Status

- Zwartewatersklooster is een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Kop van Overijssel, gemeente Zwartewaterland. T/m 2000 gemeente Zwartsluis.

- Vóór 1811 vallen de buurtschappen Kievitsnest, De Velde en Zwartewatersklooster onder het Schoutambt Hasselterkerspel. In genoemd jaar komen zij onder de gemeente Hasselt te vallen. In 1818 worden zij daar weer van afgesplitst en komen zij onder de gemeente Zwartsluis te vallen. Bewoners van De Velde en ’t Klooster zijn echter geen Sluzigers en ook geen Hasselters: beide buurtschappen hebben hun eigen identiteit.

- De buurtschap Zwartewatersklooster valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Zwartsluis.

- Buurtschap Zwartewatersklooster heeft witte plaatsnaamborden en ligt buiten de bebouwde kom.

Naam

Alternatieve naam
Wordt ook wel kortweg Het of 't Klooster genoemd.

Spelling
Op in ieder geval één plaatsnaambord stond aanvankelijk de foutieve spelling Zwartewaterklooster (zonder s dus). Zie foto. In 2013 bleek dit te zijn verbeterd. De spelfout zit nog wél in de O van de buurtschap gelegen Zwartewaterkloosterweg (gemeente Staphorst, kern Rouveen).

Oudere vermeldingen
Mariënberg, 1233 Monte s. Marie, 1322 ad Nigram Aquam, 1326 ter Swartewater, 1450 Marienberch, 1502 Zuertewater, 2e helft 16e eeuw Swarte Watter, 1801 't Zwarte-waters klooster.

Naamsverklaring
Buurtschap Zwartewatersklooster is genoemd naar het klooster dat hier ooit heeft gestaan (zie verder bij Geschiedenis) in combinatie met de ligging nabij de waterloop Zwarte Water. Mariënberg was de naam van het klooster in kwestie.(1)

Ligging

De buurtschap Zwartewatersklooster ligt rond de gelijknamige weg, ZO van Zwartsluis, N van Hasselt, O van het Zwarte Water en de provincialeweg N331 (Zwartsluis-Hasselt), O van de buurtschap De Velde. Geografisch gezien is de buurtschap een esdorp, gelegen op een oude oeverwal van het Zwarte Water. De buurtschap grenst in het O aan de gemeente Staphorst, kern Rouveen, natuurgebied Olde Maten.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 wordt de buurtschap Zwartewatersklooster samen geteld met buur-buurtschap De Velde. Samen hebben zij in dat jaar 12 huizen met 151 inwoners (dat is dus gemiddeld 12,5 personen in 1 huis, dat was ook voor die tijd meer dan gemiddeld). Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.

Geschiedenis

Archeologisch onderzoek heeft opgeleverd dat dit gebied waarschijnlijk al voor het begin van onze jaartelling bewoond was.

"Een ridderbegraafplaats
Op 27 juli 1227 vond bij Ane (tussen Gramsbergen en Coevorden) een veldslag plaats tussen een groot bisschoppelijk leger en een Drents leger van ridders en boeren. De bisschop en meer dan 400 van zijn ridders en soldaten kwamen om het leven – een verschrikkelijke nederlaag. Van de gesneuvelden bij Ane en in diverse krijgstochten die volgden, werden er 145 begraven op een van de zandkoppen bij wat nu De Velde en Zwartewatersklooster heet. De precieze plek weten we niet met zekerheid. Maar dat het hier ergens is, staat op basis van verschillende oude kronieken vast.

Een vrouwenklooster
Om te bidden voor het zielenheil van de omgekomen ridders werd in de jaren 1227-1233 een voorlopige voorziening getroffen in de huidige buurtschap Zwartewatersklooster. Mogelijk een kapel met een priester en een huis met enkele vrouwen uit de families van de gedode mannen. In 1233 bevestigde bisschop Wilbrand van Oldenburg dit initiatief. Het werd een Benedictijner vrouwenklooster Mariënberg, met zo’n 20 zusters, onder leiding van een priorin. Daarnaast was er een proost die als priester de eucharistie en de biecht verzorgde, supervisor was over het hele kloosterbeheer, pastor van de bewoners van de omliggende hoeven in het veen, alsook mentor en leraar voor aankomende priesters die bij hem in huis woonden. Ook regelde hij de pastoorsbenoemingen en andere zaken in de parochies waar het klooster rechten kreeg: Rouveen, IJhorst, Avereest, Hardenberg, Heemse, Raalte en Heino. De vrouwen en meisjes in het klooster waren afkomstig uit adellijke en andere aanzienlijke families in Oost-Nederland (het Oversticht).

Hoeven in het veen
De eerste economische basis voor het klooster lag in de tienden die het kreeg uit 14 ‘hoeven in het veen’. Dat waren percelen van 120 meter breed, het zogeheten Monnikenslag, waarop kolonisten bezig waren met de veenontginning, het verbouwen van rogge en het houden van vee. Zo was er vanouds een directe band met wat zich al gauw ontwikkelde tot het dorp Rouveen. De bewoningsas lag eerst nog langs de Wijk, maar schoof in 4 etappes steeds verder op tot (kort na 1600) waar Rouveen nu ligt. Het klooster in Zwartewatersklooster is dus vanouds vooral een klooster in het boerenland geweest. Naast de lokale tienden groeide het bezit in de loop der jaren uit door schenkingen en aankopen van land en boerderijen op diverse plaatsen in Oost-Nederland. En ook uit de aan het klooster verbonden parochies kwamen opbrengsten.

