De Praets

Plaats
Buurtschap
Arnhem
Betuwe
Gelderland

de_praets_plaatsnaambord_kopie.jpg

In buurtschap De Praets is een aantal informatiepanelen geplaatst met beschrijvingen van verleden en heden van dit gebied. De borden zijn gemonteerd op panelen van cortenstaal. Ook het plaatsnaambordje is vervaardigd in cortenstaal. (© H.W. Fluks)

In buurtschap De Praets is een aantal informatiepanelen geplaatst met beschrijvingen van verleden en heden van dit gebied. De borden zijn gemonteerd op panelen van cortenstaal. Ook het plaatsnaambordje is vervaardigd in cortenstaal. (© H.W. Fluks)

de_praets_bootje_schipbrug_kopie.jpg

Van 1603 tot 1935 was er in Arnhem de schipbrug over de Rijn tussen het centrum en buurtschap De Praets. Als aandenken aan deze schipbrug is het enige bewaard gebleven bootje - van de 19 - van de schipbrug bij de entree van buurtschap De Praets geplaatst.

Van 1603 tot 1935 was er in Arnhem de schipbrug over de Rijn tussen het centrum en buurtschap De Praets. Als aandenken aan deze schipbrug is het enige bewaard gebleven bootje - van de 19 - van de schipbrug bij de entree van buurtschap De Praets geplaatst.

De Praets

Terug naar boven

Status

- De Praets is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente Arnhem. T/m 28-2-1966 grotendeels gemeente Elst. Per 1-3-1966 is het door de gemeente Arnhem geannexeerd, tezamen met de polders Malburgen en Meinerswijk, het dorp Elden en het Eldense veld.

- Buurtschap De Praets valt - vanouds en eigenlijk nog altijd - onder het dorp Elden, maar omdat dat dorp geen eigen postcode en plaatsnaam heeft in het postcodeboek (en geografisch gezien een 'dorp in de stad' [Arnhem] is geworden), liggen beide voor de postadressen 'in' Arnhem.

- In buurtschap De Praets is een aantal informatiepanelen geplaatst met beschrijvingen van verleden en heden van dit gebied en de directe omgeving (Meinerswijk en Stadsblokken). De borden zijn gemonteerd op panelen van cortenstaal. Bij de entree van de buurtschap staat ook een van cortenstaal vervaardigd plaatsnaambordje, met de plaatsnaam eruit gesneden. De enige andere soortgelijke uitvoering in ons land die ons bekend is, is in Ubachsberg. Vermoedelijk is het plaatsnaambordje medio 2017 geplaatst, want op Google StreetView versie juli 2017 is het nog niet te zien.

Terug naar boven

Naam

Spelling
In de Topografische atlas Gelderland (1) staat de plaatsnaam vermeld zonder lidwoord, maar de benaming De Praets is het gangbaarst, dus houden wij die aan.

Oudere vermeldingen
De buurtschap wordt in 834 (kopie eind 11e eeuw) voor het eerst vermeld*, als Prast, en is daarmee ouder dan Arnhem, dat in 893 voor het eerst wordt vermeld. 1294-1295 curtis Prayst, Prast, Praest, 1331 op den Praest, 1359-1360 Johannes de Praest, Hermannus opter Praest, 1503 ainghen Praist, op ter Praesten, 1645 den Proost, 1830-1855 De Praast, 1868 de Praast, 1899 De Praast, 1936 Praats of Praast.
* In een schenkingsakte aan de Utrechtse dom, ter nagedachtenis aan de Saksische edelman Wigbert, zoon van Widukind.

Naamsverklaring
Men verbindt deze naam met het Latijnse praepositus 'proost'. Het is echter onduidelijk waarom dit bezit, dat in 834 aan de kerk van Utrecht kwam, toen reeds een dergelijke naam droeg. Bovendien leidt het ontbreken van oude vormen van het type pravest eveneens tot twijfel en is de verklaring onjuist.(2)

Terug naar boven

Ligging

Buurtschap De Praets ligt rond het gelijknamige, doodlopende weggetje, direct Z van het centrum van Arnhem, in het gebied Meinerswijk, als je vanuit Centraal Station Arnhem de Mandelabrug overgaat, direct aan je rechterhand. Verder ligt de buurtschap rond het kruispunt van genoemde weg met de weg Meijnerswijk en rond het NO deel van de Meginhardweg (rond het begin van deze weg).

