbasis, Fokker en bedrijventerrein De Kooi. Veel doorgaand auto- en vrachtverkeer zorgde voor overlast voor omwonenden, fietsers en overstekende voetgangers. Regelmatig was er sprake van filevorming en omliggende bedrijven waren niet goed bereikbaar. De aanleg van de randweg lost dit probleem voor langere tijd op.

- Bij de Scheldeweg is een turborotonde gekomen, die de doorstroming tijdens de spits verbetert. Fietsers en lokaal verkeer steken nu over via de ongelijkvloerse kruising met de Antwerpsestraatweg. De kruising Doelstraat/Zandfort is verkleind en overzichtelijker geworden. De gelijkvloerse noordelijke kruising met de Aviolandalaan heeft verkeerslichten gekregen en oversteekvoorzieningen voor fietsers en voetgangers. Er is een aansluiting gekomen met de Huijbergseweg, de Kooiweg en de Putseweg in de vorm van enkelstrooks rotondes. Voor fietsers zijn fietspaden om de rotondes heen aangelegd. De Schreidreef, de Groene Papegaai, Wouwbaan en Oude stee zijn afgesloten voor doorgaand verkeer.

- De randweg gaat door natuurgebied 'de Kooi'. Om de natuur te compenseren die verloren gaat, is 11 ha nieuwe natuur gerealiseerd met veel aandacht voor beschermde diersoorten en hun leefgebied. In de ecozone tussen Kooiweg en Wouwbaan huizen diverse beschermde soorten vogels, vleermuizen en amfibieën. Het natuurlijk leefgebied van deze soorten wordt groter en beter, met speciale aandacht voor de kwetsbare amfibieën. Onder de randweg en bij de vliegbasis zijn ecopassages gerealiseerd, waar de dieren zich veilig naar de andere kant kunnen verplaatsen. Langs het tracé leiden rasters de dieren in de juiste richting.

Beschermde diersoorten gedijen het best in een afwisselend gebied van natte en droge graslanden. Daarvoor is de Kooisloot gedeeltelijk verlegd. Zo ontstaat een prima klimaat voor waterminnende planten. En niet te vergeten: een natuurlijke schaatsbaan in de winter. Vleermuizen hebben vaste vliegroutes tussen hun nest en jachtgebieden. Deze leveren beschutting en helpen ze de weg te vinden. De randweg doorkruist de beplanting die nu de coördinatiepunten vormen voor de vleermuizen. Daarom komen op verschillende plaatsen vleermuisoversteekplaatsen (hop-over) in de vorm van nieuw aangeplante grote bomen. Graslanden vol bloemen en kruidachtige planten zijn ideaal voor insecten, vleermuizen en vogels. Om deze graslanden zo te krijgen worden runderen ingezet die het gras kort houden. In dit geval zijn dat rode Lakenvelders die hier van oudsher voorkomen.

Bezienswaardigheden

- Mariakapel.

- Gevelstenen in Hoogerheide.

- De kerktoren heeft maar drie wijzerplaten; de Woensdrechtse kant is ‘plaatloos’. De reden hiervan is niet gedocumenteerd, maar het verhaal doet de ronde dat, omdat Hoogerheide en Woensdrecht elkaar rond 1900, toen Hoogerheide zich kerkelijk van Woensdrecht afscheidde, niet goed lagen, Hoogerheide bewust aan de Woensdrechtse kant geen wijzerplaat had gemaakt om het buurdorp te pesten. De toren is in 1998 gerestaureerd. De opknapbeurt kostte meer dan verwacht, onder meer omdat door een per ongeluk opengelaten luik op het dak, duiven naar binnen bleken te zijn gekomen, die het interieur ernstig hadden vervuild…

- De pastorie, die 1999 op de nominatie stond te worden gesloopt, is gelukkig behouden, dankzij actie van P. Meeuwisse van de Federatie Noordbrabants Monumentenoverleg. Althans de buitenkant blijft intact. Binnen is het pand verbouwd door de nieuwe eigenaar.

- Op de Woensdrechtse Heide, N van het vliegveld, staat min of meer plompverloren een Shermantank van het Canadese leger uit de Tweede Wereldoorlog. Deze heeft een belangrijke rol gespeeld in oktober 1944, in de strijd om de Kreekrakdam, die zich voor een deel ook op de heide van Woensdrecht heeft afgespeeld. De tank bleef er verlaten achter. Het zou tot 1976 duren voordat er een Stichting Tankmonument tot stand kwam. Vrijwilligers knapten het voertuig op, maar ook de Materieel Beproevings Afdeling II van de Koninklijke Landmacht in Huijbergen liet zich niet onbetuigd. De tank kreeg een plaats in de buurt van het vrijheidsbeeld van Woensdrecht, om de oorlogstijd in herinnering te houden.

- De bunkers in Hoogerheide zijn gebouwd in 1942, en gemaakt van steen. Dat is bijzonder, omdat de meeste bunkers volledig uit beton bestaan. Deze gebouwen zijn de stille getuigen van een bewogen stuk geschiedenis, en daarom blijven ze behouden. Ze zijn opgenomen in de geluidswallen naast de in 2009 aangelegde N289. Daarmee breekt een volgende levensfase aan voor de bunkers. De gemeente Woensdrecht beraadt zich over een nieuwe inrichting en bestemming.

