Status

- Westernieland is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Eenrum. In 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Onder het dorp Westernieland vallen ook de buurtschappen Kaakhorn (grotendeels) en Noordpolder (deels). Tot het buitengebied van het dorp behoort verder nog de Linthorst Homanpolder en een deel van de polder Noordpolder.

- Het dorp Westernieland heeft een bebouwde kom met een 30 km-zone. In 2017 waren er plannen om kriskras door de hele 'dorpsstraat' bloembakken te plaatsen, om het doorgaande verkeer te dwingen vaart te minderen. Op de bijeenkomst voor het dorp over deze problematiek bleek dat de inwoners sterk verdeeld waren over het plan. Vijftig stemden voor het voorstel. Vijftig anderen, onder wie veel agrariërs, stemden tegen. Die verdeeldheid was reden voor het bestuur van Dorpsbelangen zich opnieuw te beraden. Vervolgens zijn in augustus 2017 alleen obstakels aangebracht bij de beide entrees van het dorp. Ook de agrariërs die tot dan toe fel tegen de plaatsing van bloembakken waren, konden zich in dit compromis vinden.

- Sinds 2013 heeft Westernieland een prachtige Dorpsvlag, ontworpen door Gerben Edens van Dorpsbelangen. Het is de intentie dat deze vlag tijdens dorpsevenementen fier wappert in de top van vele vlaggenmasten.

Naam

In het Gronings
Westernijlaand, ook wel kortweg 't Nijlaand.

Oudere vermeldingen
1447 'in den nijen lande', 1579 Nylandt, 1794 Wester-Nieuwland.

Naamsverklaring
Betekent nieland 'nieuw land, op de zee gewonnen land'. Het was de laatste bedijking van de Hunzeboezem ten noorden van Eenrum. Omstreeks 1300 is een dijk gelegd langs Wierhuizen en Pieterburen, de hiervoor gelegen kwelder is in 1350 bedijkt. Later is Wester- toegevoegd, ter onderscheiding van Oosternieland, dat oorspronkelijk ook alleen Nieland e.d. heette.(1)

Ligging

Het dorp Westernieland ligt N van het dorp Eenrum en O van het dorp Pieterburen, aan het eind van het Westernielandstermaar.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Westernieland 65 huizen met 500 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 100 huizen met ca. 250 inwoners.

Geschiedenis

De geschiedenis van dit dorp gaat terug tot vóór 1400. Op een onbedijkte kwelder ontstaat de nederzetting Mariaburen. Na de bedijking wordt het dorp Nijlandt genoemd, later Westernieland, ter onderscheiding van Oosternieland, dat oorspronkelijk ook Nieland heet. Doordat het dorp oorspronkelijk vrijwel direct aan de Waddenzee ligt, heeft het door de eeuwen vaak te kampen gehad met overstromingen en dijkdoorbraken. De grootste was de Kerstvloed van 1717, waarbij het dorp grotendeels wordt verzwolgen. Er blijven slechts 4 huizen intact. In 1718 wordt de dijk 1,5 km naar het noorden verlegd, en aan de oostelijke kant van de kerk wordt vervolgens een nieuw dorp gebouwd, waardoor de kerk sindsdien aan de rand van het dorp ligt. De bevolking bestaat eeuwenlang voornamelijk uit boeren, (land)arbeiders, vissers en robbenjagers (de robbenjacht is sinds 1957 verboden). De Waddenzee levert voedsel en handelswaar, en wordt door bedijking en inpoldering in bedwang gehouden. De landbouwgronden in de polder zijn uitgestrekt en vruchtbaar.

Tot ca. 1970 is Westernieland nog een 'autonoom dorp'. In een autonoom dorp wonen, werken en winkelen de inwoners. In een autonoom dorp zijn voorzieningen aanwezig, die er mede voor zorgen dat het een leefbaar dorp is. Vandaag de dag heeft het dorp een bevolking van diverse herkomst. Er zijn bewoners die geboren en getogen Westernielanders zijn. Andere bewoners komen uit de omringende dorpen en uit de rest van Nederland, de zogeheten 'import'. Vooral in de jaren zeventig en tachtig van de 20e eeuw vestigen zich kunstenaars en mensen met vrije beroepen in het dorp en de buurdorpen Den Andel en Pieterburen.

