Wyns, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)
Gezicht op Wyns vanaf de Dokkumer Ee
Wyns, Sint Vituskerk, met kerkhof
Wyns, voet- en fietsveer over de Dokkumer Ee
Het haventje van Wyns
- Wyns is een dorp in de provincie Fryslân, in de streek Trynwâlden, gemeente Tytsjerksteradiel.
- Onder het dorp Wyns valt ook het grootste deel van de buurtschap Bartlehiem en een klein deel van de buurtschap Tergrêft.
Terug naar bovenIn het Nederlands
Wijns. De plaatsnaam is overigens officieel Friestalig.
Oudere vermeldingen
944 kopie 1150-1158 Weingi, 1224 Winenge, 1242? Wynenze, 1400 Winze, 1477 Wijns, 1579 Wins.
Naamsverklaring
Betekent 'bij de lieden van de persoon Wago'. De identificatie van de oudste vorm is onzeker; dit kan ook het in de 19e eeuw verdwenen Wijns bij Wommels zijn.(1)
Wyns ligt N van Leeuwarden, O van Stiens, aan de Dokkumer Ee.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Wyns 23 huizen met 110 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp exclusief de bovengenoemde buurtschappen ca. 60 huizen met ca. 150 inwoners. Inclusief de delen van die buurtschappen voor zover ze onder dit dorp vallen, komt het totaal op ca. 90 huizen met ca. 220 inwoners.
Terug naar boven- "Wyns heeft een geleidelijke ontwikkeling doorgemaakt. Aan het dorp, met ruim 200 inwoners, is de afgelopen jaren slechts een enkele vrijstaande woning toegevoegd. Deze zeer bescheiden uitbreiding heeft te maken met de ecologische waarden van het dorp, maar zeker ook met de beperkingen die gelden in verband met de geringe afstand tot de vliegbasis van Leeuwarden. De doorgaande weg is veiliger en dorpser gemaakt met het doel de snelheid op de doorgaande weg omlaag te brengen. Er is anno 2019 nog ruimte om twee bouwkavels te realiseren." (bron: gemeente Tytsjerksteradiel)
- Doarpsbelang Wyns/Bartlehiem wil graag meer inwoners voor het dorp en zoekt daarom anno begin 2020 kandidaten voor nieuwe woningen. De grond is jaren te koop geweest, maar er was geen vraag naar bouwkavels. Mede door de aantrekkende woningmarkt heeft Doarpsbelang onderzocht of er toch alsnog huizen kunnen komen. Daaruit zijn concrete plannen gerold en er zijn ondertussen ook mensen die er wel een huis willen kopen. "De afgelopen maanden hebben wij al ongeveer zes mensen gehad die geïnteresseerd zijn. Dat vind ik wel heel bijzonder, want het is zonder dat wij er veel aandacht voor hebben gehad", aldus Lútsen Kooistra, voorzitter van Doarpsbelang. Desondanks maakt Kooistra zich zorgen over de toekomst van het dorp en die van andere kleine kernen in de provincie: "Ik denk dat het verstandig is dat wij met elkaar eens goed nadenken over: hoe ziet het platteland er straks uit? Het beleid tot nu toe is dat heel Fryslân te veel gericht is op de grote kernen, dan vervalt het platteland." Volgens Kooistra nemen de voorzieningen in de kleine kernen af als er niet wordt gebouwd en dan komt het Friese platteland in een negatieve vicieuze cirkel.
Doarpsbelang zorgt voor het bouw- en woonrijp maken van het terrein. Daar wordt ook het opknappen van de terp in Wyns bij betrokken. Er is inmiddels een kant en klaar plan voor de huizen. Het zouden eigenlijk starterswoningen worden, maar dat is vanwege de recentelijk omhooggeschoten bouwprijzen niet haalbaar meer. Het gaat nu om ruime huizen van boven de 350.000 euro, met uitzicht op de weilanden. Dorpsbelang heeft de plannen inmiddels neergelegd bij de gemeente Tytsjerksteradiel voor het formele traject. Geïnteresseerden kunnen zich melden via db.wynsbartlehiem@gmail.com. Voor nadere informatie over deze materie kun je hier het audio-interview met voorzitter Lútse Kooistra beluisteren (op de site van Omrop Fryslân, 2-7-2019)
Terug naar boven- Wyns heeft 3 rijksmonumenten.
