Poststuk met grenskantoorstempel Groot-Zundert uit 1835. Dit stempel is slechts in gebruik geweest van december 1834 tot 1 januari 1837. Voor nadere toelichting zie Geschiedenis > Postale gegevens. (collectie Peter Heck)
Gemeente Zundert in ca. 1870, kaart J. Kuijper
- Zundert is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat. In het uiterste N van de gemeente, in het N buitengebied van het dorp Rijsbergen, ligt het Z deel van landgoed en natuurgebied De Vloeiweide, dat onderdeel uitmaakt van het streekje De Rith. Het N deel ervan ligt in de gemeente Breda.
- Wapen van de gemeente Zundert.
- De gemeente is in 1795 (toen nog ‘municipaliteit’ geheten) ontstaan uit de heerlijkheden Zundert-Nassau en Zundert-Hertog.
- In 1811 is de gemeente vergroot met de gemeente Wernhout, in 1997 is de gemeente vergroot met de gemeente Rijsbergen. Tevens is in dat jaar een deel van de gemeente (zijnde de buurtschap Zundertse Schijf, dat is het oostelijke buitengebied van het dorp Schijf) overgegaan naar de gemeente Rucphen.
- Onder de gemeente vallen naast het gelijknamige dorp de dorpen Achtmaal, Klein Zundert, Rijsbergen en Wernhout en de buurtschappen Breedschot, De Buis*, De Lent, De Moeren, Driehoek*, Hazeldonk, Hellegat, Hulsdonk, Kaarschot, Luitert, Maalbergen, Mariënville, Oekel en Klein Oekel, Ostaayen, Raamberg, Stuivezand, Tiggelt, Tiggeltseberg, Weimeren, Wernhoutsburg, Wildert* en Zwart Moerken. In totaal zijn dit 5 dorpen en 23 buurtschappen.
* Deze buurtschappen vallen onder het dorp Zundert; buurtschap De Buis valt deels onder dit dorp. De overige buurtschappen vallen onder de andere dorpen.
- Het bijzondere bij specifiek deze gemeente is dat er naast de hierboven vermelde 'gewone' buurtschappen ook nog sprake is van een 20-tal corsobuurtschappen, die slechts zeer ten dele overeenkomen met de geografische dorpen en buurtschappen en grotendeels speciaal voor het jaarlijkse Bloemencorso* zijn samengesteld. De corsobuurtschappen zijn als volgt betiteld: Klein Zundertse Heikant, Stuivezand, Molenstraat, Wernhout, De Lent, Klein Zundert, Rijsbergen, Schijf, Laer-Akkermolen, ’t Stuk, Helpt Elkander, Poteind, Raamberg, ’t Kapelleke, De Berk, Veldstraat, Laarheide, Achtmaal, Markt en Tiggelaar.
* Zie daarvoor verder bij Jaarlijkse evenementen.
- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Zundert.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Groot-Zundert, Hertgang, 1157 Sunderda, 14e eeuw Sundert.
Gemeentenaam
- Door de toevoeging van de gemeente Wernhout in 1811, heeft de gemeente van 1811 tot circa 1896 'Zundert en Wernhout' geheten.
- De naam van de gemeente is na de gemeentelijke herindeling van 1997 ongewijzigd gebleven. Rijsbergen was het hier echter niet mee eens en heeft, zonder succes, alternatieve voorstellen gedaan om tot uitdrukking te laten komen dat de nieuwe gemeente meer is dan de gemeente zoals die voor 1997 was. Voorgesteld zijn onder meer Nieuw-Zundert, Zundert-Rijsbergen en Weerijs.
Naamsverklaring
- Men verbindt de naam graag met een hier gevonden Romeinse votiefsteen gewijd aan de godin Sandraudiga. Deze naam wordt verklaard als een samenstelling van sundra ‘afzonderlijk’ en auda ‘bezit’. Of dit ook voor onze plaats geldt, is onzeker. De jongste verklaring duidt de plaatsnaam als een afleiding met -ithi bij sunder ‘afzonderlijk’. (1)
- (28) stelt: “Bij de aanleg van de grote weg van Parijs naar Amsterdam in 1812 - de Napoleonweg - ontdekten werklieden een altaarsteen (bij de buurtschap Tiggelt, red.), die gewijd was aan de godin Sandraudiga. Deze steen wordt thans bewaard in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Velen dachten, dat de naam Zundert afgeleid was van de naam van deze godin. Intussen wordt deze naamsverklaring niet meer als juist aangenomen. Anderen zoeken de verklaring in het feit, dat het dorp ‘afgesunderd’ zou zijn van Rijsbergen, of nog verder terug in de geschiedenis, dat het een ‘afgesunderde’ plaats was in het heilige woud Taxandria, waar alleen priesters mochten komen. Tegenwoordig wordt meer gedacht aan een geografische verklaring in de betekenis van ‘zuid-aarde’ of ‘zuid-land.’”
Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Maonblussersrijk.
Zundert ligt 10 km ZW van Breda.
Terug naar boven- In 1840 heeft de gemeente 626 huizen met 3.754 inwoners, verdeeld in dorp ‘Groot-Zundert of Hertgang’ (= het huidige Zundert) 170/1.217 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Het Laar 20/115, Driehoek 15/65, Wernhout 50/283, Weimert 13/82, Tarijk 21/97, Achtmaal 16/100, Lavijbos 48/249, Den Buijs 34/197, Ostaaijen 32/175, Klein-Zundert 35/220, Raamberg 27/133, Stuivezand 20/135, Schijf 14/74, De Moeren 19/107, Hulsdonk 22/145, Wildert 15/74, Groot-Maalbergen 16/86, Klein-Maalbergen 10/69 en Laarheide 29/131. De buurtschap Wernhoutsburg (of Wernhoutsbrug, deze buurtschap werd in de 19e eeuw ook wel eens zo genoemd) werd in 1840 niet apart vermeld.
- In 1996, dus vlak voor de herindeling, had de gemeente 5.200 huizen met 14.000 inwoners.
- De gemeente Zundert heeft momenteel ca. 8.000 huizen met ca. 21.000 inwoners. Het gelijknamige dorp heeft tegenwoordig ca. 3.000 huizen met ca. 7.500 inwoners.
