Status

- Nieuwstadt is een dorp* in de provincie Limburg, in de regio Midden-Limburg, gemeente Echt-Susteren. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981.
* De nederzetting heeft in de 13e eeuw weliswaar stadsrechten verkregen, maar kan naar de huidige maatstaven redelijkerwijs als dorp worden gekwalificeerd.

- Wapen van de voormalige gemeente Nieuwstadt.

Naam

In het Limburgs
Nuujsjtadt.

Oudere vermeldingen
1242 Novo Opido, 1277 Novum Opidum, 1294-1295 Novo Opido, 1312 Nyestat, 1325 Niestat, ca. 1480 Novam Civitatem, 16e eeuw Nuestat, 1612 Nieuwerstadt, 1665 Nustadt, ca. 1700 Neustat, 1840 Nieuwstad, 1846 Nieuwstadt, Nieuwstade of Nustad.

Naamsverklaring
Betekent het Latijnse novum 'nieuw' en oppidum 'versterkte stad'. Nieuwstadt bezat in 1277 een stadszegel en was voorzien van stadswallen, die in 1573 zijn geslecht.(1)

Ligging

Het dorp Nieuwstadt grenst in het W aan Born, in het NW en N aan Susteren, in het O aan Duitsland en de Duitse plaats Isenbruch, in het ZO aan de Duitse plaats Millen, in het Z aan Sittard en in het ZW aan Limbricht, en ligt O van de A2 en Buchten, OZO van Holtum en NO van Guttecoven.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Nieuwstadt 166 huizen met 830 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 162/799 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Huis-Millen 3/20 en Beukenboom 1/11. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.330 huizen met ca. 3.350 inwoners.

Geschiedenis

"In den beginne
Nieuwstadt doet in 1242 zijn intrede in de geschiedenis en blijkt in 1277 een Gelderse stad te zijn, die dan reeds stadsrecht in haar bezit heeft. In datzelfde jaar zien we het stadszegel van deze stad gebruikt bij een overeenkomst tussen Hendrik van Gelder en zijn neefje Reinoud, graaf van Gelder. De plattegrond van de nederzetting toont aan dat het een gestichte stad is: op de rechthoekige markt komen alle straten, die rechtlijnig zijn, uit. De stichting vond plaats ‘bij of te Helsene’. Dit duidt op ofwel een landbouwnederzetting met die naam ofwel dat het gesticht werd binnen het grote woud, dat later onder namen als Hout en Els bekend bleef.

Van Gelre tot Guliks
De plaats wordt al in de eind 13e-eeuwse rijmkroniek genoemd in de aanloop naar de bekende Slag van Woeringen. We zien hier dat de graaf van Gelder zijn heil zocht binnen de vesting Nieuwstadt. De belangen van de graaf en later hertog van Gelder waren verzameld in de ‘hof te Nieuwstadt’ en deze was verbonden aan huize Witham, waarvan het grondgebied weliswaar binnen de versterking lag, maar gescheiden van het stadje door de Geleenbeek. Het rechtsgebied maakte deel uit van Gelre en was vanaf 1275 een exclave van Gelre, een gebied dat niet grensde aan enig ander Gelders gebied. Vanaf eind vijftiende eeuw kan men zelfs spreken van een Gelderse enclave in Guliks gebied: alle aangrenzende gebieden waren Guliks.

Lakenindustrie
Dat in Nieuwstadt de lakenindustrie aan het eind van de middeleeuwen bloeide, blijkt wel uit het gewandhuis op de markt en de volmolen. Het gewandhuis diende op de bovenverdieping ook als stadhuis. Op de begane grond, die open was, werd laken verhandeld. Voor het overige gold evenals in de aangrenzende stadjes dat de bevolking grotendeels afhankelijk was van de landbouw." (bron: gemeente Echt-Susteren)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instantie en literatuur:

- Heemkunde Vereniging Nieuwstadt (HVN) is opgericht in 1976.

