Fochteloo

Plaats
Dorp
Ooststellingwerf
Stellingwerven
Fryslân

fochteloerveen_1.jpg

Fochteloo, Fochteloërveen

Fochteloo, Fochteloërveen

fochteloerveen_3.jpg

Ravenswoud, Fochteloërveen, deze 18 m hoge uitkijktoren is in 2000 geplaatst. Het stalen skelet is afgewerkt met douglashout en heeft de vorm van een 7. Van dichtbij laat de ware constructie zich zien. De steile klim wordt beloond met een groots uitzicht.

Ravenswoud, Fochteloërveen, deze 18 m hoge uitkijktoren is in 2000 geplaatst. Het stalen skelet is afgewerkt met douglashout en heeft de vorm van een 7. Van dichtbij laat de ware constructie zich zien. De steile klim wordt beloond met een groots uitzicht.

fochteloerveen_4.jpg

Fochteloo, Fochteloërveen

Fochteloo, Fochteloërveen

fochteloerveen_5.jpg

Fochteloo, Fochteloërveen

Fochteloo, Fochteloërveen

fochteloo_fochteloerveen_kraanvogels.jpg

Fochteloo, sinds 2001 broeden er weer kraanvogels in het Fochteloërveen

Fochteloo, sinds 2001 broeden er weer kraanvogels in het Fochteloërveen

fochteloerveen_richtingwijzer_640x480.jpg

Natuurgebied Fochteloërveen staat op een richtingbord met witte letters op een blauwe ondergrond, wat het 'format' is van een plaatsnaam. Objecten anders dan plaatsnamen horen in 'zwart op wit' te worden aangegeven.

Natuurgebied Fochteloërveen staat op een richtingbord met witte letters op een blauwe ondergrond, wat het 'format' is van een plaatsnaam. Objecten anders dan plaatsnamen horen in 'zwart op wit' te worden aangegeven.

Fochteloo

Terug naar boven

Status

- Fochteloo is een dorp in de provincie Fryslân, in de streek Stellingwerven, gemeente Ooststellingwerf.

- Onder het dorp Fochteloo valt praktisch gezien ook buurtschap De Knolle.

Terug naar boven

Naam

In het Fries en in het Stellingwerfs
De Fochtel.

Uitspraak
De Vogtel of Fochtel.

Oudere vermeldingen
Vochtelo, 1542-1543 Vuchtele, Vuchtle, 2e helft 16e eeuw Foechtinghe. Komt ook voor met lidwoord: die Vuchtle. 1840 Vochteloo.

Naamsverklaring
Betekent mogelijk 'het vochtige bos', vergelijk Vught. Wordt ook verbonden met een niet bestaand Oudfries fiucht* 'dennenboom' en dan 'dennenbos', maar dat is niet waarschijnlijk. (1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Fochteloo ligt O van Oosterwolde, NW van Appelscha en grenst in het O aan de provincie Drenthe (Veenhuizen).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Fochteloo 28 huizen met 163 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 180 huizen met ca. 450 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In de 19e eeuw werd Fochteloo een 'buurt met dorpsrechten' genoemd, omdat de kerk reeds in 1832 is afgebroken (de plek waar de kerk heeft gestaan is nog herkenbaar). Tegenwoordig noemen we dit soort plaatsen - mits de plaats een zekere minimale omvang heeft - meestal weer gewoon een dorp, zo ook Fochteloo.

Kamp Oranje en Kamp Ybenheer
Direct NO van Fochteloo, aan de Veenweg, was sinds de jaren dertig van de 20e eeuw een werkkamp gevestigd in het kader van de werkverschaffing, het Rijkswerkkamp Ybenheer. In 1942 werd dit een werkkamp voor mannelijke Joodse dwangarbeiders. In de nacht van 2 op 3 oktober van dat jaar werd het ontruimd. Alle 215 kampbewoners werden naar kamp Westerbork getransporteerd, en vandaar naar Auschwitz en Sobibór. Na de oorlog is het kamp gebruikt om Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen te huisvesten. Nadat deze definieve huisvesting hadden gekregen, is het kamp nog tijdelijk gebruikt als onderkomen en oefenplaats voor het Nederlandse leger. Verder lag W van Kamp Ybenheer nog Kamp Oranje, dat werd gebruikt als strafkamp voor NSB'ers en later ook als opvangkamp voor Molukkers. Toen het leger de kampen niet meer nodig had, zijn ze overgedragen aan Natuurmonumenten, die de terreinen sindsdien in beheer heeft. In de atlas staan de natuurgebiedjes nu te boek als Oranjekamp en Ybenhaer. In de omgeving wonen nog steeds veel Molukkers, met name in Oosterwolde en in Bovensmilde.