Terug naar boven“Zundert en Rijsbergen zijn betrekkelijk rijk aan voorwerpen en sporen uit de prehistorie. Omstreeks 200 voor Christus zijn de plaatsen bewoond geweest. Een volgende fase van bewoning vindt men in de Romeinse tijd, die gesteld kan worden tussen 50 en 300 na Christus. Tegen het midden van de 12e eeuw verschijnen de eerste teksten, die het bestaan van dorp en kerk aantonen. Er heerste een tendens, de blanco tussenperioden maar te vergeten en uitgesproken of stilzwijgend aan te nemen, dat ter plaatse sinds de eerste sporen van menselijke cultuur een onafgebroken bewoning heeft bestaan. Veiliger is evenwel de conclusie, dat tussen deze drie ons nu bekende perioden geen bewoning is geweest. Zowel na de prehistorie als na de Romeinse tijd is het gebied door de mens verlaten. De gesteldheid van de bodem, de positieve en negatieve gegevens uit de oudheidkunde, aangevuld met de eerste schriftelijke gegevens, wijzen dit vrij duidelijk uit” (42).
“De plaatsnaam komt voor het eerst voor in het jaar 1157, wanneer de bisschop van Luik de schenking van tweederde der tienden van ‘Sunderda’ en van het patronaatsrecht over de kerk door Arnoud II van Brabant aan de abdij van Tongerloo bevestigt. Met ‘Sunderda’ is hier bedoeld het huidige Klein-Zundert. De kerk, waarvan sprake is, was gelegen in de nabijheid van het gehucht de Raamberg. (…) De gemeente is ontstaan uit drie heerlijkheden. Een heerlijkheid is een gebied dat door de landsheer in leen werd gegeven aan een ondergeschikte leenman, die daarover het bestuur voerde. Deze moest een deel van zijn inkomsten, die hij uit het gebied verkreeg, afstaan aan de landsheer, die op deze manier ook profiteerde van zijn grond. Het begrip heerlijkheid hield ook in, dat de Heer bevoegd was tot het rechtspreken, een taak die tegenwoordig wordt uitgeoefend door de rechterlijke macht.
De kern van het huidige grondgebied vormde een aparte heerlijkheid, die Zundert-Hertog werd genoemd, omdat dit gebied rechtstreeks onder de hertog van Brabant viel. De andere heerlijkheid was Zundert-Nassau, welk gebied onder de Heer van Breda ressorteerde. In 1403 kwam de heerlijkheid in het bezit van de Nassaus door het huwelijk van Johanna van Polanen met Engelbrecht I van Nassau. Tenslotte de heerlijkheid Wernhout; in rang een hoge heerlijkheid, die het recht had doodvonnissen uit te spreken en uit te voeren (Galgenbos).*1
Deze situatie van het zogenoemde leen- of feodale stelsel heeft bestaan tot aan de Franse tijd, toen de heerlijke rechten werden afgeschaft. De plaatselijke rechtbanken – de schepenbanken – hebben tot aan 1810 gefunctioneerd, in welk jaar een nieuwe rechterlijke organisatie – los van het plaatselijk bewind – werd ingevoerd” (28).
De oudste parochie in de huidige gemeente is Klein-Zundert. Daarna volgde Rijsbergen (12e eeuw), daarna Zundert en als laatste Achtmaal.
“Het oorspronkelijk landschap in het westen van de huidige gemeente Zundert bestond tot ver in de late middeleeuwen grotendeels uit slecht afwaterend hoogveen. Enkel in het zuidwesten is nog ongeveer 70 hectare De Maatjes of Matjens*2 van dit oorspronkelijk Peelachtig landschap bewaard. Al het overige gebied van duizenden hectaren is volledig afgegraven. Het veen is als turf afgevoerd en elders verstookt. Daarna is dit gebied ofwel verder ontgonnen voor landbouw, ofwel heide geworden. Vooral in de 19e eeuw zijn vele heidevelden omgezet in dennenbossen.
Vroeger stroomde de Aa of Weerijs*2 in grote bochten*3. Door kanalisatie en afsnijden van die bochten is de van nature zo gevormde rivier onherstelbaar vernield*4. Op globaal een tot twee kilometer afstand van deze rivier of een van de beken, die in de Aa uitkomen, was het vroeger een ideale plaats om zich te vestigen. Men kon er droog wonen en beschikte kort bij huis over goede akkers en weidegronden. De oudst bewoonde plaatsen binnen de huidige gemeente, namelijk Rijsbergen, Zundert en Wernhout zijn zo ontstaan. Hetzelfde geldt voor de vele buurtschappen tussen deze dorpskernen, waarbij Raamberg-Stuivezand in feite als het oorspronkelijke Klein Zundert moet worden gezien” (94).
De ontginningen ten behoeve van de turfwinning*5 werden in de 18e eeuw opgevolgd door ontginningen die gericht waren op een omzetting van woeste gronden in bossen en weilanden. Aangezien de bemestingsmethoden steeds beter en intensiever werden toegepast, leidden deze ontginningen tot een blijvend resultaat van vruchtbare cultuurgronden. In 1847 ontstonden de eerste boomkwekerijen. Dat is begonnen als een werkverschaffingsproject van het Algemeen Armbestuur, onder de bezielende leiding van burgemeester Gaspar van Beckhoven. Deze tak van nijverheid groeide na 1870 geweldig uit en gaf Zundert internationale bekendheid. Zie verder bij Recente ontwikkelingen.
De gemeente is altijd in hoofdzaak georiënteerd geweest op de landbouw, en sinds eind 19e eeuw tuinbouw. Bedrijvigheid op andere gebieden is altijd relatief bescheiden geweest. Er waren enkele bierbrouwerijen, zoals Cambrinus in Zundert en Sint Hubertus in Wernhout. Kleine werkplaatsen of industrieën waren het sigarenfabriekje ’t Moortje en de wat grotere vestiging van Karel van Wely, die in 1931 te Wernhout werd opgericht. Verder de steenfabriek van Kennis op Egeldonk en de strohulzenfabriek Pillot & Van Beek. Al deze activiteit is allang verdwenen. Wat wél is blijven bestaan, is de in 1902 door W. Vorsselmans opgerichte drukkerij en uitgeverij Vorsselmans. Vorsselmans drukt veel regionale publicaties en is onder meer uitgever van regionale huis-aan-huisweekbladen (de Bodes).
