Wijlre

Plaats
Dorp
Gulpen-Wittem
Heuvelland
Limburg

Wijlre

Terug naar boven

Status

- Wijlre is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Gulpen-Wittem. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981. In 1982 over naar gemeente Gulpen, in 1999 over naar gemeente Gulpen-Wittem.

- Wapen van de voormalige gemeente Wijlre.

- Onder het dorp Wijlre vallen ook de buurtschappen Beertsenhoven, Berghof, een klein deel van de buurtschap Cartils (zijnde het gelijknamige kasteel met landgoed), Elkenrade (dat weliswaar een eigen postcode met plaatsnaam heeft en daarmee formeel een aparte 'woonplaats' is), Etenaken, Kapolder en Stokhem. Dit zijn in totaal 6 buurtschappen plus 1 buurtschap voor een klein deel.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Wielder.

Uitspraak van de Nederlandstalige naam
Wielre.

Oudere schrijfwijzen
Wylre, 1217 Wilre, 1894 Wilre, 1901 Wijlré.

Naamsverklaring
De naam is ontstaan uit het Romaanse vîllâre, dat voortkomt uit vîllâ, ‘boerderij’.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Wijlre ligt N van het dorp Gulpen, ONO van het dorp Margraten, O van het dorp Scheulder, OZO van het dorp Sibbe, ZO van de dorpen Schin op Geul en Oud-Valkenburg en de stad Valkenburg, Z van de dorpen Ransdaal en Klimmen, WZW van het dorp Ubachsberg, WNW van het dorp Eys, NW van het dorp Wahlwiller en NNW van de dorpen Wittem en Partij.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 had de gemeente Wijlre 295 huizen met 1.656 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 80/420 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen (in de toenmalige spellingen) Etenaeken 65/416, Kandel 4/16, Schonborn 22/142, Opschomer 1/8, Ransdaal (ged.) 15/77, Elkenraad 21/116, Bertzenhoven 10/50, Stockem 25/114, Hastadt 3/9, Keutenberg 12/69, Bergh 3/34, Schulder of Schuiler 22/100, Iseren (ged.) 5/36, Wolf 5/32 en Gasthuis 2/17.

- Per 1 januari 1982 is de gemeente Wijlre opgeheven en als volgt verdeeld:
naar Gulpen: 987 hectare met 2.709 inwoners;
naar Margraten: 303 hectare met 371 inwoners (= Gasthuis, Scheulder en Wolfshuis);
naar Valkenburg aan de Geul: 179 hectare met 331 inwoners (= Schoonbron).
naar Voerendaal: 430 hectare met 275 inwoners.
De gemeente had per de opheffingsdatum ca. 3.700 inwoners.

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.200 huizen met ca. 3.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp is ontstaan als nederzetting bij een waterkasteel aan de Geul, het tegenwoordige Kasteel Wijlre. De oudste vermelding is uit 1040: Hendrik III schonk toen de nederzetting aan zijn nicht Ermengardis.

Wijlre was tot 1794 een vrije rijksheerlijkheid binnen het Duitse Rijk en maakte (evenals de vrije rijksheerlijkheid Wittem) deel uit van de Westfaalse Kreis. Vandaar ook de Duitse adelaar in het gemeentewapen. Dat wapen, dat oorspronkelijk het wapen van de familie Van Wachtendonck was, wordt nu nog gebruikt door de uit het begin van de 14e eeuw stammende brouwerij. In de 17e en 18e eeuw waren de Van Wachtendoncks (waarnaar het Van Wachtendonckplein genoemd is) Heer van Wijlre. Het huidige kasteel werd door de familie Van Wachtendonck gebouwd.

