Werkendam

Plaats
Dorp
Altena
West-Brabant Land van Heusden en Altena
Noord-Brabant

werkendam_plaatsnaambord_kopie.jpg

Werkendam is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gemeente Altena. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018.

Werkendam is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gemeente Altena. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018.

gemeente_werkendam_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Werkendam anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Werkendam anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

werkendam_collage.jpg

Werkendam, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Werkendam, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

werkendam_2.jpg

J.A. Mijnlieff-Verschoor uit Werkendam heeft vele gedichten geschreven over het rivierenlandschap. Dit is er een van, te vinden op een bordje aan de dijk langs de Boven-Merwede in Werkendam.

J.A. Mijnlieff-Verschoor uit Werkendam heeft vele gedichten geschreven over het rivierenlandschap. Dit is er een van, te vinden op een bordje aan de dijk langs de Boven-Merwede in Werkendam.

werkendam_4.jpg

Mooie natuur en een prachtig uitzicht over de Boven-Merwede, gezien vanaf de Sasdijk in Werkendam

Mooie natuur en een prachtig uitzicht over de Boven-Merwede, gezien vanaf de Sasdijk in Werkendam

werkendam.jpg

Werkendam, Slikstraat

Werkendam, Slikstraat

werkendam_5.jpg

De Maranathakerk in Werkendam

De Maranathakerk in Werkendam

werkendam_3.jpg

Werkendam

Werkendam

werkendam_8.jpg

Werkendam, we zien hier onder meer de pont naar Boven-Hardinxveld

Werkendam, we zien hier onder meer de pont naar Boven-Hardinxveld

Werkendam

Terug naar boven

Status

- Werkendam is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Land van Heusden en Altena, gemeente Altena. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018.

- De gemeente Werkendam is per 1-10-1950 vergroot met de gemeente De Werken en Sleeuwijk, in 1973 met een deel van de gemeente Almkerk (zijnde het dorp Nieuwendijk) en in 1997 met de gemeente Dussen.

- De gemeente Werkendam omvatte naast de gelijknamige hoofdplaats de dorpen Dussen, Hank, Nieuwendijk en Sleeuwijk en de buurtschappen Baan (grotendeels), Buurtje, Hill (deels), Hoef, Hoekeinde, Keizersveer (deels), Kerkeinde, Kievitswaard, Kille, Korn, Peerenboom, Schans, Steurgat, Vierbannen, Vijcie en 't Zand. In totaal zijn dit 5 dorpen en 16 buurtschappen.

- Wapen van de voormalige gemeente Werkendam.

- Onder het dorp Werkendam vallen ook de buurtschappen Kievitswaard, Schans (grotendeels) en Steurgat.

Terug naar boven

Naam

In het Brabants
Wèrrekendam (volgens de plaatsnaamborden), Wérkendèm (volgens (1)).

Oudere vermeldingen
1230 Werken, Werkine, 1233 Werken, 1241 Werkendamme, 1282 Werkine, 1573 Werckendam.

Naamsverklaring
Betekent dam 'waterkering dwars door een waterloop' in de rivier de Werken. De Werken is al rond 800 of mogelijk eerder teruggevallen tot een dode tak van de Maas en de afdamming bij Werkendam heeft vóór 1230 plaatsgevonden. De oudste attestatie van de riviernaam treffen we aan in 1064 (vervalst, kopie 12e eeuw) als eerste deel van de plaatsnaam Wirkinemunde, een samenstelling met het Oudnederlandse munde 'mond, monding'. Werken is een afleiding door middel van een suffix -ine* van werk* 'draaien, krommen'. Vergelijk Werkhoven.(2)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De voormalige gemeente Werkendam grensde in het W en NW aan de rivier de Nieuwe Merwede, de provincie Zuid-Holland en Dordrecht, in het N ook aan Zuid-Holland, de rivier de Boven-Merwede en Boven-Hardinxveld en Gorinchem, in het O aan Woudrichem, Almkerk, Babyloniënbroek en Meeuwen, in het ZO aan Sprang-Capelle, in het Z aan Waspik, Raamsdonk, Raamsdonksveer en Geertruidenberg en in het ZW aan het Nationale Park De Biesbosch, dat voor een deel ook binnen de gemeente lag (in N en W richting), Drimmelen en Lage Zwaluwe, en ligt ZO van Zwijndrecht en Papendrecht, Z van Sliedrecht en Hardinxveld-Giessendam, de A15 en Knooppunt Gorinchem (A15/A27), ZW van Leerdam, W van 'Wijk en Aalburg', NW van Waalwijk en Kaatsheuvel, N van Dongen, het Knooppunt Hooipolder (A59/A27), Oosterhout, de rivier de Amer, Made, Breda en het Knooppunt Zonzeel (A16/A59), NO van Knooppunt Klaverpolder (A16/A17/A59) en Zevenbergen en O van het water het Hollands Diep, de Moerdijkbruggen en de A16. De A27 loopt O door de gemeente, van N naar Z. Het gelijknamige dorp ligt NO in de voormalige gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Werkendam 250 huizen met 1.559 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 244/1.514 (= huizen/inwoners) en de polders Keizersguldenwaard 1/10, Kalverwaard 1/1, Kievitswaard 1/12, Happenhennip 1/7, Hardenhoek 1/11 en Eijerwaard 1/4. Eind 2018, bij haar opheffing, heeft de gemeente ca. 10.500 huizen met ca. 26.500 inwoners. Het gelijknamige dorp heeft ca. 4.500 huizen met ca. 11.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Werkendam, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Historische Vereniging Werkendam en De Werken c.a. is opgericht in 1991. In 1992 krijgt de vereniging de gelegenheid het pand Slikstraat 15 aan te kopen voor een symbolisch bedrag van een gulden. Het pand moet nog wel grondig worden gerenoveerd. In de jaren erna ondergaat het pand een metamorfose. In 2000 kan dan het pand, onder de naam Andries Visserhuis, eindelijk in gebruik worden genomen. Andries Visser was een Werkendammer, die in 1978 als eerste een publicatie over de lokale geschiedenis heeft uitgebracht.