- In 1997 is deel 11 verschenen in de reeks 'Monografieën uit het Land van Sittard', getiteld 'Rijk en arm in Nieuwstadt rond 1600'. Dit boek is een transcriptie van een "Armenfindtbuch", een boekje dat berust in het Sittardse stadsarchief en dat afkomstig is uit het Rijksarchief in Limburg te Maastricht. Het bestaat uit twee delen. Het eerste bevat de gegevens van een aantal schenkingen aan de armen van het lokale armenhuis, met de onderpanden van deze schenkingen. Het tweede deel bevat de verpachtingen van de landerijen die het armenhuis in zijn bezit had, voor een termijn van negen jaar. Dit geschiedde veelel onder voorwaarden van goede bemesting eenmaal per jaar volgens "naobers" gebruik. Het boekje bevat een schat aan gegevens uit de periode 1570-1620, zoals familienamen, oude veldnamen en toponiemen, en belicht hier en daar een facet van het dagelijks leven. Zo schenkt Wilhelm von Braunsrade anderhalf pond kaarsen op zijn huis en hof aan de Beek, "daer men die arme luyden mit zu bedde leuchtet". Het boek telt pag. en is geïllustreerd vanuit de collectie van de lokale heemkundevereniging. Het boek is uitverkocht.

Recente ontwikkelingen

- "De komende tijd zullen in Nieuwstadt een aantal ontwikkelingen plaatsvinden om het gebied voor onze inwoners leefbaar en aantrekkelijk te maken en te houden. Via de Gebiedsvisie (die onder de link te vinden is) krijg je een beeld van de projecten die mogelijk gerealiseerd worden. Uiteindelijk kun je op deze pagina meer informatie vinden over de projecten die daadwerkelijk worden uitgevoerd. De uitleg en presentatie van de Gebiedsvisie aan de inwoners heeft in 2017 plaatsgevonden. Projecten vanuit de gemeente of aangedragen door burgerinitiatieven worden altijd getoetst aan de Gebiedsvisie. De gemeente heeft met projectontwikkelaar Mulleners uit Echt een overeenkomst gesloten voor het realiseren van woningbouw op de voormalige schoollocatie (Susterderweg-Schoolstraat). Met Swentibold Projectontwikkeling uit Sittard is een overeenkomst gesloten voor het realiseren van 6 woningen op de voormalige tennislocatie (Op de Kasselemeier). In oktober 2019 zijn de plannen tijdens een goed bezochte informatiebijeenkomst aan de inwoners toegelicht." (bron: gemeente Echt-Susteren)

- De ruïne van Huis of Kasteel Millen en het daarbij gelegen Nederlandse deel van de Millenermolen, gelegen ZO van de dorpskern, aan de Duitse grens, vielen t/m 2005 onder het dorpsgebied van Nieuwstadt. In 2006 is de grens tussen dat dorp en de stad Sittard langs de N297 getrokken. Door deze grenscorrectie zijn deze objecten onder de stad Sittard komen te vallen.

Bezienswaardigheden

- Nieuwstadt heeft 3 rijksmonumenten, zijnde de Sint Janskerk, het voormalige Raadhuis uit 1883 op Markt 1, en Huize Witham uit ca. 1700 op Elsenewal 1.

- "Met de stichting van de stad werd ook de kerk van Nieuwstadt gebouwd, eind 13e, begin 14e eeuw. In deze tijd verdrong de gotiek het romaans. Toch kan men nog van een laat-romaans kerkgebouw spreken, ook wel romanogotiek genoemd. Samen met de munsterkerk van Roermond vormt zij een belangrijk voorbeeld van deze laat-middeleeuwse bouwstijl. Bijzonder is de symbolische waarde van het schuin geplaatste koor. Bijzonder is ook dat het westwerk tot in de 19e eeuw geen hoog opgaande toren heeft gehad; de klokken bevonden zich vóór de kerkvergroting in de jaren twintig der 20e eeuw in een lager gedeelte ter plaatse van de tegenwoordige laatste travee van het middenschip." (bron: gemeente Echt-Susteren)

Jaarlijkse evenementen

- Stichting Tiba organiseert door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten in Nieuwstadt.

- Carnaval. - Carvalsvereniging CV De Foetelaers. - CV Veur en Onger d'n Tap. - Zaate Hermenie Jonge Klaore is in 2005 opgericht door leden van de plaatselijke jeugdharmonie, met hun vrienden en kennissen. Sindsdien hebben ze zich snel ontwikkeld tot een gerenommeerd gezelschap, dat al heel wat prijzen heeft binnengehaald.

- Sinterklaas.

Natuur en recreatie

- Speeltuin 't Veldje organiseert naast de reguliere speelgelegenheid jaarlijks 3 activiteiten: 1) NLdoet: Omstreeks maart maken ze de speeltuin klaar voor het nieuwe seizoen. Denk aan het schoonmaken van de toestellen, onkruid wieden enz. 2) Nationale Buitenspeeldag in juni. De Pastoor Mertensstraat is dan afgesloten voor verkeer. 3) De Burendag in september is toegankelijk voor alle inwoners van Nieuwstadt. Vrijwilligers zijn altijd welkom.

- Nieuws van de winkeliers in Nieuwstadt.

- Rondwandeling vanuit Nieuwstadt (7,4 km) langs o.a. de heringerichte Geleenbeek en Vloedgraaf (zijtak van de Geleenbeek). Mooie beekdalen.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Nieuwstadt, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Foto's van locaties in Nieuwstadt vroeger en nu.

- Reportage van het L1-programma Óngerwaeg met Nieuwstadter Math Busch en zijn Rolls Royce cabrio (2016).

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Nieuwstadt (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Nieuwstadt.

- Belangenorganisatie: - "De Groene Sporenwolf (DGS) is een stichting die zich inzet voor de leefbaarheid van Nieuwstadt, met de nadruk op de omgeving rondom het dorp. DGS praat met alle partijen om op te komen voor de leefbaarheid van ons dorp met een positief-kritische instelling. We streven, waar mogelijk, naar een win-win situatie voor leefbaarheid en economische ontwikkelingen. Via onze website houdt het bestuur van DGS geïnteresseerden op de hoogte van de ontwikkelingen rondom onze kern. Het betreft met name infrastructurele ontwikkelingen, de uitbreiding van VDL Nedcar en andere bedreigingen voor de leefbaarheid van ons dorp. Wilt u reageren? Dat kan via onze Facebookpagina. De bestuursleden van De Groene Sporenwolf ontvangen geen vergoeding. Maar de stichting maakt wel kosten (naar de Raad van State gaan, drukwerk, website, porto, etc.). Donaties zijn daarom zeer welkom."

- Dorpshuis: - Gemeenschapshuis Nieuwstadt is gerealiseerd in 1974. In 2014 heeft de laatste grote renovatie plaatsgevonden. Sindsdien staat het gemeenschapshuis nog meer ‘midde in de samelaeving’. Het gemeenschapshuis is het trefpunt voor inwoners en vele verenigingen, stichtingen en maatschappelijke organisaties. - Stichting Tiba heeft samen met het gemeenschapshuis in 2017 het initiatief genomen om in het perceel voor het gemeenschapshuis een kunstobject te plaatsen, met de titel “SAMEN”. Het project is gesteund door vele verenigingen, organisaties en inwoners. Naast het kunstobject heeft ook de rest van het perceel een metamorfose ondergaan. Zo zijn er fietsenstallingen gerealiseerd, vlaggenmasten die tijdens dorpsactiviteiten voor iedereen beschikbaar zijn, en is het geheel rolstoel-, kinderwagen- en rollatorvriendelijk gemaakt. Nog meer dan voorheen is het Gemeenschapshuis sindsdien een ontmoetingsplek voor iedereen.

- Onderwijs en kinderopvang: - In 2015 is Basisschool Burgemeester Willeme verhuisd van de Schoolstraat naar de nieuwbouw op Krekelzank. Een mooi nieuw gebouw met veel licht, klassen die elkaar kunnen zien, smartboards, nieuwe computers en een aparte ingang voor de bovenbouwleerlingen die hun lokalen op de eerste etage hebben. Het nieuwe complex heet Kindcentrum De Eik. Het complex biedt ook onderdak aan Kinderdagverblijf De Eik en BSO De Eik. - Gastouder Fleau biedt liefdevol opgroeien in een gezellige huiselijke sfeer voor kinderen van 0 tot 13 jaar. - Kinderopvang Billy-Boem biedt kleinschalige kinderopvang voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Professionele en kwalitatief goede, enthousiaste gastouder. - Kinderdagverblijf BijLili is een kleinschalige, particuliere en professionele kinderopvang op een boerderij in Nieuwstadt, voor kinderen van 0 tot 4 jaar.

- Muziek: - Harmonie Les Amis Réunis.

