Entree van het dorp Westerwijtwerd, aan de kant waar stellingmolen Zeldenrust staat
Sinds 2014 is er het initiatief Westerwijtwerd Erbij, dat zich inzet voor de realisatie van een bij- en vlindervriendelijk dorp. Zo is er sinds 2015 een 'idylle' in het dorp. Een idylle is een bloemrijke plek voor vlinders, bijen en mensen.
Sinds 2014 is er het initiatief Westerwijtwerd Erbij, dat zich inzet voor de realisatie van een bij- en vlindervriendelijk dorp. Dat heeft onder meer geleid tot dit 'insectenhotel'. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com)
Het rijksmonumentale en nostalgische Huiskamercafé Westerwijtwerd uit 1860 is tot 2010 50 jaar lang gedreven door het echtpaar Tinus en Eke Hazekamp. Sinds 2012 zetten Katrien en Thomas Dresscher deze traditie voort. (© Janus Klaassen)
Westerwijtwerd, interieur van het Huiskamercafé. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2019/08/24/rondje-schaphalsterzijl-fra...)
Het bescheiden dorpje Westerwijtwerd heeft ook een bescheiden - maar daarom niet minder het bezoeken waard! - festivalletje, namelijk Wijds Wietwerd, in het eerste weekend van de zomervakantie in de regio.
De kerk en toren van Westerwijtwerd dateren beide uit halverwege de 13e eeuw. De kerk is niet meer als zodanig in functie en in eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken.
Westerwijtwerd had een stationshalte onder die naam, aan de spoorlijn Groningen-Delfzijl, van 15-6-1884 tot 1-10-1886. Per die datum hernoemd in halte Middelstum. De halte is gesloten in 1953. Het haltegebouwtje dateerde uit 1889 en is in 1963 afgebroken.
Ook Westerwijtwerd lijdt onder de schade van de aardbevingen door de gaswinning, maar de inwoners houden de moed en de humor erin. Zo hebben zij in 2013 de lipdub 'Triller' opgenomen, uiteraard verwijzend naar de aardbevingen. Geniaal toch?
- Westerwijtwerd is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Eemsdelta. T/m 1989 gemeente Middelstum. In 1990 over naar gemeente Loppersum, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta.
- Onder het dorp Westerwijtwerd valt ook buurtschap De Palen.
Terug naar bovenIn het Gronings
Wietwerd.
Oudere vermeldingen
Westerwytwerd, 1450 Wester Wydewart, 1637 Westerwytwert.
Naamsverklaring
Wester- ter onderscheiding van Oosterwijtwerd. Dorps-paren met West- en Oost- e.d. liggen doorgaans direct naast elkaar. Het curieuze is hier dat dit dorp 11 km W van Oosterwijtwerd ligt en dat daar nog diverse dorpen tussen liggen (Stedum, Loppersum, Eenum). Wijtwerd is een samenstelling van het Oudfriese uuide ´wilg´ en ´wierde, bewoonde hoogte´.(1)
Westerwijtwerd ligt W van Loppersum, Z van Middelstum. Het Westerwijtwerdermaar loopt van N van het dorp, vanuit het Huizingermaar, richting ZO, waar het bij Ten Boer uitkomt in het Damsterdiep.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Westerwijtwerd 35 huizen met 210 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 50 huizen met ca. 150 inwoners.
Terug naar bovenVolgens de overlevering wordt de stichting van de kerk in Westerwijtwerd toegeschreven aan het geslacht Ewsum (uit Middelstum). In 1461 verklaart Onno van Ewsum dat "om reden van stichting en volgens patronaatsrecht" elke beschikking over de kerk aan een der Ewsums toekomt. We kunnen veronderstellen dat de Ewsums ‘hun kerk’ bij voorkeur bouwden op maagdelijk terrein. Het destijds nieuwe Westerwijtwerd kan dan worden gezien als een door de kerk gestimuleerde kolonisatie.
Anders dan de kerkdorpen in de omgeving ligt Westerwijtwerd niet op, maar naast de wierde waaraan het zijn naam ontleent. Na de afgraving in 1880 herinneren alleen de verkaveling en de rondweg nog aan het bestaan van de wierde.