- De eenbeukige, laatromaanse Hervormde (PKN) kerk (Wyns 31), ooit gewijd aan Sint Vitus, ligt op een inmiddels afgegraven terp, die in de vroege middeleeuwen was opgeworpen op een stroomrug langs de Dokkumer Ee. Het gebouw is georiënteerd (d.w.z. met het koor op het oosten gericht) en omstreeks 1200 gebouwd. De muren van het koor zijn ten opzichte van het schip iets verhoogd en versmald. De koorsluiting is van buiten vijfzijdig gesloten, maar van binnen half rond. De kerk is geheel opgetrokken uit grote moppen en is gedurende zijn bestaan meerdere malen gerestaureerd. Hij staat te midden van een kerkhof. De iets jongere, vierkante toren met zadeldak is in 1862 ommetseld met een kleinere steen.
De jongste restauratie vond plaats in de jaren 1974-1976, waarbij onder de vloer resten van stenen, tegels en een olielampje zijn aangetroffen. Deze vondsten, die voor het merendeel uit de 16e en 17e eeuw stammen, worden in een vitrine in de kerk tentoongesteld. Ook zijn sporen van muurschilderingen gevonden. Deze zijn nog niet blootgelegd. De niet-gerestaureerde binnenmuur is daarom bedekt met speciaal ontworpen wandkleden. Bij de restauratie zijn geen resten gevonden die wijzen op een oudere kerk. Wel zijn resten aangetroffen van een middeleeuws stenen altaar dat in het koor gestaan heeft. In de kerk kan zowel kerkelijk als burgerlijk worden getrouwd.
- Stichting Begraafplaats Wyns (SBW) is opgericht in 2013 toen de Protestantse Gemeente Trynwalden de begraafplaats samen met de kerk overgedragen heeft aan het dorp. De stichting heeft ten doel de begraafplaats met bomen, beplanting, hekwerk, toegangspaden en de op de begraafplaats aanwezige grafmonumenten duurzaam in stand te houden en te onderhouden. Deze onderdelen bepalen samen met het monumentale kerkgebouw een belangrijk deel van het dorpsgezicht. De begraafplaats telt ca. 400 graven waarvan ca. de helft nog vrij is. Jaarlijks vinden er gemiddeld maar twee begrafenissen plaats. Op de begraafplaats is een grote diversiteit aan grafmonumenten te vinden.
In 2016 is de terp met kerk vanaf de oostkant beter zichtbaar gemaakt. Dit is gedaan door het ontsluiten van de begraafplaats vanaf de oostzijde d.m.v. een opgang, het kappen van enkele bomen en struikgewas op de terphelling, het inzaaien van de helling met gras en het aanplanten van een nieuwe haag aan de oostrand van de begraafplaats. Verder is een drietal bankjes en een toegangshek geplaatst. De hagen aan de noord- en zuidzijde van het kerkhof zijn tot het nieuwe voetpad verlengd.
- De Wynser Mûne (NL: Wijnsermolen) is in 1871 gebouwd ter bemaling van de Wijnserpolder. In 1931 is de grondzeiler voorzien van een nieuwe vijzel. Tot ca. 1975 is de molen in bedrijf gebleven, al ging dat de laatste jaren vooral op motorkracht. Sinds 1993 is de molen eigendom van Stichting De Fryske Mole, die hem in 1994/1995 opnieuw heeft laten restaureren. Lange tijd was de molen omgeven door overmatige begroeiing. In 2006 verbeterde die situatie, toen veel van de omringende bomen en struiken zijn gekapt of gesnoeid. In hetzelfde jaar is de molen door Wetterskip Fryslân aangewezen als reservegemaal in geval van wateroverlast.
- In 1992 heeft de bekende zanger en tekstdichter Drs. P (1919-2015) een installatie van expositiepanelen bij het haventje van Wyns feestelijk geopend. Sindsdien is hier onder de noemer Buitenkunst werk van tientallen dorpskunstenaars en kinderen te zien geweest, alsmede werk van tientallen kunstenaars van buiten het dorp.
Terug naar boven- Dorpsfeest (weekend in mei).
- Stichting De Kulturele Tsjerke Wyns is opgericht in 1997 en heeft als doel het multifunctioneel maken van het kerkgebouw en zorgdragen voor een passend gebruik in het kader van het culturele leven in het dorp en omstreken. Elk jaar wordt door de stichting gedurende de maanden oktober t/m maart een aantal voorstellingen georganiseerd. Daarnaast worden in het dorp ook zomeractiviteiten verzorgd, zoals exposities, (tweedehands) boekenmarkten, tuinbezichtingen etc.
Terug naar boven- Voet- en fietsveer De Wynser Oerset naar Britsum v.v. is in de vaart van Pasen tot 1 oktober. Het pontje geeft fietsers en wandelaars aansluiting op de fiets- en wandelroutes aan de overzijde van de Dokkumer Ee.
