Deze kaart geeft de ligging van de streek Hoogeland in het N van de provincie Groningen aan. Althans volgens Wikipedia. In de praktijk is er geen ondubbelzinnige afbakening van de huidige streek. Zie verder het hoofdstuk Ligging.
Kaart van de vroegere geografische en bestuurlijke afbakening van de Groningse streek Hoogeland. Tegenwoordig zijn er diverse andere definities van dit gebied. Zie daarvoor het hoofdstuk Ligging. (© www.landschapsgeschiedenis.nl)
- Het Hoogeland is een streek in de provincie Groningen.
- De streek Hoogeland omvat globaal de voormalige gemeenten De Marne en Eemsmond en noordelijke delen van de gemeenten Delfzijl en Loppersum en de voormalige gemeente Winsum.
- In dit gebied is in 2019 de nieuwe gemeente Het Hogeland ontstaan, uit samenvoeging van de gemeenten Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond.
- Ook de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum gaan fuseren, en wel in 2021, tot de nieuwe gemeente Eemsdelta.
Terug naar bovenSpelling
De streek wordt - bijvoorbeeld in de naam van instanties - soms ook als Hogeland gespeld, maar wij nemen waar dat de spelling Hoogeland, met name in de naam van allerlei regionale instellingen en projecten, en landelijke instanties met een afdeling in deze regio - zie een aantal beschrijvingen daarvan elders op deze pagina - veruit het meest gangbaar is, vandaar dat wij die spelling op deze pagina aanhouden.
Naamsverklaring
De naam geeft aan dat het gebied ruim boven de zeespiegel ligt, in tegenstelling tot de lager gelegen streken in het midden van de provincie. Die relatief hoge ligging komt door aanslibbing vanuit de zee. De bodem bestaat dan ook uit zeeklei. De naam is ontleend aan het bestuurlijke district Hoogelandsteradeel (ook wel Hogelandsteradeel), een onderdeel van Fivelingo dat tussen 1659 en 1749 heeft bestaan.
Spoorlijn
De spoorlijn Groningen-Roodeschool wordt ook wel het Hoogelandspoor genoemd.
In het verleden was de streek Hoogeland kennelijk eenduidig af te bakenen, althans volgens de historisch-geografische beschrijving door Otto S. Knottnerus, die wij hieronder linken in het hoofdstuk Geschiedenis, en waaruit wij hier citeren m.b.t. het onderdeel Ligging: "Het Hoogeland grenst in het noorden aan de Waddenzee. Aan de zuidkant vormen Winsumerdiep, Boterdiep en Kardingermaar de scheiding met de Centrale Woldstreek. De westgrens met de Marne wordt gevormd door de voormalige monding van de Hunze, die omstreeks de 11e of 12e eeuw is dichtgeslibt. Hiervan resteren de waterlopen Broekstermaar, Pieterburenstermaar, Hoornse Vaart en Kromme Raken. Aan de oostkant vormt de Eemshavenweg de grens met het oude wierdengebied van Fivelingo. Deze autoweg loopt parallel aan het Maarvliet, ooit de grenswatering tussen de middeleeuwse districten Hunsingo en Fivelgo."
Vandaag de dag ligt het iets gecompliceerder, en zijn er verschillende versies van wat 'men' onder deze streek verstaat. Dat is niet goed of fout. Er is ook niet één 'waarheid' in dezen; er is nu eenmaal geen beslissingsbevoegde instantie in ons land die eenduidig het grondgebied van een streek afbakent.
Zo lezen wij op(1): "Het Hoogeland is de streek in de provincie Groningen ten noorden van het Reitdiep en het Damsterdiep. Vanouds wordt de driehoek stad Groningen - Bedum - Ten Boer er niet toe gerekend. Dit gebied wordt ook wel aangeduid als Lageland. Deze streek ligt inderdaad een stuk lager zijn omgeving en is sinds de 12e of 13e eeuw omringd door een in onbruik geraakte binnendijk, de Wolddijk. Dit lage gebied wordt ook wel het Centrale Woldgebied genoemd. Op de provinciekaart van Van Starkenborgh van omstreeks 1680 wordt de benaming Hooge Land gebruikt voor het gebied in Fivelingo ten noorden van het Damsterdiep. Ten zuiden daarvan liggen de Lage Landen. Sinds het midden van de 19e eeuw wordt deze streeknaam vooral gebruikt om het akkerbouwgebied van Hunsingo, later ook van Fivelingo aan te duiden."
