Heerhugowaard

Plaats
Stad
Dijk en Waard
West-Friesland
Noord-Holland

NH gemeente Heerhugowaard in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Heerhugowaard in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Heerhugowaard in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Heerhugowaard

Terug naar boven

Status

- Heerhugowaard is een stad in de provincie Noord-Holland, in de streek West-Friesland, gemeente Dijk en Waard. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2021.

- Onder de gemeente Heerhugowaard vielen naast de gelijknamige stad ook nog de dorpen De Noord en Veenhuizen, en de buurtschappen Broekhorn, Draai, Frik, Kabel, 't Kruis, Pannekeet en Verlaat (deels). In totaal zijn dit 1 stad, 2 dorpen en 7 buurtschappen. Tot de herindelingen van 1979 viel ook nog een klein stukje van de buurtschap Berkmeer onder deze gemeente.

- Wapen van de voormalige gemeente Heerhugowaard.

- Onder de stad Heerhugowaard vallen ook de buurtschappen Broekhorn, Draai, Kabel, 't Kruis en Pannekeet. Alleen voor de postadressen vallen ook de dorpen De Noord en Veenhuizen met de bijbehorende buurtschappen Frik en Verlaat (deels) onder de stad.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1319 hare sluze op die waerd, water: 1326 salmen Heeren Huygen Waert wateren met drie gangen, 1385 die upten waert wateren, 1395-1396 in den Waert gelegen, 1429 in die wairt tot Veenhuysen toe, polder: 1639 Heerhuygenwaert, 1680 herdruk 1745 de Heer Huygen Waert, 1840 Heer-Hugowaard.

Naamsverklaring
De plaats is genoemd naar de gelijknamige polder, een samenstelling met het Middelnederlandse waert = weerd 'land aan water, riviereiland, door waterlopen omsloten poldergebied', later 'een door waterlopen omsloten poldergebied', en vernoemd naar Heer Hugo van Assendelft (overleden in 1296), die de eveneens naar hem vernoemde Heer Huygendijk had laten aanleggen tussen de wateren de Waert en de Schermer. De nog niet drooggevallen gedeelten van de Waert zijn in 1630 drooggelegd.(1)

Terug naar boven

Ligging

Heerhugowaard ligt NO van Alkmaar, W van Hoorn.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Heerhugowaard 147 huizen met 933 inwoners, verdeeld in de - dan nog - gelijknamige buurtschap en de buurtschap Butterhuizen, waarbij geen opgave wordt gedaan van de afzonderlijke aantallen huizen en inwoners van deze buurtschappen. Vlak voor haar opheffing per 1-1-2022 had de gemeente ca. 25.000 huizen met ca. 57.000 inwoners, waarvan ca. 54.000 inwoners in de gelijknamige stad.

Terug naar boven

Geschiedenis

"Om het ontstaan van de polder Heerhugowaard in een goed historisch perspectief te zetten, moeten wij ver teruggaan in de tijd. Het 'Hollands Noorderkwartier' heeft een zeer jonge geschiedenis en is gevormd na de laatste ijstijd, 10.000 jaar geleden. Door de stijging van de zeespiegel vormden zich strandwallen, waarachter de binnenzee verzoette door aanvoer van rivierwater; er vormde zich hoogveen. Door het 'Gat van Bergen' bouwde de Noordzee de kleigronden van West-Friesland op, later door veenmos overwoekerd. Rond het jaar 2000 v.Chr. zwom dan ook, in het huidige Heerhugowaard, een dwergvinvis rond. De mens vestigde zich op de veengronden en ging het ontginnen (voor bandstof en als goede bouwgrond), met als gevolg inklinking en dus bodemdaling; het land kwam onder de zeespiegel te liggen! Het water is een probleem; het Noorderkwartier dreigt verloren te gaan. Terpen en dijken worden een voorwaarde voor bewoning. Het is een drassig gebied met vele meren en plassen.