De opening van het Andries Visserhuis zorgt voor nieuw elan in de vereniging. Wekelijks is het pand open op zaterdagmorgen, ook de genealogieavonden krijgen een vaste plek, op maandagavond. Tevens zet het bestuur een nieuwe organisatie op rond de instelling van diverse commissies, die taken van het bestuur uit handen nemen en ook nieuwe initiatieven ontplooien. Het verenigingsblad Effe Lustere verschijnt vaker. In 2001 wordt het tienjarig bestaan groots gevierd, met o.a. de onthulling van de dorpspomp op de Hoogstraat, een cadeau van de vereniging aan Werkendam. In diezelfde periode wordt de gemeentelijke monumentencommissie ingesteld, waarin ook een vertegenwoordiger van de vereniging participeert.

In 2005 wordt het eerste Werkendamse Dictee georganiseerd, om zo het eigen dialect levend te houden. Bij het vijftienjarig bestaan in 2006 wordt het Werkendams straatnamenboek uitgegeven. In 2007 wordt het gemeentelijke monumentenbeleid bekroond met de aanwijzing van bijna 60 panden tot gemeentelijk monument. In 2011 geeft de vereniging het succesvolle boek ‘Effe noar stroat’ uit, over verdwenen winkels in het dorpscentrum. De samenwerking in het Comité 70 Jaar Bevrijding Werkendam zet de vereniging stevig op de kaart en smaakt naar meer. In 2016 heeft de vereniging haar 25-jarig jubileum gevierd met een grootschalig evenement op en om de Hoogstraat.

- In de Oudheidkamer vind je alles over de historie van het arbeiderswijkje Zevenhuizen. Aan het begin van de 20e eeuw wonen veel Werkendamse griendwerkers, hoepmakers, rijswerkers, vissers, bandsnijders en mandenvlechters bij elkaar op Zevenhuizen aan de vroegere binnenhaven. In arbeiderswoninkjes die soms rug aan rug gebouwd zijn langs de smalle stegen. Via de binnenhaven, waar hun bootjes liggen, varen ze op maandag met kist en bult de Biesbosch in. De Oudheidkamer is gevestigd in zo’n schamel arbeiderswoninkje, een van de laatste die in het dorp zijn overgebleven. Naast materialen uit het Biesbosch-verleden zijn er ook oude foto’s van Zevenhuizen en Werkendam te zien.

Pronkstuk is de uitgebreide Oranjecollectie van Grietje Post. Zij is de ‘schatbewaarster’ van de collectie en is graag bereid aan bezoekers te vertellen over het verleden van Zevenhuizen. Ze is er geboren en opgegroeid en woont er nog altijd aan een van de stegen, bijna naast de Oudheidkamer. Sinds 2013 is ze ook een beetje een bekende Nederlander, omdat ze bij Man bijt hond wekelijks in het programma kwam. Het tv-programma nam haar mee het ‘moderne’ leven in en bekeek dat door de ogen van Grietje. Dankzij Man bijt hond weten niet alleen alle Werkendammers wie Grietje Post is, maar kennen ook veel Nederlanders deze bijzondere Werkendamse vrouw. De Oudheidkamer is geopend van maandag t/m zaterdag van 10.00-12.00 en 14.00-17.00 uur. De Oudheidkamer is gevestigd op Zevenhuizen 9 te Werkendam.