Wijlre is de geboorteplaats van schrijver Antoon Coolen (1897- Waalre 1961), zoon van een brouwersknecht. Hij woonde het grootste deel van zijn leven in Waalre (bij Valkenswaard). In sommige bronnen staat dat Coolen in Wolder (dorp/wijk in Maastricht) is geboren. Die verwarring is ontstaan omdat Wolder vroeger ook Wijlre heeft geheten.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en literatuur:

- Heemkundevereniging Wijlre - Wielder - Wylre is in 2001 opgericht als opvolger van de sinds 1955 actieve Studieclub Sint Augustinus.

- Het boek 'Wielder, Wylre, Wijlre t/m 31 december 1981' is verschenen ter gelegenheid van de opheffing van de gemeente per 1-1-1982.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Wijlre heeft 28 rijksmonumenten.

- Een St. Gertrudiskerk bestond hier al in 1263 (het dorp heeft dan ook in 2013 het 750-jarig bestaan als parochie gevierd). Het bestaan ervan werd opgetekend toen de parochie zich losmaakte van Gulpen en een eigen kerk stichtte. Het tegenwoordige kerkgebouw is echter niet jonger dan twee eeuwen. In 1835 werd de nieuwe Gertrudis onder leiding van de Akense architect Alois Klausener gebouwd op de plaats van de vorige. In de tijd dat de streek tot het koninkrijk België behoorde, tussen 1830 en 1839, werden tal van Limburgse kerken herbouwd. De Wijlrese kerk werd in 1925, toen de neostijlen nog net in de mode waren, vergroot naar een ontwerp van architect Jos van Groenendael. In 1996 vond een grondige restauratie plaats onder leiding van de Heerlense architect J. Peutz. (3324) De kerk valt onder de St. Gertrudisparochie.

- Kasteel Wijlre (Kasteel Wijlreweg 5) is een charmant landgoed, gelegen aan de Geul en stammende uit de 17e eeuw. Dit kasteel is een juweeltje van Maaslandse architectuur. De vermoedelijke bouwheer was Johan Arnold van Wachtendonck, die in 1652 als heer van Wijlre werd ingehuldigd. Het wapen van de stichters is nog terug te vinden in het wapen van de voormalige gemeente, als hartschild op de rijksadelaar. De toegangspoort met nis voor het opvangen van de ophaalbrug is - evenals de wapensteen erboven - overgebleven van de 17e-eeuwse ingangspartij. De dienstgebouwen in U-vorm rond de fraaie binnenplaats met keibestrating dateren uit de 18e eeuw.

Langs de oprit van de voormalige slotbrug staan vier Toscaanse beelden, die de vier jaargetijden symboliseren. Een zonnewijzer tegen de zijgevel moet de ware plaatselijke zonnetijd aangeven. Het complex is nog gedeeltelijk door twee slotgrachten omringd. Het kasteel bezit een der fraaiste parken uit de verre omgeving. Zeldzame bomensoorten, een weelderige plantengroei, een rosarium en waterpartijen maken het tot een lust voor het oog. Sinds 1982 was het kasteel in bezit van Jo en Marlies Eyck. Sinds september 2017 is het Elisabeth Strouven Fonds eigenaar van het landgoed. Het echtpaar Jo en Marlies Eijck heeft het landgoed geschonken voor het symbolische bedrag van 1 euro, onder de voorwaarde dat het Elisabeth Strouven Fonds voor minimaal 15 jaar zorgdraagt voor het onderhoud en de restauratie van het kasteel, het aangrenzende Koetshuis en kunstpaviljoen Hedge House. Stichting Buitenplaats Kasteel Wijlre blijft verantwoordelijk voor de exploitatie van het landgoed en de culturele programmering van tentoonstellingen en projecten.

Sinds 2001 is er op kasteel Wijlre het grotendeels ondergrondse kunstpaviljoen Hedge House, waar je de internationaal geroemde collectie schilderijen en beelden van kasteelheer en -vrouwe Jo en Marlies Eyck kunt bewonderen. Het geheel betonnen paviljoen is bijna 600 m2 groot en ontworpen door architect Wiel Arets. Beuken- en taxushagen onttrekken het paviljoen grotendeels aan het oog, vandaar de naam Hedge House; hagenhuis. "Het Hedge House is een uniek privémuseum met ongetwijfeld de mooiste orchideeënkas ter wereld en zeker het mooiste kippenhok ter wereld", aldus de Belgische krant De Standaard.