Vanuit Alkmaar wordt op een doorwaadbare plaats een 'dijk' aangelegd naar het hoger gelegen vissersdorpje Oterleek; de Huygendijk. Gelukkig, want bij de stormvloed van 1248 ontstaat de 'Grote of Zuider Waert'. De Huygendijk behoedt het Noorderkwartier voor tweedeling. De West-Friese Omringdijk wordt voltooid en beschermt het binnenliggende land tegen de Noordzee. Later blijkt dit echter een nadeel; de zee brengt geen vruchtbaar slivb meer en dus is de grond van de polder zeer onvruchtbaar. Maar dat weet men dan nog niet... Zo'n 400 jaar lang is het meer De Waert een belangrijk vaargebied voor de boeren om hun waren naar de markten van Hoorn en Alkmaar te brengen. In 1620 wordt het idee geboren om de Waert droog te leggen en in 1625 wordt het Octrooi door de Staten van Holland verleend. Het grote werk kon beginnen; een ringdijk aanleggen, een ringvaart graven, molens bouwen. 47 molens stonden er in 1634 bij de drooglegging! Het uitgeven van de kavels vond plaats in Alkmaar. Het waterpeil van de polder varieert van -2,5 m NAP in De Noord tot -3,9 m NAP bij het gemaal/museum.

In 1877 wordt de taak van de molens overgenomen door een stoomgemaal, dat vanaf 1935 werd aangedreven door dieselmotoren en vanaf 1941 tevens door eektromotoren. In 1994 is het oude gemaal vervangen door een nieuw elektrisch gemaal. De elektrische bemaling van nu krijgt toch weer een deel van de energie bij een windmolen vandaan; de moderne windturbine. Een moderne windturbine kan zoveel vermogen leveren dat die in staat is om vier gemalen van het type dat nu achter het Poldermuseum aan de Huigendijk staat van energie te voorzien..." (bron: het hierna beschreven museum)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze gemeente, kun je terecht bij Poldermuseum Het Oude Gemaal. Op hun site is onder meer een uitvoerige beschrijving van het ontstaan en ontwikkeling van de polder Heerhugowaard te vinden. Het Poldermuseum is gevestigd in het voormalige Poldergemaal uit 1877 aan de Huigendijk, de zuidelijke ringdijk die onderdeel is van de Westriese Omringdijk, waarbinnen deze polder het diepst is (3,90 meter onder NAP). In het noorden is de polder hoger (2,50 meter onder NAP), waardoor al het water afstroomt naar het enige uitslaande gemaal. In 1994 zijn de pompen van het oude gemaal voorgoed tot stilstand gebracht en nam het nieuwe gemaal, gebouwd schuin achter het oude poldergemaal, hun taak over. Stichting Den Huygen Dijck heeft toen het gehele gebouw van het waterschap overgenomen.

Na de overname van het pand kon men het volledige gebouw beginnen te gebruiken als historisch en educatief museum. Het oude gebouw is toen ook geheel gerestaureerd en heringericht, waarbij de pompen en elektromotoren op hun plaats bleven. Het museum toont in het historische gebouw in tekst, beeld en voorwerpen met name de ontstaansgeschiedenis van het voormalige meer de Groote Waert tot de huidige moderne polder Heerhugowaard. In juni 2018 is het gebouw na een grondige verbouwing heropend. Het pand beschikt nu over een museumcafe. Tevens is er bootjesverhuur en is de locatie opgenomen in het regionale sloepennetwerk. "Weet je nog weinig over de historie van deze polder en wil je op een leuke wijze en in korte tijd daar meer over weten? En ook nog nooit pratende schilderijen gezien? Kom dan vooral langs om onder meer onze nieuwe Polder 3D Experience te bekijken!" - Nieuws van Poldergemaal Het Oude Gemaal op Facebook.