Vroeger waren er 3 basisscholen in het dorp. Nu is er niet een meer. De ca. 15 Westernielandse basisschoolleerlingen gaan nu in omliggende dorpen naar school. Westernieland draagt tegenwoordig de kenmerken van een ‘woondorp’. Inwoners van een woondorp kiezen voor de woning en de omgeving. In het dorp zijn geen winkelvoorzieningen meer. De auto maakt het mogelijk om elders te werken en in omringende grotere dorpen of Groningen zich te voorzien van dagelijkse benodigdheden. Er is oude en nieuwe bedrijvigheid: vandaag de dag betreft dat ca. 8 agrarische ondernemers in het dorp en de polder en ca. 20 (kleine) ondernemingen, variërend van een montagebedrijf, een autorijschool tot een vertaalbureau.

Molen
In 1854 is nabij de kerk een koren- en pelmolen gebouwd, die als een van de eerste van de provincie (later) is uitgerust met zelfzwichting. In 1917 is de Molen van Bouwman afgebroken, waarbij een molenaarsknecht om het leven is gekomen. Het molenaarshuis met bakovenhuisje (Derk Wieringastraat 8) is bewaard gebleven en is in 1900 voorzien van een witte gevel in jugendstil.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende artikelen en literatuur:

- Geschiedenis van Westernieland op Wikipedia.

- Geschiedenis e.a. bijzonderheden van dit dorp e.o., door Sanne Meijer Onderweg.

- Ter gelegenheid van het gereedkomen in 2002 van de restauratie van de kerk is in 2003 het boekje 'Westernieland. Geschiedenis van kerk en dorp'* uitgegeven (door de Commissie Kerkrestauratie). Het boekje is inmiddels uitverkocht, daarom is het nu via de link ook online te lezen.
* Dit domein is niet meer actief. We hebben een uitvraag gedaan of dit bestand weer online kan worden gezet.

Recente ontwikkelingen

- Bewoners aan de hoofdstraat door Westernieland, de Dirk Wierengastraat, hebben in 2019 wederom aandacht gevraagd bij de gemeente voor de slechte toestand van het wegdek in hun straat. Ze willen dat de gemeente de weg opknapt en snelheidsremmende maatregelen neemt. "Tractoren, bieten- en uientransporten, vrachtwagens en lijn- en touringcarbussen denderen het hele jaar door de straat", schrijven de inwoners in april 2019 in een brief aan de gemeente, die door 44 van de 46 huishoudens in de straat is ondertekend. Eind 2017 zijn voor het laatst gaten gedicht en putdeksels aangesmeerd, maar op veel plekken brokkelt het los, ontstaan opnieuw gaten en verzakken de putdeksels. Het wegdek is inmiddels een lappendeken van noodreparaties. Als zwaar verkeer door de kuilen en gaten rijdt, lijkt het alsof er ‘lichte aardbevingen’ plaats vinden, aldus de inwoners. Veel bewoners liggen te schudden in bed, daken en muren kraken. Meerdere bewoners hebben scheuren in hun woning.

Naast reparatie van de weg willen bewoners verkeersremmende maatregelen. In het dorp mag je maximaal 30 kilometer per uur rijden, maar veel bestuurders houden zich daar niet aan. En de bloembakken die er staan zijn weinig effectief, omdat automobilisten niet hoeven te zigzaggen. Ook Dorpsbelangen heeft deze kwestie al herhaaldelijk aangekaart, maar beseft dat groot onderhoud nu eenmaal kostbaar is en dat veel kleine dorpen in Het Hogeland waar zwaar verkeer doorheen komt, met hetzelfde euvel kampen. Woordvoerder Paul Kremer van de gemeente stelt dat de gemeente beseft dat reparaties niet meer volstaan, dat de klachten zeer serieus worden genomen, en dat de gemeente samen met de bewoners op afzienbare termijn tot structurele oplossingen beoogt te komen.

- In 2009 zijn 18 woningen in het dorp gesloopt. Er zijn 6 twee-onder-een-kap-woningen voor teruggebouwd.

- In 2010 zijn de rapporten Het kán in Westernieland! Onderzoek naar kwaliteiten van de leefomgeving en Het leeft in Westernieland! Inwonersonderoek naar de leefbaarheid in het dorp verschenen (in opdracht van Dorpsbelangen vervaardigd door medewerkers van de Hanzehogeschool Groningen).

- Dorpsvisie Westernieland 2012-2022.