Terug naar boven

Statistische gegevens

Buurtschap De Praets omvat ca. 35 huizen, enkele woonschepen en een handvol bedrijfsgebouwen, met ca. 100 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

"De Praets is historisch gezien wellicht de meest interessante plek van Arnhem. Deze buurtschap en Meinerswijk worden al in 814 en 834 genoemd. Meinerswijk heette oorspronkelijk Meginhardeswich en is een afleiding van villa of Vicus Miginhardi. De Prast, zoals de nederzetting eerder genoemd werd, zou weleens van Romeinse oorsprong kunnen zijn en afgeleid van Praesidium of iets van dergelijke betekenis. Meinerswijk wordt gerekend tot de oudste plaatsen waarvan de vaderlandse geschiedenis melding maakt. Het oorspronkelijke Meinerswijk is door de Noormannen in 847 verwoest en niet meer opgebouwd. Een heerlijkheid met een kasteel en wat boerderijen was alles wat er van overbleef. Het kasteel wordt vaak aangeduid met Huis Meinerswijk." (bron: zie de 2e link aan het eind van dit hoofdstuk)

De Grift, een historisch kanaal tussen Arnhem en Nijmegen, mondde bij De Praets uit in de Rijn. Door dit knooppunt van (water)wegen is de buurtschap sinds de 8e eeuw de enige ononderbroken bewoonde plek op de zuidelijke oever van de Rijn. In ieder geval reeds sinds 1294 is hier een veerverbinding tussen Arnhem en de Betuwe. Het veer wordt in dat jaar namelijk vermeld in een jaarrekening van graaf Reinoud I van Gelre. In 1603 is het veer vervangen door een schipbrug. In 1935 verdwijnen de schipbrug en de Betuwsche Stoomtram. De Praets wordt hierdoor een stil en afgelegen buurtje. Er komt wel een gemeentelijk voet- en fietsveer. Herman Scheers wordt de nieuwe eigenaar van het café. Met zijn zonen Richard en Josef exploiteert hij het café en de veerpont. In 1940 wordt de situatie met de komst van de oorlogsschipbrug weer enigszins hersteld zoals het vóór 1935 was.

Tijdens de Slag om Arnhem wordt het café zwaar beschadigd. Na de bevrijding worden de resten van bebouwing opgeruimd om het militaire verkeer van de tijdelijke pontonbruggen de ruimte te geven. Na de oorlog laat Richard Scheers een nieuw café bouwen. Het krijgt de naam ‘Veerhuis Meijnerswijk’. Richard, die later door velen ‘Opa Scheers’ wordt genoemd, stopt op 1 april 1974 met de exploitatie van het veer. De gemeentelijke subsidie voor het veer verdwijnt in verband met de komst van de Nelson Mandelabrug bij het Roermondsplein, die eind 1977 gereed komt (de brug heet overigens zo sinds 1987. Voorheen heette hij Roermondsepleinbrug). Na 37 jaar trouwe dienst komt hiermee een einde aan het veer bij De Praets.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze buurtschap, kun je terecht bij het artikel 'Het bruisende verleden van de Praets en de Stadsblokken' door Geert Visser van Historische Kring Elden, en het artikel geschiedenis van Meinerswijk en De Praets, op de site van Historische Kring Elden.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Op 21 oktober 1944 staan op De Praets bij Elden honderden vluchtelingen te wachten op de overtocht over de Rijn naar Arnhem. Die dag zijn de overzetdiensten van de Duitsers zeer beperkt. Drie Huissenaren vinden nabij de steenfabriek een bootje, waarmee zij hun gezinnen naar de andere kant van de Rijn brengen. Zij hebben vervolgens andere vluchtelingen geholpen bij de oversteek. Tijdens de laatste overtocht kantelt hun zwaar beladen boot, raken zij - voor de ogen van de familie - te water en verdrinken. Nimmer is meer iets van hen vernomen.

De families hebben nooit een tastbare plek gehad om hun verdriet te gedenken. Onlosmakelijk verbonden met deze tragedie is de grote uittocht van najaar 1944. In 2010 is op de plek des onheils op De Praets een gedenkteken onthuld. Tevens wordt daarbij de Exodus herdacht, waarbij duizenden via deze buurtschap een heenkomen zochten richting de Veluwe. Het leed van de burgers krijgt door deze gedenktekens een tastbare erkenning. Er komt ook een Exodus-route voor fietsers en wandelaars.

- Lange tijd heeft men gedacht dat er niets bewaard was gebleven van de - onder Geschiedenis beschreven - Arnhemse schipbrug. Enkele jaren geleden heeft men toch nog een van de 19 bootjes ontdekt die als drager van de brug hebben gediend. Als aandenken aan deze ruim drie eeuwen hier gefunctioneerd hebbende brug, is het bootje bij de entree van buurtschap De Praets geplaatst.