- De Molen van Otten, een watermolen aan het Molengat, draagt de jaarankers 1776, het jaar waarin een verbouwing of restauratie plaatsvond. Deze onderslagmolen met twee raderen, een voormalige banmolen, is niet te bezichtigen.

- "In het Kunst- en Verzamelhuis in Wijlre komt 100 jaar geschiedenis opnieuw tot leven. Spullen die generaties lang werden gebruikt en weg moesten door de modernisering zijn hier nog te zien. Zo ontstaat een beeld van een tijd die voorbij is, maar niet verloren mag gaan. Het museum bestaat uit levensecht ingerichte kamers. De wekkers lopen en de pantoffels staan naast het bed. En een groot poppenhuis! Bij ouderen brengt de sfeer warme herinneringen boven. Het is echt een feest van herkenning van hun jeugd. Jongeren maken kennis met het verleden op een manier waar geen schoolboek tegenop kan. Waar anders vind je een plek waar vroeger nog zo levendig bestaat? Niet alles in onze onvoorstelbaar gevarieerde verzameling is alleen om naar te kijken. De seizoensopruiming is je kans om iets leuks op de kop te tikken! In de ontvangstruimte wordt kunst van Tineke van Dien geëxposeerd en tevens gemaakt. Haar moderne schilderijen vallen op door het kleurgebruik en lijnenspel van het Limburgse landschap. Daarnaast zijn er objecten waarin haar liefde voor oude materialen naar voren komt. Op een artistieke manier zorgt ze ervoor dat deze een nieuwe functie krijgen."

- In het in 1977 opgerichte Landbouwmuseum Wijlre vind je allerlei oude landbouwwerktuigen die getrokken werden door 1 pk. Hetzij door een os, een paard, een koe, een hond, of door de boer zelf. Het museum wordt beheerd door Paul van der Heijden en zoon.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De Halfvastentocht (op een zondag in maart) en de Lentewandeling (op een zondag in april) starten vanuit Gasterij De Herberg. Bij beide zijn de mogelijk te lopen afstanden 6, 12, 18, 24 en 32 km.

- Rommelmarkt (op een zondag in maart, in Harmoniezaal Elkenrade, buurtschap Elkenrade).

- In diverse weekenden in juni zijn er Open Tuindagen op kasteel Wijlre. Een echte kasteeltuin met grachten en hagen, tuinen en een boomgaard. Voor informatie over openingsdagen en -tijden, bel 043-4501525.

- Erdinger Weissbierfest (op een zaterdag in juni).

- Op een zondag eind juli organiseert Harmonie St. Gertrudis de jaarlijkse Snuffelmarkt, een gezellige jaarmarkt met voor ieder wat wils. De Snuffelmarkt vindt plaats op en rondom het van Wachtendonckplein in het centrum van Wijlre. Het is een markt met een gevarieerd aanbod. Zo zijn er kraampjes met diverse tweedehands en nieuwe producten, eetkraampjes, en wordt er gezorgd voor het nodige entertainment voor jong en ouder. Verscheidene versnaperingen worden klaar gezet en ook aan de muziek is gedacht. De Snuffelmarkt begint om 09.00 uur en eindigt rond 17.00 uur. Interesse om een kraampje te huren op de Snuffelmarkt? Kijk dan op de Facebookpagina.

- Sjraveltocht (op een zondag in september). Je kunt kiezen uit de afstanden 6, 12, 18, 24 en 32 km. Start vanaf Gasterij De Herberg. Organisatie: WV Wijlre. Nadere informatie op tel. 06-22883426.

- Vogeltentoonstelling (weekend in november) in café Hazen-Wijnen.