Bezienswaardigheden

- Westernieland heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk en de naastgelegen pastorie.

- Hervormde (PKN) kerk en toren (Schaapweg 2) op kerkhof. Tot de Kerstvloed in 1717 het dorp gedeeltelijk wegspoelde, was de 13e-eeuwse kerk van Westernieland het middelpunt van het dorp geweest. Hoewel de kerk overeind bleef, was ze zwaar beschadigd. De deuren van de toren waren weggeslagen, evenals een stuk muur. Het zeewater stond twee meter hoog in de kerk en alle banken waren op het koor gespoeld. Het romano-gotische karakter van de kerk is in de loop van de tijd aangepast. De drie traveeën waren oorspronkelijk gedekt met koepelgewelven, maar zijn in 1831 vervangen door een vlak, blauwgekleurd balkenplafond. Tegelijkertijd zijn de spitsboogramen verhoogd. Recent teruggevonden muraalbogen worden nu in de wanden aangegeven. Ook de ingangen, die zich traditioneel tegenover elkaar in de lange gevels bevonden, tekenen zich in het westtravee nog af in het muurwerk.

Op de hoeken van de koorsluiting en de zijgevels zijn overhoekse steunberen geplaatst, terwijl het lijkt alsof er steunberen in de westmuur zijn, omdat die muur breder is dan de toren. Deze 14e-eeuwse toren verving waarschijnlijk een klokkenstoel. De toegangsdeur van de toren lijkt te groot te zijn voor de torenmuur; voor de ingang ligt een rode zandstenen plaat, wellicht een voormalige altaarmensa. In de toren een klok uit 1753. Koperen kroontje. Het interieur wordt gesierd door een 17e-eeuwse kansel met het wapen van collator Schotto Tamminga van Bellingeweer. De banken tegen de zuidelijke koormuur waren voor ambtsdragers, die daar tegenover behoorde tot de edele heerd van Zijlbrugge en draagt een gedeeld familiewapen. Bijzonderheden op het kerkhof zijn een tweetal grafzerken die herinneren aan robbenjagers die hier gevestigd waren, en een regenbak voor de tijden dat water schaars was. Rijk gesneden orgelkas en eenklaviersorgel, in 1893 gemaakt door de gebr. Van Oeckelen. De windvoorzienig kan nog met de hand worden bediend. De kerk wordt beheerd door Stichting Oude Groninger Kerken.

In verband met het teruglopend aantal kerkgangers heeft de Protestantse Gemeente Halfambt (= Eenrum, Westernieland, Den Andel en Saaxumhuizen) de keus gemaakt om op zoek te gaan naar een fusiepartner. Deze is gevonden in de Protestantse Gemeente Winsum Obergum. In 2016 zijn zij gefuseerd tot Protestantse Gemeente Winsum-Halfambt (PGWH). Dit heeft o.a. tot gevolg gehad dat veel kerkelijke activiteiten van de dorpen van de voormalige Protestantse Gemeente Halfambt naar Winsum zijn gegaan. Om te voorkomen dat de kerken van deze dorpen de deuren moeten sluiten, is het project 'Kerk in het dorp' gestart. De insteek is om de kerken zo veel mogelijk open te zetten en samen met allerlei mensen in de dorpen activiteiten te organiseren, waarbij de kerken als een vanzelfsprekende en levend(ig)e plek in de dorpen gaan/blijven functioneren. De drie pijlers waarop het plan rust zijn: omzien naar elkaar; zingeving en spiritualiteit in de vorm van activiteiten (cultuur/kunst/muziek/ duurzaamheid); zingeving en spiritualiteit in de vorm van vieringen en meditatieve momenten.

- Naast de kerk van Westernieland staat de voormalige pastorie. Dit is het geboortehuis van Freek de Jonge (1944). Hij was de zoon van dominee De Jonge, die hier tot 1946 predikant was. Zijn opvolger was Alje Klamer, die bekend werd bij de IKON. Hij was de laatste dominee die in de pastorie woonde. Het pand is in 1882 in eclectische stijl gebouwd. Op de voorgevel staat ‘weem’, maar deze naam is historisch nooit gebruikt voor deze pastorie. De huidige pastorie staat op de plek waar eerst de boerenschuur stond van de vroegere pastorieboerderij. Het voorhuis van deze boerderij was gericht op de kerk. In 1882 is de boerenschuur afgebroken en vervangen door een nieuw voorhuis, zodat er twee voorhuizen tegen elkaar aan stonden. In 1930 is het oude voorhuis gesloopt. Doordat de pastorie in dezelfde kleur als de kerk is geverfd, vormen ze nog altijd een mooie eenheid.