“In 1812 werd de Napoleonsweg (Parijs-Amsterdam) aangelegd. Hierdoor werd Zundert direct verbonden met Antwerpen en Breda. Alle post- en handelsroutes liepen vanaf dat moment via het grondgebied van deze gemeente. Zoals alle Napoleonswegen kreeg deze verbinding een bijna kaarsrecht verloop en werd zij aan weerszijden beplant met rijen bomen om schaduw te geven aan de marcherende soldaten. Tussen het dorp en Rijsbergen staan nog enkele van de toen aangeplante beuken. Van de oude weg zijn nog stukjes bewaard, zoals de Oude Postbaan en de Oude Lentsebaan” (968).
*1 Zie verder onder Wernhout.
*2 Zie verder aldaar.
*3 Dergelijke bochten worden ook meanders genoemd.
*4 Overigens probeert men dit de laatste jaren wel degelijk te herstellen. Zie daarvoor onder meer bij Weerijs, Bavelse Leij, Bijloop, Chaamse Beken en Mark.
*5 Zie verder bij Turfvaart.
Postale gegevens
- Als ‘Groot- en Klein-Zundert’ paardenpoststation, distributiekantoor, hulpkantoor 1850, 1881 ‘Zundert’, postkantoor 1906. Op 22 februari 1810 werd Willem Passtoors (1784-1859) tot paardenpostmeester te Groot-Zundert benoemd. De paardenposterij, en later ook het distributiekantoor, werd gevestigd aan de Markt. Willem Passtoors had eertijds voor zijn distributiekantoor zelf een stempel laten vervaardigen. De voorstelling hiervan was een posthoorn, doch deze leek “zeer veel op een koehoorn, waaraan een touwtje was vastgemaakt”. In 1850 werd dit stempel van overheidswege vervangen door een naamstempel. De te verzenden stukken moesten in het vervolg hiermee aan de achterzijde worden bestempeld. Een grote stap vooruit betekende op 1 januari 1852 de invoering van de postzegels. Het hiervoor genoemde distributiekantoor-posthoorn-stempel van Groot-Zundert wordt in naslagwerk Korteweg (stempeltype 41) niet genoemd. Nazaat Arthur Passtoors houdt zich aanbevolen voor een (kopie van) een poststuk met een dergelijk stempel.
Op het elders op deze pagina afgebeelde poststuk bevindt zich een afdruk van het grenskantoorstempel Groot-Zundert (Korteweg 159) uit 1835. Dit stempel is slechts in gebruik geweest van december 1834 tot 1 januari 1837, toen Breda weer grenskantoor werd (Korteweg 157).
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Zundert, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:
- Heemkundige Kring De Drie Heerlijkheden.
- Cultuurhistorisch Centrum De Weeghreyse is gevestigd in het monumentale voormalige gemeentehuis van Rijsbergen. Het centrum is in 2006 geopend. Het is het cultuurhistorische centrum en museum voor de gehele gemeente. Ook trouwen is er mogelijk. Er is een vaste tentoonstelling over de 'Napoleonsweg'. Deze weg, van Parijs naar Amsterdam, is van vitaal belang geweest voor de dorpen Wernhout, Zundert en Rijsbergen. Verder zijn er wisselende tentoonstellingen. Ook Heemkundige Kring De Drie Heerlijkheden heeft onderdak gekregen in dit pand.
- Verhalen over de geschiedenis van Zundert op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).
- Verhalen over de geschiedenis van Zundert en Wernhout op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).
Terug naar bovenRuim 400 van de 4.000 Nederlandse boomkwekers zijn in de gemeente Zundert gehuisvest. Van de 9.000 hectare agrarische grond in deze gemeente wordt 1.500 hectare gebruikt voor de boomkwekerij. Overigens is de naam boomkwekerij of boomteelt ietwat verwarrend. Onder de sector valt een breed scala aan bedrijfssoorten: boomkwekers, maar ook telers en kwekers van plantsoenplanten, rozenonderstammen of fruitbomen, sierheesters en coniferen, vaste planten en zelfs waterplanten.
In deze gemeente wordt van oudsher vooral het zogeheten bos- en haagplantsoen gekweekt, een breed assortiment gewassen dat met name wordt toegepast in bossen en openbaar groen. Maar waar de sierteelt floreert, dankzij de grote interesse voor tuinieren, gaat het slechter met het naaldhout, zoals dennen en sparren. De Nederlandse overheid wil namelijk een natuurlijker aanplanting van bossen, dus meer inheemse bomen en geen naaldbomen meer, die hier van oorsprong niet thuishoren. Bovendien neemt de concurrentie vanuit het buitenland toe en daalt de vraag omdat het vanwege de lage houtprijzen nauwelijks loont om volgroeide bomen te kappen. Zie voor verdere ontwikkelingen in de boomkwekerij ook bij Klein-Zundert en Wernhout.
- Treeport Zundert, een samenwerkingsverband van lokale kwekers en aanverwante bedrijven, werkt aan de versterking van de boomkwekerijsector in de gemeente.
Terug naar boven- Ca. 50 jaar is er gesproken over een rondweg om het centrum van Zundert. In 2015 is deze gerealiseerd. De weg heeft de naam Beeklaan gekregen, met als wegnummer N638. De weg brengt een forse verlichting in de dagelijkse verkeersstroom, volgens sommigen zelfs 'verkeerschaos', door de Molenstraat in het centrum. Door deze straat, de belangrijkste winkelstraat van het dorp, reden o.a. veel vrachtwagens en zwaar landbouwverkeer. Die worden met de nieuwe weg om het centrum heen geleid. De meeste inwoners en ook de ondernemersvereniging zijn er blij mee. Het dorp heeft een aantrekkelijk winkelaanbod en het wordt een stuk fijner winkelen nu het rustiger is qua verkeer. Wie er niet blij mee zijn, zijn de bewoners van de Prinsenstraat, waar de N638 op uit komt. Daar neemt het verkeer immers toe, dus daar is men bevreesd voor meer overlast en risicovolle situaties, bijv. voor overstekende scholieren. Maar de gemeente stelt dat te monitoren en waar nodig aanvullende maatregelen te nemen.
- Na 25 jaar is eind 2012 de Ruilverkaveling Zundert (een gebied van 7.500 hectare) succesvol afgerond, met positieve gevolgen voor boomkwekerijen, veehouders, natuur en recreatie.
