Stellingwerven

Streek
Stellingwerven
Fryslân

stellingwerven_700_jaar_kopie.jpg

De streeknaam Stellingwerven, of Stellingwarf, zoals het vanouds heette en door de inwoners nog altijd genoemd wordt, wordt voor het eerst vermeld in 1309. Vandaar dat men in deze streek in 2009 het 700-jarig bestaan heeft gevierd.

De streeknaam Stellingwerven, of Stellingwarf, zoals het vanouds heette en door de inwoners nog altijd genoemd wordt, wordt voor het eerst vermeld in 1309. Vandaar dat men in deze streek in 2009 het 700-jarig bestaan heeft gevierd.

stellingwerven_stellingwerfs_volkslied.jpg

Stellingwerven, Stellingwarfs Volkslied

Stellingwerven, Stellingwarfs Volkslied

Stellingwerven

Terug naar boven

Status

De Stellingwerven is een streek in de provincie Fryslân, bestaande uit de gemeenten Ooststellingwerf (met hoofdplaats Oosterwolde) en Weststellingwerf (met hoofdplaats Wolvega).

Terug naar boven

Naam

In de volksmond
In de regio wordt de Stellingwerven nog altijd Stellingwerf of Stellingwarf genoemd, zoals het gebied in den beginne ook heeft geheten.

Naamsverklaring
Stelling betekent `bestuurder` en werf betekent `plaats waar recht wordt gesproken`.

Terug naar boven

Ligging

De streek Stellingwerven ligt in het zuidoosten van Fryslân en grenst in het Z en O aan de provincie Drenthe.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De gemeenten Ooststellingwerf en Weststellingwerf zijn zowel qua oppervlakte als qua aantal inwoners beide ongeveer even groot. Samen hebben zij een omvang van ca. 45.000 hectare, met ca. 51.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De naam Stellingwerf wordt voor het eerst vermeld in een oorkonde van 24 augustus 1309 (vandaar dat de Stellingwerven in 2009 het 700-jarig bestaan hebben gevierd). Het betrof een conflict tussen de bestuurders en inwoners van Stellingwarf en Guido van Avesnes, de toenmalige bisschop van Utrecht. Daarbij ging het o.a. om kwesties rond bezit en pacht van boerderijen en landerijen door Stellingwervers in het gebied van het huidige Steenwijkerland, een gebied waarvan de bisschop landsheer was, en om de weigering door de Stellingwervers om de bisschop als hun heer te erkennen en hem belasting te betalen.

De inwoners van de Stellingwerven beschouwden zich als vrij, net als de andere 'vrije Friezen' in die tijd, en ze wilden dus niet onderworpen zijn aan het landsheerlijke gezag van de bisschop. Ze belegeren zelfs het bisschoppelijke kasteel te Vollenhove. In de genoemde oorkonde maakt de bisschop zijn straf bekend: de Stellingwervers worden geëxcommuniceerd (= uitgesloten van de kerkgemeenschap), tot het moment dat zij "voor hun voornoemde buitensporige gruwelijkheden passend genoegdoening hebben geschonken en ontslag van deze straffen verdiend hebben".

Van 1309 tot 1504 is Stellingwerf feitelijk een onafhankelijke boerenrepubliek, de Vrije Natie der Stellingwerven. Daarvóór hoorde het bij Drenthe, waarmee het nog steeds het dialect deelt, en viel het onder het gezag van de bisschop van Utrecht. In 1504 wordt Stellingwerf formeel ingedeeld bij Friesland. In 1517 wordt Stellingwerf gesplitst in twee grietenijen (wat we tegenwoordig gemeenten noemen): Stellingwerf-Oosteinde (het huidige Ooststellingwerf) en Stellingwerf-Westeinde (het huidige Weststellingwerf). Vandaar dat Ooststellingwerf in 2017 het 500-jarig bestaan heeft gevierd.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van de Stellingwerven, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Geschiedenis van de Stellingwerven en de Kop van Overijssel door Piet van der Lende.