Het museum heeft ook een mooi leerproject over het ontstaan en de waterhuishouding van de polder Heerhugowaard. Het leerproject '3 meter onder zee' is bedoeld voor de bovenbouw van de basisschool. "Bij dit project beogen wij de volgende doelstellingen: de leerlingen leren dat het grootste gedeelte van Noord-Holland onder zeeniveau ligt; de leerlingen leren dat er maatregelen genomen moeten worden om de dreiging van het water tegen te gaan; de leerllingen leren dat het niet vanzelfsprekend is dat ze hier kunnen wonen; de leerlingen nemen kennis van de ontstaansgeschiedenis van de polder."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De voormalige gemeente Heerhugowaard heeft 7 rijksmonumenten, waarvan 2 in de gelijknamige stad (zijnde 2 boerderijen aan de Middenweg), 3 in buurtschap 't Kruis (zijnde een boerderij met toebehoren), en 2 in het dorp Veenhuizen (zijnde een molen en een praalgraf in de kerk).

- Heerhugowaard heeft 49 gemeentelijke monumenten.

- De eerste RK Sint-Dionysiuskerk in Heerhugowaard is gebouwd in 1868, naar een ontwerp van architect Adrianus Bleijs. Tijdens de bouw is gebruikgemaakt van een noodkerk uit 1867, die eveneens door Bleijs was ontworpen. Het was een driebeukige kruiskerk in neoromaanse stijl, met een grote westtoren met achthoekige bovenbouw en een naaldspits. In 1963 is de monumentale oude kerk wegens bouwvallige staat afgebroken en vervangen door de huidige zaalkerk (Middenweg 248), een ontwerp van de architecten A. Lourijssen en B.J. Stevens. Het is een ruime zaalkerk op een licht trapeziumvormig grondplan met een blokvormige, verhoogde westpartij. Het is een typerend voorbeeld van RK kerkbouw uit de jaren 1960, in een sobere modernistische trant. Zowel architectonisch als qua detaillering (bijv. moderne glas-in-loodramen) is dit een alleszins interessant modern kerkgebouw. Bij het ingangsportaal bevindt zich een Mariakapel, die dagelijks open is, en waaruit door glazen wanden het interieur van de kerk goed kan worden gezien. Het orgel is in 1953 gebouwd door Jos H. Vermeulen, voor de St. Jan de Doperkerk in Utrecht. Na de sluiting van die kerk in 1991 is het orgel overgeplaatst naar zijn huidige locatie.

- "In de 19e eeuw is er een hang naar het verleden geweest. In een dergelijke periode is door Pieter Ruiter uit Winkel in 1871 de Hervormde kerk van Heerhugowaard gebouwd (thans Ontmoetingskerk geheten) (Middenweg 168). Het ontwerp is van de architecten J. de Haan en H.G. Gallay uit Amsterdam. Dezelfde Pieter Ruiter is ook de bouwer van de in 1964 gesloopte oude RK Dionysuskerk. Beide kerken staan qua type te boek als een “Waterstaatskerk”. Om ontwerpkosten te sparen bouwt men in die tijd dit soort kerken volgens één bepaalde grondtekening - al of niet met kleine variaties. De stevigheid van het gebouw hangt dan verder meestal af van de gebruikte materialen. Men ziet aan de bouwstijl dat er is teruggegrepen op de “classicistische” periode (1775-1840). In Nederland combineert men de interesse voor de bouwkunst van de Grieken en de Romeinen met een invulling van een eigen 17e-eeuws classicisme. Men kan de samenvoeging van beide stijlen herkennen aan o.a. de combinatie van de pilastergevel (typisch Hollands 17e-eeuws classicisme) met de rondboogvensters (typisch oud Romeinse bouwkunst én 18e-19e-eeuws neoclassicisme).

