Velsen

Gemeente
Velsen
Kennemerland
Noord-Holland

velsen_gemeente_kaart_openstreetmap.jpg

De gemeente Velsen (= het gebied binnen de oranje lijn) omvat de stad IJmuiden, de dorpen Driehuis, Santpoort (verdeeld in Santpoort-Noord en Santpoort-Zuid), Velsen-Noord, Velsen-Zuid en Velserbroek en de buurtschap Hofgeest. (© www.openstreetmap.org)

De gemeente Velsen (= het gebied binnen de oranje lijn) omvat de stad IJmuiden, de dorpen Driehuis, Santpoort (verdeeld in Santpoort-Noord en Santpoort-Zuid), Velsen-Noord, Velsen-Zuid en Velserbroek en de buurtschap Hofgeest. (© www.openstreetmap.org)

NH gemeente Velsen in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Velsen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Velsen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Velsen

Terug naar boven

Status

- Velsen is een gemeente in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland.

- De gemeente omvat de stad IJmuiden, de dorpen Driehuis, Santpoort (verdeeld in Santpoort-Noord en Santpoort-Zuid), Velsen-Noord, -Zuid en Velserbroek en de buurtschap Hofgeest. Dit zijn in totaal 1 stad, 5 dorpen en 1 buurtschap.

- Wapen van de gemeente Velsen.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Velsen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Na 786 kopie 16e eeuw Felisa, 918-948 kopie 11e eeuw Uelesan, 918-948 kopie 11e eeuw Felisun, 1e helft 11e eeuw Velisinburch, Velscereburg, 1e helft 11e eeuw Velison, ws. eind 11e eeuw kopie ca. 1420 Vellesan, Vellesen, Velsen, 12e eeuw kopie ca. 1420 Felsen, Felson, Velsen, Velson, 1156 Wilhelmi de Uelsen, Velserburg.

Naamsverklaring
Waarschijnlijk datief meervoud met plaatsaanduidende functie van een oude waternaam Felisa*, met als betekenis 'nederzetting aan de Felisa*'. De waternaam is gevormd met het suffix -isa*, waarmee stromend water werd aangeduid, bij de Indo-Europese wortel pel* 'moeras', als in het Latijnse palus 'moeras', Litouws pilu 'vloeien'. Na de overgang van de waternaam op de nederzetting benoemde men het water door een nieuwe afleiding: 1102-1105 kopie 12e eeuw Velisena.(1)
* gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Velsen ligt aan de Noordzee en rond (de uitwatering van) het Noordzeekanaal en ligt N van de stad Haarlem en de dorpen Zandvoort, Bloemendaal en Spaarndam, NW van de stad Amsterdam, W van de stad Zaandam en de dorpen Koog aan de Zaan, Westzaan en Assendelft en Z van de stad Beverwijk en het dorp Heemskerk.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 omvat de gemeente Velsen 213 huizen met 2.088 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 86/862 (= huizen/inwoners), het dorp Santpoort 37/328 en de buurtschappen Jan Gijzenvaart 26/261, Breesaap 10/94, Hofgeest 12/125, Velserbosch 9/95, Velserduin 11/105, Tolsduin 7/66 en Hagelingerbuurt 15/152. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 27.000 huizen met ca. 68.000 inwoners.

- "De website Velsen in cijfers wordt je aangeboden door de gemeente en biedt je een selectie van gegevens in kant-en-klare dashboards. Naast de dashboards vind je in de databank uitgebreidere datasets, waarmee je zelf selecties kunt samenstellen. De cijfers zijn afkomstig van uiteenlopende dataleveranciers: ABF Research / Alzheimer Nederland / CBS / Coelo / DUO / Huizenzoeker.nl / Kadaster / LISA / Locatus / Ministerie van BZK / Politie / Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed / RVO / UWV. Uitgangspunt bij de keuze voor datasets is dat deze landsdekkend beschikbaar zijn en een terugkerend karakter hebben (maand/kwartaal/halfjaar of jaar). De cijfers worden regelmatig geactualiseerd."