Stationshalte
Dit is een wat ingewikkeld verhaal: Westerwijtwerd had een stationshalte onder die naam, aan de spoorlijn Groningen-Delfzijl, van 15-6-1884 tot 1-10-1886 (nr. 21, bij km 19,450). Per die datum wordt de buurhalte Middelstum opgeheven (nr. 20, bij km 18,746, bij de nog bestaande overweg in de Halteweg, die dus naar die vroegere halte is genoemd), en de halte Westerwijtwerd wordt per die datum hernoemd in halte Middelstum. De halte is gesloten in 1953. Het haltegebouwtje dateerde uit 1889 en is in 1963 afgebroken.
- Beschrijving van Westerwijtwerd anno 1828 door de toenmalige schoolmeester.
- Het Bestemmingsplan Pastoriepad 6 bevat ook een interessant artikel over de historische geografie van het dorp.
Terug naar boven- Westerwijtwerd heeft 8 rijksmonumenten, zijnde 3 (restanten van) wierden, de kerk met toren, molen Zeldenrust, molen De Palen, het pand van het Huiskamercafé, en de woning uit 1845 bij molen Zeldenrust (Dorpsweg 14), die geen voormalige sarrieshut blijkt te zijn, wat ten onrechte hier en daar wordt vermeld, maar een molenaarswoning.
- De Hervormde kerk en toren dateren beide uit halverwege de 13e eeuw. De kerk is niet meer als zodanig in functie en in bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken. - Ca. 100 foto´s van exterieur en interieur van de kerk te Westerwijtwerd (in de zoekfunctie van die pagina moet je de plaatsnaam invoeren, let op: met de spelling met y i.p.v. ij). Bij restauratie van de kerk in 1897 is een 14e-eeuwse muurtekening van 2 zwaardvechters gevonden. - Foto's uit 2016 van exterieur en interieur van de kerk.
- Rond 2000 hebben medewerkers van Landschapsbeheer Groningen en de Stichting Oude Groninger Kerken ca. 50 begraafplaatsen in de provincie opgeknapt. Ook Westerwijtwerd is daarbij aan de beurt gekomen. Om de authentieke sfeer te bewaren ging het niet om grootschalige restauraties maar alleen om repatie van wat stuk is. Toenmalig projectleider Annalies Groot: "Het is niet de bedoeling dat alles spic en span wordt. De korstmosjes moeten gewoon blijven zitten." Het ging om herstel van schade én voorkomen van verdere schade. Gebroken delen van en scheuren in grafzerken zijn gerepareerd met epoxyhars. "Met een uur is dit spul keihard geworden. Dan zit het weer voor de eeuwigheid. Doe je niks, dan zou het bij de eerste beste nachtvorst zo kunnen scheuren dat zo'n hele zerk verzakt", aldus restaurateur Eddy Smit.
- De pastorie is in 1863 herbouwd.
- Koren- en pelmolen Zeldenrust is in 1841 gebouwd, in 1845 afgebrand en weer herbouwd. 140 jaar lang was de molen in het bezit van de familie Hazekamp. Breed heeft deze familie het niet gehad, maar met toewijding en improvisatietalent hielden ze Zeldenrust in bedrijf. Tot de opkomst van de aardappel en het tarwebrood, bestond het volksvoedsel eeuwenlang vooral uit roggebrood en gortebrij. Vandaar dat veel molens niet alleen waren ingericht om koren tot meel te malen, maar ook om gerst tot gort te pellen. Ze waren dus zowel een korenmolen als een pelmolen. Voor het pellen van gerst waren andere stenen nodig dan voor het malen van meel. Pelstenen waren zware zandstenen en wogen wel 2000 kilo per stuk. Een pelmolen kon dan ook pas werken bij een windkracht van minstens 5 Beaufort, wat gelijk staat aan een flinke bries.
Vooral in de provincie Groningen werd veel gerst verbouwd en gegeten (stamppot mous, poffert, krentjebrij). Het is dan ook geen toeval dat de enige nog overgebleven gortproductiefabriek van Nederland (Offringa) in deze provincie staat. De molen is sinds 2007 eigendom van Het Groninger Landschap.