Naast de elementen uit andere bouwperioden kan men duidelijk als hoofdvorm de Romaanse bouwstijl onderscheiden. Deze bouwkunst werd tussen 1000-1250 veel toegepast. Enkele in het oog springende kenmerken hiervan zijn: ronde bogen, het vierkant als grondvorm, het tongewelf met hoofdbeuk en zijbeuken. De gevelramen zijn uitgevoerd in gietijzer, een materiaal dat in die tijd opgang maakte. Het gevelmetselwerk bestaat voornamelijk uit rode steen met daarin als versierend element de accentuerende gele stenen. Opvallend hierin zijn de gootlijsten, uitgevoerd in een overhoekse “muizentand”. Een laag bakstenen wordt hierbij schuin gelegd - “overhoeks” geplaatst. Van bovenaf gezien vormen de stenen zo een rij gelijkbenige driehoekjes (dit versierend element heeft men ook bij de bouw van de nieuwe Brink toegepast). Helaas heeft men vanwege lekkage de opbouw van de oorspronkelijke toren, uitgevoerd met kantelen, later vervangen door de huidige vorm ervan. Wel prijkt er sinds december 2012 een, door Janjo de Jong gerestaureerde, vergulde haan op de torenspits." (bron en voor nadere informatie zie de site van (PKN) Ontmoetingskerk Heerhugowaard)

In de kerk bevindt zich een orgel met karmijnrode kas, gemaakt in 1873 door de Amsterdamse orgelbouwer Pieter Flaes. Het is afkomstig uit de gesloopte Hervormde kerk in Lutjebroek en in 1972 op advies van Klaas Bolt naar Heerhugowaard verplaatst. Het heeft sinds een grondige renovatie in 1985 twee manualen, 13 registers en een vrij pedaal. Voor de kerk staat sinds 1983 een verguld toegangshek. De kerk, een gemeentelijk monument, wordt tot op heden nog altijd gebruikt voor kerkdiensten, en doet tevens dienst als cultureel centrum, in samenwerking met het er achter gelegen buurthuis De Brink.

- Gevelstenen in Heerhugowaard.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- In museum Het Oude Gemaal (waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis) zijn regelmatig concerten van bijzondere bands en artiesten. Actuele informatie daarover vind je onder de link. Van Vereniging Platform Polder Heerhugowaard (voorheen Vrienden van het Poldermuseum) mag er nog wel wat meer 'reuring in de tent' komen. Na de verbouwing van 2018 zijn hier genoeg mogelijkheden en faciliteiten voor. Men denkt aan activiteiten op zowel cultureel, educatief, historisch als recreatief gebied. Daartoe zijn contacten gelegd met de organisatoren van de Holland Music Sessions en Podium onder de Boom in De Hout en met theater/muziekschool Cool, de Jazzclub en kunstcentrum Artiance in Alkmaar. Het Poldermuseum wil verder de banden aanhalen met (basis)scholen, Staatsbosbeheer, IVN en Milieudefensie, voor rondleidingen, cursussen, excursies of wandel- en fietstochten. Ook is er ruimte voor lezingen over bijvoorbeeld waterbeheersing, droogte of de historie van de gemeente. "Het zou prachtig zijn als we een startpunt of kloppend hart worden en dat een kruisbestuiving met het museum oplevert", aldus bestuurslid Henk Slegtkamp. Volgens hem is het museum 'een prachtige, intieme plek op een fraaie en toegankelijke locatie met veel mogelijkheden'.

- "Bij de Heerhugowaard Cityrun by Night (april, in 2020 voor de 6e keer) kun je kiezen uit de afstanden 5 km en 10 km voor de individuele loper of voor businessteams. Voor kinderen is er een Kidsrun. De opbrengst van de Cityrun wordt volledig geschonken aan een goed doel!" De Cityrun wordt georganiseerd door de lokale afdeling van JCI (Junior Chamber International).

- "Vier ondernemende personen - Ad, André ,Jacco en Remco - steken in 2018 de handen ineen om een mooi evenement op het Stadsplein neer te zetten. Top bands, acts, dj's en vooral gezelligheid zijn de sleutelwoorden voor het te gekke 2-daagse evenement Popweekend Heerhugowaard (weekend in mei)."

- "Heerhugowaard Live (weekend eind september, in 2020 voor de 2e keer) is jaarlijks 2 dagen feest in een grote festivaltent op IJsbaan 't Kruis, met alleen de grootste artiesten en bands van Nederland!"

