Heijningen

Plaats
Dorp
Moerdijk
West-Brabant Baronie en Markiezaat
Noord-Brabant

Heijningen

Terug naar boven

Status

- Heijningen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Moerdijk. T/m 1996 gemeente Fijnaart en Heijningen.

- Heijningen is van 1611 tot 1810 een zelfstandige gemeente geweest (of althans daarmee vergelijkbaar; het had in die periode een eigen 'schepenbank'). Daarvoor behoorde het tot Ruigenhil (= het huidige Willemstad).

- Onder het dorp Heijningen vallen, ook voor de postadressen, de buurtschappen Driehoek (deels), Oranjeoord en Zevenhuizen, en, voor de postadressen, een klein stukje van de buurtschap Oudemolen, zijnde een 15-tal panden aan de Z kant van de Stadsedijk.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Identiek met heyninge in de betekenis ‘afscheidingssloot, heinsloot’. Aan een afleiding van heen ‘riet’ moet hier niet worden gedacht.(1)

Terug naar boven

Ligging

Heijningen ligt 4 km ZW van Willemstad, O grenzend aan de A29, nabij het knooppunt Sabina met de A59. Gelegen aan het begin van de Oude Heijningse Dijk naar Fijnaart. Polder De Oude Heijningen ligt 1 km O van het dorp, in de ‘oksel’ van A29 en A59. Door de polder loopt de Oude Heijningse Weg, van de Stadsedijk naar de Oude Heijningse Dijk.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Heijningen 114 huizen met 834 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 400 huizen met ca. 950 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Heijningen werkte als zelfstandige gemeente al veel samen met Fijnaart. Zo gebruikte men het in Fijnaart gelegen raadhuis gezamenlijk.

Heijningen is ontstaan als een typisch dijkdorp met lintbebouwing aan een zijde van de dijk die vroeger de zeezijde was. De Oude Heijningsedijk is hiervan een goed voorbeeld. De dorpskern ten zuiden van de dijk is pas na de Watersnoodramp van 1953 gebouwd. Het dorpsgebied omvat naast de kleine dorpskern een groot buitengebied met veel dijken en polderwegen.

De watersnoodramp van 1953 heeft flink huisgehouden in het dorp. Van de 103 slachtoffers in de huidige gemeente Moerdijk zijn er 76 uit Heijningen. Dat is ruim 10 procent van de toenmalige inwoners. Daarmee is het, met Ouwerkerk, Oude Tonge en Stavenisse een van de vier zwaarst getroffen dorpen. Ook de materiële schade is enorm. 95 procent van de toenmalige gemeente Fijnaart en Heijningen staat onder water. Er verdrinken 495 runderen, 78 paarden en 113 stuks kleinvee. Verder verdwijnen 5 landbouwschuren, 17 boerderijen en 75 woningen van de aardbodem. Twee scholen lopen zware schade op, 69 huizen worden zwaar, 127 middelmatig en 177 licht beschadigd.

Industrieterrein en jachthaven Dintelmond ZW van het dorp is genoemd naar de ligging aan de monding van de Dintel. De Manderssluis verbindt Dintelmond met de aan de overzijde van de Dintel gelegen buurtschap Dintelsas.

Bijzonder is dat het dorp nooit een kerk heeft gekregen.

Heijningen is een hechte gemeenschap met een levendig en divers verenigingsleven. Een dorp met historie, inwoners waar Hollandse nuchterheid hoog in het vaandel staat, en die trots zijn op de rust en de ruimte die hier nog alom aanwezig is.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Heemkundige Kring Fijnaart en Heijningen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De inwoners van Heijningen ervaren geluidsoverlast van de snelweg, sinds deze is omgebouwd van A29 naar A4. De voormalige A29 is tussen Dinteloord en Halsteren doorgetrokken en maakt sinds november 2014 deel uit van de A4. “Het was eerst een ‘blindedarm-snelweg’ die overging in een provinciale weg. Er reden alleen forenzen uit Steenbergen en Dinteloord. In de winter was er extra verkeer tijdens de bietencampagne. Maar nu is het verkeer verviervoudigd”, zo verklaart inwoner Jasper Visser de oorzaak van de toegenomen geluidsoverlast. De gemeente erkent het probleem, en heeft e.e.a. onderbouwd door diverse metingen die zij heeft laten verrichten. De bal ligt echter bij Rijkswaterstaat en 'Den Haag', die de prioriteiten voor het al dan niet en wanneer plaatsen van geluidsschermen vaststellen. Duidelijkheid hierover wordt in de tweede helft van 2018 verwacht.

- Het actuele Bestemmingsplan Heijningen (= de dorpskern plus de lintbebouwing aan de Oude Heijningsedijk) is in 2014 vastgesteld.

