Status

- Ratum is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Achterhoek, gemeente Winterswijk.

- De buurtschap Ratum heeft een eigen postcode (7106) en plaatsnaam in het postcodeboek en in de gemeentelijke basisregistratie (BAG) en is daarmee een formele 'woonplaats'. Praktisch gezien is het een buurtschap van Winterswijk.

- De buurtschap heeft tegenwoordig als plaatsnaam in het postcodeboek 'Winterswijk Ratum'. Ook bij alle andere buurtschappen in deze gemeente is de toevoeging 'Winterswijk' voor de plaatsnaam geplaatst. Vermoedelijk omdat men anders steeds aan deze en gene moest uitleggen dat hun relatief onbekende woonplaats bij Winterswijk ligt. Op de plaatsnaamborden staat - wat ons betreft terecht - alleen de eigenlijke plaatsnaam (in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Nederweertse dorp Eind, waar men het postadres-voorvoegsel 'Nederweert-' wél op enig moment ook op de plaatsnaamborden heeft aangebracht).

Naam

Oudere vermeldingen
1330 Ratmen, 1725 Ratum, 1877 ook Rotum(1).

Naamsverklaring
Verklaring onbekend. Gezien de vorm Ratmen kan men geen heem-naam aannemen. Vergelijk andere plaatsnamen op men (zoals Bathmen), die in de uitspraak ook de ontwikkeling van men naar um vertonen. (2)

Ligging

De buurtschap Ratum ligt O van Winterswijk, rond de Ratumseweg, en grenst in het O aan Duitsland.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Ratum 70 huizen met 484 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 150 huizen met ca. 370 inwoners. De buurtschap heeft een oppervlakte van ruim 13 km2. Het is de dunstbevolkte buurtschap van de gemeente Winterswijk.

Recente ontwikkelingen

- In 2010 is de Buurtschappenvisie gereedgekomen, waarin alle 9 buurtschappen van de gemeente Winterswijk gezamenlijk in kaart hebben gebracht wat zij voor de komende jaren gewenste ontwikkelingen vinden voor het buitengebied van Winterswijk.

Ratum heeft nog altijd een duidelijk agrarisch karakter. De teruggang van de agrarische bedrijvigheid gaat hier minder snel dan in de andere Winterswijkse buurtschappen.

Bezienswaardigheden

- Ratum heeft 12 rijksmonumenten. Het betreft 7 monumentale boerderijen, deels met toebehoren. Een van deze juweeltjes is vakwerkboerderij Meester Kok (Moezebrinkweg 2), die tot de Top-100 van de Nederlandse UNESCO-monumenten behoort. Deze wordt evenenals de nabijgelegen rijksmonumentale panden van Boeijink-Ratum beheerd door Geldersch Landschap & Kasteelen.

- Ratum heeft 5 gemeentelijke monumenten. Het betreft de boerderijen op Illebergdiek 2 en Ratumseweg 57A, de schoppe op Leeferdinklaan 2, de boerderij met schoppe en waterput nabij Scholtemaatweg 7, en de Gelria steen nabij de Dwarsweg.

Jaarlijkse evenementen

- Ratums Feest, ook wel School- en Volksfeest genaamd (1e weekend van september).

Landschap, natuur en recreatie

- De 19 kilometer lange Dagwandeling Ratum is onderdeel van het Scholtenpad.

- De Winterswijkse Steengroeve (Steengroeveweg 50, in het ZW van Ratum) is de enige groeve in Nederland waar ongeveer 240 miljoen jaar oude afzettingen van Muschelkalk aan de oppervlakte komen en worden ontgonnen. De kalkgroeve schijnt er zelfs wereldberoemd om te zijn. De Winterswijkse Steengroeve is alleen te bezoeken tijdens excursies en open dagen, georganiseerd door de Afdeling Winterswijk van de Nederlandse Geologische Vereniging. Iedere 1e zaterdag van de maand van april tot november, mogen fossielenverzamelaars daar komen speuren naar nothosaurussen, myophoria of misschien wel een coelacanth. Verzamelaar Herman Winkelhorst haalde er ooit een tot dan toe onbekend reptiel uit de kalk, dat inmiddels te boek staat als de Nothosaurus Winkelhorsti. Naast fossielenzoekers komen ook fotografen aan hun trekken. De gelaagde afzettingen en de meer dan 30 meter hoge wanden, de niveauverschillen waarop de ontginning plaatsvindt, en de zon- en schaduwwerking zorgen voor een zeer fotogeniek, haast on-Nederlands landschap.