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- "De folder met de wandelroute 'Monumenten Kerkenroute Heerhugowaard' is een heruitgave van de monumenten kerkenroute die in 2005 is gemaakt voor de Open Monumentendag. Dat jaar stond in het teken van ons religieus erfgoed. Nederland heeft duizenden religieuze monumenten zoals kerken, begraafplaatsen, kapellen, kloosters en pastorieën. Onze gemeente kent naast kerken en pastorieën ook een zusterhuis en voormalige kerkpaden. Deze folder laat zien waar die te vinden zijn. De tekst is van Henk Komen, de tekeningen zijn van Rem de Boer."

- "Kom eerst vragen of wij van Kringloop Heerhugowaard je spulletjes nog kunnen gebruiken voor je ze afstort bij de gemeentewerf. Wellicht kunnen wij iemand anders er dan weer een plezier mee doen en zo de spullen nog een tweede leven geven. Wij nemen dagelijks in. Geopend van 10-17 uur. Je vindt ons op Beukenlaan 23, naast de gemeentwerf."

- "De geur van verse popcorn, altijd een warm welkom, de nostalgische rode stoelen en ontelbaar veel films op het grote doek. Van Metro naar JT bioscoop tot Vue Cinema Heerhugowaard. In 2020 is de bioscoop verbouwd en volledig vernieuwd. Zo is de techniek in de zalen verbeterd, hebben de bar en foyer een metamorfose ondergaan en heeft elke zaal nieuwe stoelen gekregen volgens het 'good, better, best' concept, wat betekent dat je voortaan kunt kiezen uit verschillende gradaties luxe stoelen; comfortabele stoelen, VIP-stoelen in het midden of recliners: stoelen waarin je vooraan in de zaal liggend de film kunt bekijken. Maar we veranderen niet alles... Onze goede service, verse popcorn en de vertoningen van de nieuwste films blijven op het hoogste niveau, zoals jullie van ons gewend zijn!"

Terug naar boven

Links

- Muziek: - "Muziekvereniging Hou en Trouw bestaat uit Fanfare Hou en Trouw, Blaaskapel De Blauwe Reigers en HET Pietenorkest. De vereniging heeft ongeveer 45 actieve leden uit Heerhugowaard en omgeving. Fanfare Hou en Trouw en de diverse orkesten spelen jaarlijks op festivals, organiseren samenwerkingsprojecten met andere orkesten en geven jaarlijks een groot donateursconcert. Daarnaast kunnen de orkesten worden ingehuurd om bij een gelegenheid te komen spelen. De Fanfare speelt traditionelere stukken maar ook moderne arrangementen uit de pop-, film- en musicalwereld. De Blaaskapel speelt bekende, goed in het gehoor liggende meezingers en HET Pietenorkest luistert in November en December Sinterklaasfeestjes op."

- Accordeonensemble Dijk en Waard in Heerhugowaard is al jarenlang een vast onderdeel van de muziekschool. Sinds 1995 staat het ensemble onder leiding van Bianca IJdema, die zelf als 11-jarige begonnen is met accordeonlessen op de muziekschool. Het B- orkest bestaat uit ruim 30 accordeonisten en een slagwerker. Iedereen die minimaal anderhalf jaar accordeon speelt kan in dit orkest meespelen. Het repertoire is heel divers: concertmuziek, popmuziek, volksmuziek, filmmuziek. Het orkest treedt meerdere malen per jaar naar buiten toe, o.a. tijdens de jaarlijkse accordeonavond, maar bijvoorbeeld ook tijdens het COOLplein festival of tijdens het kerstconcert van COOL. Ook speelt het orkest op uitnodiging. Het A orkest bestaat uit 17 accordeonisten, een slagwerker en 3 percussiespelers. Allen zijn gevorderde spelers. Ook het A orkest treedt meerdere malen per jaar op bij diverse concertactiviteiten. Ook maakt het orkest tweejaarlijks een buitenlandse reis."

