Baaium, gezien vanaf de Werpsterdyk
Baaium bereikt
Via de Kleasterwei komen we in Baaium aan
In het centrum van Baaium
In een Fries adresboek uit 1928 stonden o.a. alle inwoners van Baaium in dat jaar. Hier staan ze op een rijtje. (© www.baaium.nl)
- Baaium is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 1983 gemeente Hennaarderadeel. In 1984 over naar gemeente Littenseradiel, in 2018 over naar gemeente Waadhoeke.
- Baaium heeft een eigen dorpswapen, dat deels is afgeleid van het bijzondere middeleeuwse doopvont (zie daarvoor verder bij Bezienswaardigheden).
Terug naar bovenIn het Nederlands
Baijum. Overigens is de plaatsnaam sinds 1993 officieel - alleen nog - Friestalig.
Oudere vermeldingen
13e eeuw Baym, 1329 Bayum, 1936 Bajum.
Naamsverklaring
In 1186 is hier een priorij van de norbertinessen gesticht. Het klooster werd vanwege de ligging op een terp ook wel St. Michaelsberg genoemd, maar was meest bekend onder de naam Monniken-Bajum. Het is tijdens de Nederlandse Opstand verwoest. De naam kan zijn ontstaan uit een samenstelling met heem 'woonplaats, woning', met als eerste deel Badinga*, een afleiding met het suffix -ing- van de persoonsnaam Bado of Beie, met als betekenis 'de lieden van Bado of Beie'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.
Baaium ligt N van Winsum, O van Wjelsryp.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Baaium 20 huizen met 108 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 50 huizen met ca. 120 inwoners.
Terug naar bovenDe kroniek van het klooster Mariëndal te Lidlum vermeldt de bouw van steenovens bij Baaium in 1252.
Baaium was in het verleden een gebied met veel terpen. Tot 1685 stond bij dit dorp de Eeckemastins, die van 1602 tot 1610 werd bewoond door grietman Ulbo van Aylva van de grietenij Baarderadeel. In 2000 zijn aan de Alde Bayumerdyk de restanten van een andere 12e-eeuwse stins gevonden.
Van der Aa() meldt over Baaium anno 1840: "Men telt er ruim 90 inw. die meest in den landbouw en veeteelt hun bestaan vinden, en onder welke 60 Herv., 10 Doopsgez. en 20 R. K. zijn. Het dorp bevat 16 huizen en eene school met 16 leerlingen. Vóór de kerkhervorming had Bajum eene parochiekerk, die onder den Proost van Utrecht behoorde, en waarvan de pastorie door eenen Kanonnik van de Premonstratenser orde bekleed werd. Deze pastorie bragt 100 goudguld. op; van de prebende kwamen 60 goudguld. In deze kerk had men eene doopvont, die groot was, zoodat men nog, om iets dat groot en ruim is uit te drukken, daarop zinspelende, zegt: "zoo groot als de Bajumer doopvonte." Dit oude stuk is thans nog in de kerk aanwezig. Tegenwoordig behoort de kerk van dit dorp, welke op eene hooge terp ligt, tot de Herv. gem. van Welsryp-en-Bajum.
Niet ver van de kerk van Baaium heeft vroeger eene oude stins gestaan, zijnde een fraai huis, rondom door eene gracht omgeven. De tot dit dorp behoorende landen, bestaan in bijzonder vruchtbaar bouwland en zeer goed weiland, op hetwelk, naar men wil, de schapen niet ligt door de galziekte aangetast worden."
