Status

- Herkenrade is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Eijsden-Margraten. T/m 1981 gemeente Sint Geertruid. In 1982 over naar gemeente Margraten, in 2011 over naar gemeente Eijsden-Margraten.

- De buurtschap Herkenrade valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Sint Geertruid.

- De buurtschap Herkenrade heeft een bebouwde kom en heeft daarom blauwe plaatsnaamborden.

Naam

In het Limburgs
Herkenter.

Oudere vermeldingen
Herckenraye, Eijsden op den Berg, 1248? Harkenrode, 1349 Herkenrode, 1519 Herkenroede, 1603 Herkenrade.

Naamsverklaring
- Waarschijnlijk een samenstelling van de persoonsnaam Herke - die voortkomt uit de naam Hariko - en rode ‘rooiing van bos, ontginning’. Een samenstelling met het Germaanse harag*, hargu*- 'heidens heiligdom, offerplaats' is gezien de e in het eerste lid niet aannemelijk. Tummers verklaart deze naam als 'rade van de herken', maar blijft het antwoord op de betekenis van herken schuldig.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

De buurtschap Herkenrade ligt rond de gelijknamige weg, O van het dorp Sint Geertruid. De buurtschap ligt verder ZO van het dorp Eckelrade, ZZO van het dorp Cadier en Keer, ZW van het dorp Margraten, W van het dorp Reijmerstok, WNW van het dorp Banholt en NW van het dorp Mheer.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Herkenrade 41 huizen met 215 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 60 huizen met ca. 150 inwoners.

Geschiedenis

Herkenrade is een stichting uit de 12e eeuw vanuit de heerlijkheid Eijsden, de buur van Breust (van waaruit onder meer Sint Geertruid en Bruisterbosch werden gesticht). De buurtschap werd in het verleden dan ook aangeduid als Eijsden op den Berg. De buurtschap telde tot ver in de 19e eeuw meer inwoners dan het dorp Sint Geertruid. De onregelmatige verkaveling duidt wijst op een onsystematische en mogelijk langdurige ontstaansgeschiedenis.

De politieke geschiedenis van beide dorpen kent grote verschillen. Zo vormde Herkenrade sinds 1662 een onderdeel van het Staatse en dus protestante gedeelte van de Landen van Overmaas, terwijl Sint Geertruid tot de geestelijke (en dus katholieke) heerlijkheid Breust bleef behoren.

Het feit dat zowel de inwoners van Herkenrade als die van Sint Geertruid aangewezen waren op één parochiekerk, leverde de nodige problemen op met de protestante Staten-Generaal, die de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst hadden verboden. Pas de komst van de Fransen in 1794 maakte een einde aan deze situatie. In 1804 zou Napoleon de katholieke kerk weer voor een groot gedeelte in haar rechten herstellen. De ‘animositeit’ tussen inwoners van beide kernen, die zich ook duidelijk heeft gemanifesteerd in de plaatselijke verenigingen, gaat waarschijnlijk terug op de bovenbeschreven situatie.

Het oorspronkelijke ‘dorpsgezicht’ van Herkenrade is in de jaren zeventig van de 20e eeuw grotendeels aangetast door de sloop van boerderijen en nieuwbouw. Slechts een klein aantal monumentale objecten is bewaard gebleven.

Bezienswaardigheden

- Herkenrade heeft 4 rijksmonumenten, zijnde de hoeve van baksteen en vakwerk uit 1853 op huisnr. 10, de 18e-eeuwse vakwerkhoeve om binnenplaats op nr. 44, de grote typisch Limburgse carréboerderij uit deels 1750 met latere uitbreidingen op Heerkuil 1, en de hoeve van baksteen en vakwerk op idem nr. 4.