Terug naar boven- Zundert heeft als plaats 26 rijksmonumenten.
- Zundert heeft 36 gemeentelijke monumenten.
- De huidige Sint Trudokerk (Molenstraat 7) dateert uit 1927. De parochie, die voortkwam uit die van Klein-Zundert, is gesticht tussen 1233 en 1278. De kerk wordt pas voor het eerst in bronnen vermeld in 1505, wanneer er een twee jaar durende verbouwing en vergroting moet hebben plaatsgevonden. Na het einde van de Tachtigjarige Oorlog, die werd 'bekroond' met de Vrede van Munster (1648)* moesten de katholieken de kerk verlaten en de meubels verwijderen. Het protestantisme was vanaf dan de officiële (staats)godsdienst. De katholieken moesten in het vervolg in het geheim hun godsdienstoefeningen houden in een zogeheten ‘schuurkerk’, die aan de splitsing Molenstraat-Kerkgang moet hebben gestaan.
* Zie ook bij Klein Zundert.
In 1798, in de Franse tijd, mochten zij de oorspronkelijke kerk weer in gebruik nemen. De constitutie van 1798 bepaalde namelijk dat de kerkgebouwen die vroeger waren afgenomen, aan die gelovigen moesten worden teruggegeven, die ter plaatse de meeste zielen telden. De toenmalige NH gemeente telde 61 zielen, en de RK telde er 2.016; het protestantisme heeft in Zundert dus geen voedzame bodem gevonden. De oude kerk is, omdat deze te klein en te bouwvallig werd, in 1927 opgevolgd door de huidige.
“De mooie Trudokerk is in 1928 en de toren kort voor 1940 gesloopt. De belangrijke barokke meubilering is, zij het geschonden, aangebracht in de nieuwe kerk. De drie altaren zijn afkomstig uit de Antwerpse Sint Michielsabdij. Het hoogaltaar (1622), ontworpen door Hans van Mildert, was te groot voor de nieuwe kerk en staat in gedeelten opgesteld terwijl de 19e-eeuwse altaartombe verdween. Het retabel met machtige zuilen en fronton staat in de dwarsarm en omlijst een schilderij van de Aanbidding der Wijzen, een kopie naar Rubens door K. van Amelsfoort (1809). De hoekpilasters gingen verloren en de drie beelden die het retabel bekroonden, staan in koor en dwarsarmen. Het zijn een Maria met Kind, een H. Norbertus die Tanchelinus vertrapt en een Machtige H. Michael.
De tabernakelkast van het hoogaltaar staat in de noorderkapel naast een mooi altaar (circa 1655) met getorste zuilen. Het altaarstuk van Ph. Fruytier (1610-1666) stelt de Verheerlijking van de H. Maagd voor. Ook in het zuidelijk altaar (1675) boeit ons de afwisseling van zwart en wit marmer. Het werd gemaakt door Artus Quellinus de Jonge en omlijst een Verschijning van Maria aan de Zalige Herman Jozef door Joh. Erasmus Quellien. Een 16e-eeuws smeedijzeren deurtje, een 17e-eeuwse eiken orgelgalerij en een 18e-eeuws orgel zijn ook uit de oude kerk overgebracht met enkele andere 18e-en 19e-eeuwse stukken. In de absis het oude torenkruis” (31).
De pastorie (Molenstraat 9) is een laat 18e-eeuws herenhuis met empire schuiframen en omlijste ingang. In het interieur bevindt zich door Vereyt geschilderd behangsel uit 1793.
- Op het kerkhof bij de Hervormde (PKN) kerk, waar Vincent van Gogh's vader predikant was, ligt het graf van Vincent van Gogh. Niet van dé Vincent, maar van zijn een jaar jongere broer die net zo heette. Vincent van Gogh (op 29 juli 1890 overleden door zelfdoding met een revolver) is evenals zijn broer Theo, die een half jaar later overleed, begraven in Auvers (Frankrijk).
De eerste samenkomsten van de gereformeerden in deze omgeving vonden plaats in een schuur te Rijsbergen of onder de linde, midden in Zundert. Nadat later de dienst in een particuliere woning of in de pastorie werd gehouden, heeft ds. Ten Cate in 1805 de eerste steen gelegd voor het huidige kerkje, dat in 1806 in gebruik is genomen. De huidige pastorie, die de opvolger is van de pastorie waar in 1853 Vincent van Gogh is geboren, dateert uit 1904.
- In de Annakapel vinden o.a. concerten, trouwerijen en modeshows plaats.
- De houten standerdkorenmolen De Akkermolen dateert uit 1645. Deze molen is als enig exemplaar in West-Brabant ook van West-Brabantse oorsprong. Het is het laatste voorbeeld van een standerdmolen van het West-Brabantse type. De andere molens zijn veelal uit België geïmporteerd. De molen is waarschijnlijk een opvolger van de molen die reeds eeuwen daarvoor op die plaats heeft gestaan. Na een ‘lang en werkzaam leven’ raakten in 1950 plotseling enkele cruciale onderdelen van de huidige molen defect. Herstelplannen werden beraamd, maar door het overlijden van molenaar Jac. Herrijgers in 1955 werd dit vertraagd.
De molen raakte verder in verval en de gemeente adviseerde de molenaar in 1958 een sloopvergunning aan te vragen. Een bliksemactie onder de bevolking, die €1.000 van de benodigde €1.500 opleverde, overtuigde de gemeente om toch voor behoud te kiezen en zij financierde het overige gedeelte. In 1959 kocht de gemeente de molen voor het symbolische bedrag van €0,50. In 1961 heeft een grondige restauratie plaatsgevonden. In 1992 kwam een nieuwe restauratie gereed.
- Het huidige gemeentehuis van Zundert dateert uit 1966 en is tot stand gekomen door grondige restauratie en uitbreiding van het vorige gemeentehuis uit 1830. Het is een gepleisterd neoclassicistisch gebouw met fronton op dorische halfzuilen en een gekoepeld klokkentorentje. Het eerste gemeentehuis werd gebouwd rond 1690 en bevatte slechts één kamer van ongeveer zes bij zes meter. Voordien hadden de schepenen en het dorpsbestuur geen vaste vergaderplaats. Zij hielden zitting in een particulier huis, in een herberg of ten huize van de schout of de secretaris. In nog vroeger tijden hield men de zittingen en de rechtsdagen van de schepenbanken gewoon in de open lucht. Begin 17e eeuw kwam men tot het besef dat een eigen gemeentehuis voor de administratie en de archiefstukken toch wel gewenst was. “Daar kwam bij dat bij de vergaderingen in de herberg de nota’s der verteringen heel snel opliepen, hetgeen voor de gemeentekas niet erg gunstig was!” (28).