"Oudste pissebed van Nederland gevonden. In de steengroeve bij Ratum in de gemeente Winterswijk is in 2020 een fossiele pissebed ontdekt uit het Triastijdperk, tussen 247 en 242 miljoen jaar oud. Niet eerder is in Nederland zo’n oud pissebeddenfossiel gevonden. Het blijkt ook om een nieuwe soort te gaan. De vondst is extra bijzonder omdat fossiele pissebedden uiterst zeldzaam zijn: wereldwijd waren er tot voor kort slechts negen soorten uit het Trias bekend. Een internationaal team van paleontologen van de Universiteit Utrecht, de Ludwig Maximilians-Universität München, Rijksuniversiteit Groningen en de Werkgroep Muschelkalk Winterswijk tekende voor deze ontdekking. Het bijzondere fossiel is sinds juni 2020 te bewonderen in Naturalis Biodiversity Center." (bron en voor nadere informatie zie het artikel onder de link, door Naturalis, mei 2020)

- Bosgebied Willinks Weust is een van de zes Natura 2000-gebieden in de Achterhoek, met onder meer zeldzaam blauwgrasland, heischraalgrasland, jeneverbesstruweel en eiken-haagbeukenbos. Het is genoemd naar het oude scholtengoed Willink, evenals de Willinkbeek, een van de landschappelijk mooiste beekjes van Nederland die door de buurtschappen Ratum en Henxel naar de Groenlose Slinge slingert. Willinks Weust is een gebied van 67 hectare ten oosten van Winterswijk. Het gebied is bijzonder omdat een deel van de ondergrond bestaat uit kalk. Tot op de dag van vandaag wordt de kalksteen afgegraven. Deze aanwezigheid van kalk wordt gecombineerd met een hoge grondwaterstand, die zorgt voor grote variatie, zowel in het open gebied als in het bos.

Het reservaat ligt direct achter de Winterswijkse steengroeven, in het uiterste Z van het grondgebied van buurtschap Ratum. Hier wordt al vele decennia kalk gewonnen, waardoor drie gapende groeven in het landschap liggen. Willink Weust en Heksenbos grenzen direct aan deze kalkwinning van de Muschelkalk met een ouderdom van zo'n 210 miljoen jaar. Dat zijn oudere kalkformaties dan in Limburg, die uit de Krijt-periode dateren en zo'n 70 miljoen jaar oud zijn. De Willink Weust maakte ooit deel uit van een groot heidecomplex, dat zich uitstrekte richting zuidwest (Vosseveld) en zuidoost (Kotten).

Het gebied bestond vanouds uit woeste gronden (“weust”) met kleine ontginningen. Op die woeste gronden heeft zich in de loop der jaren een mozaïek ontwikkeld van graslanden, heide en jeneverbesstruwelen, omgeven door arme en rijke loofbossen met eiken en haagbeuken. Aan de rand van het gebied bevindt zich nog een verlaten kalksteengroeve. Het loofbos van eik, es en haagbeuk heeft dankzij de kalkbodem een rijke ondergroei van slanke sleutelbloem en bosanemonen. Ook groeien er wilde taxusbomen. Het natste bosgedeelte bestaat uit elzenbroekbos. In restanten van de vroegere heidevelden, de ‘weust’, groeien soorten die voorkomen op kalkrijke bodems, zoals geelhartje, fraai hertshooi en zeegroene zegge, samen met blauwgraslandsoorten als karwijselie, spaanse ruiter, blauwe knoop en klokjesgentiaan.

Er komen ook bijzondere vlindersoorten voor, zoals de kleine ijsvogelvlinder, en behalve de zeldzame kamsalamander ook de rugstreeppad en de levendbarende hagedis. Het gebied is toegankelijk via enkele opengestelde paden. Het Willinks Weust is de enige bekende Nederlandse vindplaats van de paddenstoel Entoloma nausiosme, een Satijnzwam zonder Nederlandse naam. Buiten Nederland is de soort alleen bekend in Duitsland en Oostenrijk. De paddenstoel ruikt naar smeulende autobanden...

"Oud cultuurhistorisch landschap wordt weer zichtbaar in Willinks Weust. In Natura 2000-gebied Willinks Weust in buurtschap Ratum bij Winterswijk is in 2020 een aantal percelen ontdaan van de bovenste bodemlaag. In de jaren zestig van de vorige eeuw zijn deze kletsnatte, laaggelegen gronden opgehoogd met grond uit de naastgelegen steengroeve, om ze te verbeteren voor de landbouw. Nu is het doel om de waterhuishouding en de schraallanden van vóór de ophoging weer te herstellen.