- In 2016 is Windpark Oud Dintel gereed gekomen. Het betreft 5 windturbines nabij de Dintel in de Sabinapolder, die, met een totaal vermogen van 16 Megawatt, jaarlijks energie produceren voor ca. 13.000 huishoudens. - Website Windpark Oud Dintel.

- Het door inwoners, gemeente en overige belanghebbende instanties gezamenlijk opgestelde Gebiedsplan Heijningen (2014) verwoordt de actuele situatie van het dorp en de acties die de komende jaren worden ontwikkeld om de leefbaarheid in het dorp te behouden en waar mogelijk te verbeteren.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Heijningen heeft 4 rijksmonumenten, zijnde de boerderij uit 1651 op Slobbegorsdijk 7, en de 19e-eeuwse boerderijen op Kraaiendijk 12, Helsedijk 65 en Stadsedijk 151.

- Heijningen heeft 2 gemeentelijke monumenten, zijnde het Watersnood monument op de Hoge Heijningsedijk, en de Zweedse woning op Veluwestraat 2.

- In de Gravin Bernadottestraat en de Veluwestraat staan nog houten woningen, geschonken door Zweden, voor mensen van wie door de watersnoodramp van 1953 de woning was weggespoeld. Stichting Behoud Watersnoodwoningen Fijnaart en Heijningen heeft in 2011 en 2012 het pand Veluwestraat 2 gerestaureerd. - Museum Watersnoodwoning Heijningen-Moerdijk is geheel ingericht in de stijl van de jaren vijftig, met watersnoodtentoonstelling en ‘Fijnaart en Heijningenkamer’. Het museum is iedere dinsdag- en donderdagmiddag van 14.00 tot 16.00 uur te bezoeken, en elke eerste zaterdag van de maand van 14.00 tot 17.00 uur. Bij het pand is ook een onderkomen voor de heemkundekring gerealiseerd.

- Fort Sabina heette aanvankelijk Fort de Ruyter. In 1913, toen het zijn naam moest inleveren aan een nieuw te bouwen fort bij Vlissingen, kreeg het de naam ‘Fort in de Sabina Henricapolder’, in de praktijk kortweg Fort Sabina genoemd. Het fort ligt ZW van Willemstad, W van Helwijk, aan het Volkerak/Hellegat. Het terrein is 13 hectare groot. In de kom van de munitiedepots ligt een natuurlijk amfitheater. Het fort is eigendom van Staatsbosbeheer. Het gebied Z van Willemstad is in 1793 ingepolderd, waardoor de Sabina Henrica Polder is ontstaan. Het fort is, na de Engelse invasie op Walcheren in 1809, in 1811 door de Fransen aangelegd als kustverdediging. Doel van het fort was het doordringen van vijandelijke schepen vanaf het Volkerak door het Hellegat naar het Hollands Diep te beletten. Het had onder meer een torpedoloods. Het munitiedepot (‘kruit- en projectielenmagazijn’, 1881), het poortgebouw en de kazerne (1881) bestaan nog.

Het fort heeft de vorm van een onregelmatige vijfhoek met een gracht als een ring eromheen, met daarop een toren (een tour-modèle, die geschikt was voor de opslag van 21.000 kilo buskruit). Het regenwater wordt in twee grote reservoirs van elk 49.000 liter opgevangen. Ook heeft het fort vier uitbouwen (caponnières) die alleen te bereiken zijn via een onderaards gangenstelsel. Het fort behoorde tot de ‘Stelling van het Hollandsch Diep en Volkerak’, samen met de forten Prins Hendrik, De Hel, Bovensluis en Buitensluis, met Willemstad als centrale vesting. In 1880 is het fort verder uitgebouwd en ingericht voor de huisvesting van zo’n 600 militairen. In de Tweede Wereldoorlog vonden honderden mensen er een veilige schuilplaats. Daarna kwam het leeg te staan. - Pagina van heemkundekring Willemstad m.b.t. Fort Sabina.

De provincie Noord-Brabant, gemeente Moerdijk en Stichting Fort Sabina investeren de komende jaren (vanaf 2016) in de renovatie en duurzame ontwikkeling van Fort Sabina, om zo de volledige Stelling van Willemstad beter te laten zien. Deze bestaat uit de vestingen Willemstad en Klundert en de forten Bovensluis, Buitensluis (Numansdorp), De Hel, Prins Frederik (Oltgensplaat) en Sabina. Het fort is een iconisch erfgoedcomplex binnen de Stelling van Willemstad, als grootste bebouwde fort van de Zuiderwaterlinie. Fort Sabina bevat 1 van de 3 Tour Modeles uit de Napoleontische tijd die Nederland kent. Op deze locatie zijn bovendien meerdere lagen van de militaire geschiedenis herkenbaar. Met het Ontwikkelplan Fort Sabina dat in 2016 is opgesteld, wordt een nieuwe ‘tijdlaag’ aan het fort toegevoegd.

