Status

- Elkerzee is een buurtschap in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1960. In 1961 over naar gemeente Middenschouwen, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.

- De buurtschap Elkerzee valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Scharendijke. Vanouds was dat overigens net andersom en viel de buurtschap Scharendijke onder het dorp Elkerzee (zie verder bij Statistische gegevens en bij Geschiedenis).

- De buurtschap Elkerzee heeft officiële, blauwe plaatsnaamborden en heeft daarmee een bebouwde kom.

- Wapen van de voormalige gemeente Elkerzee.

Naam

Oudere vermeldingen
1156 Hildcheres he, 1328 Elgharzee, 1396 Elgherzee, 1883 Elkersee.

Naamsverklaring
Samenstelling van ee 'water, waterloop' (vergelijk Ee, De Aa), in de oudste vormen met voor gevoegde h, en de persoonsnaam Hildeger. De spelling met z is het gevolg van een herinterpretatie van het laatste deel als zee 'zee' (zie Zierikzee).(1)

Ligging

De buurtschap Elkerzee ligt direct Z van Scharendijke.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Elkerzee 71 huizen met 489 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 41/285 (= huizen/inwoners) en buurtschap Scharendijke 30/204. Tegenwoordig telt de buurtschap nog slechts een 10-tal huizen met ca. 25 inwoners.

Geschiedenis

(dit hoofdstuk is geschreven door en © gemeentearchivaris Huib Uil van het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland)

"Schouwen-Duiveland kent diverse plaatsen die ooit een kerk hadden. Mede doordat die verdween zijn die dorpen ingekrompen tot gehuchten. De verdwijning van de meeste kerkgebouwen vond plaats in de 16e eeuw, een in veel opzichten roerige periode. Er is één uitzondering en dat is Elkerzee. Tot 1958 had ook die plaats een kerk. Het was een zaalkerk uit 1741 en daarmee tevens de enige dorpskerk uit de 18e eeuw. Het was de opvolger van een middeleeuwse kerk, die wegens bouwvalligheid moest worden vervangen. Tegenwoordig kent de buurtschap nog slechts een tiental huizen. Het is het restant van een volwaardig dorp, met, behalve een kerk, een eigen school en winkels.

De groei van het naburige Scharendijke vanaf het laatste kwart van de 19e eeuw luidde de teruggang van Elkerzee in. Het directe gevolg was dat Scharendijke een concurrent werd van het dorp. De gemeenteraad had daarmee rekening te houden. Daarom werd besloten om het ene jaar in Elkerzee en het andere jaar in Scharendijke te vergaderen. Dat gebeurde in de herbergen in de beide dorpen. De gemeente Elkerzee was niet zo rijk, het burgerlijk armbestuur echter wel. Dat besloot in 1883 het armenhuis in Scharendijke zodanig te verbouwen dat het verhuurd kon worden aan de gemeente.

In 1909 werd op diezelfde plaats een gemeentehuis gebouwd. De aangrenzende woning was bestemd voor de secretaris-ontvanger van het armbestuur, Jan van den Bout. Twaalf eiken stoelen en een fauteuil voor de burgemeester werd het meubilair van de raadzaal. Gemoedelijkheid moest de hoofdtoon voeren, zo vond burgemeester C.J.J. Fokker, die datzelfde ambt bekleedde in het naburige Ellemeet. Hij sprak bij de ingebruikneming in 1910 over ‘de goede oude toon’. Handhaving ervan strekte tot ‘welzijn der gemeente en tot persoonlijke voldoening der raadsleden’. Daarmee was een wijze les gegeven die tot op de dag van vandaag ter harte kan worden genomen. De raadsleden lieten het zich graag gezeggen en hieven, met de burgervader, ‘een glas schuimenden wijn’ omhoog op het welvaren van Elkerzee en Scharendijke. Ter zijde kan nog worden opgemerkt dat deze burgemeester Fokker een broer was van mr. A.J.F. Fokker, burgemeester van Zierikzee, die bedacht werd met een straatnaam in de wijk Malta. Beiden waren zoons van mr. C.J. Fokker, advocaat en wethouder in Zierikzee.

Na de watersnoodramp van 1953 besloot de gemeenteraad tot de bouw van een nieuw gemeentehuis. Dat besluit werd niet meer uitgevoerd want zes jaar later werd Elkerzee, samen met Ellemeet, Duivendijke en Kerkwerve, samengevoegd tot de nieuwe gemeente Middenschouwen. Behalve de gemeentelijke herindeling waren er nog ingrijpender gevolgen. Direct na de ramp werd Schouwen-Duiveland het onderzoeksterrein van heel wat ‘-logen’. De planologen onder hen bedachten dat het beter was om de gewenste nieuwbouw uitsluitend te verwezenlijken in Scharendijke. Daarmee was het lot van Elkerzee bezegeld en als gevolg daarvan werd de Hervormde kerk afgebroken omdat in Scharendijke een nieuwe kerk verrees."

Bezienswaardigheden

- Elkerzee heeft 4 rijksmonumenten, zijnde de 18e-eeuwse boerderij De Drie Wilgen op Kuijerdamseweg 33, de vliedberg bij Elkerzeeseweg 44 (die blijkens de link dubbel als monument ingeschreven lijkt te staan), een terrein aan de Elkerzeeseweg waarin sporen van begraving en bewoning en van een voormalige kerk, en molen De Lelie.

- De witte korenmolen De Lelie is een ronde stenen grondzeiler met bovenkruier uit 1868 en is in 1960 buiten gebruik gesteld. In 2008 koopt de familie Van der Steen het restaurant en het naastgelegen Molenhuis. Het op dat moment verpauperde restaurant is inmiddels helemaal opgeknapt. De aankoop betekende ook meer lucht voor de molen: de wildgroei van bomen is opgeruimd en ook is een gedeelte van het restaurant afgebroken. Het restaurant was in de loop der jaren namelijk zo uitgebreid dat bij bepaalde windrichting de wieken tegen het restaurant aansloegen... Ook is de molen weer in gebruik. De Lelie is inmiddels zelfs een van de meest draaiende molens van Zeeland. Het restaurant bakt uiteraard de pannenkoeken, brood e.d. van eigen meel van de molen. Na ruim 50 jaar wordt het Molenhuis weer bewoond door de molenaar.

- De terp waarop de kerk van Elkerzee heeft gestaan is nog te zien, evenals restanten van de begraafplaats.

Literatuur

- Nieuwe en tweedehands boeken over Elkerzee (online te bestellen).

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)