- "In 2018 heb ik, Piet van der Lende, een brochure geproduceerd, waarin ik de geschiedenis van de Stellingwerven behandel. Je kunt de brochure bestellen door 4 euro over te maken op bankrekening NL42 INGB 0006837279 t.n.v. Stichting Historie Weststellingwerf. De brochure wordt dan opgestuurd. Vergeet niet bij de overschrijving je naam en adres te vermelden, anders kan de brochure niet worden verzonden. De brochure is ook verkrijgbaar bij de Oudheidkamer van Wolvega en museum Willem van Haren in Heerenveen. Ik heb getracht de brochure ook interessant te maken voor mensen die zelf niet uit Stellingwerf komen. Dat heb ik gedaan door de probleemstelling te formuleren: hoe hebben mensen vanuit de middeleeuwen antwoord gegeven op de doorgeschoten marktwerking in het (handels) kapitalisme, door vormen van samenwerking en solidariteit te zoeken waarbij de collectiviteit het uitgangspunt is om een rechtvaardige gemeenschap te bereiken, en niet het extreme individualisme waarbij individuen onder concurrentieverhoudingen op de markt moeten zien te overleven?

Deze probleemstelling tracht ik te beantwoorden aan de hand van de geschiedenis van de Stellingwerven. Hier had de bevolking in de middeleeuwen een onafhankelijk bestuurssysteem, op basis waarvan de Stellingwervers samenwerkten bij de productie van goederen en de verdediging tegen overheersing van buiten en waarbij de mensen niet of nauwelijks onderhevig waren aan feodale verhoudingen. De naam ‘Stellingwerf’ verwijst naar dat bestuurssysteem in de middeleeuwen. De stellingen waren dorpsrechters, die verschillende taken hadden. Zij spraken waarschijnlijk ook recht op bepaalde plaatsen, de werf of warf. Denk ook aan het Nederlandse woord ‘scheepswerf’ waar de benaming ‘werf' ook in voorkomt: een plaats waar schepen worden gebouwd. Vandaar de naam ‘Stellingwerf’. Streek of plaats waar stellingen recht spraken. In de loop van de eeuwen is de oude plattelandsbeschaving met het bestuur van de stellingen verloren gegaan. In de 19e eeuw kwamen echter andere samenwerkingsverbanden van Stellingwervers op, om gezamenlijk de economische productie vorm te geven en waarbij de Stellingwervers naar nieuwe wegen zochten om zich te verdedigen tegen overheersing van buiten, c.q. het rauwe kapitalisme, dat in de 19e eeuw hoogtij vierde. Zo kwam de coöperatieve gedachte op, vooral in de landbouw. Aan- en verkoopcombinaties werden opgericht, zoals de coöperatieve zuivelfabrieken en de CAV in Oldeberkoop.

Historicus Tine de Moor heeft de opkomst en ondergang van collectieven voor de productie van goederen in de loop der eeuwen behandeld. Daarbij zijn er drie golven van initiatieven: de zelfstandige bestuurssystemen in de middeleeuwen, de opkomst van de coöperatieve gedachte aan het eind van de 19e eeuw en in onze tijd is sprake van een nieuwe golf van initiatieven ongeveer sinds 2006, waarbij nieuwe coöperaties worden opgericht, bijvoorbeeld op het gebied van energievoorziening. In het laatste hoofdstuk behandel ik hoe we deze geschiedenis van de Stellingwervers kunnen interpreteren. Wat waren de oorzaken van de grote vrijheid van de Stellingwervers in de loop der eeuwen, en is het moderne begrip vrijheid wel een goed begrip om hun streven te verklaren?"

- Deze heemkundesite over de Stellingwerven is primair bedoeld voor basisschoolleerlingen, maar ook volwassenen kunnen er veel van opsteken.

- Het boek 'De regio tijdens de Tweede Wereldoorlog' (W.H. de Vries, 266 pag., 2003) is een bundeling van de artikelen die de auteur sinds 1989 heeft geschreven over de Stellingwerven tijdens de Tweede Wereldoorlog, in het wekelijkse huis-aan-huisblad Regio Expres. Via de link is het boek ook online te lezen.

- Archeologische vondsten uit de Stellingwerven op de site van Vereniging Historie Weststellingwerf e.o.