Uiteindelijk heeft het, na een besluit in 1662 dat zonder gevolgen bleef, tot 1690 geduurd voor wederom werd besloten een ‘dorpskamer’ te bouwen. Met de bouw van het volgende raadhuis werd aangevangen in 1830, maar de in dat jaar ontstane opstand van de Belgen gooide roet in het eten; Zundert werd een ‘frontierplaats’ en kreeg veel militairen te ‘logeren’. De hoofdwacht nam zijn intrek in het half voltooide nieuwe gemeentehuis. Aan het einde van deze ‘bezetting’ (1839) was het pand behoorlijk vervallen. Als gevolg van financiële problemen is het toen sober afgebouwd.
- Standbeeld van Vincent van Gogh en zijn broer Theo op het naar Vincent genoemde plein. “Ter gelegenheid van het 225-jarig bestaan in 1962 van het bankiershuis F. van Lanschot, welke familie oorspronkelijk van Zundert afkomstig is, wilde het bankiershuis ‘iets’ aan het dorp schenken. Het gemeentebestuur en vele instanties werden geraadpleegd. Na ook het advies van enige Van Gogh-kenners te hebben ingewonnen, viel de keuze op een monument, een kunstwerk dat Ossip Zadkine zou ontwerpen en vervaardigen.
Hij heeft gekozen voor een bronzen beeld van de gebroeders Vincent en Theo, omdat deze twee zo hecht met elkaar verbonden waren. Vele brieven werden tussen hen gewisseld en ook daadwerkelijke steun van Theo aan zijn vereenzaamde broer werd met veel liefde gegeven. Het kunstwerk werd geplaatst op een voetstuk van witte zandsteen, dat geschonken werd door de gemeente Saint-Rémy-de Provence, de plaats waar Vincent op eigen verzoek van 1889 tot 1890 in het krankzinnigengesticht verbleef. In deze voet is een ijzeren kistje ingemetseld met aarde uit het park van het klooster waarin Vincent verbleef.
Het beeld werd op 28 mei 1964 door koningin Juliana onthuld en heeft sindsdien een karakteristieke plaats ingenomen in het hart van Zundert’ (28). Op de sokkel een citaat (in het Frans) uit Vincents laatste brief aan zijn broer Theo, die vertaald als volgt luidt: ‘Door mijn tussenkomst zijt gij deelachtig aan de schepping van zekere doeken, die zelfs bij een ineenstorting hun rust blijven behouden.”
Vincents geboortehuis is in 1903 afgebroken, maar in het pand dat op die plek verrees (Markt 26) is in 1953, honderd jaar na Vincents geboortejaar, een door Niel Steenbergen (1911-1997) vervaardigde gevelsteen ingemetseld ter herinnering. Op de steen de volgende tekst die Vincent ooit heeft uitgesproken: “Ik gevoel dat mijn werk in ’t hart van ’t volk ligt.”
- In 1950 heeft Zundert een centrale drinkwatervoorziening gekregen. Tot die tijd waren de waterpompen nog in functie. Het dorp had er daarvan vier, respectievelijk op de Markt, in de Molenstraat, aan het begin van de Achtmaalseweg en aan de Wildertsedijk. Er zijn drie pompen bewaard gebleven. De pomp aan de Wildertsedijk, die dateerde uit 1841, is in 1954 gesloopt. De pomp in de Molenstraat is omstreeks 1955 verplaatst naar sportpark De Wildert.
- Iedere zomer kun je in de 17 Zundertse corsobuurtschappen genieten van de bloeiende dahlia’s, die speciaal voor het Bloemencorso Zundert worden gekweekt. 5 buurtschappen hebben gezamenlijk een Centraal Bloemenveld, de overige hebben hun eigen velden.
- Huize Sint Anna (Molenstraat 13/15) is een vroeg 19e-eeuws herenhuis.
- Het Vincent van GoghHuis is een levend kunstencentrum op de geboortegrond van een van de beroemdste kunstenaars uit de geschiedenis. Geen klassiek museum, maar een actieve belevingswereld, voor zowel kunstliefhebber als toerist. Met een prikkelende presentatie over het leven en werk van Vincent van Gogh en interactieve educatie.
Zundert is de geboorteplaats van Vincent Willem van Gogh (1853-1890). Hij was de oudste zoon van dominee Theodorus Van Gogh, die sinds 1849 herder was van de kleine hervormde gemeente - die ook Rijsbergen en Wernhout beslaat - in dit overwegend katholieke dorp, en Anna Cornelia Carbentus, dochter van een boekhandelaar. Vier jaar later kreeg Vincent een broer, Theo, die hem in latere jaren tot grote steun is geweest. Een uitgebreide correspondentie tussen hen is bewaard gebleven.
Vincent had een sterke liefde voor de natuur. Hij wist alle zeldzame bloemen te vinden en hij kende elk vogelnest in de wijde omtrek. In een van zijn brieven schrijft hij: “Er zal altijd iets van de Brabantse akkers en hei in ons blijven.” En in een andere: “In mijn ziekte heb ik elke kamer van de pastorie in Zundert teruggezien - elk voetpaadje, elke plant in de tuin, de akkers, de buren, het kerkhof, de kerk en de moestuin daarachter - ja het nest van de ekster hoog in de acacia op het kerkhof.”
Zijn Brabantse werk werd in een aantal kisten gepakt en na de dood van zijn vader door zijn moeder in bewaring gegeven bij een timmerman in Breda. Later bleek dat de kisten waren aangetast door houtworm. De familie besloot toen de ‘rommel’ maar te laten staan. De timmerman verkocht deze ‘rommel’ aan koopmannen, die het voor een groot deel vernietigden. De rest werd op een handkar gegooid en uitgevent voor een stuiver of een dubbeltje. Dat was in 1903… Een deel van dit werk hangt nu in het Kröller Muller Museum op de Hoge Veluwe. Gelukkig heeft Vincent deze uitverkoop niet meegemaakt (hij overleed in 1890), maar helaas heeft hij ook niet zelf de latere astronomische prijsstijgingen kunnen meemaken… Voor de verdere levensloop van Van Gogh zie de link.