De fundering van de molen was aangetast door een combinatie van aardbevingen en bodemdaling. Bij een flinke aardbeving zou de molen voorover kunnen vallen op het molenaarshuis. In 2015 heeft de molen daarom een gloednieuw aardbevingsbestendig fundament gekregen om het tegen bodemschokken te beschermen. Het is het eerste monument in ons land waarbij de zogeheten base isolation-techniek is toegepast. Rubber blokken onder het fundament vangen nu aardschokken door bevingen op. Het rubber absorbeert de kracht van aardbevingen. Als de funderings-bak schudt, beweegt de molen niet mee. Zeker voor monumenten is het een ideale oplossing: je ziet er bijna niets van, het meeste zit onder de grond. Zo wordt het monument niet aangetast. In Italië, Nieuw-Zeeland en Japan wordt deze techniek al veel toegepast.
- Molen De Palen staat in de gelijknamige buurtschap en wordt daarom aldaar beschreven.
- Gevelstenen in Westerwijtwerd.
- Dat een schuur bij een boerderij geen saaie en/of lelijke blokkendoos hoeft te zijn, bewijst de firma Amea Ontwerp, die bij een boerderij in het dorp een qua stijl bijpassende schuur heeft ontworpen.
Terug naar boven- Toneelvereniging WAT brengt jaarlijks in februari een nieuw stuk op de planken.
- In het 1e weekend van de zomervakantie in de regio is er Wijds Wietwerd, een Zomers Zondagmiddag Festivalletje (bij een piepklein dorpje hoort natuurlijk ook een klein[schalig] festivalletje, hoewel dat ook weer geen wet van Meden en Perzen is) met muziek, theater en een picknick, georganiseerd door het Huiskamercafé. In 2015 was het voor het eerst, wegens verbouwing van het Huiskamercafé slaan ze 2016 even over, maar sinds 2017 is het evenement weer van de partij. Zie ook het filmpje met een impressie van Wijds Wietwerd 2015.
- De fam. J.G. Talsma en F. Bloemsma (Heemweg 3) heeft rond hun huis een stuk grond van 10.000 m2 met daarop een romantische bostuin, vaste plantenborders, vijvers en formele tuinen. De tuin is op zijn mooist van april t/m juli en is op afspraak te bezoeken. Entree is €2,50 inclusief koffie/thee.
Terug naar boven- Het hierna onder 'Eten en drinken' beschreven Huiskamercafé organiseert regelmatig huiskamerconcerten. Die worden aangekondigd op hun Facebookpagina.
- Sinds 2014 is er het initiatief Westerwijtwerd Erbij, dat zich inzet voor de realisatie van een bij- en vlindervriendelijk dorp. Sinds 2015 is er een 'idylle' in het dorp. Een idylle is een bloemrijke plek voor vlinders, bijen en mensen. Meer van zulke plekken zijn hard nodig, stelt Kars Veling van de Vlinderstichting: "Vlinders en bijen gaan achteruit, er zijn gewoon veel minder bloemen dan vroeger. In het boerenland staat geen enkele bloem meer en waar vroeger de bermen nog wel eens een toevluchtsoord waren, worden deze nu vaak verkeerd gemaaid waar-door bloemen en dus vlinders en bijen ook daar verdwijnen." De inwoners poten daarom bollen en planten vlinderstruiken, zaaien de bermen in met wilde bloemenmengsels, organiseren activiteiten en willen uiteindelijk zelfs eigen bijen houden. Zie ook de promofilm van het project Westerwijterd Erbij.
Terug naar boven- Al zeker sinds 1860 is het rijksmonumentale Huiskamercafé Westerwijtwerd (Dorpsstraat 4) - een van de laatste nog bestaande huiskamercafés van Nederland en ieder geval de laatste in de provincie Groningen - door een hele rij eigenaren uitgebaat, die allemaal smid waren. Tot 2010 hebben de legendarische Tinus (in genoemd jaar overleden) en Eke Hazekamp het café gedurende 50 jaar bestierd. Tinus was daarnaast ook brugwachter en molenaar in het dorp.