Zie verder het artikel Geschiedenis van Fochteloo door Otto de Vent.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De basisschool van Fochteloo, die gevestigd was in het dorpshuis, heeft na afloop van schooljaar 2010-2011 de deuren moeten sluiten, omdat het aantal leerlingen te klein was geworden om nog verantwoord te kunnen doorgaan. De kinderen uit het dorp gaan nu in Appelscha en Oosterwolde naar school.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Op de begraafplaats van de in 1834 afgebroken middeleeuwse Hervormde kerk staat een klokkenstoel, met twee 14e-eeuwse klokken van ca. 70 cm doorsnee. Dit is het enige rijksmonument van Fochteloo.

- De voormalige Hervormde kapel van Fochteloo (Zuideinde 34) behoorde tot de protestantse gemeente te Oosterwolde. De kapel was gevestigd in de in 1908 gebouwde zuivelfabriek, die in 1920 door de familie Kers is gekocht en verbouwd tot kapel.Sinds 2008 worden er wegens teruggelopen kerkbezoek geen diensten van de protestantse gemeente meer gehouden. Voorheen waren er nog diensten in de zomemaanden en op eerste kerstdag. Sinds 2008 is het het onderkomen van Stichting Pelgrims-Vrede-Kapel. Het is een ontmoetingsplaats voor bezinning, gebed, gesprek en informatie.

- De sluis Fochteloërverlaat ligt ZW van Fochteloo in de Opsterlandse Compagnonsvaart en is over een fietspad vanuit het zuiden van Fochteloo te bereiken.

- Bij het voormalige Kamp Ybenheer in Fochteloo is op 2 oktober 2002 een monument onthuld ter nagedachtenis aan het kamp. Van het naastgelegen Kamp Oranje herinnert alleen de voormalige appèlplaats nog aan het kamp. Zie verder bij Geschiedenis. Dorpsbelang wil het dorp beter 'op de kaart zetten' bij toeristen en heeft in dat kader in 2018 een plan ontwikkeld om beide vroegere kampen weer beter te ontsluiten en zichtbaar te maken. In samenwerking met boseigenaar Natuurmonumenten worden de oude paden weer hersteld, worden een paar nieuwe paden aangelegd en wordt de aandacht gevestigd op enkele overblijfselen, die in de loop der jaren deels onder de grond waren verdwenen. De intentie is dat het project voor 5 mei 2019 gereed is. De gemeente is enthousiast over het project en heeft er subsidie voor verleend.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Paasvuur (eerste paasdag).

- TrekkerTrek Fochteloo (weekend in april) met 's avonds Trekkertrekfeest.

- Op een zondag eind mei organiseert Autosport Noord de jaarlijkse autocross in Fochteloo. Deze telt mee voor het clubkampioenschap. Een van de klassen is de standaard klasse. Dit zijn gewone straatauto’s met een maximale motorinhoud van 1800 cc of 2 liter, die zijn voorzien van een rolkooi en waar alleen aanpassingen aan banden en veren zijn toegestaan. Ook zijn er de supersnelle sprinters en kevers. De overige klassen zijn de junioren, dames, opstap en de vrije standaardklasse. De toegang voor kinderen tot 12 jaar is gratis.

- Dorpsfeest Fochteloo (augustus).

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je in Fochteloo schaatsen op de ijsbaan van de in 1912 opgerichte IJsclub Eensgezxindheid.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Het Fochteloërveen is een hoogveengebied van ca. 2.000 hectare, de komende jaren groeiend naar ca. 3.000 hectare, gelegen NO van en deels vallend onder het dorp Fochteloo, deels onder Ravenswoud (beide provincie Fryslân), in de streek Stellingwerven, deels onder het dorp Veenhuizen (provincie Drenthe). Het Fochteloërveen is een zodanig bijzonder gebied dat het tot Natura 2000-gebied is benoemd (wat betekent dat het op Europees niveau van groot belang wordt geacht en wordt beschermd). Het wordt beheerd door Natuurmonumenten.

Schrijfwijzen. Er blijken diverse schrijfwijzen voor het Fochteloërveen in omloop te zijn: Fochteloërveen, Fochtelooërveen, Fochtelooerveen. Judith Bouma heeft daar op haar site over het Fochteloërveen een fraaie collage van gemaakt: pagina over de verschilende schrijfwijzen van het Fochteloërveen. Beheerder Natuurmonumenten noemt het Fochteloërveen, dus conformeren wij ons daaraan. Verwarrend is dan weer wel dat de weg door het gebied Fochtelooërveen heet...