- Ook de Sabinasluis maakte deel uit van de verdedigingslinie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitse luchtmacht over de onder water gezette gebieden en forten vloog, werd duidelijk dat de linie zijn verdedigingswaarde grotendeels had verloren. Tegenwoordig wordt de Hollandse Waterlinie vooral gezien als een cultuurhistorisch waardevol gebied. De sluis doet nog altijd dienst als doorlaat in een waterkering.

In 2011 is de sluis door de firma Ooms Construction gerestaureerd. Metselwerk en voegwerk zijn hersteld, de muren zijn geïnjecteerd, het staalwerk is gerenoveerd, en er is hardsteen aangebracht en gerepareerd. Acht houten deuren en schuiven zijn vervangen: vier houten draaideuren, twee houten hefdeuren, een houten klepdeur en een houten hefdeurtje. De deuren en schuiven zijn gemaakt in de werkplaats van Ooms in Middelharnis. Dit mooie stuk vakwerk is een kopie van de originele deuren.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Natuurgebied Sint Antoniegorzen ligt ZW van Willemstad, Z van het Volkerak en de Volkeraksluizen, N van Heijningen, W van de A29, N van Fort Sabina. Oppervlakte 103 hectare. Het gebied is een beschermd natuurmonument en in beheer bij Staatsbosbeheer. Nagenoeg vlakke polder. Voormalige schorren/gorzen, ingedijkt bij de uitvoering van de Deltawerken. De vrij drasse graslanden zijn van belang als broedgebied voor weidevogels en als rust- en voedselgebied voor trekvogels zoals ganzen, waaronder de kolgans. Als broedvogels komen hier voor: wilde eend, waterhoen, patrijs, veldleeuwerik, graspieper en mogelijk ook slobeend, kuifeend, zomertaling, scholekster en gele kwikstaart. Deze buitendijkse gronden zijn ook buiten het broedseizoen van betekenis. Zij vormen met de platen, slikken en gorzen langs het Haringvliet en het Hollands Diep een onderling samenhangend geheel van slaap-, rust en fouragegebieden voor het waterwild. Het gebied is niet toegankelijk. Het is te overzien vanaf de Fortweg, de Maltaweg en het Sluispad. U krijgt er een indruk van hoe het gebied er voor de aanleg van de Volkeraksluizen heeft uitgezien. De vormen van het oude landschap kunt u nog waarnemen. Het oude haventje van Fort Sabina en Helse Haven zijn nog zichtbaar.

- Het gebied rond Fort Sabina is een vogelreservaat. Was het fort vroeger belangrijk voor de verdediging van Willemstad, tegenwoordig is het een veilige haven voor vleermuizen. Er wonen twee soorten vleermuizen: de baard- en de watervleermuis. Vooral in de schemering en bij invallende duisternis gaan deze zoogdiertjes op rooftocht om hun maaltje, bestaande uit insecten, bij elkaar te scharrelen. Zij vliegen dan laag en zijn vaak in de buurt van water te vinden op zoek naar insecten. ’s Winters verdwijnen de vleermuizen in de donkere vochtige gangen en kelders van de fortificatie en houden daar hun winterslaap. Door de dikke muren van het fort behouden de kelders ook in de winter een constante temperatuur, zodat de vleermuizen hier goed kunnen slapen. Sinds 1997 is het gebied rond het fort voor publiek toegankelijk. Tip van de organisatie: zaklantaarn en kaplaarzen meenemen! Als u in dit mooie gebied gaat wandelen, ziet u langs de fortgracht en op het fort zelf zilte schraallandjes liggen, waarop planten voorkomen die de zoute invloeden van vroegere tijden laten zien, zoals de gele morgenster en het schorrezoutgras.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Heijningen, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Heijningen door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Links

- Dorpsraad: - Dorpsraad Heijningen.

- Onderwijs: - Voor een kleine basisschool (ca. 45 leerlingen) als 't Kompas, is de huidige trend van Passend Onderwijs een voordeel, omdat de schaal van de school de mogelijkheid biedt om de leerlingen optimaal te begeleiden. De school werkt op vele manieren voortdurend aan een zo hoog mogelijke kwaliteit van het onderwijs. De leerlingen komen uiteraard uit Heijningen en het buitengebied, maar ook uit Fijnaart en Dinteloord.

- Muziek: - Vanuit Drumfanfare Showband Heijningen is in 1997 ook de amusementsband Bloas T'um Op opgericht, die optreedt tijdens de carnaval, op braderieën en festivals.

- Sport: - Voetbalvereniging Oudemolen is in 2014 gefuseerd met VV Chrislandia uit Heijningen tot VV Oranje-Blauw '14. Zij spelen op sportcomplex De Polderring in Heijningen.

Reactie toevoegen