- Het Annaklooster heeft jarenlang leeg gestaan en heeft op de nominatie gestaan om te worden gesloopt. In 2011 is het klooster op initiatief van aannemer Maas gerestaureerd en ingericht met woningen, winkels en horeca.
Terug naar boven- De D.J.A.-Cross (op een zondag in februari) is verdeeld in een wedstrijdloop en een prestatieloop. Het parcours is afwisselend, met heuvels, een lang zandpad en pittige bospaden. Er zijn diverse afstanden en klassen. Het maximum is 9.500 meter of 50 minuten. De naam D.J.A. staat overigens voor de naam van de organiserende vereniging: ‘De Jonge Atleet’.
- Oldtimerfestival De Walm (weekend in mei).
- Tijdens de Aardbeienfeesten (2e weekend van juni) kun je onder meer genieten van een braderie, kermis, standwerkers, demonstraties, tentoonstellingen en natuurlijk aardbeien. Ook de maquettes van de 20 corsobuurtschappen voor het in september te houden Bloemencorso kun je er bewonderen. Zundert is een centrum van de aardbeienteelt en dit product is dus van groot belang voor de lokale economie.
- Na het succes van de 1e editie in 2015 van Zomer in Zundert geeft Stichting Rotor, die al sinds 1965 allerlei culturele evenementen in het dorp organiseert, hier jaarlijks een vervolg aan. Van half juni tot half juli is er een hele maand regelmatig van alles te doen in het dorp op het gebied van "kunst, cultuur en toeval", zoals ze het zelf stellen. Met o.a. op een zondag eind juni Made in Zundert e.o., een creatieve markt waarop Zundertse creatievelingen en doeners de ruimte krijgen om zich onder een bourgondische sfeer te presenteren. Bezoekers kunnen op deze markt nieuwe creatieve mogelijkheden ontdekken, mooie authentieke en eigentijdse producten kopen en in een bourgondisch sfeertje genieten van lekker eten en een gezellig muziekje. Een feestelijke evenement waar op een vrolijk, versierd terrein van alles te beleven valt in de categorie: mooi, lekker of leuk uit het dorp en omstreken. In een weekend begin juli is er Van Gogh Live, met veel live bands.
En in Het Gele Huis is iedereen welkom die enthousiast is om iets bij te dragen op het gebied van kunst of cultuur. Zo kunnen een internationaal bekende kunstenaar en locals zomaar de handen ineenslaan en samen aan de slag gaan. Omdat het klikt. Omdat het kan. Het Gele Huis is een plaats om kunst te maken, te exposeren, te experimenteren, spontaan muziek of theater te laten ontstaan, om binnen te lopen en niet meer weg te willen.
- Het dorp profileert zich tijdens de 1e zondag in september met ’s werelds grootste bloemencorso, het Corso Zundert, met 20 praalwagens (van ongeveer 19 meter lang, 4,5 meter breed en 9 meter hoog) van evenzovele 'corsobuurtschappen', zo’n 5 miljoen dahlia’s, honderden figuranten en circa 50.000 bezoekers. De corsobuurtschappen bereiden zich het hele jaar door voor op de sportieve strijd wie de mooiste wagen van het corso kan laten zien, en ontwerpers-in-de-dop worden zelfs geschoold op de Corsoacademie. Het resultaat levert adembenemende schouwspelen op. De stoet wordt begeleid door een tiental gerenommeerde muziekkorpsen uit het hele land. Verder kun je op de corsodag genieten van het Straattheaterfestival en is er kermis en een grote Jaarmarkt met meer dan 150 kramen. ’s Avonds en de dag erna kun je de oogstrelende dahliareuzen in een sprookjesachtige sfeer nog eens goed bekijken.
- Twee weken na het grote Bloemencorso is er het Kindercorso.
- Voor de Zundertse boomkwekers is het belangrijk dat zij hun producten aan (potentiële) kopers kunnen laten zien. Dat gebeurt op de grote jaarlijkse Internationale Boomkwekerijvakbeurs GrootGroenPlus (gedurende drie dagen in oktober).
- Aan het Driebanden Toernooi (tussen kerst en oudjaar) doen jaarlijks toppers mee uit binnen- en buitenland. De circa 16 topspelers laten je zien hoe mooi en spannend deze tak van de biljartsport is. Zij geven je veel kijkplezier door de vele creatieve oplossingen.
Terug naar boven- Vogel- en Natuurwerkgroep Zundert.
- Ondanks de ontginningen die in het verleden hebben plaatsgevonden, is een aantal bijzondere natuurgebieden in de gemeente intact gebleven. De gemeente ligt in een bosrijke streek en is rijk aan natuurschoon en landgoederen. Zowel de gemeente als milieugroepen waken ervoor dat deze gebieden zo veel mogelijk hun oorspronkelijk karakter bewaren. De belangrijkste natuurgebieden en landgoederen in de gemeente zijn: Pannenhoef / De Lokker en de Krabbebossen en De Vloeiweide en Lange Maten bij Rijsbergen, Oude Buisse Heide en Wallsteijn en De Moeren en De Matjens en De Reten bij Achtmaal, De Krochten bij Wernhout, en Lange Goren bij Zundert. De gebieden worden bij de genoemde plaatsen beschreven.
Ook Vincent van Gogh was zeer te spreken over zijn geboortestreek. Hij schreef onder meer aan zijn broer Theo: “O Zundert, Zundert! Zalig zoet gewest!” Een van zijn andere uitspraken was: “Het geluk hier in de streek te leven: niet alles werd ontgonnen of ontbost.” Gelukkig voor ons gaat dat een dikke eeuw later nog steeds op. Dat deze gemeente ook vandaag de dag nog immer een ‘zalig zoet gewest’ is, beogen wij op deze site zo goed mogelijk te beschrijven en onder de aandacht te brengen. Uiteraard hopen wij ook dat dat een stimulans voor de lezer is om dat ook zélf eens 'in het echt' te gaan ontdekken…
- Markt op het Nassauplein, donderdag 11-17 uur. In Zundert zijn de meeste winkels ook op zondag geopend.