- Op de begraafplaats van Westernieland vind je o.a. grafstenen van robbenjagers, een beroep dat hier tot de eerste helft van de 20e eeuw nog werd uitgeoefend. Op de vangst van zeehonden stond per zeehond een premie en daarnaast leverde de huid voor de bontindustrie en de traan voor de zeep- en verfindustrie ook geld op (tegenwoordig worden ze één dorp verderop - in het hierom bekende Pieterburen - juist opgevangen en beschermd...). Aan de grafzerken kun je zien wie dit betreft. Zoals Tjark Derks Visser, die, 92 jaar oud, op 24 juli 1871 sterft. Het grafdicht luidt: "Tot aan zijn vijf en vijftig jaren / Heeft hij de Wadden steeds bevaren / Zeehonden vangen was zijn werk / Bij vlijt en zuinigheid zoo sterk / Om zes en dertig jaar alhier / Te leven als oud rentenier."

Jaarlijkse evenementen

- Culturele Commissie Westernieland organiseert sinds 2001 jaarlijks op een zaterdag begin juni een Boekenmarkt, waar een massa tweedehands en nieuwe boeken voor schappelijke prijzen wordt verkocht. Er is live muziek en ook de inwendige mens wordt desgewenst goed verzorgd middels verschillende soorten versgebakken taart.

- Het Sint Jans Feest is een eeuwenoude traditie die veel in het oosten van het land en in Scandinavische landen wordt gevierd. Volgens de overlevering is 24 juni de geboortedag van Johannes de Doper. Dit geboortefeest wordt al eeuwenlang gecombineerd met het feest van de zonnewende. Op een zaterdag rond 24 juni vanaf half tien ‘s avonds is de kerk in Westernieland open. Er is een kop koffie of thee en het verhaal van het Sint Jans Feest wordt verteld. Rond tien uur start de Midzomernachtwandeling van ongeveer een uur. Bij terugkomst bij de kerk brandt er een vuur en is er muziek. Er wordt vlierbloesemsap en andere kruidendranken gedronken. Op deze manier wordt de zomer verwelkomd.

- Tijdens de manifestatie Monnikenwerk (gedurende 6 woensdagen in juli en augustus, in 2020 voor de 3e keer) werken kunstenaars in de sobere ruimten van middeleeuwse kerken in de regio aan hun 'monnikenwerk' - kunst, die soms raakt aan iets dat groter is dan wij. Aan het einde van de werkdag zijn bezoekers welkom om kerk en kunst te ervaren. De deelnemers beogen samen met bezoekers te ontdekken waartoe de verstilde sacrale ruimte van een kerk uitnodigt. De kerken zijn tijdens het evenement van 17.00-20.00 uur open voor bezoek. Tijdens de 1e editie, in 2018, ging het om 5 kunstenaars in 4 kerken. Omdat dat voor zowel de kunstenaars als de bezoekers een ontroerende ervaring was, is het tijdens editie 2019 uitgebreid naar 10 kunstenaars in 9 kerken. En omdat het ideaal is om een handvol van de deelnemers te bekijken als onderdeel van een fietstocht door dit prachtige landschap, hadden ze er twee fietsroutes van gemaakt: Ronde Noord (in Baflo, Den Andel, Saaxumhuizen, Eenrum en Westernieland) en Ronde Oost (in Loppersum, Eenum, Leermens en Westeremden).

- De Westernielandrun (op een zaterdag in september) is een leuke en afwisselende hardlooptocht door een prachtig buitengebied op het Groningse Hoogeland. Je kunt kiezen uit de afstanden 5 en 10 km.

- Jaarlijks is er in het dorp eind december een Voetvolleybaltoernooi.

