Renkum

Plaats
Dorp en gemeente
Renkum
Veluwe
Gelderland

gemeente_renkum_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Renkum anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeente Oosterbeek

Gemeente Renkum anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeente Oosterbeek

gemeente_oosterbeek_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Oosterbeek, exclusief de in 1812 daaraan toegevoegde gemeente Doorwerth, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Oosterbeek, exclusief de in 1812 daaraan toegevoegde gemeente Doorwerth, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Renkum

Terug naar boven

Status

- Renkum is een dorp en gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe. De gemeente is in 1818 ontstaan uit de gemeente Oosterbeek (die in dat jaar gesplitst is in de nieuwe gemeenten Renkum = het gelijknamige dorp plus het dorp Oosterbeek, en Doorwerth = Doorwerth en Heelsum. De gemeente had dus net zo goed Oosterbeek kunnen blijven heten, want Oosterbeek was ook toen al de grootste van die twee). Het gemeentehuis staat in Oosterbeek.

- De gemeente is per 1-5-1923 vergroot met de gemeente Doorwerth, waarmee het grondgebied van voor 1818, in feite de oude gemeente Oosterbeek, dus weer werd hersteld. Opvallend is dat voor 1923 het Renkumse en Oosterbeekse deel van de gemeente Renkum slechts middels een smalle corridor in het N met elkaar waren verbonden (zie de plattegrond elders op deze pagina).

- De gemeente Renkum omvat naast het gelijknamige dorp verder nog de dorpen Doorwerth, Heelsum, Heveadorp, Oosterbeek en Wolfheze, en de buurtschappen Buunderkamp (onder het dorp Wolfheze) en Kievitsdel, die formeel onder het dorp Doorwerth, maar in de praktijk onder het dorp Heelsum valt (zie Kievitsdel, Status). In totaal zijn er in deze gemeente dus 6 dorpen en 2 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Renkum.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Renkum.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Radighem, Radincheim, Redinghem, Redichem, Rhede, Rencum, Renckom, Renkom, Rijnkom, 970 kopie 1480 Redincghem, 1031 kopie falsum midden 12e eeuw Radengheim, 1152 Ratincheim, 1152 kopie 13e eeuw Radenkem, 1561 Rencom.

Naamsverklaring
Betekent het Oudnederlandse hem 'woonplaats' van de lieden van de persoon Rado.(1)

Terug naar boven

Ligging

Renkum ligt O van Wageningen, W van Arnhem en Oosterbeek, en grenst in het Z aan de Neder-Rijn. Aan de overzijde van deze rivier ligt de streek Betuwe (kern Heteren).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente 419 huizen met 2.443 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 156/919 (= huizen/inwoners) en het dorp Oosterbeek 263/1.524. In Renkum betrof dat toen nog voornamelijk boerderijen, waarvan ca. de helft aan de Dorpsstraat stond. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 14.000 huizen met ca. 31.500 inwoners, waarvan ca. 3.600 huizen met ca. 9.000 inwoners in het gelijknamige dorp.

Terug naar boven

Geschiedenis

Talrijke grafheuvels van duizenden jaren oud en archeologische vondsten wijzen op vroege bewoning in de omgeving van Renkum. Met name de hoge, droge randen langs het beekdal, waar op korte afstand helder beekwater stroomde, waren geliefd als woonplaats. In de 12e eeuw stond aan de westkant van de Dorpsstraat en Onder de Bomen een vierkant tufstenen kerkje. Ten behoeve van de verdediging van het hertogdom Gelre tegen het sticht Utrecht werd vóór 1372 in het Renkums Beekdal kasteel Grunsfoort gebouwd, dat tot ongeveer 1600 een belangrijke rol speelde. In 1780 is het gesloopt. In het terrein, dat te vinden is aan de weg ‘Onder de Bomen’, herinneren enkel de in 1996 geplaatste paaltjes, die de contouren van het kasteel aangeven, nog aan het statige bouwwerk.