- "Voor de oorsprong van het Lourdesgrotje van buurtschap Herkenrade moeten we terug naar 1941. In dat tweede oorlogsjaar begon de Duitse bezetter langzaam maar zeker zijn ware gezicht te tonen. Middels de vele "Verordnungen" (met hun hoge straffen bij overtreding) probeerde hij de bevolking in de greep te krijgen en te houden. Een van die gehate voorschriften was de op 22 november 1941 door rijkscommissaris Seys Inquart uitgevaardigde "Verordening betreffende de Nederlandse Kultuurkamer". Artikel 1 bepaalde dat "...zij die werkzaam zijn op het gebied van de beeldende kunsten, daaronder begrepen de bouwkunst en het kunstambacht, of op het gebied van de muziek, de literatuur, het theaterwezen, het filmwezen of perswezen, in gilden (worden) opgenomen. Deze gilden samen vormen de Nederlandse Kultuurkamer". De plaatselijke verenigingen stonden nu voor de keuze: aansluiten bij de Kultuurkamer of de activiteiten staken. In Sint Geertruid, net zoals in de meeste andere plaatsen, besloot men tot dit laatste.

Er was echter een aantal groeperingen dat buiten de Kamer kon blijven functioneren, namelijk die met een godsdienstige doelstelling. Gebruikmakend van deze wetenschap was het bisschop Lemmens die naarstig op zoek ging naar mogelijkheden om vooral de jeugd, tijdens de gedwongen rustperiode van de verenigingen, in een organisatie te binden. De oplossing bood de zogeheten Katholieke Actie, een in 1940 opgerichte beweging, die "...een breed front (wil) vormen van alle katholieken tot instandhouding, uitbreiding en verdieping van het rijk van Christus". De Katholieke Actie telde in praktisch iedere parochie een afdeling. Ofschoon onder de dekmantel van de Actie ook andere activiteiten mogelijk waren, was het merendeel daarvan toch godsdienstig getint. In Sint Geertruid stond de plaatselijke afdeling onder de bezielende leiding van kapelaan H. Gulikers (1940-1944).

Zoals wellicht bekend was Mgr. Lemmens een groot Maria-vereerder. In 1942 hemieuwden de Limburgse parochies, na oproep van de bisschop, hun toewijding aan Onze-Lieve-Vrouw, tevens de patrones van het bisdom Roermond. Dit feit, gekoppeld aan de zorgelijke levensomstandigheden van die tijd, waren aanleiding voor kapelaan Gulikers en het Katholieke Actie-bestuur om plannen te maken voor de bouw van een Mariakapel in de parochie: zo eerde men de Maagd Maria en creëerde men tevens een plaats waar de inwoners met hun noden en zorgen terecht konden. Rekening houdend met de beperkte mogelijkheden van die tijd besloot men om een Lourdesgrot te bouwen in buurtschap Herkenrade, onder de imposante kastanjeboom. Grondeigenaar Schreinemacher, verleende daartoe gaarne toestemming. De bouwwerkzaamheden werden, onder leiding van kapelaan Gulikers en Sjeng Aarts, uitgevoerd door leden van de Katholieke Actie, waarbij men veel hulp ondervond van de familie Kreuwels.

Het gebouwtje werd opgetrokken uit vuursteenknollen die uit een kiezelgroeve aan de Banholtergrubbe werden gehaald. Het benodigde cement, een zeer schaars product in de oorlogstijd, schonk de firma Custers. De uitvoering van de werkzaamheden vond niet plaats volgens een van te voren gemaakte ontwerptekening. Er werd namelijk gebouwd naar een klein model van de grot van Lourdes, dat ooit als souvenir was meegebracht. Deze minigrot was dan ook voortdurend op de bouwplaats aanwezig. Na het gereedkomen van het Lourdsgrotje te Herkenrade is de kapel in juli 1942 door kapelaan Gulikers op sobere wijze ingezegend. Vóór het grotje, waarin de beelden van Maria en Bernadette waren geplaatst, legde men een klein bloemperk aan. Teneinde de jonge aanplant te beschermen tegen de vraatzucht van langslopende koeien (de buurtschap telde in die tijd nog veel boerderijen) en de schaapskudde van de familie Van de Berg, was de aanschaf van een hekwerk dringend gewenst. Dat materiaalschaarste een positieve invloed heeft op de menselijke inventiviteit bleek wel in dit geval: stukken van een oud ledikant werden, met draad bespannen, om het grotje geplaatst. Jarenlang heeft deze unieke constructie tot ieders tevredenheid haar diensten bewezen. Het verdere onderhoud van de grot en de aanplant is tot op de dag van vandaag een zaak van de omwonenden gebleven.