Terug naar boven- Baaium heeft 2 rijksmonumenten: de hierna vermelde windmotor en de Hervormde (PKN) kerk. Omstreeks eind 12e eeuw is hier een kerk gesticht door Jelmer, kloosterbroeder uit Mariëngaarde. Hij kreeg financiële steun van een vermogend man. Ulbodus, abt van Lidlum, en van een rijke edele vrouw Simk of Sinika. Daarna werd ook een nonnenklooster gebouwd nabij Winsum omdat het klooster Lidlum te klein werd. Het nieuwe klooster, waaraan de naam Kleasterdyk nog herinnert, werd St. Michielsberg genoemd. De landerijen van het klooster strekten zich uit van Winsum tot Baaium, waardoor dit dorp in die tijd ook wel Monnike Baijum of Michielsberg werd genoemd. In 1388 is het klooster aangevallen door de Schieringers, die het niet op de abt van Lidlum hadden voorzien. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog is het door de Spanjaarden in bezit genomen en versterkt. Na de Beeldenstorm is het klooster in 1592 afgebroken. De voorganger van de huidige, in 1876 gebouwde kerk dateerde vermoedelijk uit de late middeleeuwen en had een voor Fryslân karakteristiek aanzien.
In 1876 komt de huidige kerk gereed. De oude zadeldaktoren was in 1865 al vervangen door de huidige spitstoren. De kerk is een ontwerp van S. van Veen, gemeentearchitect van Hennaarderadeel. Het gebouw is in een eclectische stijl uitgevoerd. Met name aan het rijk geornamenteerde interieur heeft de kerk uiteindelijk de status van rijksmonument te danken. Vooral het stukwerk is bijzonder. Het is uitgevoerd door de bekende stukadoor J.D. Fast uit Leeuwarden. Al vrij snel na de bouw bleek het ornamentele stukwerk behoorlijk onderhoudsgevoelig. Dat onderhoud werd in de beginjaren uitgevoerd door de eveneens bekende stukadoor J.F. Wempe. Maar het bleef problematisch en bij de laatste restauratie is gekozen voor een grondig herstel, waarbij alle loszittende delen opnieuw zijn vastgezet en de ontbrekende delen zijn nagemaakt. Ook de gebrekkige klimaatbeheersing heeft bijgedragen aan het verval van het monumentale interieur.
Alles was er in 1876 op gericht geweest om in Baaium een bijzonder gebouw tot stand te brengen, dat in deze provincie uniek kan worden genoemd. Kosten nog moeite werden gespaard. Zo werden de bijzondere vloertegels, in een soort Escher-motief, betrokken bij de firma Boch Frères te Maubeuge in Frankrijk. De beschikbare middelen - met name verkregen door de verhuur van scharlanden - stelden de kerkvoogdij ook in staat een nieuw tweeklaviers orgel te laten bouwen door Willem Hardorff, orgelfabrikant te Leeuwarden. Het ‘oude’ eenklaviers orgel was in 1860 ook door hem gebouwd, maar dat vond men toch wat te bescheiden. Dat orgel is in 1876 verkocht aan de kerk van Hallum. Hardorff was een bekende en gewaardeerde orgelbouwer in die tijd, die minstens 17 orgels op zijn naam heeft staan, ondermeer in Easterein, Easterlittens, Winsum en Kimswerd. Het Baaiumer orgel heeft twee manualen en pedaal. In november 2020 is een vergunning verstrekt voor de restauratie van het orgel. Dat is slechts het begin van het proces. Het vervolg is dat er een restauratieplan wordt opgesteld en fondsen voor de restauratie worden geworven.
Het Baaiumer Doopvont is wereldberoemd in Baaium en omgeving. Er is zelfs de uitdrukking “sa grut as de Baijumer fonte” aan ontleend. Het is een groot vierkant zandstenen geheel uit de 14e eeuw, dat om de een of andere reden begraven is geweest, maar in 1668 weer is opgegraven. Daarvan getuigt een opschrift op de zijkant. Recent onderzoek toont aan, dat het helemaal niet om een doopvont gaat, maar om een onwaarschijnlijke reconstructie: van de vier in de grond aangetroffen platen van grijs-witte Bentheimer zandsteen is een doopvont gemaakt. Onduidelijk is of die platen oorspronkelijk toebehoorden aan een altaar of een koorafscheiding. Het blijft dus een mysterieus maar mooi verhaal.