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Wyns.
- Nieuws: - Getuige een persbericht van de gemeente Tytsjerksteradiel is er in Wyns kennelijk een Wynser Courant. Helaas is daar op het internet verder niets van te vinden. Het bericht meldt dat deze dorpskrant met het artikel 'Weissensee' in mei 2022 winnaar is geworden van de prijs voor de beste Friestalige bijdrage aan de dorpsjournalistiek in Tytsjerksteradiel. De prijs van 500 euro is ingesteld om het gebruik van het Fries in dorpskranten en op dorpswebsites te stimuleren. "“Jimme leden fan de redaksje binne ambassadeurs fan de Fryske taal en in foarbyld foar oare redaksjes fan doarpskranten en websiden yn ús gemeente,” prize wethâlder Andries Bouwman de winners. Mei dizze priis jout de gemeente útfiering oan har Frysk taalbelied, it stimulearjen en oanmoedigjen fan it brûken fan de Fryske taal.
Goed nivo fan it Frysk. In saakkundige sjuery besteande út Douwkje Douma fan de Afûk en Gerrit van der Meer fan Actief Media hat út alle ynstjoerings it artikel oer ‘Weissensee’ fan de redaksje fan de Wynser Courant útkeazen. It wie in ynhâldlik goed stik, it lies flot en mei in soad nocht, it nivo fan it Frysk wie goed en it wie in stik fan in behoarlike omfang. Tsien reaksjes. De gemeente hat begjin dit jier foar de twadde kear in oprop dien foar de bêste Frysktalige bydrage dy’t yn Tytsjerksteradiel yn in doarpskrante of op in doarpswebside stien hat. De oprop hat tsien reaksjes opsmiten. De redaksjes fan media út de doarpen Aldtsjerk, Eastermar, Garyp, Jistrum, Mûnein en Readtsjerk, Ryptsjerk en Wyns hawwe in ferskaat oan Frysktalige artikels ynstjoerd. It wienen bygelyks artikels oer it skûtsjesilen, poddestuollen, krystfeest en sudoku." (bron: gemeente Tytsjerksteradiel, mei 2022)
- Duurzaamheid: - Eind 1993 is door een aantal ondernemende inwoners de Feriening Dorpsmunen (= Vereniging Dorpsmolens) Wyns-Bartlehiem-Tergrêft (WBT) opgericht, een vereniging die twee windmolens in eigendom heeft en exploiteert. De molens staan bij Bartlehiem en hebben elk een nominaal vermogen van 225 kW. De molens produceren jaarlijks tot maximaal 1.000.000 kWh, wat voldoende is voor ca. 300 huishoudens. Bij een windsnelheid onder de 3 [m/s] (windkracht 2) leveren de molens geen elektriciteit en bij een snelheid boven de 12 [m/s] (windkracht 6) draaien de molens op maximaal vermogen. Boven de 25 [m/s] (windkracht 10) worden zij uitgeschakeld om overbelasting te voorkomen.
De inwoners van Wyns en de onder het dorp vallende buurtschappen Bartlehiem en Tergrêft konden bij oprichting van de WBT lid van deze vereniging worden door aandelen te kopen. Hiermee was ten eerste een stuk financiering van de molens gewaarborgd en ten tweede werd een stuk draagvlak van de naaste omgeving gecreëerd. Het bijzondere van de WBT is dat de aandelen aan de woningen van aandeelhouders gekoppeld zijn en niet aan de personen die er wonen. Dit houdt in dat wanneer de aandeelhouder verhuist, de bewoner de aandelen niet kan meenemen, maar aan de nieuwe bewoner de mogelijkheid moet geven de aandelen over te nemen. Op die manier blijven de molens in eigendom van de inwoners.
De opbrengsten uit de wind worden voor een deel uitgekeerd aan de aandeelhouders en voor een deel worden er activiteiten mee gesponsord die ervoor zorgen dat de leefbaarheid in het dorp bevorderd wordt. Te denken valt hierbij aan culturele activiteiten, sponsoring aan lokale verenigingen etc. Op deze manier zorgt de wind er mede voor dat er in het dorp en omstreken een levendig verenigingsleven kan blijven bestaan en dat er in dit kleine dorp soms meer mogelijk is dan men op het eerste gezicht zou denken. De hoeveelheid geproduceerde elekriciteit zorgt ervoor dat Wyns zich met recht een 'groen dorp' mag noemen.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Wyns.
Reactie toevoegen