Wernhout

Plaats
Dorp
Zundert
West-Brabant Baronie en Markiezaat
Noord-Brabant

wernhout_plaatsnaambord_kopie.jpg

Wernhout is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Zundert. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1810.

Wernhout is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Zundert. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1810.

wernhout_actuele_kaart_openstreetmap.jpg

Wernhout is een compact dorp met een groot buitengebied (met daarin 4 buurtschappen), in het O en Z grenzend aan België, in het N aan het dorp Zundert en in het W aan het dorpsgebied van Achtmaal. (© www.openstreetmap.org)

Wernhout is een compact dorp met een groot buitengebied (met daarin 4 buurtschappen), in het O en Z grenzend aan België, in het N aan het dorp Zundert en in het W aan het dorpsgebied van Achtmaal. (© www.openstreetmap.org)

Wernhout

Terug naar boven

Status

- Wernhout is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Zundert. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1810.

- De gemeente Zundert heeft van 1811 tot circa 1896 ‘Zundert en Wernhout’ geheten.

- Onder het dorp Wernhout vallen ook de buurtschappen De Lent, Maalbergen, Weimeren en Wernhoutsburg.

Terug naar boven

Naam

Uitspraak
Wérnout.

Oudere vermeldingen
1294 kopie Warenhout, 1320 kopie 17e eeuw Wiernout, 1323 te Wiernout, 1324 Wirenhoute, 1324 tot Wïerenhoute, 1327 kopie 1339 Werrent, 1849 "Wernhout of Weernhout, bij de landlieden gewoonlijk Weenhout, ook wel enkel Ween".

Naamsverklaring
"Naar de oudste vorm een samenstelling van hout, holt 'hoogopgaand loofbos', en waren '(omheind) bos voorbehouden aan de heer voor de jacht op wild', waarvoor zie warande. Een toponiem met een vergelijkbaar eerste deel is Waremberg in Belgisch Brabant (1423 in campo dicto vulgariter warenberch)."(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Zaantaozelaant.

Terug naar boven

Ligging

Wernhout ligt ZW van Zundert, aan de Wernhoutseweg (Zundert-Wuustwezel (België)).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Wernhout 50 huizen met 283 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.200 huizen met ca. 2.900 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Archeologie
In 2012 begon Peter Mutsters - lokaal bekend als mede-exploitant van Café De Valk - met het graven van een paardrijbak op het perceel achter zijn huis in Wernhout. Tijdens het graven stuitte hij op iets dat leek op een oude gracht. Voor Mutsters, die altijd al geïnteresseerd was geweest in geschiedenis, het startsein om verder te gaan zoeken in de archieven én met succes. Eind 2020 is hij met een graafmachine verder gaan graven en heeft hij vele archeologische vondsten gedaan, waaronder de fundering van een middeleeuws pand en vuurstenen werktuigen van duizenden jaren geleden. In de video onder de link zie je hoe Peter de resten vond van het kasteel, hofstede of middeleeuwse boerderij en wat er bij het graven in de grond is gevonden.

Heerlijkheid
Wernhout is een voormalige heerlijkheid*1. “De oudst bekende heren van deze heerlijkheid zijn de Berthouts, waarvan al in 1294 sprake is; sinds 1314 noemen zij zich Van Berlaer. Bijna honderd jaar later, in 1381, wordt de heerlijkheid verkocht aan Jan van Cuyck, die in 1442 overlijdt. Frank van Borselen wordt in 1448 de nieuwe Heer. Hij was ook al Heer van Brecht. Door vererving en huwelijk komt de heerlijkheid in handen van Van Culemborg en Bailleul tot 1618. In dat jaar koopt Johan van Aerssen, drossaard van het Land van Breda, de heerlijkheid.
*1 Zie verder bij Zundert.