In 2011, als het pand te koop komt, maken inwoners plannen om het pand te kopen en het zo te kunnen behouden als huiskamercafé. Maar dat blijkt uiteindelijk niet nodig, want in genoemd jaar kopen Katrien en Thomas Dresscher het pand, die sinds 2012 de traditie van het Huiskamercafé voortzetten, en ook de draaibrug over het Westerwijtwerdermaar bedienen. Het blijft een authentiek Gronings huiskamercafé, maar zij geven er wel hun eigen draai aan, net zoals Tinus en Eke dat in hun tijd gedaan hebben.
Het Huiskamercafé is een van de laatste in zijn soort, waar de gelagkamer ook echt woonkamer is. Katrien: "Gasten houden het midden tussen klant en visite. In het begin hing ik 's weekends het bordje Open voor de deur en ging er voor zitten. Zo werkt het niet. Je gaat los en dan komen er mensen, of niet, en die eten mee, of niet." Historicus Thomas: "Een café als dit is een verzamelplaats. Van verhalen, van gebeurtenissen. Een levend archief. Het werkt twee kanten op: je hoort nog eens wat en mensen kunnen hun verhaal kwijt."
De twee doen veel zelf. Jam maken, groente kweken en er is altijd iets vers gebakken bij de koffie. Povverd, of taart. Verder maken zij bijvoorbeeld soep en gehaktballen. De ingrediënten hiervoor zijn zoveel mogelijk bio, eerlijk en uit de buurt. Wat ze precies gaan maken staat iedere week op vrijdag op de website, op Facebook en op het caféraam. Daarnaast organiseren zij huiskamerconcerten, mee-eet avonden en in het café een feestje houden of vergaderen is ook mogelijk. Het Huiskamercafé is geopend van april t/m december op zaterdag en zondag van 10-17 uur.
Van medio 2015 tot juni 2017 is het pand verbouwd, naar ontwerp van restauratiearchitect Harry Haak, om achterstallig onderhoud te verrichten, aardbevingsschade te herstellen en het pand meer aan de eisen des tijds te laten voldoen (o.a. isolatie), waarbij er wel nadrukkelijk naar wordt gestreefd om de nostalgische sfeer te behouden. Het cafégedeelte is uit 1832, de grote schuur uit 1855. In al die jaren is er nooit een grote restauratie geweest. Onderhoud gebeurde met minimale middelen, met wat op dat moment aan materiaal voorhanden was. Een soort 'lapjeshuis'. Een uitdaging is dat er vanwege de rijksmonumentale status niet met moderne materialen en technieken gewerkt mag worden en er dus alternatieven moeten worden bedacht. Toen de renovatie en verbouwing startte, verwachtte men dat het weleens 5 jaar zou kunnen gaan duren. Maar kennelijk zat het erg mee, want reeds in juni 2017 is het café feestelijk heropend.
Terug naar boven- Reportage over Westerwijtwerd door inwoner en filmmaker Itamar Kool.
- Het dorp zal blij zijn met genoemde hr. Kool als inwoner, want hij heeft meer mooie films over het dorp gemaakt. Zo heeft hij in 2013 de lipdub 'Triller' opgenomen. Ook de Westerwijtwerders lijden onder de schade van de aardbevingen door de gaswinning, maar houden de moed erin en weten van de nood een deugd te maken. Zo hebben zij dus deze lipdub opgenomen, waar zo te zien letterlijk het halve dorp aan deelneemt, allemaal prachtig geschminkt. Zij beelden het nummer Thriller (songtekst) van Michael Jackson uit, dat zij voor deze gelegenheid hebben omgedoopt tot Triller, uiteraard verwijzend naar de 'trillingen' die zij bij tijd en wijle ondervinden van de gaswinning.
- Fotoserie van Westerwijtwerd, door Gert Hardeman.
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Westerwijtwerd van de Dorpsvereniging. - Verslag van Sanne Meijer van haar bezoek aan Westerwijtwerd.
- Dorpshuis: - Dorpshuis 't Moarhoes.
- Agrarisch: - Mooijman Holsteins.
- Genealogie: - Lidmaten Westerwijtwerd 1689-1811.
Reactie toevoegen