Elders lezen wij, commentaren van diverse geografen samenvattend, dat de inwoners tegenwoordig bij de naam Hoogeland niet zozeer meer de associatie hebben met het oude fysisch-geografische gebied, maar eerder met een abstracter begrip van hoog, als in ‘het hoge noorden’, waarbij alles boven de stad Groningen - dan wel alle kleigebied N van deze stad - als het ‘hoge land’ wordt beschouwd.
Op Plaatsengids.nl hanteren wij de grens conform het actuele kaartje dat elders op deze pagina staat afgebeeld, en dat wij interpreteren als "N van het horizontale deel van het Reitdiep, N van het Winsumerdiep en die lijn doortrekkend vlak boven de kernen Westeremden, Zeerijp en Holwierde langs".
Terug naar boven- Historische geografie van het Hoogeland, door Otto S. Knottnerus.
Het Hoogeland stond vanouds bekend om zijn scherpe tweedeling tussen hereboeren en keuterboeren / landarbeiders. In de 19e en 20e eeuw leidde deze sociaal-economische tegenstelling vaak tot stakingen en gewapende uiteenzettingen, zij het minder heftig dan in Oost-Groningen. Hier kreeg het socialisme minder aanhang en bleven veel landarbeiders kerkelijk georiënteerd. Slechts in enkele plaatsen (Uithuizen, Appingedam, Wehe, Zoutkamp en Zuidhorn) werden om de orde te handhaven kazernes voor de marechaussee gebouwd, terwijl in Oost-Groningen 12 kazernes verrezen. Socialistische enclaves op het Hoogeland waren vanouds Usquert, Warffum, Eenrum en in mindere mate Uithuizen.
Deze streek is veel bezongen in de liedjes van Ede Staal (1941-1986), ook wel "de Jacques Brel van Groningen" genoemd. Eén van zijn liedjes is het prachtige Mien Hoogelaand (Youtube-filmpje met het liedje plus fraaie foto´s van de streek). Tekst lied Mien Hoogelaand van Ede Staal zodat je het desgewenst kunt meezingen ;-)
Het verleden van deze streek kun je ontdekken in Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum, waar het platteland van ruim 100 jaar geleden tot leven komt. Hoe zou ons leven er uitzien zonder auto, smartphone, computer, televisie of magnetron? Een antwoord op die vraag krijg je hier. Kijk rond in 20 oude gebouwen en ervaar hoe de mensen vroeger woonden en werkten. Woonkamers, slaapkamers en werkplaatsen zijn met zo veel oog voor detail ingericht, dat het lijkt alsof de bewoners even weg zijn. Je snuift er de sfeer van vroeger op. Een boeiende en betaalbare bestemming voor bijvoorbeeld een dag met vrienden of vriendinnen, een bedrijfsuitje of een familiefeest. - Fotoreportage van enkele bijzondere objecten in Openluchtmuseum Het Hoogeland.
Terug naar boven- Leader Hoogeland was t/m 2013 een programma om innovaties t.b.v. een aantrekkelijk, leefbaar en economisch vitaal platteland in deze regio te stimuleren. Of er een vervolg op komt, is nog niet bekend.
Terug naar boven- In 2010 is het routeboekje Raadhuizen op het Hoogeland verschenen. Het boekje beschrijft de besluitvorming, architectenkeuze en bouw van de gemeentehuizen in de eerste twee decennia van de 20e eeuw. Reden voor deze uitgave is het feit dat het in 2010 20 jaar geleden was dat deze raadhuizen overbodig werden door de gemeentelijke herindeling.
- Pagina met foto's van middeleeuwse kerken op het Hoogeland.