Plaatsnaam? Verwarrend is ook dat op een richtingbord in de omgeving, Fochteloërveen staat aangegeven met witte letters op een blauwe ondergrond (zie foto). Dat 'format' hoort eigenlijk alleen bij plaatsnamen te worden gebruikt. Overige objecten zoals in dit geval het natuurgebied Fochteloërveen horen eigenlijk in zwarte letters op een witte ondergrond.

Geschiedenis. Het Fochteloërveen is een restant van de ooit uitgestrekte Smilde(ge)rvenen, gelegen aan de rand van het hogere Drents Plateau. In dit laatste deel heeft weliswaar turfwinning plaatsgevonden (o.a. goed zichtbaar aan de veenputjes in het westelijke deel), maar een groot deel is verder nooit ontgonnen tot landbouwgrond.

Het noordelijke deel is vanaf 1859 door te werk gestelden uit Veenhuizen beplant met naald- en loofbossen, zoals het Bankenbosch; ook nu worden de bossen nog onderhouden door gevangenen uit Veenhuizen, vandaar dat sommige delen niet toegankelijk zijn. Er is thans een kleine 2.000 hectare heide en hoogveen over. De plannen van eigenaar Natuurmonumenten zijn om het uiteindelijk te ontwikkelen tot een natuurgebied van 3.000 hectare. Daarmee is het uniek in Noordwest-Europa. Men wil hierbij de veengroei sterk bevorderen.

Als gevolg van de omliggende landerijen, die baat hadden bij een lage grondwaterstand, is het gebied de afgelopen decennia sterk verdroogd, hetgeen ook goed te zien is aan de vegetatie. Daarom is 25 jaar geleden al begonnen met een groot project om zogenoemde kaderwanden aan te brengen aan de rand van en langs de sloten en wijken in het gebied, om de afwatering naar lager gelegen delen tegen te gaan. Een groot deel van het terrein is puur natuur en moeilijk begaanbaar. Buiten het broedseizoen kan op sommige paden gelopen worden.

Recente ontwikkelingen
Landinrichting Fochteloërveen

In 2009 en 2010 zijn in het kader van de Landinrichting Fochteloërveen projecten uitgevoerd ter verbetering van de omstandigheden voor zowel natuur als recreatie, waterbeheersing, cultuurhistorie en landbouw. Zo is het ca. 200 hectare grote Compagnonsveld ingericht als natuurgebied en daarmee een belangrijke buffer geworden voor het hoogveen in het Fochteloërveen. Hierbij zijn de waterpeilen verhoogd, zodat de hoogveenkern minder verdroogt. Na de inrichting gaat de slootwaterstand circa 80 tot plaatselijk 160 centimeter omhoog en stijgt ook het peil van het grondwater met 50 tot 100 centimeter. Hierdoor wordt voorkomen dat het regenwater uit het hoogveen te snel wegstroomt. De verhoging van de waterstand in het Compagnonsveld mag de omringende landbouwgronden niet beïnvloeden. Om dat te garanderen is een drainage aangelegd in de aangrenzende landbouwpercelen en zijn sloten aangepast. In natte periodes hebben de omringende boeren zelfs voordeel van het nieuw ingerichte Compagnonsveld omdat het dan de functie van waterbergingsgebied krijgt. Bij langdurige regen wordt regenwater nu langer vastgehouden in het Compagnonsveld. De boeren in de lager gelegen delen ondervinden daardoor minder wateroverlast omdat de zogenaamde piekafvoeren afnemen. In het natste deel van het Compagnonsveld is een vlonderpad gerealiseerd, waardoor wandelaars met droge voeten de natte natuur kunnen beleven. In het bos sluit de gemarkeerde wandelroute aan op de nieuwe bruggetjes. Aan de rand van het Compagnonsbos is een uitkijkplatform gebouwd met uitzicht over de polder Ravenswoud.

Vergroting Fochteloërveen
Het Fochteloërveen is tussen 2010 en 2013 flink vergroot. Aan de westkant van het natuurgebied is ruim 300 hectare grond toegevoegd, dat voorheen hoofdzakelijk landbouwgebied was. Door het gebied is een nieuwe fietsroute aangelegd langs de Helomaweg van Veenhuizen naar een nieuw parkeerterrein in de Weperpolder. Voor Veenhuizen is het extra fietspad interessant omdat het een 'rondje Fochteloërveen' mogelijk maakt.