Landschap, natuur en recreatie

- Sinds 2014 is er het Ommetje Westernieland (9 km), met bijbehorend informatiepaneel bij het dorpshuis, en via deze link ook online te lezen brochure. De route is een wandeling door de tijd. Van dorp naar zeedijk volgt het de geschiedenis van de strijd tegen het water. Het ommetje was een wens van de inwoners. Het biedt een laagdrempelige toeristische en recreatieve mogelijkheid aan bezoekers, die tijdens de wandeling kunnen genieten van de rust in het gebied. De route maakt de geschiedenis van de omgeving van het kustdorp beleefbaar; van de oudste dijk uit de late middeleeuwen tot de jongste landaanwinning in de 20e eeuw.

- "Naast de twee al bekende rondjes Westernieland, het dorpsommetje en de route Waddenwandelen, heeft Dorpsbelangen in 2017 twee nieuwe rondwandelingen uitgezet, met een lengte van 13 en 15 km. Beide routes starten en eindigen bij het dorpshuis/de Oude Smidse. Hier is voor wandelaars die van verder weg komen parkeerruimte en de halte van het openbaar vervoer. De wandelingen volgen voor het grootste deel de knooppunten van Waddenwandelen Groningen.
In deze mooie omgeving, met veel lucht en ruimte, is het plezierig wandelen. Veel plezier!"

- In 2013 is Speeltuin Westernieland gerealiseerd.

- Westernieland ligt aan het einde van het Westernielandstermaar, dat hier tot 1520 via de Hiddingezijl en de Oude Riet uitmondde in de zee.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Westernieland, met laagsteprijsgarantie! 

Beeld

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Westernieland en omgeving, door Harry Perton.

Links

- Algemeen: - Site van en over Westernieland.

- Nieuws: - Dorpskrant de Nijlandster Krant is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers).

- Belangenorganisatie: - Vereniging Dorpsbelangen Westernieland houdt zich bezig met de leefbaarheid van het dorp en omgeving. Dit houdt in dat contacten worden onderhouden met instanties als de gemeente, woningstichting Wierden en Borgen, Vereniging Groninger Dorpen e.d. De leefomgeving omvat de openbare ruimte. De gemeente is hierin de grootste speler. De vereniging heeft ongeveer 100 leden.

- Dorpshuis: - Dorpshuis Diekstaal (Ter Laan: "stuk grond woar t vij hèndreven wordt as kwelder onderlopt").

- Kinderopvang: - "Ik ben Merel de Groot. Ik woon samen met mijn gezin in Westernieland. Ik heb in 2014 mijn opleiding saw (sociaal agogisch werker) niveau 4 afgerond. In januari 2015 ben ik begonnen met werken in de kinderopvang. Eind 2016 ben ik gestart met mijn Gastouderopvang het Merelnest. Een kleinschalige gastouderopvang aan huis, waar persoonlijke aandacht voor ieder kind centraal staat. Elk kind is uniek en heeft zijn of haar eigen kwaliteiten. Ik vind het belangrijk dat kinderen zichzelf kunnen zijn en de omgeving kunnen ontdekken. Ik biedt veel houten speelgoed aan, keukentje, duplo, verkleedkleding, tekenspullen, blokken, leesboekjes, wollen dekens etc. Ik volg op dit moment een online cursus kindertekeningen. Door middel van een kindertekening kun je zien hoe een kind in het leven staat en waar het op dit moment mee bezig is."

- Overige verenigingen: - Uitvaartvereniging Pieterburen-Westernieland bestaat al meer dan 50 jaar en werkt voor haar leden zonder winstoogmerk. De vereniging verzorgt jaarlijks gemiddeld 5 uitvaarten, waarbij veel ruimte is voor eigen inbreng.

- Dierenopvang: - Stichting Faunavisie Wildcare in Westernieland is in 2014 van start gegaan. Initiatiefnemers Pim en Mieke Lollinga zijn gespecialiseerd in de opvang, verzorging en revalidatie van wilde inheemse dieren in Noord Nederland. Doel is om de dieren na hun herstel weer vrij te laten in de natuur. Faunavisie heeft een ontheffing van het ministerie voor de opvang van inheemse wilde dieren. Zij werken samen met collega-opvangcentra, dierenartsen en opleidingscentra.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de lokale begraafplaats, waaronder een graf voor verzetsstrijder Dirk Eliza Wierenga, die op 20-5-1944 op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen is gefusilleerd. Ter nagedachtenis aan deze moedige inwoner is de Hoofdstraat in 1945 hernoemd in Dirk Wierengastraat. - Doop-, Trouw- en Begraafregister kerkelijke gemeente Westernieland - Saaksumhuizen 1687-1811.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)