- Steenfabriek Elden bij De Praets dateert uit 1928 en is een van de drie steenfabrieken die in Meinerswijk hebben gestaan (Elden, Gallantijnse Waard en Meijnerswijk). De baksteenindustrie heeft de aanblik van de polder volledig veranderd. Door het uitgraven van klei voor het bakken van de stenen zijn de grote plassen ontstaan die nog altijd kenmerkend zijn voor Meinerswijk. De vlamoven van Steenfabriek Elden is in gebruik geweest tot 1982. Daarna zijn vanwege saneringen in de baksteenindustrie de werkzaamheden gestaakt.

"In oktober 2020 heeft BOEi - gespecialiseerd in aankoop, restauratie en vervolgens herbestemming van monumentaal erfgoed - de monumentale Steenfabriek Elden bij De Praets overgedragen aan ondernemers Frank van Jaarsveld en Anne-Job Rodenburg. De herbestemming van het monumentale gebouw volgens het concept De Leeffabriek, een groepsaccomodatie voor inspiratie en ontwikkeling, is daarmee officieel van start gegaan. Frank van Jaarsveld, samen met Anne-Job Rodenburg de drijvende kracht achter de Leeffabriek: “Dit bijzondere industriële erfgoed is uitermate geschikt om te transformeren naar een plek waar aandacht is voor leven in alle facetten. Er komen mooie, gastvrije kamers voor de bezoekers om te overnachten, plekken voor ontmoeting maar ook ruimtes voor zelfontwikkeling, inspiratie en bezinning. De Leeffabriek wordt een plek waar mensen graag willen zijn en goede zorg standaard is.”

Arno Boon, directeur BOEi: “Wij geloven in behoud door herbestemming. Steenfabriek Elden bij De Praets bevindt zich op een prachtige, maar ook kwetsbare plek aan de Rijn in het natuurlijke uiterwaardenpark in Arnhem Zuid. Het had daardoor een zeer beperkte bestemming in de sfeer van recreatie. Dat het gelukt is om dit industriële erfgoed een herbestemming te geven die recht doet aan het gebouw en haar geschiedenis, is te danken aan een flinke dosis inzet en vertrouwen aan beide kanten.”

De baksteenindustrie in Meinerswijk beleefde zijn opkomst rond 1873. Het land binnen de zomerdijken werd opgekocht en hierop werd de eerste steenfabriek gebouwd. Uiteindelijk ontstonden er drie steenfabrieken in het gebied: Gallantijnse Waard, Meijnerswijk en Elden. Door de komst van de fabrieken veranderde het landschap volledig. De klei uit de uiterwaarden werd als grondstof voor stenen gebruikt en door deze uitgravingen ontstonden grote plassen in de polder. Steenfabriek Elden was tot 1982 in gebruik. Na de sluiting is in de jaren negentig de schoorsteen getopt en zijn de ovenkamers afgesloten. In 2012 is de fabriek deels gerenoveerd. BOEi nam de steenfabriek in 2015 over van de gemeente Arnhem en onderzocht sindsdien verschillende scenario’s voor herbestemming." (bron: BOEi, oktober 2020)

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De intentie is dat, na de gebruikelijke inspraakrondes, medio 2019 het Bestemmingsplan Stadsblokken Meinerswijk wordt vastgesteld. Het doel is om dit gebied in te richten als een uiterwaardenpark met ruimte voor natuur, wonen en recreatie. Er komt een nevengeul, een passantenhaven en het gebied wordt autoluw. Er ontstaat één groot aaneengesloten natuurgebied langs de Rijn, van de Sacharovbrug tot net voorbij de Spoorbrug bij Schuytgraaf. Tussen het park en de Rijn komen ca. 400 woningen. Het bestemmingsplan is een verdere uitwerking van het Masterplan Stadsblokken Meinerswijk, dat in december 2017 door de gemeenteraad is vastgesteld, en past ook binnen het door de raad vastgestelde uitwerkingskader voor het gebied. Onderdeel van het bestemmingsplan is de overdracht van 130 hectare grond door KWP (KondorWessels Projecten) aan de gemeente. Daardoor ontstaat een aaneengesloten natuurgebied van circa 300 hectare.