Deze Johan van Aerssen is bekend gebleven omdat hij in 1666 een zogenoemde octrooibrief aan het Sint Jorisgilde in het dorp heeft verleend. Een voorbeeld van de bemoeienis die de Heer had met het gemeenteleven. Het gilde mocht pas starten, wanneer de Heer zijn toestemming had gegeven en zijn voorwaarden had gesteld. De Van Aerssen’s zijn tot 1698 Heer van Wernhout gebleven. In dat jaar verkocht Cornelis van Aerssen de heerlijkheid voor €7.386 aan prins Willem III van Oranje, koning van Engeland van 1689 tot 1702, gehuwd met Mary II Stuart. De heerlijkheid bleef tot 1794 in handen van de Oranjes” (28). In 1795 werden de ‘heerlijke rechten’ door de Fransen afgeschaft*1.

De heerlijkheid is ook een enclave geweest: “De heerlijkheid Wernhout, pas in 1698 door de Oranjes aangekocht, vormde tot in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) een deel van Half-Brecht, een plaats die verschillende uren gaans van het dorp is gelegen. In 1618 werd dit dorp ten overstaan van het leenhof van Brabant in Den Haag verkocht, terwijl Half-Brecht zelf in 1620 voor het leenhof van Brabant te Brussel werd verheven” (38).

Kruiseik
Bij Wernhout stond vroeger een kruiseik. Dat was een eik waarin een kruis hing en waar men in een processie naar toe trok. Deze processie ging op 25 april vanuit de kerk naar de Kruiseik. Doel was het afsmeken van de vruchtbaarheid van de aarde. Reeds bij de Romeinen was een dergelijke processie naar het beeld van de god Robigus, die tegen graanroest werd aangeroepen, bekend.

Tweede Wereldoorlog
Wernhout is op 27 oktober 1944 door de Amerikanen bevrijd.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- Blijkens dit krantenbericht is in 2010 heemkundekring Stichting Hooghe Heerlickheyt Wernhout opgericht. Blijkens dit krantenbericht bestaan ze anno 2020 kennelijk nog altijd. Helaas is dit ook zo ongeveer het enige dat wij over de stichting op het internet hebben kunnen vinden. De stichting is voor zover ons bekend dus (nog) niet met een website of -pagina op het internet aanwezig.

- Verhalen over de geschiedenis van Zundert en Wernhout op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In 2017 is het Jurriënsplein in Wernhout heringericht en voorzien van een ontmoetingsplaats met zitbanken. Ook de ruimte rond het gemeenschapshuis is heringericht. Hier zijn o.a. 2 jeu de boules-banen gerealiseerd. "Het grensdorp heeft nu min of meer een echt eigen hart gekregen, door de komst van een fraai ingerichte ontmoetingsplaats met daarbij twee jeu-de-boules banen. Gedeputeerde Henri Swinkels was er speciaal voor uit Den Bosch gekomen om beide doe-projecten met een officieel tintje te openen. De Wernhoutse Dorpsraad, tot stand gekomen in 2009, is dolblij. Na heel wat inspannend werk onder aanvoering van Kees Hereijgers, is die er in geslaagd tot de afronding van twee bijzondere projecten te komen. Alle reden om daarop het glas te heffen." Aldus een citaat uit het gelinkte krantenartikel.

- Visie van de Dorpsraad: "Duurzaam. Wonen in een klein dorp als Wernhout heeft grote voordelen. Het brengt mensen nauwer tot elkaar. Hierdoor ontstaat een hechte samenleving. Om dit in stand te houden is het voor de bewoners erg belangrijk dat er continu geïnvesteerd wordt in duurzame projecten. Projecten in de vorm van sociale voorzieningen, woningbouw, verkeersveiligheid, verenigingsleven en recreatie. Door hier continu aandacht aan te besteden behouden we, of nog beter, verhógen we de leefbaarheid van het dorp zowel voor de korte alsook de langere termijn.