- Beschrijving orgel Kerk van Maria ten Hemelopneming.

Evenementen

- "Het college van Gedeputeerde Staten heeft ingestemd met een bijdrage van € 185.000 aan WK Cyclocross Hoogerheide 2023. De provincie ondersteunt het topsportevenement omdat het Brabant internationaal presenteert, zorgt voor economische spin-off en het positieve gevolgen voor de samenleving creëert. Met het maatschappelijke spin-off programma bereiken we groepen Brabanders die normaal gesproken niet met het event in aanraking komen en voor wie sporten vaak geen vanzelfsprekendheid is." (bron: Provincie Noord-Brabant, december 2020)

- Wielrenner Adrie van der Poel is in 1959 geboren in Hoogerheide. Hij beëindigt op 20 februari 2000 zijn twintigjarige loopbaan met een afscheidswedstrijd in zijn geboorteplaats. Diverse betrokkenen zijn zodanig onder de indruk van de gelegenheidscross, dat zij het tot een vaste topcross op de internationale kalender willen verheffen. De slotmanche van de wereldbeker veldrijden is daarom al sinds 2003 de Grote Prijs (GP) Adrie van der Poel (januari) in Hoogerheide. Tegenwoordig is het de grootste en belangrijkste cross op Nederlandse bodem. Daarnaast is het de organisatie al twee keer gelukt het WK Veldrijden naar Hoogerheide te halen (2009 en 2014), wat het dorp en de cross nog meer op de kaart heeft weten te zetten voor het internationale publiek.

- "Sinds 2010 organiseert Stichting PrimeraPOP jaarlijks het Brabantse Wal Festival (eind april). Het festival vindt plaats op het terrein achter Bistro d'Ouwe Leeuw in Hoogerheide. De eerste editie was een groot succes met over 2 dagen 4.000 bezoekers. Voor de volgende editie werd de lat hoger gelegd met een uitbreiding naar 4 dagen en 7.000 bezoekers. In de loop der jaren zijn al meer dan 180 acts geboekt. We streven naar een feest waarbij we veel doelgroepen bereiken. Een Foute Party, een Senioren muziekmiddag en een Hollandse Avond. Op Koningsdag een grote Zeskamp, een Kinderdisco en een Popavond. We proberen de toegangsprijzen laag te houden en de Koningsdag is zelfs gratis toegankelijk. Het Brabantse Wal Festival (afgekort BWF) wordt mogelijk gemaakt door de inzet van veel vrijwilligers waarop het bestuur ieder jaar een beroep kan doen, en natuurlijk ook door de sponsors, die zich kunnen profileren op de drie grote beamers in de feesttent. Zij zien de toegevoegde waarde van sponsoring van het BWF en willen graag een bijdrage leveren om de diverse doelgroepen een mooie avond of middag te bezorgen. Tijdens het festival zijn meer dan 150 vrijwilligers actief om er vier onvergetelijke feestdagen van te maken."

- De Ronde van Hoogerheide organiseert jaarlijks een wielerronde voor amateurs, elite, nieuwelingen en junioren.

- Erfgoedfair op landgoed Mattemburgh (op een zondag eind september).

- De Dijk-Rock-Route (op een zaterdag in oktober) is een iniatief van de bijna-buren van popfestival Dijkrock in Rilland. Het was in 2015 voor het eerst maar het was zo'n succes dat men er een traditie van beoogt te maken.

Landschap, natuur en recreatie

- Kruidentuin 't Klokkebaaike van Dini Wolt is alleen op afspraak te bezoeken. Beukendreef 8, 4631 SG Hoogerheide. Tel. 0164-667500.

- Zwembad Laco.

- Het Kooibos vormt een groene buffer tussen industriegebied De Kooi en de bebouwde kom van Hoogerheide. Het is het laatste restant van wat ooit een uitgestrekt bos was. Dit bosgebied en het aangrenzende gebied Kooiduin (duinen, zandverstuivingen, heide) zijn in de jaren dertig in het kader van de werkloosheidsbestrijding gekapt, ontgonnen respectievelijk afgevlakt. Leden van de plaatselijke natuur- en milieuvereniging NAMIRO vonden dat het laatste stukje bos niet verloren mocht gaan (het dreigde bij het industriegebied te worden getrokken). Zij kregen het bosje in bruikleen van de gemeente Woensdrecht en begonnen in 1980 aan de ‘schoonmaak’ (het was een oerwoud van bramen en Amerikaanse vogelkers oftewel ‘bospest’) en ontsluiting.

Er zijn paden aangelegd en het bosje kent nu weer een aardige ondergroei. Enkele aangrenzende graslandjes/weilandjes zijn ook in beheer genomen. Tevens is een vlinderbosje ingericht waarin diverse zeldzame vlindersoorten zich thuisvoelen. Volgens NAMIRO staat iedereen er versteld van dat zo’n klein stukje bos zo’n grote verscheidenheid aan natuur bevat. In het bos staan nog de resten van een verkeerstoren, manschappenbunkers en twee waterbuffers uit de Tweede Wereldoorlog. Een van de bunkers is het domein geworden van een vleermuizenkolonie.