Terug naar boven

Geschiedenis

Dorp wordt gespleten in -Noord- en -Zuid
Er is dus nog altijd sprake van een gemeente Velsen, maar het dorp waar deze gemeente naar is genoemd, bestaat niet meer; dat dorp is namelijk verdeeld in de huidige dorpen Velsen-Noord- en -Zuid, sinds het oorspronkelijke dorp door het gereedkomen van het Noordzeekanaal in 1876 in die delen is gesplitst. Het noordelijke deel wordt na de splitsing aanvankelijk Wijkeroog genoemd, het zuidelijke - en grootste - deel houdt aanvankelijk de oorspronkelijke dorpsnaam.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze gemeente, kun je terecht bij de volgense instanties en sites:

- "De leden van Historische Kring Velsen (HKV) komen sinds 1992 bij elkaar om de geschiedenis van deze gemeente te bestuderen en onderzoeken. Archeologen speuren de bodem af. Archieven worden ‘leeggelezen’. Fotoboeken doorgekeken, om dat ene plaatje te vinden dat de herkomst van een ‘stuk’ te achterhalen. Onze doelstelling: het stimuleren en coördineren van het onderzoeken, vastleggen en bekendmaken van de geschiedenis van de gemeente en zijn bewoners, alsmede het bevorderen van en/of meewerken aan de instandhouding van de historische objecten en waarden in de gemeente. Jaarlijks geeft de Historische Kring het verenigingsmagazine Velisena uit, waarin vooral artikelen met een historisch tintje worden opgenomen. Daarnaast verschijnt een aantal malen per jaar de HKV Loopmare, een nieuwsbrief met het laatste nieuws voor de leden over allerlei lopende zaken, zoals excursies, tentoonstellingen, verschenen boeken en mededelingen van het Bestuur.

Een greep uit de activiteiten van de Kring door de jaren heen: De HKV nam het initiatief om in samenwerking met de gemeente Beverwijk en een basisschool de vijftigste herdenking van de grote razzia, die op 16 april 1944 in Velsen-Noord en Beverwijk werd gehouden, te herdenken. Intussen begon een andere werkgroep met de voorbereiding van een publicatie over de vijf bezettingsjaren in de gemeente en al snel bleek dat er zoveel materiaal voorhanden was, dat de uitgave van een boek meer en meer in zicht kwam. Zo kon in mei 1995 het eerste exemplaar van het door de HKV uitgegeven boek 'Een gemeente in oorlogstijd, Velsen 1940-1945' aan de burgemeester worden aangeboden. De Canadese oud-strijders die hier in dezelfde maand te gast waren, kregen een Engelse vertaling van enkele hoofdstukken uit het boek cadeau.

Ondertussen groeide de Kring en kon de werkgroep ‘lokale geschiedbeoefening’ in het leven worden geroepen. De leden daarvan houden zich met allerlei onderwerpen bezig en publiceren van tijd tot tijd hun artikelen in Velisena. Op initiatief van de Kring is een diaserie over archeologie voor het voortgezet onderwijs gemaakt, waardoor een band ontstond met enkele scholen binnen de gemeente. In het kader van het ‘Jaar van het Industrieel Erfgoed’ en het jaar van de heropening van de spoorlijn Santpoort-IJmuiden, in 1996, zette weer een andere werkgroep van de HKV de tentoonstelling ‘Halte Driehuis-Westerveld’ op, die met foto’s, teksten en spoorwegattributen rond de duizend belangstellenden uit het hele land trok. De foto’s zijn later benut voor de uitgave van het fotoboekje “De IJmuiden spoorlijn, zo was het”. In hetzelfde jaar zijn excursies gehouden naar de Watertoren en over de Velserdijk, waarvoor een van onze leden een fietsroute heeft beschreven, die hij op verzoek van Lovers Rail naar Amsterdam CS verlengde.