Sociaal. De sociale voorzieningen moeten er voor zorgen dat de leefomstandigheden én voorzieningen voor alle leeftijden op een zo hoog mogelijk niveau aanwezig zijn: aandacht voor een leefbaar dorp met zaken als wonen, werken, recreatie, verenigingsleven en vrijwilligerswerk. Een evenwichtige leeftijdsopbouw is hiervoor noodzakelijk. We moeten er voor waken dat zowel de jongeren, maar ook ouderen in Wernhout kunnen blijven wonen; aandacht dus voor onze kinderen in alle leeftijdsgroepen op het gebied van scholing, naschoolse opvang, begeleiding, sport en cultuur; aandacht dus ook voor de ouderen onder ons, zodat zij voldoende gelegenheid hebben om, al dan niet in verenigingsverband, hun leven waardevol in te kunnen blijven invullen; een multifunctioneel centrum en/of dorpshuis ingericht naar eisen van deze tijd is daarbij onontbeerlijk.

Wonen/bouwen. Jonge mensen, opgegroeid in Wernhout, moeten een vrije keuze kunnen maken hier te blijven en te vestigen. Naar verwachting zal ongeveer 1 op de 4 jonge Wernhoutse inwoners hiervan gebruik wensen te maken. Ook voor mensen met een historische en/of economische binding met het dorp zou er voortdurend gelegenheid moeten zijn zich hier ook daadwerkelijk te kunnen vestigen. Ook mogen we zeker onze ouderen niet vergeten. Voor hen dienen seniorenwoningen naar eisen en inrichting van de huidige tijd beschikbaar te zijn. Het is ondenkbaar dat deze mensen genoodzaakt zijn om een verhuizing naar buiten hun dorp te moeten aanvaarden. Om al deze mensen hiertoe gelegenheid te geven zullen er dan ook in zowel huur- als koopcategorie en verdeeld naar behoefte, starterwoningen, halfvrijstaande en vrijstaande woningen maar ook seniorenwoningen beschikbaar moeten zijn. Naast woningbouw zal het beheer en onderhoud van de woonomgevingen zoals straten, pleinen, fiets- en voetpaden, speelterreinen, openbare verlichting en openbaar groen up-to-date dienen te zijn. Groen en fleur mag/moet meer opvallend in straat en op pleinen aanwezig zijn. Dit alles zal er toe bijdragen dat ons dorp uitnodigend zal zijn om in te wonen.

Voorzieningen. Goede voorzieningen, naar behoefte en op maat, zijn essentieel voor de leefomgeving. Voor jong en oud moeten er voldoende mogelijkheden zijn om te leven en te ontspannen in het eigen dorp. Scholen en kinderopvang hebben recht op een eerste aandacht, evenzo de voorzieningen voor sport, gezondheidszorg, cultuur en recreatie. Commerciële voorzieningen voor levensbehoefte, zoals winkels, horeca e.d. dragen bij aan een goede leefomgeving. Verkeer, verkeersveiligheid en bereikbaarheid. Wernhout wordt gekenmerkt door een grote, van oudsher bekende, rijksweg, die in de jaren ’90 is gerenoveerd. De veiligheid was hiermee (tijdelijk) ten gunste gekeerd. Echter door de alsmaar toenemende verkeersdruk vraagt deze weg opnieuw aandacht. In het bijzonder in de nacht en weekend is de snelheid waarmee gereden wordt, onacceptabel hoog. Een goede en fleurige groenvoorziening draagt bij aan leefgenot en kan tevens een positieve uitwerking hebben op de verkeersveiligheid. Een straat die zowel functioneert als bestemmingstraat naar school, sportcomplex en dorpshuis, alsmede als doorgangsroute dient, vraagt om extra aandacht en prioriteit. Een goede wegmarkering hier geeft onderscheid aan de diverse verkeersdeelnemers terwijl ook goede verlichting bijdraagt aan de algemene veiligheid.