Natura2000-gebied Willinks Weust is een kleinschalig gebied met bijzondere natuur. Dat komt door de manier waarop het gebied geologisch gevormd is: de ondergrond bestaat voor een deel uit muschelkalk en bontzandsteen, afgedekt met keileem en zand. Het miljoenen jaren oude kalksteen ligt relatief ondiep in de bodem en dat is uniek voor Nederland. Het gebied bestaat uit een mozaïek van verschillende bodemtypes met daarop onder andere een combinatie van blauwgrasland en heischrale graslandtypen. In de jaren dertig van de vorige eeuw begon men op grotere schaal kalk te winnen. De kalklaag werd blootgelegd, het vrijgekomen keileem werd gebruikt om de laaggelegen graslanden in de buurt op te hogen en zo geschikter te maken voor landbouw. Dat ging door tot de jaren zeventig.

Terug naar het oude maaiveld. Het had vaak maar matig succes. Echt goede landbouwgrond werd het nooit. Sinds de jaren zestig zijn veel van deze landbouwpercelen verkocht aan Staatsbosbeheer. In 2020 is die opgebrachte grond - een dik pakket keileem, afgedekt met een zanderige bouwvoor* - er weer afgeschraapt. Zo wordt het oude maaiveld weer blootgelegd. Vóór het afgraven zijn de begraven bodems onderzocht. Het oude bodemprofiel blijkt goed geconserveerd en bijna intact. Ook blijken de bodems voldoende voedselarm te zijn. De verwachting is dat zich op deze twee percelen een mozaïek van heischraal grasland en blauwgrasland zal ontwikkelen.
* De bouwvoor is de bovenste, veel bewerkte laag van de grond.

Afgepeld landschap. Met het weghalen van de opgebrachte laag pel je als het ware het oude landschap van rond 1900 weer vrij, met zijn houtwallen, greppels en sloten. De eerste twee percelen in het midden van het gebied (De Ronde Weiden) zijn in oktober 2020 ontgraven. Je ziet hoe de Ronde Weiden weer als een laagte in het landschap liggen. Na deze twee percelen zijn eind 2020 nog drie opgehoogde percelen afgegraven. Ook is een aantal percelen geplagd om de eentonige grasmat te resetten, zodat andere soorten zoals struikheide en blauwe knoop zich kunnen uitbreiden.

Pakket maatregelen. De afgraving is onderdeel van een pakket aan maatregelen uit het Natura 2000-beheerplan Willinks Weust te Ratum om de waterhuishouding en natuur in het gebied te herstellen, die de provincie Gelderland in samenwerking met Staatsbosbeheer, Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Winterswijk uitvoert. Behalve het afgraven wordt de hydrologie geoptimaliseerd door diepe sloten te dempen of te verondiepen. De Weust, het kerngebied van het Natura 2000-gebied, bestaat uit goed ontwikkeld heischraal- en blauwgrasland. Dat is maar een klein postzegeltje, en daardoor kwetsbaar. Door ook in de omgeving blauwgrasland en heischraal grasland te laten ontwikkelen wordt het systeem robuuster en krijgen de doelsoorten de kans om een groter gebied te koloniseren. De verwachting is dat zich op de Ronde Weiden een mozaïek van heischraal grasland en blauwgrasland zal ontwikkelen. In het voorjaar van 2021 zal blijken of er in de venige toplaag nog zaden zijn geconserveerd die dan gaan ontkiemen.

Victor Westhoff. In 1933 leidde de jonge Victor Westhoff (hij was toen 16 jaar) zijn eerste kamp van de NJN (Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie) bij Kotten, in de gemeente Winterswijk. In 1938 verscheen, na verscheidende Kottenkampen, een streekbeschrijving van Kotten zoals de NJN het zag, geschreven door Westhoff en Huib de Miranda. Met daarin ook een beschrijving opgenomen van de bijzondere planten van Willinks Weust te Ratum en het aangrenzende Heksenbos. De NJN-ers vielen van de ene in de andere verbazing: duizendguldenkruid, vetblad, karwijselie, heelkruid, driedistel, klokjesgentiaan, vleugeltjes, geelhartjes. We hopen dat we bijna honderd jaar later weer wat van die bijzondere soorten terug zullen krijgen!" (bron: Provincie Gelderland, oktober 2020)

Links

- Algemeen: - Site van en over Ratum.

- Belangenvereniging: - Ratums Belang behartigt de belangen op het gebied van leefbaarheid voor de buurtschap Ratum en sinds 2005 ook voor de Z hiervan gelegen buurtschap Vosseveld. Omdat Vosseveld geen eigen belangengroepering had en dus ook in de contacten met bijvoorbeeld de gemeente niet vertegenwoordigd was, stond een initiatiefgroep voor de keus: of een eigen groep beginnen of aansluiten bij een bestaande. Het werd het laatste, waarbij de keus viel op aansluiting bij Ratums Belang. Het bestuur is dan ook uitgebreid met een lid uit Vosseveld.