- Natuurgebied Lange Goren heet in atlassen Lange Gooren, de VVV noemt het Lange Goren, en Staatsbosbeheer betitelt het als Gooren. Het lijkt wel een spelletje ‘Wie van de drie’… “Wil de echte, al dan niet Lange, Go(o)ren nu opstaan?” Lange Goren ligt rond de beek de Goorloop, O van Zundert, in het O gelegen tegen de Belgische grens. Aan de Belgische zijde ligt bij de buurtschap Werkhoven het gebied Werkhovense Goren. Lange Goren is, inclusief het nabijgelegen natuurgebied De Krochten onder Wernhout, 115 hectare groot en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Natuurreservaat Lange Goren bestaat uit een afwisseling van rietpercelen, broekbossen, open water, dennen en dichtgroeiende veenputten. Wandelroute. Ruiterpaden.
- De fietsroute ‘Daar in de hei was het zo mooi’ heeft een lengte van 37 kilometer. De route doorkruist het buitengebied van de gemeenten Zundert en Etten-Leur met daarin onder meer de landgoederen Pannenhoef, De Moeren en Wallstein. De tocht is gebaseerd op passages uit brieven die Vincent van Gogh naar zijn broer Theo schreef. De titel van de fietstocht is zo’n passage. Helaas hebben degenen die de route hebben ontworpen, weinig heide kunnen opnemen omdat die vandaag de dag grotendeels verdwenen is… De fietsroute is een voortvloeisel uit plannen van het Brabants Bureau voor Toerisme en de provincie Noord-Brabant om de sporen van Van Gogh in Nederland, België, Frankrijk en mogelijk ook Engeland in kaart te brengen onder de naam ‘La Route Van Gogh’. Burgemeester J. van Agt van Etten-Leur stelde bij de ingebruikname van de route in 2000 dat deze “een bijdrage aan de Europese eenwording is. Immers, met zijn verblijf in zoveel Europese landen was Van Gogh een Europeaan avant la lettre. Deze route is daarmee een Europees project geworden”.
- In 2015 is de Aa of Weerijs, voor zover gelegen van ZO (Maalbergenstraat) tot NO (Voorste Schaapsdijk) van Zundert, heringericht tot ecologische verbindingszone (EVZ), wat zowel de waterbergingsmogelijkheden als de flora en fauna ten goede komt.
Terug naar boven- Fotoreportage van Zundert door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2.
- Rondje Pannenhoef door Kees Wittenbols.
Terug naar boven- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Zundert.
- Media / nieuws: - Actuele krantenartikelen m.b.t. de kernen van de gemeente Zundert.
- "Stichting Local FM in Etten-Leur, de Halderbergse Omroep Stichting, Radio- en Televisiestichting Moerdijk en Stichting Lokale Omroep Zundert waren vele jaren de lokale omroepen van de respectievelijke gemeenten. In die jaren hebben zij een enorme ervaring opgedaan in het maken van programma’s op radio, tv en internet, gericht op de culturele en maatschappelijke behoeften. Het ontbrak de lokale omroepen echter aan voldoende financiële draagkracht om de functie van waakhond van de lokale democratie optimaal uit te voeren. Afzonderlijk waren de lokale omroepen hiervoor te kleinschalig. De Stichting Nederlandse Lokale Publieke Omroepen (NLPO) heeft daarom samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een plan ontwikkeld dat voorziet in een schaalvergroting van lokale omroepen. De 260 individuele lokale omroepen zouden moeten opgaan in 77 streekomroepen. De genoemdee vier lokale omroepen hebben gehoor gegeven aan het voornemen van de NLPO en VNG en zijn eind 2013 gestart met de vorming van een streekomroep. In 2017 zijn de vier omroepen daadwerkelijk opgegaan in de nieuwe streekomroep Ons West Brabant."
- Jeugd en jongeren: - 't Stokperdje organiseert activiteiten in Zundert voor kinderen, jeugd en jongeren van 4 t/m 16 jaar. Deze activiteiten worden georganiseerd door jonge vrijwilligers.
- Muziek: - Zangvereniging Unanime bestaat uit 40 enthousiaste koorleden (15 sopranen, 14 alten, 6 tenoren en 5 bassen), die sinds 1991 samen zingen in Zundert. Het repertoire is een mix van hedendaagse popmuziek en oude klassiekers, van Justin Timberlake en Coldplay tot Michel Fugain en Boudewijn de Groot. Nummers die ingestudeerd worden zijn meestal 4-stemmig, soms zelfs 6-stemmig. Meestal met begeleiding, soms à-capella. Het koor staat onder de vakkundige leiding van Maartje Knoop. Zij heeft een inspirerende invloed op de muzikaliteit en representativiteit van de koorleden. Pianist Vincent Vergouwen begeleidt het koor en ook met hem heeft Unanime het bijzonder goed getroffen. Unanime streeft er naar om 1x per drie jaar een groot concert te geven. Door het jaar heen geeft het koor verschillende optredens in het dorp en omstreken, soms een concert gezamenlijk met een ander koor, maar ook tijdens festivals en dorpsactiviteiten.
- Sport: - Wandelsportvereniging De Wandelende Tak Zundert is in 2003 ontstaan, doordat een groep mensen van atletiekvereniging DJA wilde gaan trainen voor de Nijmeegse Vierdaagse. Sindsdien doen ze dat jaarlijks vanaf medio februari. Ze wandelen ongeveer om de 14 dagen, aanvankelijk ca. 20 km. Gemiddeld komt er per 14 dagen 2,5 km bij. In het schema zitten ook de Lente-, Zomer- en Herfstwandeltocht van DJA. Dit zijn mooie wandeltochten over hoofdzakelijk onverharde wegen over de landgoederen Pannehoef, Buisse Heide, Krochten en alle andere bospercelen die in de omgeving toegankelijk zijn. In 2018 is daar de DJA-Winterwandeling bij gekomen.