Het beheer en onderhoud, orde en veiligheid van het buitengebied heeft onze aandacht. De dorpsraad streeft niet alleen naar een leefbare dorpskern maar ook naar een mooie en leefbare buitenruimte, waar het naast werken goed vertoeven is. Buurdorp Achtmaal dient bereikbaar te zijn en te blijven voor alle soorten voertuigen waarbij veiligheid voor de zwakste verkeersdeelnemers (fietsers, schoolgaande kinderen, scootmobielen.) niet uit oog mag worden verloren. anuit Breda is openbaar vervoer in de vorm van een busverbinding aanwezig maar ook openbaar vervoer naar buurdorp Achtmaal en naar Roosendaal is wenselijk. Met name voor ouderen en schoolgaande jeugd is dit welhaast onmisbaar. Een alternatief voor een opstapplaats met meer ruimte voor inrichting en parkeren lijkt voorhanden."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Wernhout heeft geen rijksmonumenten. Het dorp heeft 6 gemeentelijke monumenten, zijnde de RK kerk, de naastgelegen voormalige pastorie (Wernhoutseweg 151), de woning op Wernhoutseweg 80, en 3 langgevelboerderijen (Grote Heistraat 11, Kleine Heistraat 6 en Ostaayensebaan 2).

- Nadat Achtmaal in 1862 een eigen kerk had gekregen, vonden de inwoners van Wernhout het hoog tijd dat ook zij een eigen kerkgebouw kregen. De plaats kreeg echter in 1883 eerst een eigen schoolgebouw, voordat uiteindelijk in 1926 door de toenmalige bisschop van Breda, Mgr. Hopmans, toestemming werd verleend tot de bouw van een kerk. Alhoewel het grootste deel van de inwoners voorstander was van een nieuw kerkgebouw, waren er toch ook inwoners die hiertegen fel gekant waren. Op Wernhoutsburg was namelijk het seminarie der Lazaristen gevestigd, waar vele omwonenden de Heilige Missen bijwoonden. Zij hadden angst dat door de komst van een nieuw kerkgebouw, de mogelijkheid om de missen te volgen te Wernhoutsburg voorbij zou zijn. Ook de bouw van de nieuwe kerk liep niet altijd volgens een leien dakje. Veel inspanningen werden gevergd om een geschikte locatie voor het kerkgebouw te vinden. Toen dit eenmaal gelukt was, bleek dat het bouwterrein ruim 1 meter lager lag dan de openbare weg. Maar liefst 10.000 karren zand werden aangevoerd om het perceel bouwgeschikt te maken. In 1927 komt de RK kerk Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand (Wernhoutseweg 151) gereed. Het is een interessante interbellumkerk met toren, ontworpen door architect Jacques (N.J.H.) van Groenendael (niet te verwarren met zijn qua voorletters bijna gelijknamige twee broers, die ook architecten van o.a. kerken waren, en die je onder de link ook vermeld vindt). Kerk en geloofsgemeenschap vallen tegenwoordig onder de Parochie Heilige Drie-eenheid, die verder nog de dorpen Achtmaal en Klein Zundert omvat.

- Aan het Julianaplein staat een bronzen plastiek, uitbeeldend het rakelings passeren van twee gestyleerde vogels en daarmee aangevend de relatie van het verkeer op de weg. Vervaardigd door Henk Groenhuis (1982/1983).

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Koningsdag.

- Wandelsportvereniging De Lentstappers organiseert jaarlijks op een zondag begin mei het Wandelevenement Wernhout. Je kunt kiezen uit de afstanden 7, 13, 20 en 30 km. Deelname kost 3,50 euro inclusief een kop koffie, thee of soep. Kinderen t/m 12 jaar gratis.

- Wielerronde van Wernhout (eind mei of begin juni, in 2020 voor de 58e keer).

- Jaar- en Snuffelmarkt, op de derde zondag van juli. Naast deze markten is er een minikermis, livemuziek met diverse artiesten en tal van attracties voor jong en oud.

- Corsobuurtschap Wernhout bouwt jaarlijks een wagen waarmee ze meedoen aan het Bloemencorso Zundert (september).