Eveneens van groot belang was de stichting in 1405 van een klooster in de uiterwaarden aan de zuidoostkant van het Renkums Beekdal, bij Renkumers bekend als de Kloosterwei(djes). Het klooster was van oorsprong een kapel welke in het jaar 1380 op ‘miraculeuze wijze’ een Mariabeeld in bezit kreeg. De kapel met het Mariabeeld trok veel belangstelling en werd al snel het drukst bezochte bedevaartsoord boven de grote rivieren. Tot op de dag van vandaag vinden jaarlijks honderden gelovigen en pelgrims de weg naar het Mariabeeld ‘Onze Lieve Vrouw van Renkum’, dat nog altijd te bewonderen is in de RK kerk aan de Dorpsstraat.

Tot 1573 is Renkum een apart schoutambt. Daarna wordt het dorp samen met Oosterbeek verenigd en maakt het deel uit van het Richtersambt Veluwezoom. De huidige gemeente omvat het grondgebied van het middeleeuwse schoutambt en de even oude heerlijkheid Doorwerth. Het dorp heeft zich geleidelijk ontwikkeld van boerendorp tot een welvarende plaats. Vooral langs de beken werden (papier)molens gebouwd. Er werd een tramlijn aangelegd. Er verrezen steen– en papierfabrieken, winkels en villa’s. (bron: Renkum Leeft)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp en/of deze gemeente, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Stichting voor Heemkunde in de gemeente Renkum heeft als doel het bestuderen van, en belangstelling wekken voor, de geschiedenis van deze gemeente en haar zes dorpen. Tevens het beschermen en trachten te behouden van het culturele en monumentale erfgoed in de gemeente. Zij doet dit onder andere door het verzamelen van voorwerpen, afbeeldingen en geschriften, het houden van lezingen en exposities, het organiseren van wandelingen en excursies en het uitgeven van een verenigingsperiodiek. Veelvuldig treedt de stichting op als belangenbehartiger, wanneer zij het gevoel heeft dat het culturele erfgoed binnen de gemeente bedreigd wordt, teneinde te voorkomen dat historische en monumentale elementen worden aangetast of voor eeuwig verdwijnen. Als donateur van de stichting heb je gratis toegang tot al haar activiteiten en ontvang je 4x per jaar het, in kleur uitgevoerde, kwartaalblad van de stichting, 'Schoutambt en Heerlijkheid', met pakkende, fraai geïllustreerde, historische artikelen. Daarnaast krijg je, overigens net als niet-donateurs, vele historische artikelen aangeboden op de website van de stichting.

- Historisch Documentatiecentrum Renkum.

- Oud Nieuws Renkum (Facebook-pagina).

- Genealogisch en Historisch Genootschap Redichem. Een aantal oudere jaargangen van het kwartaalblad Echo's van zes dorpen is via de link ook online te lezen.

- Stichting Papiergeschiedenis Renkum - Heelsum is opgericht in 1995 en heeft tot doel het in bewaring nemen van goederen en informatie van papierfabriek Parenco in Renkum en papierfabriek Schut te Heelsum, en wil daarmee de geschiedenis bewaren van deze beide fabrieken. Aangezien in deze omgeving vroeger veel papierindustrie is geweest, verzamelt de stichting tevens documentatie en goederen die betrekking hebben op de papiergeschiedenis rondom de dorpen. Op hun site vind je de geschiedenis van het papier en van de papierindustrie in de omgeving van genoemde dorpen, van de middeleeuwen tot de dag van vandaag.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Renkum heeft 15 rijksmonumenten.

- Renkum heeft 21 gemeentelijke monumenten.

- De RK kerk van Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopneming in Renkum, in de volksmond bekend als de Mariakerk (Utrechtseweg 153), staat op de nominatie om te worden gesloten. Toen het Cuypersgenootschap ontdekte dat de kerk nog geen monumentale status had, heeft zij het college van B&W van de gemeente gevraagd om de kerk de gemeentelijke monumentenstatus toe te kennen. De gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit adviseerde het college vervolgens om de kerk inderdaad aan te wijzen als gemeentelijk monument. Ook adviseerde de commissie de gemeente om zich in te spannen om het bijzondere interieur van deze kerk te behouden en daarover met de eigenaar in gesprek te gaan. De driebeukige basilicale kruiskerk uit 1923, gebouwd ter vervanging van de voorganger uit 1838, is een ontwerp van de bekende Roermondse architect Jos Cuypers.