Dat het in 1942 opgevatte plan om in Herkenrade een Lourdesgrotje te bouwen een juiste gedachte was, is in de loop der tijd wel gebleken. Vooral in de oorlogsjaren, toen veel dorpsgenoten vaak langdurig en ernstig ziek waren, vormde het grotje het eindpunt van bidwegen, waar familieleden, vrienden en kennissen van de zieke aan deelnamen. Tot op de dag van vandaag wordt dit gebruik in ere gehouden, evenals het ter plaatse bidden van de rozenkrans in de (Maria)maanden mei en oktober." Tekst: Fien Bouwens-Willems en Frans Roebroeks. In 1998 is op initiatief van de buurtvereniging het inmiddels 56 jaar oude grotje gesloopt en vervangen door het huidige bouwwerk. De nieuwe Mariagrot, naar een ontwerp van Joep van Baaren, is door vele vrijwilligers gerealiseerd.

- De oorspronkelijke, 60 meter diepe waterput bestond al in de eerste helft van de 19e eeuw. Hij raakte in onbruik toen de buurtschap in 1932 werd aangesloten op de waterleiding, en is in 1946 gedempt. In 1996 is, dankzij een buurtinitiatief, op een andere plaats een nieuwe put gegraven.

- De buurtschap telt 5 wegkruizen, die alle in 2001 zijn gerestaureerd. De meeste zijn van gietijzer, één is er van smeedijzer. - "In het najaar van 2019 stonden er op twee plaatsen in het dorpsgebied van Sint Geertruid waar wegkruisen hadden gestaan borden met de tekst 'Ik krijg een opknapbeurt': op de hoek Libekerstraat - Julianaweg en in Herkenrade waar het Steegje overgaat in de Roskuil. Op de dag voor kerstmis zijn de prachtig opgeknapte wegkruisen teruggeplaatst. Ze staan op hun oorspronkelijke plek weer in volle glorie voorbijgangers eraan te herinneren dat er hoop is ook als de levensweg niet over rozen gaat. Grote dank aan het adres van Frans Frambach en Huub Boon voor de voorbeeldige en voortreffelijke wijze waarop zij ons katholieke erfgoed in ere houden." Aldus lazen wij op de site van parochie Sint Gertrudis. Onder de links vind je foto's van de beide gerenoveerde wegkruisen. Klik op de foto steeds op de 'volgende'-pijl om alle foto's te zien.

- Op 5 mei 2010 is op het pleintje bij de waterput een gedenksteen onthuld als eerbetoon aan de Amerikaanse bevrijders van het 117e Regiment van de 30e Infanterie Divisie 'Old Hickory'. Tevens ter nagedachtenis van de op 13 september 1944 in Herkenrade gesneuvelde technisch sergeant Walter J. Kruszynski uit Illinois tijdens een granaataanval van de terugtrekkende Duitse troepen.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Sinds 1960 heeft de buurtschap een eigen carnavalsvereniging; jeugdcarnavalsvereniging De Kerstaenjelrapers.