- Van 2015 tot 2017 zijn er 10 zogeheten Waddenbanken geplaatst langs de hele Groningse Waddenkust. Het gaat om de dorpen Warffum, Zoutkamp, Pieterburen, Usquert, Uithuizermeeden, Roodeschool, Spijk, Woldendorp, Nieuw Beerta en Bad Nieuweschans. De plaatsing van de banken is onderdeel van het project Kiek over Diek, bedoeld om het bijzondere landschap langs de kust beter zichtbaar te maken. In het kader van dit project zijn ook een nieuwe fietsroute langs de Groninger Waddenkust, van Lauwersoog naar Nieuwe Statenzijl. Inmiddels zijn er langs de route trekkershutten en toeristische overstappunten geplaatst en heeft Lauwersoog een uitkijktoren gekregen.
De banken zijn ingelegd met een patroon van deels spiegelende tegeltjes. Op elk van deze banken is het patroon en het kleurgebruik anders. Samen met de afgebeelde vogels verwijzen ze naar het Waddengebied, met zijn getijden en steeds wisselende licht en luchtspiegelingen. De achterkant van de banken vertelt iets over het gebied waar de bank staat. Inwoners konden ideeën aanleveren en meehelpen de banken te versieren. Ook werkvoorzieningsschap Ability, dat werk-leertrajecten begeleidt voor langdurig werklozen, is betrokken geweest bij het maken van de banken.
Terug naar boven- "Het Hoogeland is een oud zeekleigebied in Noord-Groningen, dat zich kenmerkt door karakteristieke wierdedorpen, statige akkerbouwbedrijven en weidse uitzichten. De kern van het gebied wordt gevormd door een voormalig schiereiland, geflankeerd door recentere kwelderruggen en -vlakten die zijn ontstaan door het dichtslibben van de Hunzemonding en de Fivelboezem. Langs de kust vinden we grootschalige zeepolders. Het is overwegend een akkerbouwgebied met vruchtbare zavelgronden, bochtige wegen en slingerende waterlopen (maren). In het midden bevindt zich een laaggelegen en open weidegebied met zware kleigronden en verspreide bebouwing, dat tevens de overgang naar de Centrale Woldstreek vormt." (aldus Otto S. Knottnerus in zijn artikel over het Hoogeland, dat wij onder het hoofdstuk Geschiedenis hebben gelinkt)
- Wierde & Dijk is de vereniging voor natuur- en landschapsbeheer in Noord-Groningen. Zij verenigt streekbewoners die zich willen inzetten voor de bescherming van natuur en landschap in Noord-Groningen. Agrarische leden en burgerleden werken daarin samen.
Terug naar boven- Reportage Onbewogen Land (2014, 23 min.), een ode aan het Hoogeland, door filmmaker Itmar Kool uit Westerwijtwerd, met als aanleiding de commotie rond de aardbevingen.
- ‘Community Films: Door vele ogen!’ is een in 2016 gestart project om met door de inwoners zelf gemaakte films het Hoogeland op positieve wijze in beeld te brengen. Het beoogt de vele kwaliteiten van het gebied, de bijzondere producten, en de - vaak kleinschalige - initiatieven nog beter zichtbaar te maken. Het wordt een reeks van virtuele reizen door de streek, vastgelegd door inwoners, ondernemers, cultuurmakers en erfgoedbeheerders. Met dit project wordt de nadruk gelegd op ‘de pracht en kracht’ van de regio. De website, met uitgebreide informatie en gratis online tips en advies, is bedoeld voor iedereen die het leuk vindt een steentje bij te dragen aan het promoten van dit bijzondere gebied.
En het mooie is dat je er niet per se dure professionele apparatuur voor hoeft te hebben: met de juiste begeleiding en kennis, in combinatie met gratis online tips, kan iedereen met behulp van een smartphone of tablet zélf filmpjes maken. Want smartphones en tablets hebben tegenwoordig bijna allemaal de mogelijkheid om te filmen en de kwaliteit wordt steeds beter. Ook een digitale camera heeft vaak een filmfunctie. Je kunt natuurlijk ook filmen met een videocamera. Naast uitleg over het filmen, geeft de site tips om beelden te bewerken, hoe filmpjes te delen op social media en over de mogelijkheden van live streaming. Volg het stappenplan voor het beste resultaat!
