Status

- Scherpenzeel is een dorp en gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Gelderse Vallei.

- De gemeente Scherpenzeel omvat naast het gelijknamige dorp verder nog de buurtschap Moorst (deels).

- Wapen van de gemeente Scherpenzeel.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Scherpenzeel.

Naam

In het dialect
Scharpenzeel.

Oudere vermeldingen
1229 v. Scherpesiel, 1333 Scerpensele, 1499 Scherpenseel, 1599 Scarpezeel, 1645 Scherpe, Scherpenzeel.

Naamsverklaring
Samenstelling van het Middelnederlandse sele = zaal 'uit één ruimte bestaande woning' en de persoonsnaam Skarpo of skarpa-* 'scherp', mogelijk ter aanduiding van een spits toelopend dak of van een verhoging in het landschap.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

De gemeente en het dorp Scherpenzeel liggen in het W van de provincie Gelderland en worden voor een groot deel omgeven door grondgebied van de provincie Utrecht, namelijk in het NW, W, Z en O. De gemeente en het dorp liggen verder W van het dorp Renswoude, N van de A12 en het dorp Overberg, NW van de stad Veenendaal, NO van het dorp Maarsbergen, O van het dorp Woudenberg, ZO van het dorp Leusden, Z van de dorpen De Glind en Achterveld en ZW van het dorp Barneveld.

Statistische gegevens

In 1840 omvatten de gemeente en het dorp Scherpenzeel 180 huizen met 1.156 inwoners. Tegenwoordig omvatten gemeente en dorp ca. 3.800 huizen met ca. 9.500 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instanties:

- "Vereniging Oud Scherpenzeel houdt zich bezig met alle aspecten van de geschiedenis van de gemeente, zoals: onderzoek naar de geschiedenis; het verzamelen van historische foto’s en documenten; het verzamelen van historische voorwerpen; het behouden van historisch waardevolle monumenten. De verenigingsbladen (4x per jaar) zijn vanaf 1989 via de link ook online te lezen, en worden ca. een jaar na verschijning op de site geplaatst. Het Documentatiecentrum van de vereniging is gevestigd in Het Koetshuis, Burg. Royaardslaan 5. Van september tot en met mei iedere dinsdagavond geopend van 19.00-21.00 uur. Op afspraak kun je ook op dinsdagsochtend of dinsdagmiddag voor onderzoek het Documentatiecentrum bezoeken.

Je kunt in het Documentatiecentrum terecht voor genealogisch onderzoek, de uitgebreide fotocollectie met meer dan 6.000 foto's, de bibliotheek met boeken over het dorp en omgeving, het thema- en knipselarchief, de oude voorwerpen, of gewoon een bakje koffie en ”proate over vrogger”. Wat kun je er zoal onderzoeken?: doop-, trouw- en begraafboeken 1610-1619; 1657-1811, gekopieerd en bewerkt; de lokale burgerlijke stand vanaf 1812, gekopieerd; Notarieel Scherpenzeel 1832-1886, op microfilm; Oud Rechterlijk Archief 1623-1811, op microfilm en bewerkt; Beleningen van het Huis Scherpenzeel 1429-1810, op microfilm, gekopieerd en bewerkt; diverse lijsten van bewoners; inventarissen van de diverse op het dorp betrekking hebbende archieven; veel naslagwerken over naburige gemeenten als Renswoude, Woudenberg en Leusden."

- Het archief van de gemeente Scherpenzeel is ondergebracht bij het Gemeentearchief van de gemeente Ede.

Recente ontwikkelingen

- Na de procedures die al jaren gaande waren om te komen tot een nieuwe gemeente uit samenvoeging van de gemeenten Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg, heeft het Rijk in juli 2011 besloten deze herindelingsplannen stop te zetten, wegens onvoldoende draagvlak en het ontbreken van urgentie. In de masterscriptie van Pieter van den Berg, 'Regionale Identiteit in aanstaande Gemeentelijke Herindelingen' (Tilburg University, 2012), komen voor- en tegenstanders van deze destijds beoogde herindeling aan het woord.

Anno 2020 is de Provincie voorstander van een fusie van de gemeente Scherpenzeel, vandaag de dag een van de kleinste gemeenten van de provincie Gelderland, met de gemeente Barneveld, maar de meerderheid van de gemeenteraad wil de gemeente liever zelfstandig laten voortbestaan. Door alle taken die de gemeenten, dus ook deze gemeente, er de afgelopen jaren hebben bij gekregen, is de ambtelijke organisatie aan een uitbreiding toe. Daar is zo'n 1,6 miljoen mee gemoeid. Door het verhogen van de belasting voor de inwoners, te bezuinigen op de bibliotheek en het Kulturhus en betere samenwerking met omliggende gemeenten wil de gemeenteraad realiseren dat de gemeente zelfstandig kan blijven voortbestaan.

Bezienswaardigheden

- Scherpenzeel heeft 15 rijksmonumenten.

- Scherpenzeel heeft 46 gemeentelijke monumenten.