De werkgroep Duin en Kruidberg zag zijn werk bekroond met de uitgave van het boek “Duin en Kruidberg, Honderd jaar buitenplaats of Het duingebied van de familie Cremer”. Dat boek vormt de band die in de loop der tijd is ontstaan tussen onze Kring en de Volksuniversiteit Velsen. Op verzoek van de laatste hebben twee van de auteurs inmiddels ruim vierhonderd ‘cursisten’ door het voormalige woonhuis van de familie Cremer rondgeleid. Ook in de onmiddellijke omgeving het huis verzorgde de Kring rondleidingen, want over de ‘buitenboel’ weet een andere auteur weer boeiend te vertellen. Er zijn voor de leden van de Kring inmiddels diverse excursies gehouden, zoals naar het Forteiland, de buitenplaatsen Velserbeek, Scheybeek en Spaarnberg, het Frans Halsmuseum, de Haarlemse Hofjes en de Ruïne van Brederode en naar de latere woonplaats van de Brederodes: Vianen.

In 1999 heeft de HKV een werkgroep in het leven geroepen wegens opheffing van de plaatselijke genealogie-afdeling. De meeste leden daarvan zijn overgestapt naar de HKV. Daardoor is de HKV een bibliotheek rijker geworden. Zo is een aantal leden van de Kring op alle mogelijke manieren betrokken bij het reilen en zeilen van onze vereniging, die nu bijna 400 individuele leden en twintig lid-verenigingen/instanties telt. Je bent van harte welkom om je bij de Kring aan te sluiten, ook als je niet actief aan een werkgroep of andere activiteit wilt deelnemen. Je steunt ons dan in ieder geval door je lidmaatschap. Het lidmaatschap kost per jaar € 15,00; voor een huisgenoot-lid € 7,00; een organisatie of vereniging (“rechtspersoon”) € 27,50. Daarvoor ontvang je jaarlijks Velisena en de HKV-Loopmare nieuwsbrieven en kun je deelnemen aan de veelal gratis excursies en lezingen (tijdens ledenvergaderingen). Tweemaal per jaar houden wij onze ledenvergadering, met een huishoudelijk deel en een lezing. Bij dit alles streeft de Kring naar samenwerking met de zusterverenigingen en het Noord-Hollands Archief." Zie ook de Promotiefilm Historische Kring Velsen.

- "Toen" is het Historisch Informatiepunt van Bibliotheek Velsen. Een punt in de Centrale Bibliotheek waar je terecht kunt voor informatie over de gemeente en haar geschiedenis. Bij Toen kun je materiaal inzien en lenen, films bekijken aan de grote Toen-tafel. Ook zijn er regelmatig exposities te bezichtigen en worden er activiteiten georganiseerd. Om Toen mogelijk te maken werken wij samen met onder andere het Noord-Hollands Archief, waar de oude archieven van de gemeente zijn opgeslagen en toegankelijk zijn gemaakt. Ook werken we samen met alle organisaties, verenigingen en instellingen in de gemeente die zich actief met erfgoed bezighouden. 'Toen' is vooral een ontmoetingspunt voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de gemeente."

- Museum Kennemerland is opgericht in 1931 als Kennemer Oudheidkamer, en is na eerder in andere locaties gevestigd te zijn geweest, sinds 1991 gehuisvest in het rijksmonumentale voormalige raadhuis van de gemeente Wijk aan Zee en Duin (Westerhoutplein 1). Sindsdien heeft het ook de huidige naam. Het museum is gespecialiseerd in de geschiedenis van Midden-Kennemerland, d.w.z. Beverwijk, Heemskerk en Velsen.

- Historisch Genootschap Midden-Kennemerland (HGMK) is opgericht in 1930, heeft ruim 800 leden, en houdt zich bezig met de lokale geschiedenis van het grondgebied van de gemeenten Beverwijk, Heemskerk en Velsen. Het genootschap zet zich in om de geschiedenis van Midden-Kennemerland onder de aandacht te brengen en levend te houden. Dat doen ze onder andere door: lezingen en excursies; wekelijkse inloop op woensdag en donderdag in het Huis van Geschiedenis MIdden-Kennemerland in Beverwijk; uitgeven van historische publicaties, waaronder het jaarlijkse ledenbulletin met daarin artikelen over de regionale geschiedenis en drie keer per jaar een nieuwsbrief; het verzamelen van beeld- en kaartmateriaal; financiëel ondersteunen van Museum Kennemerland. Binnen het genootschap is een aantal werkgroepen actief, waaraan de leden kunnen deelnemen: Monumenten, Paleografie, Fotografie en Redactie.