- "Toneelvereniging Onder Ons is opgericht in 1950 en brengt jaarlijks in november en december een nieuw stuk op de planken. Op de Brand bierbrouwerij was het gebruikelijk om ieder jaar op nieuwjaarsdag een aantal sketches en voordrachten op te voeren in het ‘’kelderke’’. Deze jaarlijkse traditie werd gevormd door een aantal medewerkers van de brouwerij. Voor de gelegenheid werden de gebeurtenissen van het afgelopen jaar van de brouwerij of van individuele medewerkers op de korrel genomen. Uit deze groep medewerkers van de brouwerij ontstond de behoefte om een eigen toneelvereniging op de richten. Zoals gebruikelijk in Zuid-Limburg begin jaren ’50 werd er ook in Wijlre geen gemengd toneel gespeeld. Ofschoon men in Ransdaal wel al voor de oorlog ook dames toeliet in hun toneelvereniging, was dat toch geen algemeen gebruik. In ons dorp waren alleen mannen lid en werden vrouwenrollen door mannen gespeeld. In 1953 wordt voorgesteld om ook dames toe te laten tot de vereniging en gemengd toneel te gaan spelen.

Eind jaren zestig hebben steeds meer gezinnen een eigen televisietoestel en neemt de belangstelling voor het toneelspel sterk af. In Wijlre wordt eind 1968 de laatste vergadering gehouden. De toneelvereniging komt stil te liggen. Het duurt tot eind 1978 voordat er opnieuw initiatief wordt genomen om weer actief toneel te gaan spelen. Na de herstart in 1978 heeft de toneelvereniging jaarlijks voorstellingen gegeven en weer een behoorlijk aantal actieve leden weten te krijgen en te houden tot de dag van vandaag. De keuze is gemaakt om ieder jaar een blijspel of klucht in het Limburgse dialect op te voeren. Het bezoekersaantal van de voorstellingen van ‘’Onder Ons’’ is de laatste jaren weer gestegen. Medio jaren negentig waren de bezoekersaantallen gedaald tot ongeveer 500 per jaar, maar vanaf medio jaren 2000 tot heden zijn de aantallen gestegen tot gemiddeld ruim 1.000 per jaar."

- St. Nicolaaswandeling (op een zondag begin december) vanuit Gasterij De Herberg. Je kunt kiezen uit de afstanden 6, 12 en 18 km. Organisatie: WV Wijlre. Nadere informatie op tel. 06-22883426.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Vanuit Wijlre kun je een rit maken per stoomtrein of historische Schienenbus over de befaamde Miljoenenlijn, dwars door het Heuvelland tussen Schin op Geul en Kerkrade. Voor nadere informatie zie de site van de ZLSM.

- De weekmarkt is op woensdagmiddag op het Van Wachtendonckplein.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Wijlre, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Onderwijs en kinderopvang: - Kinderdagverblijf Joepie.

- Muziek: - Harmonie St. Gertrudis is opgericht in 1895. Een mooi citaat over het prille begin van de vereniging willen we je niet onthouden: "Wat is een dorp zonder harmonie of fanfare? Deze vraag kon vroeger nog met veel meer recht gesteld worden dan tegenwoordig. In het radio-en televiesieloze tijdperk van meer dan 100 jaar geleden was een muziekgezelschap, zoals trouwens iedere vereniging in een dorp, een gelegenheid tot contact en ontspanning. Aan het einde van de 19e eeuw voelde men in Wijlre het gemis van een harmonie heel erg. Vooral bij een van de hoogtepunten van het jaar, de Sacramentprocessie, was dat gemis des te heviger. Men was altijd genoodzaakt een beroep te doen op de verenigingen uit omliggende gemeenten, die wel een muziekkorps hadden. Zo werd de Sacramentsprocessie voor 1895 altijd opgeluisterd door de fanfare van Hulsberg. In alle vroegte kwamen de Hulsbergse muzikanten te voet naar ons dorp om daar zo’n 3 tot 4 uur lang processiemuziek te spelen. Daarna werden ze getrakteerd op een stevige maaltijd. En dat was ook wel nodig, want er wachtte weer een lange wandeling naar Hulsberg.