- Staatsbosbeheer is bezig natuurgebied Kortenhoef, O van Hoogerheide, terug te brengen in de oorspronkelijke staat, dat wil zeggen een open heideveld met hier en daar wat struiken en een bosje en drassige plekken in de lagergelegen delen. Om dat te bereiken, wordt een beheer van begrazing, verschraling en vernatting toegepast. Begrazing door een kudde geiten en een koppeltje pony’s die de begroeiing kort moeten houden, verschraling door afplagging van de mest- en humusrijke bovenlaag en vernatting door maatregelen om het regenwater langer vast te houden.

“Je ziet dat het werkt. Wat ook werkt, is dat er weer planten en bloemen terugkomen die zich thuisvoelen in zo’n milieu, maar het allermooiste vind ik toch dat het inderdaad ook lukt om dierenleven dat zo goed als uitgestorven leek, terug te krijgen”, aldus boswachter Jori Wolf (890). Zo heeft zij bijvoorbeeld het heideblauwtje aangetroffen, een in Nederland bijna uitgestorven vlindersoort. “Dat is voor mij het bewijs dat het echt werkt. Je doet het weliswaar allemaal volgens het boekje, maar dan moet je toch maar afwachten of het in de praktijk uitkomt. Op Kortenhoef dus wel.”

- Landgoed Mattemburgh, N van Hoogerheide, is 600 hectare groot en wordt beheerd door Brabants Landschap. “Qua terreintype behoort Mattemburgh tot een van de meest bijzondere landgoederen van Brabant. Het is gelegen in de zone waar de hoge zandgronden, ontstaan in en rond de ijstijden, plotseling overgaan in de veel jongere zeekleigronden. Landgoed Mattemburgh is grotendeels gelegen binnen de grenzen van de voormalige heerlijkheid Zuidgeest, die toebehoorde aan de Markiezen van Bergen op Zoom. Tijdens de Franse overheersing werden de gronden verkocht aan de heer P.J. Cuypers. Na zijn overlijden stichtte zijn weduwe Maria van Mattemburgh de villa, die in 1847 gereedkwam (en in 2011 is gerestaureerd). Haar zoon en kleinzoon breidden het bezit uit, verfraaiden de villa en legden tussen 1882 en 1885 op de Zuidgeestse Heide de thans nog bestaande bossen aan. De tuinen werden in de periode 1843-1878 in verschillende fasen aangelegd. Allereerst werd de Engelse tuin rond de villa aangelegd, later de binnentuin en tenslotte de Franse tuin met orangerie.

Mattemburgh wordt tot een van de belangrijkste en fraaiste tuinen van Nederland gerekend. In het bosgebied van Mattemburgh wordt de natuur al tientallen jaren een vrije ontwikkeling gegund. Het bosbeeld is hierdoor allesbehalve saai te noemen. Oude dennen sterven en blijven staan tot zij in elkaar zakken en wegrotten. De stervende en gestorven bomen vervullen in de kringloop van het bosmilieu hun natuurlijke functie, net als in een echt oerbos. In dit zeer gevarieerde milieu groeien talrijke paddestoelen, mossen, korstmossen en kruiden. Op deze ongekende rijkdom aan lagere en hogere plantensoorten komen weer dieren en hun belagers af. Het bosgebied van Mattemburgh is ook beroemd door de vele soorten spechten en andere holenbroeders. Hoe minder wij in dit systeem ingrijpen, hoe beter dat is. Niets in dit bos wordt verspild. De ontwikkeling van echt natuurlijk bos op voedselarm zand is in deze omvang voor Nederland uniek te noemen” (72, 1997).

Het op het landgoed gelegen Meeven (een oude veenput) is een populaire pleisterplaats voor padden. Naar schatting zitten er in de omgeving zo’n 25.000. De padden zijn hier relatief veilig, in tegenstelling tot elders in het land waar vijand nummer één de auto is, omdat in dit gebied alleen wat bospaden lopen. Op landgoed Mattemburgh is in 2011 het beekdal van de Blaffert in oude glorie hersteld. De oude beekloop is gereconstrueerd. Aanliggende greppels zijn uitgediept en er is ook een poel gegraven. Met drempels in de beek wordt het kwelwater in deze ‘natte natuurparel' beter vastgehouden. - Pagina over landgoed Mattemburgh op de site van beheerder Brabants Landschap.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hoogerheide, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoreportage van Hoogerheide door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook de links naar deel 2 t/m 4.

Links

- Belangenorganisatie: - "Stichting Dorpsplatform Hoogerheide zet zich in om de leefbaarheidssituaties in de woonkern te bevorderen. Dit gebeurt door middel van het ondersteunen van initiatieven, het zelf ontwikkelen van initiatieven en het gevraagd en ongevraagd adviseren van de gemeente Woensdrecht. De stichting bestaat voor 100% uit in het dorp woonachtige vrijwilligers."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hoogerheide Scheidreef.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)