- Lesbrief Noordzeekanaal.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Gevelstenen in Velsen.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- O van Velserbroek, ZO van Velsen-Zuid vind je de recreatiegebieden van Spaarnwoude. Het is een oase van groen waar je van alles kunt beleven. In een omgeving met weidse polders en bos kun je fietsen, wandelen, zwemmen, maar ook klimmen, golfen, skiën, kanovaren en paintballen. In de Groene Weelde ligt de Big Spotters Hill. Deze piramidevormige heuvel met fantastisch uitzicht over de Haarlemmermeer is populair voor een stevige heuveltraining. 's Zomers zijn de gebieden het perfecte decor voor festivals en bij Informatieboerderij Zorgvrij is het hele jaar door veel te doen.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Velsen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Velsen.

- Nieuws: - Huis-aan-huiskranten De Jutter en De Hofgeest verschijnen op donderdag, onder de eerste naam in IJmuiden en Velsen-Noord, en onder de tweede naam in -Zuid, Velserbroek, Driehuis, en Santpoort-Noord en -Zuid.

Reacties

(4)

Dag,
Ik zou graag willen weten of ik de afbeelding van gemeente Velsen rond 1870 zou kunnen bestellen.
Ik hoor graag of en zo ja hoe dit mogelijk is.
Mvg Petra

Dag Petra,
Ja dat kan. Er is een meneer die al deze kaarten op hoge resolutie heeft ingescand, en die je voor slechts €2,50 p.st. bij hem kunt bestellen. Je krijgt dan een .jpg en een .pdf. Alle informatie hierover vind je op zijn site http://atlas1868.nl/

Ik zou graag willen weten wanneer Santpoort bij de gemeente Velsen is gekomen. We zijn met stamboomonderzoek bezig geweest. Mijn zus is in 1968 op de Valckenhoeflaan geboren. Dit was in Santpoort. Was Santpoort een zelfstandige gemeente. Of was het Santpoort-zuid of -noord. Of was is het Velsen of Santpoort gemeente Velsen? Hoe werd dit vermeld in geboorteaktes?

Santpoort is nooit een gemeente geweest, het is altijd een dorp onder de gemeente Velsen geweest, zoals u ook kunt zien in het hoofdstuk Statistische gegevens m.b.t. de Volkstelling van 1840. De Valckenhoeflaan ligt in Santpoort-Noord (dat sinds 1959 officieel zo heet. Voorheen heette het Santpoort-Dorp, en daarvoor gewoon Santpoort, omdat dit het oorspronkelijke dorp is. Dit ter onderscheiding van de vanaf begin 20e eeuw rond het station gegroeide kern, die aanvankelijk Santpoort-Station heet, sinds 1959 officieel Santpoort-Zuid. Wat mij - en vele anderen - betreft is het vandaag de dag gewoon één dorp Santpoort met twee kernen, maar ja dat -Noord en -Zuid is nu eenmaal zo in het postcodeboek terecht gekomen. Zie ook https://www.plaatsengids.nl/santpoort). Zie https://www.postcode.nl/straat/27587/Valckenhoeflaan.

Het zou het handigst zijn (o.a. voor genealogen) als men in documenten zoals paspoort, rijbewijs en geboorteakte altijd de woonplaats plus gemeentenaam vermeldt. Helaas moet daar in bepaalde gevallen kennelijk alleen de gemeentenaam worden vermeld, waardoor je er in combinatie met andere documenten achter moet komen dat iemand die bijv. volgens een bepaald document in 'Velsen' geboren is, dat dat alleen betrekking heeft op de gemeentenaam en dat diegene in werkelijkheid bijv. in het dorp Santpoort-Noord, zoals in dit geval, is geboren.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen