Schalsum

Plaats
Dorp
Waadhoeke
Fryslân

schalsum_plaatsnaambord_kopie.jpg

Schalsum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

Schalsum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

Schalsum

Terug naar boven

Status

Schalsum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Skalsum.

Oudere vermeldingen
1319 en 1370 Scalkessum, 1425 thoe Schalsum, 1505 Schalszum.

Naamsverklaring
Samenstelling van heem 'woonplaats, woning' en schalk 'dienaar, knecht', ook in gebruik als persoonsnaam.(1)

Terug naar boven

Ligging

Schalsum ligt direct NO van Franeker.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Schalsum 19 huizen met 121 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 50 huizen met ca. 130 inwoners.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Schalsum heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk en de Schalsumermolen.

- De oorspronkelijk 12e-eeuwse Hervormde (PKN) Nicolaaskerk in Schalsum (Kerkstraat 4) maakt deel uit van de Protestantse Gemeente Ried - Skingen. De kerk is eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. Het kerkhof is eigendom van de genoemde Protestantse Gemeente. Vanouds zijn de kerken in de noordelijke Nederlanden gebouwd en ingericht in een drie-slag. Drie ruimten, drie kapellen onder één dak. De meeste kerken in Fryslân, Groningen en Noord Duitsland zijn niet gesticht door katholieken uit zuiden, maar door “ketterse” Arianen uit het oosten. De Arianen volgden bij de bouw van hun kerken de traditie van de oosters Orthodoxen, door deze gebouwen in drie ruimten in te richten. De “voorkerk” (of doopkapel) aan de westkant, de “kerk” (de openbare ruimte) in het midden, en het “hoog” (de sacramentskapel) aan de oostkant. De drie ruimten waren met houten schotten en deuren van elkaar gescheiden.

Men kwam de kerk binnen door de “voorkerk”, de doopkapel. Hier werd gedoopt, en als er gebiecht moest worden gebeurde dat in deze voorkerk, dicht bij het doopvont. In het openbare middengedeelte was ruimte voor van alles en nog wat. Hier stond een preekgestoelte. Rondreizende predikheren preekten er. Bij regen werd er markt gehouden. Doden werden er begraven. Er werd muziek gemaakt. Bij hoog water stonden de koeien er droog. Zwervers sliepen er etc. Het “hoog”, de sacramentskapel, werd gebruikt om de liturgie te lezen en om het heilig avondmaal te vieren. Vrijwel alle kerken in noord Nederland kenden deze driedeling. De kerk van Schalsum is een van de weinige kerken waar deze driedeling behouden is gebleven. Zij het aangepast in de tijd. Het doopvont is vervangen door een koperen schaal aan de preekstoel. De voorkerk veranderde daardoor van doopkapel in een ingangshal (en in veel andere kerken werd het een rommelhok).

In de middenkerk kwam de preekstoel centraal te staan, met daarom heen banken en stoelen. Het openbare karakter van deze ruimte verviel. Het Avondmaal werd niet meer op het “hoog” gevierd, maar zittend aan lange tafels in het midden van de kerk. Het “hoog” veranderde van sacramentskapel in een vergaderkamer (en in veel andere kerken werd ook dit een rommelhok). Soms werd ook het “koor” van de kerk aan de kerkruimte toegevoegd. Ook is in verschillende plaatsen de overbodige koorruimte gewoon afgebroken. (© Protestantse Gemeente Ried - Skingen) De kerk van Schalsum is te huur voor het sluiten van zowel kerkelijk als burgelijk huwelijk.

- De Schalsumermolen O van Schalsum is in 1801 gebouwd en heeft tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw de Grote Schalsumer Polder bemalen, later met behulp van een elektromotor. Sinds 1977 is de molen eigendom van Stichting De Fryske Mole. Deze heeft de molen laten restaureren, waarbij weer een Oudhollands gevlucht met zeilen is aangebracht. Ook werd de molen maalvaardig gemaakt in een circuit, omdat door peilverlagingen de molen als maalwerktuig niet langer te handhaven was. De molen voert het water op met een vijzel. De roeden hebben een lengte van ruim 20 meter. Een vrijwillig molenaar laat de molen zeer regelmatig malen en geeft op zaterdag les aan aankomende vrijwillige molenaars.

- Landhuis Groot-Wintershoven (Dorpsstraat 50) is de voormalige burgemeesterswoning van de gemeente Franekeradeel.

Terug naar boven

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Dorpshuis / dorpsbelang / buurtvereniging: - Dorpshuis It Sté, Dorpsbelang en buurtvereniging Buurtschap Schalsum zijn voor zover ons bekend alle niet met een website of -pagina op het internet aanwezig. - Op deze pagina kun je hun contactgegevens vinden.

- Sport: - Kaatsvereniging KV Ons Genoegen Schalsum is opgericht in 1897, is daarmee een van de oudste kaatsverenigingen in Fryslân en is nog altijd springlevend. Enkele citaten uit de rijke geschiedenis van de vereniging: "Het bestuur besluit tijdens de Tweede Wereldoorlog gewoon door te gaan met ledenkaatsen. De jaarlijkse contributie bedraagt op dat moment één gulden. Het is op 17 augustus 1941 dat de dan 14-jarige Klaas Nauta met Ype Tuinstra zijn eerste prijs op een ledenwedstrijd in de wacht sleept. In de jaren daarna groeit hij uit tot een van de meest succesvolle kaatsers van Ons Genoegen. Later is hij ook nog 14 jaar bestuurslid, vier jaar als secretaris en tien jaar als voorzitter. In 2004 is Klaas Nauta sr. nog altijd lid en wordt hij benoemd tot erelid.

Makkumer aardewerk. Aan het einde van de jaren veertig wint Klaas Nauta met Douwe Poelstra en Jan de Jong (Jan Does) diverse prijzen op afdelingswedstrijden. Dit sterke Schalsumer partuur bereikt zijn hoogtepunt op de Bondswedstrijd van 1949. Op het heilige gras van het Sjûkelân bereikt het in een veld van 67 parturen de halve finale. De uiteindelijke winnaar Harlingen, met de oppermachtige Hotze Schuil in haar gelederen, blijkt dan te sterk. De Schalsumers gaan naar huis met een pul van Makkumer aardewerk en een medaille voor het verenigingsvaandel. Hendrik Gjaltema. Tijdens de jubileumreceptie spreekt C. Roersma van de Franeker kaatsvereniging Jan Bogstra lovende woorden aan het adres van de jonge Schalsumer kaatser Hendrik Gjaltema. Eind jaren vijftig, begin jaren zestig acteert Gjaltema regelmatig op het allerhoogste kaatsniveau. Bovendien is hij in die jaren de stuwende kracht achter het afdelingspartuur van Schalsum. Dit partuur wint in 1964 (met Minne Blanksma en Johan Jansen) de jaarlijkse afdelingswedstrijd van de Federatie Franekeradeel. Gjaltema domineert het ledenkaatsen in de jaren zestig en zeventig.

100-jarig jubileum. De jubileumcommissie onder leiding van Johan Dijkstra presenteert een gevarieerd feestprogramma. Van donderdag 5 juni tot en met zondag 8 juni 1997 viert Schalsum feest in en rondom de grote feesttent achter het dorpshuis. Hoogtepunten van het eeuwfeest zijn de tentoonstelling in het dorpshuis, de optocht van praalwagens, de revue en de jubileumkaatspartij. Daarnaast wonen vele oud-leden uit alle windstreken van het land de reünie bij. Uit handen van de jubileumcommissie ontvangt de kaatsvereniging een vlag met het eigen verenigingslogo."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Schalsum, met foto's van de grafzerken.

Reactie toevoegen