- Buurthuis: - Voorzieningen zijn er niet veel meer in Ratum: de basisschool en de winkels zijn in de loop der tijd verdwenen. Wel is er nog verenigingsgebouw Emma, het bruisende buurtschapshart, dat volop wordt gebruikt. Het gebouw is er in beginsel gekomen voor alle verenigingen in Ratum die ruimte nodig hadden om hun activiteiten te beoefenen. De ene keer zit er 60 man te musiceren en de volgende dag houden de 60-plussers er hun gymmiddag. Dan is er weer een feestje en de dag erna is er een kerkdienst. Jaarlijks in het 1e weekend van september wordt het gebouw zwaar op de proef gesteld want dan is er het Ratums Feest, de moeder aller feesten. Verenigingsgebouw Emma wordt echter meer en meer verhuurd voor andere activiteiten zoals feestjes, visites, familiedagen en kinderpartijtjes. Hiervoor is het ook zeer geschikt; binnen zijn er diverse ruimtes en buiten is het goed toeven in de zon met een BBQ erbij. - In 2010 is verenigingsgebouw Emma grondig gemoderniseerd.

- Muziek: - De kern Winterswijk heeft 3 muziekkorpsen die in de hoogste divisie spelen. Maar ook in enkele Winterswijkse buurtschappen zijn muziekkorpsen van hoog niveau. Zo is er in Ratum Muziekvereniging Crescendo. Deze vereniging is in 1921 opgericht, in 1938 ter ziele gegaan en in 1946 heropgericht. Op de pagina over de geschiedenis van de vereniging staat een mooi citaat over de begintijd dat we je niet willen onthouden: "In het begin stond Crescendo bekend als het "Ratums Knetterkorps". Op het repertoire stond vooral muziek om mensen te vermaken. Men speel­de toen veel op feestjes en moest boven het geroezemoes van de men­sen uitkomen. Het was toen niet altijd mooi, maar wel hard. De muzi­kanten zelf waren erg enthousiast, en dat sloeg vanzelf op de mensen over."

Doordat het niveau van het grote orkest in de loop der jaren steeds hoger wordt en hierdoor een groot verschil ontstaat met het leerlingenorkest, is er naar een oplossing gezocht. Hiervoor is in 1994 het LEGO-orkest opgericht. Dit staat voor LEerlingen, Gevordenden en Oude­ren. Het is een volledig orkest qua bezetting, wat zeker voor de leer­lingen zeer motiverend werkt. De gevorderde is degene die een extra uurtje muziek leuk vind, met daarbij de begeleiding en ondersteuning van de jongste leden. De oudere is in toenemende mate gaan meespelen om een `stapje terug te doen` maar nog wel met veel plezier muziek te maken.

- "Lijkt het je wat om te zingen in een koor? Wil je nieuwe contacten leggen en zoek je ontspanning d.m.v. zingen, kom dan op een maandagavond eens naar gebouw Emma en zing mee met Dameskoor Con Amore, o.l.v. onze enthousiaste dirigente Cathy te Winkel. De leden zijn afkomstig uit zowel Winterswijk als de buurtschappen Ratum, Henxel en Huppel. Het repertoire varieert enorm, zowel wereldlijke als geestelijke liederen. De laatste jaren ligt de nadruk meer op de film- en musicalmuziek." Contactpersoon: mevr. A. ten Broeke, Masterveldweg 9, e-mail mts.ten.broeke@comveeweb.nl.

- Duurzaamheid: - Hans Huls uit deze buurtschap start in 2012 zijn bedrijf Huls Duurzame Energie (Scholtemaatweg 1), met de missie om duurzaamheid voor iedereen mogelijk te maken. In maart 2017 is naast het infocentrum Energiepark Ratum met 999 zonnepanelen gerealiseerd. Met de installatie van het 1.000e paneel in november 2017 is het Energiepark officieel geopend. De opgewekte stroom wordt geleverd aan de Achterhoekse Groene Energie Maatschappij (AGEM). In het Energiepark kun je ervaren hoe duurzame energie wordt opgewekt in de vorm van zon-, wind- en waterenergie. Tevens kunnen zij je duurzaam vervoer van elektrische buggy tot Tesla, realistische besparingstechniek (o.a. LED-lampen) en duurzame verwarmingstechniek laten zien. Er zijn ook nieuwe verwarmingstechnieken te bewonderen, waaronder een warmtepomp in de vijver en infraroodpanelen in het infocentrum.

Hans Huls over de zonneweide in het Energiepark: “Alle geproduceerde zonne-energie stroomt direct het ‘Ratumse-net’ op, waardoor de hele buurtschap Ratum van Achterhoekse groene energie wordt voorzien. Mooier kan het toch niet? Vrogger haald’n wi-j het holt uut ‘t bos, no haalt wi-j de energie uut de weide.” (bron o.a. AGEM)

• 1. Aardrijkskundig woordenboek van Nederland,
  Witkamp, P.H.
  , p.1508, (1877)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)