- De Hervormde (PKN) kerk (Kerkplein 189) wordt reeds vermeld in archiefstukken uit 1342. In 1597 werd het een protestantse kerk. Zowel in 1603 als in 1609 is de toren door blikseminslag getroffen en herbouwd. In 1777 is de kerk grondig hersteld. Een grote restauratie had vervolgens plaats in 1939. Op zondag 22 april 1945 is de toren opgeblazen. Deze viel boven op de kerk. Daarna volgde restauratie van de gehele kerk. Op 18 mei 1948 is de kerk opnieuw in gebruik genomen. Later is de kerk van binnen gerestaureerd. In 1996 is dit werk gereed gekomen. Het plaatsen van vijf gebrandschilderde ramen, vervaardigd in de periode 1995-1996, in het koorgedeelte, vormt de bekroning. De kansellezenaar is in 1647 geschonken ter gelegenheid van het huwelijk tussen Borchard Willem van Westerholt, Heer van Scherpenzeel, en Anna Helena van Renesse. Het bevat de wapens van beide families. Het tiengebodenbord is in 1656 vervaardigd. Er hangt nog een tweede tiengebodenbord in de kerk, in 1714 gemaakt door J. Leenderzen. De kerk valt onder de Hervormde Gemeente Scherpenzeel.

- Huis Scherpenzeel had al een voorganger in de 14e eeuw. Het Huis in zijn huidige vorm dateert uit de 19e eeuw. Tot 1975 maakte het Huis met bijbehouwen en park deel uit van Landgoed Scherpenzeel. Sinds 2005 wordt het verpacht aan de Stichting Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen. Zij heeft op zich genomen het huis deels, en het park geheel voor publiek toegankelijk te houden. Huis en koetshuis hebben thans een kantoorbestemming, terwijl het poortgebouw een woonbestemming heeft.

- De rijksmonumentale Lambalgerkeerkade is in 1745 aangelegd als steunkade voor de inundaties en als verdedigingswal, als onderdeel van de Grebbelinie. De kade diende als komkering tussen de 2e of Groepse kom en de 3e of Lambalgerkeerkom. In 1865 is in het kader van de komverdeling de noordelijker gelegen straatweg van Woudenberg naar Scherpenzeel tot komkering gemaakt. Daarmee kwam de functie van de Lambalgerkeerkade te vervallen. Dit heeft echter niet geleid tot het afgraven van de kade. Het gebied rond de kade was in de meidagen van 1940 het terrein van een aantal van de hevigste gevechten binnen de Grebbelinie, maar daarin heeft de kade zelf geen rol gespeeld. De Lambalgerkeerkade is gelegen tussen het Valleikanaal ten noorden van de Lambalgseweg en de Stationsweg. De kade is ongeveer 700 meter lang. De kade is niet meer overal onder profiel, maar is nog wel overal goed als zodanig herkenbaar. Op het gedeelte van de kade binnen de bebouwde kom van het dorp ligt een betegeld fietspad.

De Lambalgerkeerkade te Scherpenzeel is van algemeen belang vanwege: cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Grebbelinie, zoals deze in een periode van 200 jaar in zes fasen is aangelegd. Met name is de kade ook van belang als voorbeeld van een 18e eeuwse keerkade of komkring; architectuurhistorische waarden in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op het systeem van inundatie en accesverdediging (18e, 19e en 20e eeuw) en als voorbeeld van verdedigingswerken uit de periode vanaf 1744, aanleg liniedijk en werken; ensemblewaarde vanwege zijn ligging binnen het systeem van de Grebbelinie in het algemeen, in het bijzonder als komkade bij de liniedijk tussen het Werk aan de Roode Haan en de kern van de gemeente Leusden. Tevens is hier sprake van een gave/redelijk gave relatie met het schootsveld en inundatieveld. Het object is zeldzaam, omdat het een nog grotendeels bestaand voorbeeld is van een 18e-eeuws verdedigingswerk in de Grebbelinie en het is als zodanig representatief (karakteristiek) voor dit type verdedigingswerken. Het object is goed bewaard en is nog vrijwel geheel in meer of minder herkenbare vorm en functie aanwezig.

- Gevelstenen in Scherpenzeel.

Landschap, natuur en recreatie

- Landgoed Scherpenzeel is ca. 1.000 hectare groot en omvat landbouwgronden, bossen en natuurterreinen. Tot het landgoed behoren monumentale boerderijen - met voor het landgoed kenmerkende blauw-witte luiken -, dienstwoningen, beheerderswoningen, schaapskooien, een oude schietbaan en een 18e-eeuws toegangshek. Sinds 2001 zet de Stichting Landgoed Scherpenzeel zich in voor behoud van het natuur-, cultuur- en landschapsschoon op het landgoed.