Bij ca. 30 km of meer is er een autoterrasje. Ze drinken dan koffie/thee met wat erbij. De mensen van het autoterrasje wandelen dan ca. 10 km mee en zo komen ze dan ook in gebieden als Mastbos, Hondsdonk, Luchtenburg, Strijbeekse Heide, Gouveneursbossen, Den Elsacker, Kolonie Wortel, Horendonk en nog meer andere mooie natuurgebieden. Soms gaat er ook nog een Kennedymars mee in het schema. De Wandelende Tak Zundert wandelt met een tempo van ca. 5,5 km per uur. Dit moet je wel aankunnen om de groep niet in kleinere groepen uit elkaar te laten vallen. Vast in het wandelprogramma staat de Nijmeegse VierDaagse. De meesten lopen de 40 km, een enkeling doet de 50 km. Na deze Vierdaagse wordt er nog een keer getraind voor de Dodentocht van Bornem (2e weekend van augustus, 100 km) of zij die eens een keer 50 km willen wandelen.
- Zorg en welzijn: - "De Vraagwinkel van Avoord in Zundert is er voor al je vragen over zorg, hulpmiddelen, gezondheid en wonen. Zie je de bomen door het zorgbos niet meer? Wil je graag persoonlijk iemand spreken over je situatie of over iemand uit je omgeving? Bij de Vraagwinkel kun je met allerhande zorgvragen terecht. Of het nu gaat om hoe je zonder zorg zo lang mogelijk veilig en met een gerust gevoel thuis kunt blijven wonen, of wanneer je al echt zorg nodig hebt, of interesse hebt in andere producten of diensten van Avoord. Maar ook als je niet weet hoe je een indicatie moet aanvragen of op zoek bent naar een andere invulling van de dag. Wat voor vraag je ook hebt over ondersteuning, onze medewerkers helpen je graag! Er is altijd een relatiebeheerder van Avoord aanwezig om antwoord te geven op je vragen. Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 9.30-17.30 uur en zaterdag van 9.00-12.00 uur."
- Duurzaamheid: - Inwoners van de gemeente Zundert gaan meeprofiteren van de windmolens die in deze gemeente worden geplaatst. Een kwart van de opbrengsten wordt straks besteed aan speciale doelen die de leefbaarheid in de kernen van deze gemeente ten goede moet komen. De doelen waar het geld voor wordt uitgetrokken zullen worden bepaald door de nieuwe stichting WindCent. Als startkapitaal heeft de gemeente 40.000 euro op de rekening van de stichting gestort en de provincie Noord-Brabant heeft dat bedrag verdubbeld. Er komen 6 windmolens in de gemeente: 3 bij Treeport, en nog eens 3 op plekken die anno 2017 nog niet bekend zijn.
- Waterschap Brabantse Delta werkt mee aan een in april 2019 gestarte pilot voor de teelt van houtige biomassa in twee waterbergingen in Zundert. Samen met Coöperatie Duurzame Energieketen de Baronie (CDEB) bevordert het waterschap op die manier klimaatslim landgebruik en landschapsinrichting. Met deze pilot willen beide organisaties bijdragen aan de lokale duurzame kringlopen, het landschap versterken en een bijdrage leveren aan de klimaatdoelen. De pilot wordt ondersteund door Stichting Probos en ZLTO. In de waterbergingen plant CDEB in totaal drie hectare bos van els aan waaruit biomassa kan worden geoogst. Deze bossen zijn qua uiterlijk en natuurwaarden vergelijkbaar met het traditionele elzenhakhout. De waterbergingen blijven gewoon hun functie houden en zullen in periodes van extreme wateroverlast blijven dienen om overtollig water tijdelijk op te vangen. Kees de Jong, lid van het dagelijks bestuur van het waterschap: “Elzen houden van natte voeten. Wij verwachten dat de combinatie daarom goed kan werken. Met deze pilot willen we een bijdrage leveren aan de landelijke klimaatdoelen en tevens lokale duurzame ketens versterken. Beplanting met bomen van de waterberging is tevens een goed voorbeeld van meervoudig ruimtegebruik”.
Houtige biomassa wordt gezien als een zeer belangrijke vervanger van fossiele grondstoffen en -brandstoffen. Momenteel is biomassa een belangrijke hernieuwbare energiebron en op termijn wordt biomassa van belang voor de vervaardiging van biobased producten en chemicaliën. CDEB organiseert duurzame lokale energieproductie. CDEB verzamelt houtige biomassa uit landschapsonderhoud en teelt en verwerkt dit tot een kwalitatief hoogwaardige brandstof voor biomassaketels bij kalverhouders en overige leden. Volgens kennisinstituut Probos, dat deze pilot begeleidt, is er in Nederland meer aanplant van bos nodig om de klimaatdoelen te halen. De grond voor bosaanleg is echter beperkt. Daarom is het van belang om te kijken naar slimme functiecombinaties, zoals in deze pilot gebeurt. Naar schatting zijn er in Nederland enkele duizenden hectares waterberging beschikbaar. De pilot heeft een looptijd van zeven jaar. Na de eerste oogst evalueren CDEB en het waterschap de samenwerking. Daarbij wordt de balans opgemaakt van de financiële kosten en baten en de winst die is geboekt voor klimaat, natuur en landschap. (bron: Waterschap Brabantse Delta, april 2019)
- Veiligheid: - "Buurtpreventie Zundert is een vrijwilligersorganisatie die bestaat uit een 16-tal zelfstandige groepen die als burgerinitiatief ontstaan zijn. De coördinatoren van deze groepen overleggen 3 á 4 maal per jaar over lopende zaken en om ideeën met elkaar uit te wisselen. Wat zijn wij níet?: We zijn geen buurtwacht die met knuppels en grote zaklampen rondloopt. We zijn geen bullebakken die eens de dienst in de buurt gaan uitmaken. Wat zijn wij wél?: We zijn gewone buurtgenoten zoals jij, die iedereen met respect benaderen. We zijn wel extra waakzaam voor wat er zoal in onze buurt speelt. We hopen met onze aanwezigheid de leefbaarheid en veiligheid van onze buurt te kunnen bevorderen. We zijn er niet om jouw problemen op te lossen, zeker niet je persoonlijke. We kunnen wel met je meedenken over wat jij als probleem ervaart in onze buurt. We kunnen kijken of we daar samen iets aan kunnen doen. Jij, wij en andere buurtgenoten samen. We praten regelmatig met gemeente en wijkagent om met hen te bespreken wat jij en wij als minder prettig in de buurt ervaren. We beogen hierdoor een positieve bijdrage te leveren aan de leefbaarheid in onze wijken."
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Zundert, - idem De Willaert en - idem RK.
Reactie toevoegen