- Sinterklaas.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Natuurgebied De Krochten ligt rond de Krochtenweg, ZO van Wernhout, N van Maalbergen, O van de Aa of Weerijs, W van de Belgische grens. Het gebied is, samen met het nabijgelegen natuurgebied Lange Gooren, 115 hectare groot en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Gebied met verspreid liggende bos- en moerasterreinen. Met name in laaggelegen delen met veengrond komen interessante begroeiingen voor, met onder meer rietvelden, moerasbos, gagel en vochtige heide. De meeste plassen zijn ontstaan door het winnen van turf. Op de hogere delen met zandgrond staan vooral dennenbossen. Wandelroute. Ruiterpaden.

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Wernhout door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Wernhout van de Dorpsraad op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Stichting Dorpsraad Wernhout is opgericht in 2009. De Dorpsraad dient als intermediair en aanspreekpunt tussen bevolking en overheid. Een gemeente kan nu eenmaal niet met alle individuele burgers praten als het gaat om algemene voorzieningen en leefbaarheid binnen een leefgemeenschap. Via de Dorpsraad worden de belangen van alle inwoners behartigd en kan gezamenlijk aandacht worden gevraagd voor zaken die spelen. Er lijkt een tevreden gevoel binnen de woonkern maar van enig stilstaan is men zich eveneens bewust. Zaken zoals wonen en leven voor jong en ouder, voorzieningen voor een sociaal leven in onze moderne tijd, verkeer en veiligheid, scholing, werken en economie, natuurbehoud, zijn allemaal zaken waar de Dorpsraad zich namens de inwoners voor inzet.

- Dorpshuis: - Gemeenschapshuis Wierenbos.

- Onderwijs en kinderopvang: - "De Sint Jozefschool is de dorpsschool van Wernhout. De school telt ca. 160 leerlingen, die verdeeld zijn over 7 groepen. De speerpunten van de Sint Jozefschool zijn zelfstandigheidsbevordering van het kind en uitgaan van niveauverschillen. Het onderwijs is zo georganiseerd dat elk kind op zijn/haar niveau kan leren. Verschillen tussen kinderen worden gezien als uitgangspunt voor het leren. Wij vinden het belangrijk dat kinderen zich thuis voelen op school waarbij respect, belangstelling, veiligheid en acceptatie een grote rol spelen. De St. Jozefschool staat voor kwalitatief hoogwaardig onderwijs in een veilige en uitdagende omgeving. Enthousiaste en vakbekwame leerkrachten zorgen voor optimale resultaten bij ieder kind. De medewerkers hebben oog voor talenten, mogelijkheden en kansen op didactisch, sociaal-emotioneel en creatief gebied. Wij hebben een open en respectvolle houding naar ouders, kinderen en andere betrokkenen."

- "Is je kind van 2-4 jaar toe aan wat meer uitdaging? Voor een paar dagdelen per week ben je bij onze 'Peuteropvang In de Rode Ballon' in Wernhout - gevestigd in de St. Jozefschool - aan het juiste adres. Spelenderwijs leren de peuters heel veel, ze wennen aan een nieuwe omgeving en leren omgaan met andere peuters. Dat maakt de overstap naar het basisonderwijs een stuk makkelijker! Peuteropvang In de Rode Ballon heeft een grote ruimte ter beschikking waar de kinderen met elkaar of rustig alleen kunnen spelen. In de rol van grote mensen stappen was nog nooit zo makkelijk, in de grote huishoek. De kinderen die van bouwen houden, kunnen zich uitleven met Duplo, Nopper of de treinbaan. De buitenruimte van In de Rode Ballon heeft uiteraard een mooi speeltoestel en een zandbak. Tussen de middag samen lunchen, spelletjes doen, buiten spelen en ontspannen kan ook op deze locatie, onder begeleiding van onze pedagogisch medewerkers en vrijwilligers."

- "Mijn naam is Marian Havermans-van Bergen.In 2007 ben ik gestart met Kinderopvang KidsOké. KidsOké is een kleinschalig particulier kinderdagverblijf, landelijk en rustig gelegen aan de rand van Wernhout. We hebben één verticale groep van maximaal 13 kinderen, in de leeftijd van 0 tot 4 jaar. Wat vinden ouders van KidsOké?: 'Positief meedenken, je kind staat centraal!Enthousiaste leiding. Knus, warm en zorgzaam. Duidelijke structuur. Flexibel. Leuke locatie. Gemoedelijke huiselijke sfeer, voelt goed! Vast aanspreekpunt voor ouders. Goede parkeergelegenheid.'"