De commissie is van mening dat de kerk een zeer bijzonder interieur en kerkinventaris kent, waaronder het middeleeuwse Mariabeeld, de heiligenbeelden van Cuypers, de glaskunst van Octave Van Nispen tot Pannerden, de kruiswegstaties en het complete bankenplan. Dit maakt dit kerkgebouw zonder meer monumentwaardig, aldus de commissie. - Fotoreportage van het exterieur en interieur van de Mariakerk. Het college heeft in februari 2021 besloten dit advies te volgen en de kerk benoemd tot gemeentelijk monument, zodat zij in ieder geval niet kan worden gesloopt - waar parochianen zich in 2019 tegen hebben verzet - en er geen ongewenste herbestemming kan plaatsvinden. De monumentenstatus geldt tevens voor het parochiehuis, de begraafplaats, het processiepark, een lijkenhuisje en een priestergraf-monument die bij de kerk horen. De voormalige parochie maakt tegenwoordig als geloofsgemeenschap deel uit van Parochie Titus Brandsma. - Site van de Mariakerk.

De Mariakerk in Renkum is in oktober 2020 door het publiek uitgeroepen tot de meest gastvrije kerk van Oost-Nederland (onder de link vind je een video met uitvoerige toelichting op deze verkiezing). Roy de Witte, gedeputeerde cultuur en erfgoed van de provincie Overijssel maakte bekend dat de Renkumse kerk de publieksprijs van 1.000 euro heeft gewonnen met liefst 1.269 van de ruim 5.000 uitgebrachte stemmen. Stichting Welkom in de Kerk heeft de verkiezing georganiseerd. De H.H. Simon en Judaskerk in Ootmarsum won de hoofdprijs van de vakjury, de Sint Maartenskerk in Zaltbommel de aanmoedigingsprijs. De vakjury was onder de indruk van het gebouw, de bedevaarten zoals de bloesembedevaart, en de banner ‘de kerk blijft open’. “De Mariakerk heeft een open houding en maakt verbinding met de buurt en het dorp. Gastvrijheid moet je doén, met de passie en beleving van vrijwilligers. Met vertrouwen in het geloof en het openstaan voor andere mensen”, aldus De Witte. Roderick Vonhögen was in oktober 2020 voor zijn KRO-programma ‘Roderick zoekt licht’ te gast bij de viering van Maria ten Hemelopneming en de internationale viering in Wageningen.

Samen met het geldbedrag van de publieksprijs ontving de kerk ook een over de kerk gemaakte promotiefilm en speciale aandacht in het magazine Gastvrij. De deelname aan de verkiezing is verzorgd door Stichting Maria van Renkum, die de gastvrijheid van de dagelijks geopende kerk en pastorie, het gevarieerde bedevaartprogramma en de inzet van veel vrijwilligers succesvol over het voetlicht wist te brengen. De verkiezing is mede mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincies Gelderland en Overijssel. Het was nu een proefproject. Het is de bedoeling om de wedstrijd uit te rollen over het hele land, om daarmee ‘de meest gastvrije kerk van Nederland’ aan te wijzen. De genoemde stichting heeft in 2020 gesprekken gevoerd met het kerkbestuur van de RK parochie Zalige Titus Brandsma in Wageningen, de eigenaar van de kerk. De stichting zou de kosten voor onderhoud en herstel van de kerk op zich nemen en in ruil daarvoor zou het kerkbestuur de kerk in ieder geval vijf jaar geopend houden. In oktober 2020 liet de stichting weten de kosten te kunnen betalen. Hiervoor is 300.000 tot 325.000 euro begroot.

- De huidige hervormde (PKN ) kerk aan de Kerkstraat 9 dateert uit 1950 en vervangt de voorganger op dezelfde plek uit 1863, die in 1944 door oorlogshandelingen is verwoest.