- Facebookpagina met archeologische vondsten uit de Stellingwerven, van Sjoerd Hoogenkamp.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "Wetterskip Fryslân heeft in 2020 De Tsjonger - die door de hele Stellingwerven stroomt - en de aangrenzende Prinsewyk en Engelenenfeart (beide op grondgebied van de gemeente Heerenveen) heringericht. Door het verbreden van de vaarten heeft het waterschap extra waterberging gecreëerd. Zo is de streek beter beschermd tegen wateroverlast. We hebben De Tsjonger over een lengte van 7 kilometer verbreed. De Prinsewyk en de Engenlenfeart zijn respectievelijk over een lengte van bijna 1 kilometer en 1,5 kilometer breder gemaakt. De drie vaarten hebben ook natuurvriendelijke oevers gekregen. Dit zijn luwe oevers, waar het zonlicht de bodem beter bereikt. Hierdoor ontstaat er een geschikter leefgebied voor waterplanten en -dieren. Bovendien groeit waterriet beter in de luwe oevers. Dit zuivert het water.

Biodiversiteit. Door de verbreding van de vaarten kan bij het jaarlijkse onderhoud een twee meter brede strook van waterplanten blijven staan. Het ene jaar aan de ene kant, het andere jaar aan de andere kant van de beek. Zo ontstaat een permanent leefgebied voor het waterleven. De overgang naar de droge oever geeft ruimte aan libellen, reptielen en andere dieren. Voor vissen als de snoek is het een goede plek om te schuilen of te paaien. Als de (water)planten zich goed ontwikkelen, neemt de biodiversiteit (de verscheidenheid aan planten- en dierensoorten) verder toe. Kosten. De totale kosten voor het project bedragen 3,6 miljoen euro. Het project is gefinancierd door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (POP3), Provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân." (bron: Wetterskip Fryslân, september 2020)

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over de Stellingwerven (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Nieuws over de Stellingwerven op Facebook door Piet van der Lende. - Nieuws over de streek op Twitter door Piet van der Lende.

- Streektaal: - Stichting Stellingwarver Schrieversronte houdt zich vooral bezig met de Stellingwerfse taal en cultuur, maar hun site heeft ook een pagina over de geschiedenis van de Stellingwerven.

- StellingPlus is mit naeme bedoeld om meensken an te vieteren om (meer) mit et Stellingwarfs an de gang te wezen. En dat kan vanzels op een hieleboel menieren: veur de haand liggende, mar ok de wat minder veur de haand liggende. Et is an jow om daor wat van te vienen en uut te kiezen: et daegeliks gebruuk van et Stellingwarfs wat et praoten d’r van angaot, niet alliend thuus, mar ok onderwegens, in de winkel, bi’j de buren, op schoele, op et wark en gao mar deur; et mit riegelmaot lezen van et Stellingwarfs: boeken, stokkies in de kraanten, verschillende websteden, kelinders, post, mailberichten, twiets en gao mar deur; et schrieven in et Stellingwarfs en daenk dan niet alliend an verhaelen en gedichten en zo. De hieltied meer meensken schrieven heur mailberichten in et Stellingwarfs, mar twitteren ok in die tael, plaetsen adverteensies in de eigen tael en gao mar deur.

- Stellingia is et digitaole Kenniscentrum van de Stichting Stellingwarver Schrieversronte. De jaorgangen van et tiedschrift De Ovend van veur 2011 bin plaetst. Ok de deurzuukbere pdf’s van een flink tal, meerst uutverkochte, boeken bin plaetst. Butendat is ok al veul onderwiesmateriaol veur et basisonderwies opneumen. Een grote groep vri’jwilligers zorgt veur et veerdere digitaliseren van alle materiaol dat in et Kenniscentrum opsleugen is. Elke maond zullen ni’je pdf’s, mar ok eer materiaol op de webstee plaetst wodden.

- Verenigingen: - De Stellingwerfse Agrarische Vrouwen is een studiegroep voor agrarische vrouwen in de Stellingwerven. Ze komen maandelijks op de 3e maandag van de maand bijeen, waarbij bijv. sprekers worden uitgenodigd. Ook ondernemen ze excursies naar agrarische bedrijven.

Reactie toevoegen