- Trio Fluvio (alledrie afgestudeerd aan het conservatorium van Maastricht) verzorgt graag de muziek bij een receptie, feestelijke opening, jubileum, expositie, (kerst)diner en (huwelijks)ceremonie. Jij heft het glas, zij zorgen voor sfeervolle, gezellige, rustige of juist uitbundige muziek, passend bij jouw muzikale wensen. Fluvio verzorgt ook concerten op maat. Er wordt dan een stijlvol en gevarieerd programma samengesteld, passend bij de wensen van de opdrachtgever. Repertoire: barok, (licht)klassiek, onderhoudende Weense muziek, mooie pop- en jazzballads, musicalmuziek, tango en vurige zigeunermuziek.

- Het in 1978 opgerichte Gemengd Zangkoor Sint Cecilia Nieuwstadt heeft tot doel het met gezangen opluisteren van de liturgische vieringen in de lokale parochie van de H. Johannes de Doper. Er is een gemengd koor met 60 leden en een gregoriaans koor, de Schola Sancti Ioannis Baptistae, met 13 leden. Terwijl bij veel zangkoren om hen heen, zowel bij profane als bij kerkelijke zangkoren, het aantal zangers gestaag afneemt, hebben zij sinds 2003 maar liefst 25 nieuwe leden mogen begroeten. Het is opmerkelijk dat de laatste jaren ook steeds meer mensen van buiten Nieuwstadt de weg vinden naar het koor. Zo zingen er inussen zangers uit Born, Echt, Einighausen, Heerlen, de Selfkant, Sittard, Stein, en Susteren. Wat hun repertoire betreft, niks ‘ouderwetse’ muziek. Vrijwel alle grote componisten, zowel de klassieke als de moderne componisten, hebben hen een ongelooflijk rijke schat aan religieuze muziek nagelaten, een schat waaruit ze naar hartelust putten en die steeds weer nieuwe pareltjes oplevert. Het repertoire bestaat uit een breed scala van zowel klassieke als moderne religieuze muziek. Nederlandstalig, Frans, Engels, Duits, Latijn en Russisch.

- Sport: - Voetbalvereniging FC RIA is opgericht in 1926 en heeft ca. 275 leden.

- Van oorsprong richt Judoclub Nieuwstadt zich op het verzorgen van judotrainingen met de nadruk op het recreative aspect van de sport. Later is daar de tak Jiu-Jitsu bij gekomen. Sinds 2014 kunnen ook 4- en 5-jarigen bij hen terecht om kennis te maken met de judosport via het zogeheten tuimeljudo.

- Tennisvereniging.

- Overige verenigingen: - Schutterij Broederschap van Sint Jan is opgericht in 1769. Videoreportage met de schutterij op kermisdinsdag 2018, door het L1 tv-programma Óngerwaeg.

- Vogelvereniging Elsene Nieuwstadt is 'iets' jonger; zij zijn opericht in 1962. Aangesloten bij de Nederlandse Bond van Vogelliefhebbers (NBvV). Als 29-voudig Verenigingskampioen van Limburg staan de leden garant voor een hoge kwaliteit vogels. Ze nodigen iedereen uit om via hun site kennis te maken met hun prachtige hobby; het houden, kweken en tentoonstellen van diverse vogelsoorten.

- Welzijn: - Middels Wijksteunpunt Nieuwstadt ontmoeten inwoners elkaar in het gemeenschapshuis of ondernemen ze samen activiteiten. Ze zijn er op donderdag van 14.00 uur tot ca 16.30 uur. De toegang is gratis. Je betaalt alleen 2 euro voor de koffie. "Computerheukske met een keukske": De oneven weken zijn 2 vrijwilligers aanwezig die je kunnen helpen met vragen over Windows, e-mailen en internetten. Neem je laptop, tablet of smartphone mee en ze helpen je graag op weg. Ook met veiligheid voor de gebruiker, antivirusprogramma's en de computer vrij houden van malware en het eventueel verwijderen hiervan. Ook vragen over foto's bewerken en Officeprogramma's als Word en Excel zijn welkom. De even weken is er een activiteit: gezellig koffie drinken, een creatieve activiteit, een leuke lezing, koersballen, wandelen. Goede ideeën zijn altijd welkom.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Nieuwstadt Elsene en - idem kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)