Flora en fauna
In het Fochteloërveen wordt de vegetatie gedomineerd door planten die typisch zijn voor hoogveengebieden, zoals veen- en levermossen, lavendelheide, kleine veenbes, witte en bruine snavelbies, eenarig wollegras en ronde zonnedauw. De vogelstand herbergt o.a. de wulp, grutto, velduil, paapje, tapuit, roodborsttapuit, geelgors, veldleeuwerik, grauwe klauwier, en sinds kort ook is de zeldzame slangenarend en koningsarend waargenomen.

Overwinteraars zijn ganzen, zwanen en roofvogels. Wie geluk heeft en goed luistert en kijkt, kan bijzondere amfibieën waarnemen, zoals de adder, ringslang en de gladde slang. Weest gerust, de dieren zullen uit zichzelf een veilig heenkomen zoeken en eigenlijk nooit aanvallen. Verder komen in het gebied de levendbarende hagedis, heikikker en dertig libellensoorten voor. En het Fochteloërveen is het enige gebied in ons land waar voor het eerst sinds eeuwen weer kraanvogels broeden. In 2001 verwierf het Fochteloërveen grote bekendheid door een broedende kraanvogel. Natuurmonumenten heeft het plan The Dutch Crane Resort ontwikkeld om het natuurgebied uit te breiden via herstel van het beekdal van het beekje de Slokkert, om zo een toename van het kraanvogelbestand te bevorderen. De kraanvogels zijn regelmatig te zien bij het fourageren op de omliggende akkers.

Kruiden- en faunarijke akkers
Natuurmonumenten heeft in 2021 in het Fochteloërveen speciale kruiden- en faunarijke akkers aangelegd. Zij wil er daarmee voor zorgen dat de vogels in het gebied genoeg te eten hebben. Vogels als bijvoorbeeld geelgorzen en kraanvogels kunnen zo profiteren van de rogge en boekweit. "De landbouw in Nederland is heel intensief geworden. Zo intensief dat er voor heel veel vogels eigenlijk geen plaats meer is", legt Jacob de Bruin van Natuurmonumenten uit. "Een veldleeuwerik heeft ruim dertig dagen nodig om eieren te leggen en jonkies te maken. Die dertig dagen heeft hij tegenwoordig niet meer, want dan is er alweer een bewerking op het land. Wij doen de landbouw op de ouderwetse manier, zodat er ook meer tijd is voor vogels om hun broedsel klaar te krijgen", zegt De Bruin. De percelen helpen niet alleen de vogels. "Een deel oogsten we en daar proberen we in samenwerking met de streek producten van te maken. We werken samen met de boeren in de omgeving. Maar we laten ook een deel staan, dat is dan eigenlijk het eten in de winter voor vogels en voor muizen", zegt De Bruin. Het aantal vogels in het gebied neemt sinds de aanleg al toe. "Dat is iets dat al bijzonder is, want in Nederland gaan die soorten heel hard achteruit."

Fietsroute
Een prachtige fietsroute is het fietspad van Veenhuizen naar Appelscha, dat dwars door het gebied gaat, over of langs het grondgebied van Fochteloo. Aan het pad staat aan beide zijden een informatiepaneel. Ongeveer halverwege, bij de provinciegrens, kan men over een ‘knuppelpad’ een klein stukje (300 m.) door het veen lopen naar een vennetje, een pingoruïne. Verderop, aan het einde van dit deel van het fietspad, volgt men het schelpenpad naar links, alwaar gelijk aan de linkerkant een fraaie vogelobservatiehut geplaatst is. Het fietspad later vervolgend, links richting Ravenswoud, gaat er even ten noorden van dat dorp (we zijn hier al in Friesland) een bospaadje naar een spectaculaire 18 meter hoge uitkijktoren. Deze is in 2000 door Natuurmonumenten geplaatst, naar een ontwerp van Dick de Haan. Het uit staal opgetrokken skelet is geheel afgewerkt met douglashout en heeft van afstand de vorm van het getal 7; van dichtbij laat de ware constructie zich zien. De steile klim wordt beloond met een ongekend uitzicht.

Lekke damwanden
Een gezond hoogveen groeit jaarlijks een millimeter. Het Fochteloërveen kan in dat geval jaarlijks 3.300 ton CO2 vastleggen. Het hoogveen in het Fochteloërveen heeft in de afgelopen eeuwen een dik pakket veen gevormd, van gemiddeld een meter dikte. Naar schatting ligt daarin vijf megaton aan CO2 opgeslagen. Omdat het veen in de omgeving is afgegraven en door ontwatering voor de landbouw verder is ingeklonken, ligt het Fochteloërveen als een 'omgekeerd soepbord' in de omgeving. Het veen ligt op sommige plekken meer dan vijf meter hoger dan de omgeving. Als het hoogveen verdroogt, oxideert het veen en komt het opgeslagen CO2 in de atmosfeer terecht. "Je kunt het veen zien als een klimaatbom. Als we het niet nat kunnen houden, komt in de loop van de tijd al dat CO2 vrij. In plaats dat het veen dan CO2 vastlegt, draagt het bij aan de klimaatverandering", aldus boswachter Marjan Dunning.