- De Gereformeerde (PKN) kerk uit 1927 aan de Utrechtseweg 93) verving de Gereformeerde kerk aan de Molenweg uit 1889, die tegenwoordig in gebruik is als opslagruimte.

- Kerk van de Nederlandse Protestanten Bond (Utrechtseweg 119) uit 1935.

- Voormalige RK kloosterkapel Sancta Maria uit 1950 aan de Utrechtseweg 131, sinds 2000 buiten gebruik.

- Mariakapel aan de Dorpsstraat / Utrechtseweg.

- De Renkumse Molen (voorheen Molen De Hoop) is in 2013 gerestaureerd middels o.a. het plaatsen van kap en en wieken (die het de afgelopen decennia heeft moeten ontberen) en is daarmee weer maalvaardig gemaakt. - Foto's van het plaatsen van de kap en wieken van de Renkumse Molen. - Renkumse Molen op Facebook.

- De oudste vermelding van de watermolen van Landgoed Quadenoord in Renkum dateert uit 1703. Die deed toen dienst als papiermolen en brandde in 1874 af. Omstreeks 1876 kwam het huidige gebouw er als korenmolen. In 1912 is er een machinehuisje tegenaan gebouwd. De watermolen en het machinehuisje worden in 2020/2021 gerestaureerd. Dat is een flinke klus. Niet alleen qua fondsenwerving - de restauratie kost ca. 350.000 euro - maar ook qua materiaal; voor de restauratie is alleen al 22 kuub hout nodig, die gekapt is in het bos op het landgoed. Directeur John Smits van Landgoed Quadenoord heeft een rol in gedachten voor de leerlingen van bouwopleiding ReVaBo uit Oosterbeek: "Het werken hieraan geldt voor hen als onderwijs." Mocht er onverhoopt minder geld worden binnengehaald dan gehoopt - anno juni 2020 is 80 procent van de financiering rond - dan kan hun aandeel in de restauratie eventueel groter worden." Zie ook deze reportage in tekst en beeld van de restauratie van de watermolen, door Omroep Gelderland (augustus 2020).

- Gevelstenen in Renkum.

Terug naar boven

Evenementen

- Renkumse Oranje en Evenementen Vereniging.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Voet- en fietsveer het Renkumse Veer (mei t/m september) is in 2015 in de vaart genomen. Uit®waarde verzorgt het in samenwerking met de gemeenten Renkum en Overbetuwe. Er kunnen maximaal 12 passagiers tegelijk mee.

- De afgelopen jaren is een ecologische verbindingszone tussen het centraal Veluws natuurgebied en het Rijndal gerealiseerd. Het project is in 2013 gereedgekomen. Industrieterrein Beukenlaan in het Renkums Beekdal is omgevormd tot natuurgebied. Hierdoor ontstaat een prachtige verbinding tussen de natuur op de Veluwe en de natuur langs de Rijn. De provincie Gelderland, het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV), het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) en de gemeente Renkum hebben jarenlang samengewerkt aan de Renkumse Poort, zoals deze ecologische verbindingszone heet.

Midden in dit gebied lag als een flessenhals het industrieterrein Beukenlaan. Om de ecologische verbindingszone te realiseren, moesten alle bedrijven op het industrieterrein worden aangekocht en/of verplaatst. Met alle 20 bedrijven is overeenstemming bereikt over aankoop en/of verplaatsing. Staatsbosbeheer gaat het Renkums Beekdal beheren. De provincie Gelderland heeft het project 'ONO functieverandering en inrichting Renkums Beekdal' van Stichting Zinzia Zorggroep in 2018 gesteund met een subsidiebedrag van ca. 154.000 euro. Het project heeft betrekking op omvorming van 2,53 hectare landbouwgrond naar kruiden- en faunarijk grasland.