De buitenzijde is in 1997 gerestaureerd, de toren in 2004. De laatste restauratie van de kerk in 2011/2012 omvatte het herstel van het monumentale stukwerk en het in de vermoedelijk oorspronkelijke kleuren schilderen van het interieur (eiken imitatie, marmerimitatie in roze en zachtgeel, houtwerk in zwart en goud). Achter in de kerk werden opnieuw enkele houten kerkbanken geplaatst, die herinneren aan de vroegere inrichting. De eerder aangeschafte Deventer stoelen werden herplaatst. In de hal werden bijpassende tegels gelegd. In de vroegere kleine consistorie werden een keukentje en een toilet aangebracht. Het Baaiumer vont kreeg een plaats achter in de kerk, aan de gebruikelijke westzijde bij de uitgang. Vanwege het toekomstig gebruik werden verder gordijnen binnen de rondboog ramen geplaatst en werd de kerk voorzien van een geluidsinstallatie. De elektra werd vernieuwd en de verlichting aangepast, terwijl ook centrale verwarming is aangebracht. Het orgel is schoongemaakt, gestemd en op onderdelen hersteld, waardoor het weer bespeelbaar is.
De restauratie heeft 825.000 euro gekost, opgebracht via fondsen, subsidies en acties in de dorpen Wjelsryp en Baaium, die samen één kerkelijke gemeente vormen. De kerk is in juni 2012 weer in gebruik genomen voor de eredienst en andere activiteiten. Dit was de 27 jaar daarvóór niet mogelijk in verband met vallend stucwerk van wanden en plafond. 1x per maand wordt er een kerkdienst gehouden. Verder is er ook gelegenheid voor concerten, exposities en trouw- en rouwdiensten. De kerk maakt deel uit van de Hervormde Gemeente Wjelsryp - Baaium (waaraan ook het gros der informatie over de kerk is ontleend). - Sinds 2014 is de kerk in bezit van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
In 2014 is een zeldzame 18e-eeuwse 'bernebier' (kinderbaar) ontdekt in Baaium (waar destijds de te begraven kinderen mee naar het kerkhof werden vervoerd). D.w.z. het was aanvankelijk verkocht op de rommelmarkt van de kerk, omdat men geen idee had dat het iets bijzonders was. Gelukkig is dat later alsnog ontdekt en is de baar nu weer in de kerk teruggekeerd. Er blijken nog maar 6 van deze 'bernebiere' over te zijn in heel Fryslân.
- De Windmotor van de Baaijumer Polder (ZO van het dorp, bij Kleasterwei 7) dateert uit 1935 en is een zeldzaam type, van firma J. Mous uit Balk. Het is een markant herkenningspunt in het open weidegebied tussen Baaium, Winsum en Húns. De molen is op enkele meters afstand geplaatst van een na het gereedkomen van de windmotor gesloopte traditionele windmolen. De molen maalt uit op de Friese boezem. De waterlopen zijn langs die van de voormalige traditionele molen aangelegd, waardoor de molen niet in het hart van de aan- en afvoersloot staat zoals gebruikelijk is. Het 16 gegalvaniseerde stalen bladen tellende windrad heeft een diameter van 5 meter. Men denkt vaak dat deze windmotoren uit Amerika komen, omdat ze vaak Amerikaanse windmotor worden genoemd. Maar dat is alleen om het type aan te duiden. Ze zijn namelijk in Amerika ontwikkeld, maar de meeste molens van dit type in Nederland zijn van de firma Herkules uit het Duitse Dresden. En deze komt dus uit Balk. Een andere naam voor dit type molen is roosmolen. In 2004 is de molen gerestaureerd.
- In het dorp staat een paal met daaraan enkele curieuze richtingbordjes, resp. naar 'Baaium-Centrum' (alsof dat kan missen: veel meer dan het Centrum is er in dit dorp niet...), 'Nergens heen' en 'Naar huis'.
Terug naar boven- Dorpsfeest Baas Haye (laatste weekend van augustus) is genoemd naar 'Baas' Haye Jansen, een 19e-eeuwse dorpstimmerman en kindervriend. Ter nagedachtenis aan zijn vader Hoite Jansen heeft hij een fonds ingesteld. Van de gelden van dat fonds moest ieder jaar aan de kinderen van Baaium iets extra's worden gegeven.
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Baaium. - Deze site wordt op termijn opgevolgd door een nieuwe site.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Baaium.
Reactie toevoegen