Op Landgoed Scherpenzeel spelen allerlei ontwikkelingen, zoals pachtprijsverhogingen, het Reconstructieplan, recreatiedruk, en een toenemend aantal natuur- en landschapsplannen met invloed op de ontwikkelingsmogelijkheden in het gebied. Al deze factoren hebben invloed op het rendement en op het toekomstperspectief van de individuele pachtbedrijven, en op het Landgoed en de regio als geheel. Het Ministerie van LNV wilde graag inzicht in het faciliteren van gebiedsprocessen. Met welke aanpak kan men komen tot oplossingsrichtingen voor bedrijfs- en gebiedsontwikkeling? Deze vragen zijn voor het Landgoed uitgewerkt in het rapport Van bedreigingen naar kansen op een landgoed (LEI, juli 2008).

- "Binnen het meerjarig, landelijk onderzoeksprogramma PPS Grasvelden, Klimaat & Biodiversiteit bekijken onderzoekers van Wageningen Pant Research samen met gemeenten en graszaadleveranciers hoe de biodiversiteit van grasvegetaties binnen het stedelijk landschap kan worden verhoogd. Een grotere biodiversiteit is o.a. belangrijk in de beleving van burgers en draagt bij aan het beperken van overlast van plagen. De gemeente Scherpenzeel is de eerste gemeente die meedoet in een pilotstudie over hoe gemeenten in de praktijk omgaan met hun gemeentelijk groen. Het biodiversiteitsonderzoek schaart onder ‘gemeentelijk groen’ o.a. sportcomplexen, gemeenteparken, golfbanen, bedrijventerreinen, groenstroken, speelplaatsen en overige hoeken. De biodiversiteit in Nederland is in de laatste jaren achteruit gegaan, ook in het stedelijk landschap. Aantasting van leefgebieden van soorten, door bijvoorbeeld aanleg van kunstgrasvelden, verstening van open ruimten, “vernetting” van tuinen en openbare ruimten, is hiervan de oorzaak.

Meer aandacht voor biodiversiteit in gemeentegroen. Een van de oplossingsrichtingen is een verandering van beheer van gemeentelijk groen. Veel gemeenten zijn al bewust bezig om bij te dragen aan herstel van biodiversiteit in het groen dat ze beheren, ook in de grasachtige vegetaties. Hoe de gemeente Scherpenzeel het beheer aanpakt zal uit de pilotstudie blijken. Bij de pilotstudie zullen meerdere gemeenten, evenals beheerders van golfbanen, betrokken worden. In een later stadium van het project zullen vervolgens in onderlinge afstemming van wensen en mogelijkheden (met betrekking tot zaaizaad en beheer) maatregelen worden opgesteld om de biodiversiteit binnen gemeentegroen te verhogen. Kennisuitwisseling tussen verschillende gemeenten, graszaadleveranciers en onderzoekers moet uiteindelijk leiden tot een verhoogde adoptie van maatregelen en aangepast beheer van gemeentelijk groen. Voor nu zijn de onderzoekers erg benieuwd welke grasvegetaties aanwezig zijn binnen de gemeentegrenzen van Scherpenzeel en hoe het met de biodiversiteit van deze vegetaties staat. Wat zijn mooie voorbeelden binnen de gemeente om de biodiversiteit te verhogen en hoe pakt de gemeente dat aan? Wat kunnen we van elkaar leren?" (bron: Wageningen Plant Research, juli 2020)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Scherpenzeel, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Scherpenzeel (online te bestellen).

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Scherpenzeel.

- Dorpshuis: - Kulturhus de Breehoek is het centrum voor cultuur, sport en welzijn in de gemeente Scherpenzeel. Behalve dat de Breehoek allerlei verschillende gebruikers huisvest, beschikt het over een grand café, vergaderzalen en een grote multifunctionele theaterzaal, ook geschikt voor beurzen en congressen. Verder maken binnensportverenigingen en scholen gebruik van de sporthal.

- Lezen / educatie: - Bij Bibliotheek Scherpenzeel kun je uiteraard boeken, cd's en dvd's lenen, maar ze hebben nog veel meer te bieden. Zo is er 'Taal, Thee & Koffie' voor mensen die graag beter Nederlands willen spreken. In kleine groepjes wordt op informele wijze Nederlands gesproken. De bijeenkomst is voor iedereen die zijn of haar mondelinge taalvaardigheid wil verbeteren. De deelname is gratis en je hoeft je niet van tevoren aan te melden. De bijeenkomsten worden gehouden op dinsdagmiddag van 13.30-14.30 uur. BoekStart is een programma dat het lezen met heel jonge kinderen (0-2 jaar) bevordert én ouders met jonge kinderen laat genieten van boeken. Lees mee vanuit onze Digitale Voorleestas met prentenboeken & doe-, zing-, speel- en praatopdrachtjes.Samen lezen was nog nooit zo leuk! Ga actief aan de slag met je kind aan de hand van een mooi prentenboek. Alle leden van de Bibliotheek kunnen gebruik maken van de landelijke muziekbibliotheek Muziekweb. Je kunt hier gratis cd’s, vinyl, en muziekdvd’s aanvragen. Daarnaast kunnen al onze leden gratis gebruik maken van de landelijke filmbibliotheek: Filmbieb. Verder zijn er nog allerlei cursussen en workshops, die je kunt vinden onder de eerste link in deze alinea.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Scherpenzeel Lambalgen.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)