De Renkumse poort is een van de 8 ecologische verbindingszones van de Veluwe. Deze zones, ook wel poorten, verbinden de natuur van de Veluwe met de natuur van onder andere de uiterwaarden van de IJssel, de uiterwaarden van de Rijn, de Randmeren en de Utrechtse Heuvelrug. Door natuurgebieden met elkaar te verbinden hebben planten en dieren betere overlevingskansen. Het netwerk van Nederlandse natuurgebieden sluit onder andere via bijvoorbeeld de Havikerpoort weer aan op een netwerk van Europese natuurgebieden.

In Informatiecentrum Renkums Beekdal kom je meer te weten over de Renkumse Poort, de natuurlijke verbindingszone tussen de Veluwe en de Rijn. Hier kun je buiten beleven wat je binnen hebt gezien. In het beekdal stromen volop beken en ontspringen vele sprengen. Bossen, akkers en graslanden wisselen elkaar af met prachtige uitzichten. Bij het informatiecentrum starten wandel- en fietsroutes, waaronder twee Klompenpaden. Gedetailleerde kaarten, toeristische en andere informatie zijn verkrijgbaar in het recentelijk gemoderniseerde centrum. Ook heeft het informatiecentrum een leuke streekwinkel met diverse cadeauartikelen waaronder boeken, voederhuisjes, vogelhuisjes, pruimenjam uit eigen boomgaard, leuke knuffels, verrekijkers, ecologische producten en nog veel meer. Direct naast het informatiecentrum bevindt zich Lunchroom De Beken, waar je tijdens dezelfde openingstijden terecht kunt voor lunch of koffie/thee met appelgebak.

- Op de grens Wageningen / Renkum ligt landgoed Oranje Nassau’s Oord (lokaal bekend onder de afkorting ONO) waarop ook het gelijknamige verpleeghuis. Het landgoed dat voorheen Kortenburg genoemd werd, kwam in 1881 aan zijn naam toen koning Willem III het landgoed kocht voor zijn bruid, koningin Emma.

- Landschapsbeheer Gelderland heeft bewoners van Gelderse landgoederen geïnterviewd, die vertellen over het leven op het landgoed in kwestie in vroeger tijden. Het betreft onder meer F.C.J. Koker, eigenaar van landgoed Quadenoord (site van landgoed Quadenoord) en Henny van Maanen, voormalig pachter van landgoed De Keijenberg.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Renkum, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Ga mee met galeriehouder Hans Bregman en kunstschilder Albert Ziëck in dit prachtige filmpje langs historische en koninklijke locaties in het dorp. Zij vertellen je alles over het verhaal achter de permanente openluchtexpositie 'Renkum Eert zijn Oude Meesters'.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Renkum (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Renkum.

- Algemeen: - "Renkum Leeft wil Renkumers informeren, verbinden en activeren. Wij houden er van om leuke activiteiten in het dorp te organiseren. Ook delen wij graag leuk nieuws en leuke activiteiten over/in ons dorp via onze website en social media. Wij doen dit al sinds 2013!"

- Nieuws: - Nieuws uit Renkum op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Dorpsplatform Renkum - Heelsum wil bereiken dat bewoners zich betrokken voelen bij hun woon- en leefomgeving en mede willen zorgen voor een duurzame kwaliteit, leefbaarheid en veiligheid in hun kern.

- Muziek: - Renkumse Muziekvereniging Eendracht.

- "Excelsior Renkum is in 1934 opgericht als mondaccordeonvereniging. Excelsior heeft in de loop der jaren verschillende metamorfoses ondergaan. In 2013 is de weg ingeslagen zoals Excelsior zich tegenwoordig presenteert: als marching band met Amerikaanse invloeden. Excelsior is een spraakmakend korps in de korpsmuziek sector. Wij vinden ons product uiteraard belangrijk en dit zal altijd op hoog niveau uitgevoerd worden. Maar de belangrijkste missie binnen de vereniging is nog steeds gezelligheid en saamhorigheid. Deze aspecten staan bij ons erg hoog in het vaandel en zorgen bij Excelsior voor succes."

- Veiligheid: - Nieuws van de politie in de gemeente Renkum op Facebook.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Renkum oud.

Reactie toevoegen