- Muziek: - Muziekvereniging Wernhout Vooruit is opgericht in 1937. Jong en ouder hebben hier plezier in het maken van muziek; alle leeftijden voelen zich er thuis. De vereniging omvat een groot orkest, een slagwerkgroep, een blaaskapel, en bij voldoende belangstelling wordt ook een een blokfluitgroep opgestart.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Wernhout is opgericht in 1943. - Facebookpagina van de Dames van de v.v..

- Gymnastiekvereniging Olympia.

- "Na een gouden bruiloft (van Kees en Betje Verheijen) werd het idee geopperd om een kruisboogvereniging in Wernhout op te richten. Op 20 januari 1947 trokken Jan Vissers en Willem van de Broek naar het gemeentehuis van Zundert, waar Kruisboogvereniging Zeldzaam Maar Zeker (ZMZ) werd opgericht. Toen het formele gedeelte achter de rug was, moest er nog wel een schietbaan worden gebouwd. Met gestapelde graszoden en een paar oude golfplaten werd het doelhuis gemaakt en ook het schiethuis bouwde men op uit oude materialen. Een paar oude kisten gevuld met leem uit de “Leemputten” en klaar was de schietbaan. Zo kon ZMZ van start gaan met een 3-tal oude kruisbogen en een stel kromme pijlen.

Aanvankelijk was de verenigingsruimte in Café De Brug aan de Meirseweg. In 1960 streek ZMZ neer aan de Wildertsedijk bij Sjoke van Susse (later cafe-zaal Romantica - Kees van Susse). Het ledenbestand groeide gestaag evenals de prestaties. In 1962 werd ZMZ voor het eerst Nederlands Kampioen (toen nog met 6-tallen). Ook in de Kring Zundert speelde ZMZ aardig mee en werd in die jaren menig kringkampioenschap behaald. In 1979 werd ZMZ voor de tweede maal Nederlands Kampioen bij de 4-tallen. Deze prestatie herhaalde men nogmaals in 1984. In 1991 zijn nieuwe automatische banen gerealiseerd en was er voor ZMZ weer een mijlpaal bereikt. In 2000 behaalden we wederom het Nederlands Kampioenschap viertallen.

Omdat we niet meer terecht konden in café-zaal Romantica, zijn we in 2003/2004 keihard gaan werken aan een compleet nieuwe overdekte accommodatie voor 6 automatische banen. In maart 2004 is, mede dankzij de inzet van onze leden en zeker ook Peter en Janus Mutsters van Café De Valk, de baan officieel door wethouder Jacobs in gebruik genomen en is ZMZ sinds dat jaar officieel gehuisvest bij Café De Valk te Wernhout. Later zijn de banen technisch aangepast en zijn deze geschikt gemaakt voor een schietafstand op zowel 10 meter als 20 meter. Hierdoor maken Matchgroep Zundert (10 meter Match kruisboog) en Schietsport Vereniging van Gogh (10 meter Luchtgeweer Olympisch) ook gebruik van deze accommodatie. Het meest recente wapenfeit van ZMZ is het voor de 6e maal behalen van de Nationale Titel bij de viertallen. Dit was in 2018."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Wernhout.

Reacties

(2)

Vreemd dat de verklaring van een dorpsnaam niet afgeleid wordt van de vroegste vermelding. In dit geval Warenhout.

Om de zoveel jaar herzien de naamsverklaarders hun verklaringen, waar aan de orde, op grond van voortschrijdende inzichten. Dat blijkt ook hier te zijn gebeurd. Ik had hier nog niet de actuele versie vermeld. Die staat er nu wel. Nu is het wel conform de oudste vermelding.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen