Status

- Westeremden is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Eemsdelta. T/m 1989 gemeente Stedum. In 1990 over naar gemeente Loppersum, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta.

- Onder het dorp Westeremden vallen ook de buurtschappen Vierburen en Westeremder Voorwerk en een deel van de buurtschap De Har.

Naam

Oudere vermeldingen
1840 Wester-Emden.

Ligging

Het dorp Westeremden grenst in het W aan Huizinge, in het N aan de buurtschap Startenhuizen en Garsthuizen, in het O aan Zeerijp en Loppersum en in het Z aan Stedum, en ligt O van Middelstum en Toornwerd, OZO van Kantens, ZO van Zandeweer, ZZO van Eppenhuizen, ZW van 't Zandt, WNW van Eenum, NW van Winneweer en ONO van Westerwijtwerd.

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Westeremden 56 huizen met 394 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 160 huizen met ca. 400 inwoners.

Geschiedenis

- In 1917 is bij de afgraving van de wierde van Westeremden een runenhoutje van taxushout gevonden. Het houtje bevat een opschrift van runen. Het runenschrift is het oudst bekende schrift van Noord-Europa. Het stokje bevat de langste van de slechts 20 gevonden runeninscripties in Nederland. Dankzij deze inscripties weten we wat voor taal er in dit gebied werd gesproken in deze periode. Zonder deze voorwerpen hadden we hier alleen maar over kunnen speculeren. We weten nu met redelijke zekerheid dat men rond de 9e eeuw een vroege vorm van Fries sprak, waarmee het de oudste bewezen taal is van Nederland. Het houtje is in bezit van het Groninger Museum.

Recente ontwikkelingen

- In 2012 is er het project 'Sterke Verhalen van Groninger dorpen' geweest. Als onderdeel hiervan is onderzoek gedaan naar de waardering van de leefomgeving van een aantal dorpen, waaronder Westeremden. De opdrachtgever voor het onderzoek was het Kenniscentrum NoorderRuimte (Hanzehogeschool Groningen) en Dorpsvereniging Orando. Het doel van het onderzoek was om de mensen bewust te maken van de eigen leefomgeving en te laten nadenken over de toekomst van het dorp. De onderzoeksvraag voor dit onderzoek luidde: Hoe waarderen inwoners hun leefomgeving? Hierbij gaat het om de waardering van aspecten uit vier domeinen van de leefomgeving: a) de woonsituatie; b) de voorzieningen; c) het sociale klimaat; d) het organiserend vermogen.

Als gevolg van het onderzoek is ook de bundel 'Westeremden. Sterke Verhalen van Groninger dorpen' verschenen. ‘Sterk’ omdat ze laten zien hoe een klein dorp vitaal kan zijn. Inwoners zetten samen de schouders onder hun dorpsverenigingen, zorgen voor activiteiten en helpen elkaar waar nodig. Dat lukt heel goed, zoals blijkt uit de verzamelde verhalen en impressies. Ze vormen een mooie illustratie bij de cijfers van het inwonersonderzoek. Verhalen vertellen vaak wat bijzonder is tegen de achtergrond van het algemene. Joline Wolthuis heeft vol inzet geprobeerd deze verhalen op te sporen en zo nauwgezet mogelijk vast te leggen. Vertellers en luisteraars scheppen elk hun eigen beelden, elke generatie verwerkt zijn ervaringen in eigen verhalen. Behalve verhalen van bewoners vind je er observaties van een jonge studente die het dorp een half jaar lang intensief heeft doorkruist en beleefd.

- De herinrichting van Westeremden is in 2016 afgerond. Voor de details hiervan zie het Herinrichtingsplan Westeremden.

Bezienswaardigheden

- Westeremden heeft 6 rijksmonumenten.

- De huidige Andreaskerk (Abt Emopad 1) is in 1259 ingewijd, ter vervanging van een in 1238 door onbekende oorzaak deels of geheel afgebrande voorganger. Het huidige kerkgebouw is het restant van wat ooit een romanogotische kruiskerk is geweest, maar waarvan de dwarsarmen vermoedelijk reeds in de 15e eeuw zijn afgebroken: Van de zuidelijke dwarsarm resteert nog een deel van de spitsbogige scheiboog in de buitengevel. In de zuidmuur bevinden zich ter hoogte de vroegere dwarsarmen twee dichtgemetselde vensters, die mogelijk hagioscopen vormden. In de noordmuur zijn dichtgemetselde lijsten te zien van oorspronkelijke romaanse vensters. De kerk kreeg bij deze verbouwing grotere vensters in de noord- en zuidmuur. In 1808 is de massieve oorspronkelijke 13e-eeuwse westelijke 33 meter hoge zadeldaktoren afgebroken en vervangen door de huidige dakruiter, waartoe ook de huidige westmuur van de kerk is vernieuwd. Begin 20e eeuw is de wierde van Westeremden voor tweederde afgegraven. In 1924 is de kerk gerestaureerd. Sinds 1973 is de kerk eigendom van Stichting Oude Groninger Kerken, die het gebouw tussen 1977 en 1979 opnieuw heeft laten restaureren. De voorheen Hervormde kerk wordt sinds 1993 gehuurd door de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt. Vooheen kerkten zij sinds hun oprichting in ca. 1946 in het Dorpshuis.

- De huidige Gereformeerde (PKN) BOAZ-kerk (Kosterijweg 16) dateert uit 1934. De BOAZ-kerk is een mooie regionale stijlvariant van de Amsterdamse School, gebouwd naar ontwerp van de uit Bedum afkomstige architect Albert Wiersema. Andere kerken van de hand van Wiersema zijn te vinden in Onderdendam (Gereformeerde kerk), Mariënberg (Geref. Kerk Vrijgemaakt) en Twijzel (Optwizel, Rehoboth), die ook begin jaren dertig zijn gebouwd en daarom veel overeenkomsten vertonen. De kerk is sinds 2013 eigendom van Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) - het was de eerste Gereformeerde kerk van de stichting - en wordt gehuurd door de Protestantse Gemeente Westeremden.

- De kleine voormalige Gereformeerde kerk Joachin (Kosterijweg 15) dateert uit 1898 en is na de onttrekking aan de eredienst, in verband met de ingebruikname van de grotere BOAZ-kerk, in gebruik genomen als opslagruimte.

- In Museum Helmantel wordt uit eigen bezit werk getoond van Henk Helmantel, vanaf 1975 tot heden. Zijn olieverfschilderijen worden in een jaarlijks wisselende opstelling geëxposeerd. Ook is werk van andere kunstenaars te zien. Het museum is ondergebracht in het schuurgedeelte van de voormalige pastorie-boerderij De Weem.

Jaarlijkse evenementen

- Toneelvereniging KINEA (“Kunst is nuttig en aangenaam”) brengt jaarlijks een nieuw stuk op de planken. Onder leiding van een bekwame regisseur beginnen elk jaar oktober de repetities. Zo rond maart in het volgende jaar wordt het stuk dan ten tonele gebracht. De uitvoeringsavond zelf is altijd weer een succes, en ook de traditionele tombola, gesponsord door bedrijven in en om Westeremden, is een vast succesnummer. Kortom een leuke vereniging waar een stukje ontspanning en acteren gecombineerd wordt. Voor meer informatie over KINEA kun je contact opnemen met mevr. W. Slager.

- Paasvuur (2e Paasdag).

- Feestweek Westeremden (juli).

- Tijdens de manifestatie Monnikenwerk (gedurende 6 woensdagen in juli en augustus, in 2020 voor de 3e keer) werken kunstenaars in de sobere ruimten van middeleeuwse kerken in de regio aan hun 'monnikenwerk' - kunst, die soms raakt aan iets dat groter is dan wij. Aan het einde van de werkdag zijn bezoekers welkom om kerk en kunst te ervaren. De deelnemers beogen samen met bezoekers te ontdekken waartoe de verstilde sacrale ruimte van een kerk uitnodigt. De kerken zijn tijdens het evenement van 17.00-20.00 uur open voor bezoek. Tijdens de 1e editie, in 2018, ging het om 5 kunstenaars in 4 kerken. Omdat dat voor zowel de kunstenaars als de bezoekers een ontroerende ervaring was, is het tijdens editie 2019 uitgebreid naar 10 kunstenaars in 9 kerken. En omdat het ideaal is om een handvol van de deelnemers te bekijken als onderdeel van een fietstocht door dit prachtige landschap, hadden ze er twee fietsroutes van gemaakt: Ronde Noord (in Baflo, Den Andel, Saaxumhuizen, Eenrum en Westernieland) en Ronde Oost (in Loppersum, Eenum, Leermens en Westeremden).

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Westeremden (online te bestellen).

Links/voorzieningen

- Algemeen: - Site van en over Westeremden. - Nog een site van en over dit dorp. - Nog een site van en over dit dorp, die al enkele jaren niet meer is bijgehouden. Maar vermoedelijk staan er nog wel artikelen op die nog altijd naslagwaarde hebben. Daarom linken wij deze site ook.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsvereniging Orando is in 1960 ontstaan door samenvoeging van het Oranjecomité en de Vereniging van Dorpsbelangen. Orando zet zich in voor de leefbaarheid en saamhorigheid in het dorp. Hun belangrijkste doel is om de interactie met en tussen bewoners in het dorp te faciliteren, o.a. door het organiseren van diverse activiteiten. Zij vinden het van groot belang dat iedereen, jong en ouder, in het dorp mee kan doen en op een of andere wijze betrokken is bij het dorp. Een dorpsvereniging als deze is van belang voor de leefbaarheid in het dorp. Het bestuur van Orando is daarnaast een belangrijke schakel tussen de gemeente Loppersum en de inwoners van Westeremden. Wij zijn gesprekspartner, klankbord en adviseur van de gemeente Loppersum.

Daarnaast zijn wij ook belangenbehartiger van de inwoners richting de gemeente. Onder de paraplu van Orando zijn de volgende commissies/werkgroepen actief: Speeltuincommissie, voor het beheer en de inrichting van de speeltuin; Werkgroep begraafplaats, restauratie en onderhoud van de begraafplaats; Werkgroep Westeremden Sterk!, rondom de aardbevingsproblematiek; Werkgroep Landschap, cultuurhistorie en openbare ruimte, ontwerpt een cultuurhistorische wandeling door de geschiedenis van landschap en dorp. Heb je vragen aan het bestuur van Orando of wil je lid worden? Dan kun je contact opnemen met de voorzitter, dhr. G. Eide, via orandowesteremden@gmail.com."

- Dorpshuis: - 'Ons Dorpshuis' is gevestigd in de oude kosterij van de Hervormde kerk. De geschiedenis ervan gaat terug tot 1535, toen op last van pastoor Hercules van Ewsum op de grond van de pastorie een kosterij werd gebouwd. Voor deze in 1916 door de gemeente Stedum van de Nederlands Hervormde kerk te Westeremden werd gekocht, had dit gebouw 4 eeuwen dienst gedaan als kosterij en voor een deel als schoolgebouw. De gemeente Stedum heeft het laten verbouwen tot woning voor het hoofd der school. In 1922, na de bouw van een nieuwe onderwijzerswoning, dreigde het pand te worden gesloopt. Dominee ten Broek heeft het toen op een publieke veiling gekocht en er het dorpshuis in gevestigd. in 1973 is het gebouw grondig gerestaureerd en als oudste dorpshuis van de provincie Groningen door Koningin Juliana geopend. De jaren die volgden zijn er veel verbouwingen uitgevoerd, veelal door vrijwilligers, ook omdat de eisen die gesteld zijn steeds strenger worden. Ook het Dorpsplein krijgt steeds meer functie. Zo is er een jeu de boules baan, een beeld van kind op koe en worden er markten gehouden.

"Ons Dorpshuis Westeremden is de huiskamer van en voor Westeremders. Mooi gelegen, centraal aan het dorpsplein, boven op de eeuwenoude wierde. Westeremders ontmoeten elkaar in het dorpshuis bij vele vaste activiteiten, zoals de zang, het kaarten, sjoelen en de Zumba. Naast de vaste verenigingsactiviteiten wordt er regelmatig iets georganiseerd voor het hele dorp, voor jong en ouder. Via de website houden we elkaar op de hoogte van wat er ‘boven op het dorp’ op de agenda staat. Dus kijk regelmatig even op de site, maar wanneer het even kan... zorg dat je er bij bent! Wil je zelf iets organiseren in het dorpshuis? Leuk! Er is veel mogelijk. Vraag er naar bij onze beheerders."

- Onderwijs: - De Abt Emo School in Westeremden is de oudste school van Noord-Nederland; er is nl. al 800 jaar onderwijs in het dorp. De school stond op de nominatie om te worden gesloten omdat zij te klein zou zijn. Inwoners hebben zich echter verenigd en een doortimmerd plan opgesteld om de school, evenals 2 andere kleine scholen in de omgeving, open te kunnen houden. Zij behouden liever de kleine dorpsscholen dan op te gaan in grotere regionale scholen. De drie basisscholen (het gaat verder nog om de scholen in Zeerijp en ´t Zandt) vormen sinds schooljaar 2014-2015 Netwerkschool Loppersum Oost. Dat is het resultaat van anderhalf jaar overleg. Overleg tussen de ouders van kinderen op deze scholen, verenigd in de Werkgroep Kleine Scholen Loppersum Oost, het schoolbestuur van Marenland en de gemeente Loppersum. De leerkrachten van de scholen vormen samen één onderwijsteam onder leiding van één directeur. Het plan is uitgewerkt in het rapport ‘Onderwijs in Loppersum Oost. Nu en in de toekomst’. Voor nadere informatie zie ook de site Abt Emo School blijft!.

- Welzijn: - Met een bijdrage van € 20.000 van de provincie geeft Stichting Ons Dorpshuis uit Westeremden het dorpshuis in 2019 letterlijk een huiskamer. Niet alleen bedoeld om vereenzaming tegen te gaan, maar ook om van daaruit de zorg voor ouderen toegankelijker te maken. De inwoners hebben namelijk een plan gemaakt om het dorpshuis te verbouwen en daarmee toekomstbestendig te maken. Het plan moet helpen vereenzaming onder ouderen tegen te gaan. Een belangrijk onderdeel daarvan is de 'huiskamer', een plek waar ouderen en andere inwoners elkaar kunnen ontmoeten om samen eten, een te praatje maken, of een oogje in het zeil houden. Tegelijkertijd biedt het ruimte aan zorgprofessionals om voorlichting te geven over zorg en ouderdom. De drempel om zorgvragen uit te wisselen wordt hiermee verlaagd. Voor de inwoners wordt het hiermee mogelijk op een prettiger manier langer zelfstandig én in hun eigen dorp te blijven wonen. (bron: Provincie Groningen)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Westeremden en - idem kerk.