Landschap, natuur en recreatie

- Rond 2007 is door Gebiedscommissie Maastricht en Mergelland de Integrale Gebiedsontwikkeling Herkenradergrub (Limburgs: Herkentergrub) gestart. Het doel was een gebiedsgerichte verbetering van de landinrichting voor zowel landbouw, natuur, waterhuishouding als recreatie. Samen met alle betrokken projectpartners, landbouwers, fruittelers, LLTB, provincie Limburg, gemeente, Dienst Landelijk Gebied, Waterschap Roer en Overmaas en Kadaster is het project gerealiseerd. Heemkundevereniging Sint Geertruid en Buurtvereniging Herkenrade wilden iets tastbaars in dit unieke gebied realiseren, als kers op de taart van dit project. In overleg met de gemeente kwamen zij overeen dat zij midden in het gebied aan de voet van het Eiland van Banholt onder een bomengroep met het door de gemeente geleverde materiaal zelf twee rustbankgroepen konden plaatsen, en voorzien van een bord met passende tekst. De buurtvereniging heeft hiervoor de nodige mannen gerecruteerd, die voor een passende plaatsing zorg hebben gedragen.

Inwoner Jo Lardinois zorgt voor het onderhoud van de grubbe in en rond Herkenrade door er schapen te houden, dus daar kun je al zittend op een van de bankjes ook nog van genieten. Hij heeft twee soorten schapen, nl. de Ardense Voskop en het Engelse schapenras Suffolk. Het Ardense Voskopschaap is een schaap dat op magere ruige grond makkelijk kan leven en weinig beschutting nodig heeft. Het zijn van nature vrij schuchtere schapen tegenover vreemden. Het is een middelgroot schaap waarvan de kop en poten vosbruin zijn en verder een lichtbruine wol heeft. De lammeren zijn bij de geboorte volledig vosbruin. Nog een opvallend kenmerk is de lange bewolde staart. Het Engelse Suffolkschaap is ontstaan in het zuidoosten van England in het Graafschap Suffolk. Typische kenmerken zijn de zwarte kop en poten en de fijne witte wol. Het is een vleesras.

Op 18-11-2016 is de Herkenradergrub officieel en feestelijk geopend. Wethouder Opreij hield een toespraak, waarna het informatiepaneel in Herkenrade is onthuld. Hierop staat in het kort beschreven hoe dit mooie landschap in de loop der jaren is ontstaan. Er is een wandelroute van 23 km en een fietsroute van 11 km. "De Herkentergrub is een droogdal d.w.z. dat het alleen in tijden van hevige regenval water voert. Om de regenval vanaf het plateau te kanaliseren en overlast bij fikse regenbuien te beperken, is er een ecologische verbindingszone - met waterbuffers - van 1,6 km aangelegd. Ze draagt zorg voor droge voeten onder aan het plateau en voor een afwisselend nat en droog landschap. De zone is voor mens en dier toegankelijk. Er zijn geen gebaande paden aangelegd. Het is de bedoeling dat de bezoekers rondstruinen.

In de taluds zijn altijd al dassenburchten aanwezig geweest. Middels openingen in het hekwerk kunnen dassen zich toegang tot de grub verschaffen. Inmiddels toont de aanwezigheid van de nodige wissels aan dat zij er gebruik van maken. Ook reeën verschaffen zich toegang, net als vogels, vlinders, insecten en amfibieën. In het gebied zijn afgerasterde perken beplant met verschillende soorten bomen: hoogstam fruitbomen; struweel en haag. Hier en daar zijn ze als los element in de omgeving terug te vinden. Zeer benieuwd zijn we naar wat er in de toekomst valt waar te nemen. Misschien kunnen we er de doelsoorten uit de contracten van Coöperatie Natuurrijk Limburg Zuid, zijnde: de vroedmeesterpad; de geelbuikvuurpad; de grauwe klauwier; de veldhamster; de wilde kat en de hazelmuis wel verwelkomen. Volgens ouderen uit de omgeving hebben zij er vroeger gejaagd op de veldhamster. Belangrijk is het wel dat struinende wandelaars met honden deze aangelijnd houden om de natuur zo weinig mogelijk te verstoren." Aldus een citaat uit de toespraak van Lei Amkreutz van Heemkundevereniging Sint Geertruid bij de feestelijkheden in Herkenrade op 18-11-2016.

Beeld

- Reportage over Herkenrade door L1 TV.

Links

- Algemeen: - Site van en over Herkenrade.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)