Het plan voorziet in 3 ontwikkelgebieden, waar wonen, cultuur, recreatie en bedrijvigheid samenkomen. Dit worden het nieuwe Meinerseiland, de ASM Haven en de Haven van Van Workum. In ongeveer 1 procenr van het totale plangebied komen ca. 400 woningen, grotendeels ter vervanging van gebieden waar nu ook al bebouwing of verharding is. Door het aanleggen van een nevengeul ontstaat aan de westzijde van de Nelson Mandelabrug 'Meinerseiland'. Nu is daar nog bedrijventerrein Meinerswijk. Daar komt een deel van de woningen. De meeste woningen worden ten oosten van de brug gerealiseerd op Stadsblokken, waar vroeger de ASM fabrieken stonden. Het hele woongebied wordt autoluw. Het evenemententerrein blijft, maar wordt verduurzaamd. De nevengeul draagt tevens bij aan verlaging de waterstand in de Rijn. (bron: gemeente Arnhem, 31-10-2018) - Site over actuele ontwikkelingen in Stadsblokken Meinerswijk.

- De Gelderse Natuur en Milieufederatie (GNMF) vindt het onverstandig om 430 woningen te bouwen in het uiterwaardengebied Stadsblokken-Meinerswijk in Arnhem. Nieuwbouw in deze flessenhals van de Rijn beperkt de mogelijkheden om in de toekomst de rivier veiliger te maken bij hoogwater. De huidige plannen zullen lokaal zelfs leiden tot een opstuwing van hoogwater bij de Drielsedijk. Dit schrijft de GNMF in maart 2019 in haar zienswijze op het Ontwerpbestemmingsplan Gebiedsontwikkeling Stadsblokken-Meinerswijk. Petra Souwerbren, directeur bij de GNMF: “In de toekomst kunnen we meer pieken in het hoogwater verwachten. De veiligheid is het meest gebaat bij verruiming van de rivierbedding en niet bij het toevoegen van nieuwe obstakels. Daar zijn alle deskundigen het over eens. Daarom wordt in heel Nederland gewerkt aan hoogwatergeulen, kribverlagingen en het terugleggen van dijken. Bij Lent zijn zelfs huizen afgebroken. Hoe gaat Arnhem aan de rest van het land uitleggen dat zij juist hier 430 woningen gaat bouwen?”

Het plan van de gemeente voorziet in 430 woningen. Daarmee wijkt volgens de GNMF de gemeente af van de Gebiedsvisie. Daarin is sprake van de functies cultuur en recreatie met ‘ondersteunende (woon)bebouwing’. Bovendien wordt in het plan niet gemotiveerd waarom dit grote aantal woningen juist in Stadsblokken-Meinerswijk moet worden gebouwd. Er zijn namelijk in Arnhem nog andere bouwlocaties, zoals langs de Westervoortsedijk en in Schuytgraaf. Mocht op een kleinere schaal toch ondersteunende woningbouw nodig zijn, dan pleit de GNMF voor het toepassen van de ladder voor duurzaam ruimtegebruik. Bebouwing wordt daarbij geconcentreerd direct bij de Mandelabrug.

- Met de rivierverruiming in Meinerswijk* wordt een van de grootste uiterwaardenparken van Europa gerealiseerd, met ruimte voor water, natuur en historie. Arnhem en de bovenstroomse gebieden houden door dit Ruimte voor de Rivier project van Rijkswaterstaat droge voeten. Bij hoogwater wordt de waterstand in de Nederrijn verlaagd met 7 centimeter, doordat het water kan ‘doorstromen’ in het uiterwaardenpark. Ook wordt hiermee voorkomen dat er teveel water naar de IJssel stroomt.
* Dit is de meest gebruikelijke spelling, die wij hier dan ook hanteren. Curieus is dat het bedrijventerrein ter plekke Meijnerswijk heet (terwijl de paal waar het richtingbord dat hierheen verwijst aan is gemonteerd, ook verwijst naar het gebied Meinerswijk, met ei dus...).

- De Vereniging Vrienden van Meinerswijk en het Arnhemse Polderlandschap (VVM) is in 2006 opgericht. De VVM stelt zich ten doel dat meer mensen de natuur en cultuurhistorie in Arnhem-Zuid leren kennen en waarderen. Hiervoor organiseert zij door het jaar heen verschillende activiteiten zoals wandelingen, excursies en lezingen.

- Informatie over de actuele ontwikkelingen op Meinerswijk (w.o. De Praets), W van de Nelson Mandelabrug, en Stadsblokken (O van de brug).

Terug naar boven

Beeld

- Filmpje over hoog water op De Praets in 1983, gemaakt door J. de Visser. Een lader-graafmachine brengt mensen naar hun woning.

Reactie toevoegen