- Welzijn: - "Wonen Plus Welzijn is een brede maatschappelijke organisatie die actief is in de gemeenten Schagen, Hollands Kroon, Langedijk en Heerhugowaard. We bieden praktische diensten die mensen in staat stellen zo lang mogelijk te blijven meedoen in hun vertrouwde omgeving. Dat doen we dankzij de inzet van ruim duizend vrijwilligers en team van deskundige medewerkers. We houden ons team zo klein mogelijk. Hierdoor houden we ook de kosten zo laag mogelijk. Alle collega’s doen projecten, inclusief onze bestuurders.

Onze organisatie zet zich in voor mensen, die: in een kwetsbare positie verkeren en een expliciete hulpvraag hebben; we in hun vertrouwde omgeving, in de eigen thuissituatie op maat motiveren zodat zij zo lang mogelijk hun zelfstandigheid behouden en zelfredzaam blijven; eenzaam zijn; als mantelzorger overbelast raken; niet (meer) in aanmerking komen voor AWBZ-ondersteuning; een klein steunnetwerk hebben; vanwege hun leeftijd, ingrijpende levensgebeurtenis of ontwikkelingsfase in een kwetsbare positie verkeren, maar nog geen hulpvraag hebben; we preventief benaderen omdat zij gehandicapt of chronisch ziek zijn of als mantelzorger, weduwe of weduwnaar ondersteuning behoeven. We richten ons bovendien op groepen mensen zoals buurtbewoners en Nieuwe Nederlanders. Ook hebben wij oog voor onze eigen en toekomstige vrijwilligers, re-integranten en mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt."

- Klimaat: - Het klimaat is aan het veranderen. We merken het aan lange droge periodes, extreme regenbuien, hetere zomers en zachtere winters. Steden moeten met het klimaat mee veranderen om voorbereid te zijn op deze weerextremen in de toekomst. Na een periode van droogte heeft het grondwaterpeil lang nodig om te herstellen. Als er een extreme regenbui valt is er niet alleen waterschade, de bui heeft ook financiële gevolgen. Daarom moeten we kijken naar oplossingen om deze klimaatproblemen op te lossen of te beheersen. Maar welke aanpassingen zijn daarvoor nodig in de ruimte en samenleving? Landelijk zijn daarover afspraken gemaakt in het ‘Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie’. Daarin staat dat overheden klimaatrobuust handelen voor 2020 in hun beleid moeten hebben verankerd. In 2050 moeten steden ook zo zijn ingericht. Veel binnenstedelijke transformatieprojecten vragen nu al om klimaatrobuust handelen. Voorbeelden uit Heerhuogward laten zien hoe je zorgt voor klimaatbestendige gebiedstransformaties.

Volgens Kees Kruithof, adviseur strategie en beleid van gemeente Heerhugowaard, kijk je bij een transformatie niet alleen naar het gebied zelf, maar naar de hele stad. “Het water in de stad is in verbinding met alles. Dat zorgt niet alleen voor problemen maar ook voor kansen. Door het water na een extreme stortbui op te slaan in de buurt van woningen, zorgt het voor verkoeling in een warme periode. Bij een complex van studentenwoningen hebben we zo’n wateropvang gemaakt door een diepe waterplas te plaatsen. Door de diepte en het water is het mogelijk om het hele complex in de zomer te verkoelen. Bovendien biedt het een extra buffer voor al het water in het gebied.” Met exploitatieovereenkomsten en zakelijke rechten probeert de gemeente ervoor te zorgen dat de stad blijft vergroenen. “Als we meedenken over de plannen voor een gebied, stellen we als voorwaarde dat er groen in het plan komt. Zo proberen we niet alleen op publieke maar ook op private gronden te werken aan de klimaatrobuuste inrichting van de stad.” (bron: Platform31, april 2019)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Heerhugowaard alg., - idem Dionysius, - idem Geref. en - idem Herv..