Omdat het Fochteloërveen hoger ligt dan de omgeving heeft Natuurmonumenten in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw een stelsel van houten damwanden aangelegd. Een kade van veengrond bedekt de damwanden. De hoogteverschillen tussen de compartimenten zijn maximaal een halve meter tot een meter. De kern van het gebied ligt op 12 meter boven NAP, terwijl het omringende landbouwgebied op veel plekken meer dan 5 meter lager ligt. Door veenoxidatie daalt de bodem in het landbouwgebied jaarlijks een centimeter verder, waardoor het hoogteverschil steeds groter wordt.

Uit een inventarisatie begin 2019 is gebleken dat een groot deel van de houten damwanden er slecht aan toe is. Door te lage waterpeilen is het veen dat de damwand afdekt verdroogd en verdwenen en het hout sneller gaan rotten. In de kern van het Fochteloërveen is een lengte van 120 meter aan damwand scheef gezakt, waardoor het water wegstroomt en het waterpeil 30 centimeter te laag staat. Hierdoor verdroogt het hoogveen en vindt veenoxidatie plaats. De droge zomer van 2018 heeft de toestand verslechterd. ‘We gaan volgende week de grootste gaten dichten,’ licht Dunning toe. ‘Daarna komt de grootste uitdaging: de komende jaren moet een groot deel van de 77 kilometer aan damwanden worden vervangen.’ Natuurmonumenten zoekt naar een duurzame oplossing, die ervoor zorgt dat het Fochteloërveen waterdicht wordt. (bron: Natuurmonumenten, 26-2-2019)

Tegengaan verdroging
"Aan de rand van het Fochteloërveen bij Fochteloo wordt in 2021 een gebied ingericht om verdroging van het hoogveen tegen te gaan. Er worden bloemrijke graslanden ontwikkeld met natuurlijke ruigtes en natuurvriendelijke akkers om het gebied aantrekkelijker te maken voor zowel insecten als reptielen. Een voormalig akkerbouwperceel aan de rand van het Fochteloërveen wordt heringericht en zal daarmee een hydrologische buffer zijn tussen het natuurgebied en het omliggende landbouwgebied aan de Drentseweg. Rondom het plangebied wordt meer openheid gecreëerd door wilgen, berken en populieren te verwijderen. Hierdoor zal meer zonlicht de bodem bereiken en ontstaan er warme plekken voor de reptielen. De bloemrijke graslanden zijn een geliefde plek voor onder andere de kleine vuurvlinder. Wil je meer weten over het inrichten van de randzone in het Fochteloërveen kijk dan op de projectenpagina van het Fochteloërveen." (bron: Natuurmonumenten, januari 2021)

Links
- Site over het Fochteloërveen van beheerder Natuurmonumenten.

- Site over het Fochteloërveen van Judith Bouma, met honderden foto's van de flora en fauna.

- 360 graden panoramafoto van een deel van het Fochteloërveen bij Veenhuizen.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Fochteloo, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Fochteloo (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Fochteloo.

- Dorpshuis: - Dorpshuis Et Legien.

- Muziek: - Vrouwenzangvereniging de Koorhoenders.

- Sport: - Voetbalvereniging FC Fochteloo is opgericht in 1977. Ze hebben 2 seniorenelftallen en sinds 2012 ook een dameselftal. Ze hebben geen eigen jeugdafdeling. Samen met DIO Oosterwolde en SV De Griffioen hebben ze daartoe JV Oostenburg opgericht.

- Fochteloo heeft sinds 2016 een Jeu de boulesclub. De thuisbasis is de nieuw aangelegde jeu de boulesbaan bij het dorpshuis. Lijkt het je leuk om mee te doen dan ben je van harte welkom. Er wordt gespeeld van april t/m september.

- Zorg: - Zorg- en logeerboerderij De Geitenmeijerij in Fochteloo biedt zorg en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke handicap of beperking, een psychiatrische aandoening of verslavingsproblematiek. De hulp is kleinschalig en wordt met grote persoonlijke aandacht gegeven. - Zorgboerderij De Flint biedt kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking, een gedragsstoornis en/of een stoornis in het autistisch spectrum (ASS) ondersteuning op het gebied van wonen, werken, dagbesteding en logeren.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de oude begraafplaats van Fochteloo oud en - idem nieuw.

Reactie toevoegen