Het klooster gesloten
Toen de Staten van Overijssel in 1580 de Reformatie doorvoerden, werd het klooster in Zwartewatersklooster gesloten en verhuisden de laatste 13 nonnen naar het Mariaconvent in Hasselt. De bezittingen werden nog tot de Franse tijd (1800) beheerd door provinciale rentmeesters. De gebouwen raakten langzaam in verval. Stukken ervan waren als woning en stallen verhuurd aan enkele boerenfamilies. Af en toe werden er stenen en balken verkocht of meegenomen om elders mee te bouwen. De laatste stukken werden in de jaren 1780-1800 gesloopt. In 1786 liet de rentmeester drie flinke boerderijen bouwen die nog steeds de kern van de buurtschap vormen.

Stichting Erfgoed Zwartewatersklooster
Onze Stichting werkte vanaf 2014 al als werkgroep en is in 2020 een stichting geworden. In nauw overleg met de gemeente Zwartewaterland werken we eraan om de bijzondere historie van de buurtschap beleefbaar te maken. We richten ons allereerst op de eigen bevolking en verder op bezoekers (passanten, toeristen) van elders. Alliantie. Als fysiek centrum voor onze activiteiten kiezen we voor het nabijgelegen, onder Rouveen vallende informatiecentrum De Veldschuur. Dit is al jaren een hotspot voor kennisuitwisseling en activiteiten op het gebied van flora en fauna, agrarisch natuurbeheer, archeologie, hooicultuur, boerentradities en andere thema’s. Samen met De Veldschuur, Staatsbosbeheer en de Agrarische Natuurvereniging vormen we een alliantie voor het samen ontwikkelen van verhalen en activiteiten in onze buurtschap en het aangrenzende Rouveense natuurgebied Olde Maten. Met als doel het bieden van een inspirerende leefomgeving voor jong en oud.

Het bestuur bestaat uit Jouk Huisman (Rouveen), inwoner Johannes ten Klooster, Gert Timmermans (Hasselt) en Mees te Velde (Hasselt). Adviseurs zijn Paul Rademaker (Hasselt) en inwoner German Rijfkogel. Er is een projectplan gemaakt voor de jaren 2021-2023. Subsidies zijn toegezegd of worden nog verwacht van de gemeente Zwartewaterland en de provincie Overijssel. Sponsoring is altijd welkom! Contact. Vragen om informatie, aanmelding als vrijwilligers, suggesties voor ons project? Altijd welkom! Ons mailadres: zwartewatersklooster@ziggo.nl. Telefonisch: 06-19778681 (Mees te Velde)." (bron: de hiervoor vermelde stichting)

Bezienswaardigheden

- In de buurtschap ligt een oude begraafplaats (gelegen tegenover huisnr. 12), waarop bewoners van de buurtschappen Zwartewatersklooster, De Velde en Roebolligehoek (aan de overkant van het Zwarte Water) het recht van begraven hebben. Paul Rademaker, die al jaren onderzoek doet naar de geschiedenis van de buurtschap, heeft in 2012 ontdekt dat op de begraafplaats van de buurtschap de ridders begraven moeten liggen die sneuvelden bij de Slag in Ane.

- De kleine hallenboerderij op nr. 9, met rieten wolfdak, dateert uit 1860 en is een rijksmonument. Op het erf staan twee hooibergen en enkele schuren.

- Ook het terrein van het voormalige klooster (N van de begraafplaats), waar alleen nog fundamenten van over zijn, is een rijksmonument.

Landschap, natuur en recreatie

Eendenkooien
De 3 eendenkooien rond buurtschap Zwartewatersklooster zijn niet meer in functie maar trekken nog wel veel vogels aan.

Olde Maten
O van de buurtschap ligt het grote natuurgebied Olde Maten, dat onder de gemeente Staphorst, kern Rouveen valt (voor nadere toelichting zie verder bij Rouveen, hoofdstuk Landschap etc.). Je kunt het gebied o.a. bekijken vanuit een vogelkijkhut aan de Zwartewaterkloosterweg. Je kunt er ook veel reeën zien.

Educatieve kloosterwandeling
De eerste activiteit van de onder Geschiedeenis vermelde Stichting Erfgoed Zwartewatersklooster is een educatieve kloosterwandeling voor basisscholieren. Gegevens hierover zijn te vinden in het Cultuureducatie-programma van de gemeente Zwartewaterland. Vanwege de corona-beperkingen is de verwachting dat de scholen dit onderdeel pas in het najaar van 2021 gaan uitvoeren. Er hebben zich al diverse scholen voor aangemeld.

Informatieborden
De tweede activiteit van de stichting wordt het plaatsen van informatieborden op drie of vier plekken in Zwartewatersklooster. Hierop zullen allerlei aspecten van de historie van ridders en kloosterzusters worden belicht. Bezoekers en passanten op de diverse fiets- en wandelroutes krijgen in het kort dan deze verhalen mee. Via QR-codes en verwijzingen worden verbindingen gelegd naar meer informatie op het internet en naar andere thema’s die in het gebied interessant zijn.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)