Status

- Tolhek is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streken Westerkwartier en Middag-Humsterland, gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Aduard. In 1990 over naar gemeente Zuidhorn, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

- De buurtschap Tolhek valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Den Ham.

- De buurtschap Tolhek ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Naam

Oudere vermeldingen
Heette vroeger Hamstertolhek, naar het dorp Den Ham, waar de buurtschap onder valt.

Naamsverklaring
De plaatsnaam verwijst naar de tol die hier vroeger is geweest. Zie verder het hoofdstuk Geschiedenis.

Naam komt ook elders voor
Natuurlijk waren er vroeger nog meer tolhekken in de regio, d.w.z. een hek of hekken die men alleen kon passeren na het betalen van een bepaalde tol. In nog een geval, naast deze, is daarbij een buurtschap ontstaan, die naar het vroegere tolhek in kwestie is genoemd, namelijk de buurtschap Noordhornertolhek onder het dorp Noordhorn.

Ligging

De buurtschap Tolhek ligt NO van Zuidhorn, O van Noordhorn, ZO van Den Ham en NW van Aduard, rond de T-splitsing van de Sietse Veldstraweg en de Lageweg.

Statistische gegevens

De buurtschap Tolhek omvat een handvol huizen, met derhalve ca. 10-15 inwoners.

Geschiedenis

Buurtschap Tolhek ligt aan de provinciale weg tussen de buurtschap Nieuwklap ZO van Aduard in het Z en het dorp Wehe-Den Hoorn in het N. Vermoedelijk is deze weg in of kort voor 1859 aangelegd, want een Koninklijk Besluit van mei 1859 vermeldt dat op een aantal provinciale wegen tollen worden ingesteld ten behoeve van de provincie Groningen, kennelijk om bij te dragen in de kosten van aanleg en/of onderhoud van deze wegen. Voor deze tol vinden wij vermeld: "...dat zal worden geplaatst een tolboom tusschen Aduard en Den Ham onder de gemeente Aduard, bij den afweg naar den Spanjerdijk met een tweeden boom vóór dien afweg, voor de heffing van een vollen tol bij het doorgaan van één of van beide deze boomen, doch van een halven tol, bij het doorgaan van den boom van en naar gemelden afweg naar en van de zijde van Den Ham." Vóór het plaatsen van de tolbomen stonden hier nog geen huizen. Gezien de vermeldingen van de tol op oude kaarten moet deze tol rond 1930 zijn opgeheven.

Landschap, natuur en recreatie

- Vanaf de onder Ligging genoemde T-splitsing loopt de waterloop Hamstertocht naar het zuiden.

Beeld

- Tjerk Bos laat je met dit filmpje meegenieten van zijn wielrenfietstochtje Den Ham - Tolhek - Aduard.