Het was een historische gebeurtenis, toen eind 1894 enkele jongelui het initiatief namen om ook in ons dorp een muziekgezelschap op te richten. Als eerste oefenlokaal diende een gevangeniskelder van het destijds onbewoonde Kasteel Wijlre. De schietgaten in de meterdikke muren werden voor elke repetitie met hooi dichtgestopt om de resultaten van de eerste oefeningen niet tot de buitenwereld te laten doordringen. Na dit romantische begin kwam het in 1895 tot de definitieve oprichting van de harmonie." Hoe het ze daarna verder verging, kun je lezen op de pagina Geschiedenis Harmonie St. Gertrudis.

- Sport: - SV Geuldal is de nieuwe voetbalclub van dit dorp en buurdorp Schin op Geul. Opgericht op 1 juli 2015. Ontstaan uit Struchter Boys en VV Wijlre. Een logisch vervolg is dat de vereniging ook streeft naar één toekomstbestendig sportcomplex dat er de komende jaren/decennia weer tegen kan. Na een haalbaarheidsonderzoek in 2020 laten beide colleges van B&W weten dat ze dit niet haalbaar achten, en dat de vereniging dus op de huidige locaties zou moeten blijven zitten (de argumenten daarvoor hebben wij nog niet kunnen achterhalen). De SV is daar uiteraard 'not amused' over en stelt vele legitieme argumenten te hebben waardoor een nieuw complex wél gerealiseerd zou moeten kunnen worden. Een citaat hieruit: "Als SV Geuldal stellen wij grote vraagtekens bij de argumenten die gebruikt worden om het huidige accommodatiebeleid in beide gemeentes aan te houden. Waar wij als vereniging vooral erg in teleurgesteld zijn, is dat beide gemeentes niet in staat zijn gebleken een gezamenlijk pad naar een goed, modern onderkomen voor SV Geuldal te realiseren.

SV Geuldal, een vereniging met een ‘achterban’ van circa 5000 inwoners, een vereniging die zich absoluut kan meten met andere grotere verenigingen in de gemeentes en een vereniging die met een scala van activiteiten tot dusverre financieel gezond is gebleven. De uitkomst van 3 jaar lobbyen, voorstellen aandragen, zelf berekeningen uitvoeren en pro deo heel veel energie steken in de toekomst van de vereniging, wordt feitelijk door de gemeentes nu afgedaan met: modder maar voort in de Mauritiussingel en Achter het Kasteel. Samenwerking met ander verenigingen is voor ons bespreekbaar zodat er meer en beter gebruik wordt gemaakt van een nieuwe accommodatie. SV Geuldal is een vereniging die over gemeentegrenzen heen durft te kijken en samenwerkingen aan te gaan. Voor beide Colleges van B&W is dit blijkbaar nog een erg lastige exercitie.

Onze insteek is dan ook nog steeds een nieuwe accommodatie ergens tussen de Ransdalerweg in Schin op Geul en de Klapstraat in Wijlre. Voor ons is zelfs een locatie achter de Miljoenenlijn niet ondenkbaar. Die accommodatie zou moeten bestaan uit twee goed bespeelbare velden met verlichting van wedstrijdomvang, een kantine en zes kleedlokalen met een goede parkeervoorziening. Niet meer maar ook niet minder. Dat hierin uiteraard de belangen van eventuele omwonenden in mee worden genomen is niet meer dan logisch. We roepen de gemeenteraden van de gemeente Gulpen-Wittem en Valkenburg aan de Geul dan ook op tot actie richting hun Colleges van B&W om tot een gezamenlijke oplossing te komen waar alle partijen zich in kunnen vinden voor de toekomst van een vitale en toekomstbestendige vereniging voor onze dorpen."

- Schutterij: - Schutterij St. Maternus.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Wijlre.

Reactie toevoegen