De gemeente Winsum wil op deze manier graag eind 2016 al haar dorpen in beeld gebracht hebben. Op de site staan ter inspiratie voor anderen al mooie voorbeelden: een film gemaakt door de inwoners van Adorp / Wetzinge / Hekkum, een 'diaserie' gemaakt door de inwoners van Ezinge. Ook de film gemaakt door inwoners van Garnwerd, t.b.v. de presentatie van de Dorpsvisie op 18 maart 2016, is een mooi voorbeeld van in dit geval het op een creatieve en aansprekende wijze visualiseren van een Dorpsvisie.
- Diaserie het Hoogeland door Loes Westgeest.
- Diaserie 2 het Hoogeland door Loes Westgeest.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over het Hoogeland (online te bestellen).
Terug naar boven- Algemeen: - Stichting Hoogeland op de Kaart, die zich sinds 2008 inzet voor versterking van recreatie & toerisme in deze streek, heeft sinds eind 2015 een nieuw bestuur en verbreedt sindsdien tegelijk haar activiteiten. De inzet is nu versterking van de leefbaarheid in de brede zin van het woord. De stichting wil bijdragen aan een vitaal Hoogeland door het opzetten en ondersteunen van netwerken (gericht op het delen van kennis en ervaring), het ondersteunen van lokale initiatiefnemers, het opsporen van kansrijke projectideeën, het stimuleren van innovaties en het (laten) uitvoeren van projecten. “Het Hoogeland verdient het om positief in het nieuws te komen, niet alleen de aardbevingen en de krimp, maar ook aandacht voor mooie initiatieven van samenwerken en verbinden van ondernemers, burgers en gemeenten op het gebied van leefbaarheid, gezondheid en toerisme", aldus bestuurslid Linda Bel-Hoekzema.
- Duurzaamheid: - De in 2015 opgerichte Hogelandster Energie Cooperatie (HEC) heeft als doel een bijdrage te leveren aan het duurzamer en op energiegebied zo mogelijk zelfvoorzienend maken van de dorpen in Noord Groningen. Ze stimuleren vooral: bewustwording van het gebruik van energie; mogelijkheden voor het beperken van dat gebruik; omschakeling naar duurzame energie; opwekking van duurzame energie. Ze organiseren voorlichtingsbijeenkomsten over besparen en opwekken van energie, ze helpen bij het opzetten van lokale energie-initiatieven en ze werken aan projecten voor energie-opwekking.
Ze leveren groene energie van het coöperatieve energiebedrijf Noordelijk Lokaal Duurzaam (NLD). Waarom kun je via de HEC groene energie inkopen? De energie van morgen is lokaal opgewekt, groen en dus duurzaam en wordt bovendien geleverd door de cooperatie waar je zelf lid van bent en dus zeggenschap over hebt. Het geld dat verdiend wordt gaat niet naar aandeelhouders in het buitenland. Het wordt ook niet uitgekeerd in de vorm van dikke bonussen. Het geld dat verdiend wordt blijft binnen de regio en wordt besteed aan eigen duurzame of sociale doelen van de regio. Zo kun je energie geven aan de samenleving waarvan je zelf deel bent en zelf beslissen welke doelen financieel gesteund worden. Neem contact op met de HEC en doe mee want morgen begint vandaag!
Terug naar boven- Een bijzonderheid is dat het Westerkwartiers door de Hoogelandsters Overdaaips wordt genoemd, letterlijk: "over het (Reit)diep". Maar dat omgekeerd het Hoogelands door de Westerkwartierders ook Overdaaips wordt genoemd. Dat is net zo waar: voor beide populaties is de andere kant van het Reitdiep immers de "overkant"...
Terug naar boven- In veel dorpen op het Groninger Hoogeland krijgen leerlingen die starten in groep 3 traditioneel een Stoetboom overhandigd. Een stoetboom is een takje versierd met strikken, lintjes, broodjes (‘stoetjes’) en, in latere tijd, ook fruit en snoep. De stoetboom dient als troost omdat de tijd van veel spelen voorbij is en het echte leerwerk gaat beginnen. Ze worden uitgedeeld door de oudste basisschoolleerlingen (groep 8) aan de in groep 3 startende leerlingen. Hoe lang de traditie al bestaat, is niet bekend. Waarschijnlijk ontstond ze pas in de (late) 19e eeuw. Sinds 2017 staat de traditie op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel erfgoed.
Reactie toevoegen