- Verhalen over de geschiedenis van Werkendam op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Het aantal huishoudens in de kern Werkendam neemt zeker nog tot 2040 toe. Er moeten in dit dorp dus nog veel huizen worden gebouwd. Hiervoor is een bouwlocatie aangewezen: het gebied ten noordoosten van de voetbalvelden van Kozakken Boys. De nieuwe wijk biedt straks plaats aan zo’n 250 tot 300 woningen, in vele categorieën en prijsklassen. Er komen rijwoningen, tweekappers, vrijstaande woningen en appartementen. Een deel van de rijwoningen en appartementen is huur. Er komen ook kavels beschikbaar voor zelfbouwers. De gemeenteraad heeft in oktober 2018 een bestemmingsplan en exploitatieplan vastgesteld. Verdere planning: verwerving resterende benodigde grond (2019-2020); voorbelasting plangebied en bouwrijp maken (2020-2021); start bouw: 2021." (bron: gemeente Altena)

- Van 2011 t/m 2015 is een project uitgevoerd om de Noordwaard, gelegen ZW van - en vallend onder het dorpsgebied van - Werkendam, te 'ontpolderen'. Het plangebied is ongeveer 4500 hectare groot. Ongeveer 2000 hectare daarvan is van binnendijks naar buitendijks gebracht. Dat is gerealiseerd door de dijken deels af te graven om in- en uitstroomopeningen te creëren. Het doel is om het water bij hoge waterstanden zo ver mogelijk bovenstrooms van de Nieuwe Merwede af te leiden en dan benedenstrooms zo westelijk mogelijk richting het Hollandsch Diep af te voeren. Dit 'doorstroomgebied' staat minimaal enkele keren per jaar, vooral in de wintermaanden, onder water. In de andere delen van de Noordwaard, die door kades worden beschermd, gebeurt dit veel minder vaak. Deze gebieden zullen eens in de 100 tot 1000 jaar overstromen. De ontpoldering levert een belangrijke bijdrage aan een daling van de waterstand met 30 centimeter in de Boven Merwede ter hoogte van Gorinchem. Dat is nodig om het rivierengebied te beschermen tegen overstromingen.

De Noordwaard werd voorheen vooral gebruikt voor de landbouw. Bijzonder aan het project is dat het uitgangspunt is dat bewoners en ondernemers ook na de ontpoldering kunnen blijven wonen en werken in de Noordwaard. In een intensief ontwerpproces heeft het projectbureau Noordwaard bewoners en ondernemers nauw betrokken om samen oplossingen op maat te bedenken. Drie akkerbouwers uit de polder Noordwaard zijn verhuisd naar de polder Jannezand bij Hank. Zo maken zij 'ruimte voor de rivier' in de Noordwaard. De polder Jannezand (circa 350 ha) is bij uitstek geschikt voor akkerbouwers. De waterhuishouding en de ontsluiting van de kavels zijn daarvoor geoptimaliseerd. Jannezand is nu een polder met akkerbouw, omlijst door natuur en recreatiemogelijkheden. De kreken hebben een hoge ecologische waarde en maken onderdeel uit van de Ecologische Hoofdstructuur. - Videoreportage over bewoners van de Noordwaard die hun oude woning moesten verlaten en een nieuwe 'terpwoning' hebben betrokken. Zie ook het 'Inrichtingsplan Natuurontwikkeling Noordwaard' (o.a. Grontmij, 2002)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Werkendam heeft 34 rijksmonumenten.

- En Werkendam heeft toevallig ook precies 34 gemeentelijke monumenten.

- De oorspronkelijke Hervormde Dorpskerk dateerde uit de 15e eeuw (met diverse latere verbouwingen) en is in de nacht van 21 op 22 april 1945 samen met de Gereformeerde kerk opgeblazen. Een dag eerder werd de Werkendamse korenmolen opgeblazen. Zowel de molen als de kerken zijn met de grond gelijk gemaakt. Op de plek van de vernielde kerken is weer een nieuwe kerk gebouwd. De molen is niet herbouwd. In 1952 wordt de huidige Hervormde (PKN) Dorpskerk (Kerkstraat 5) gebouwd (in de tussenperiode is, samen met de Gereformeerde kerk, gebruik gemaakt van een houten noodkerk). Het is een interessante wederopbouwkerk. De vierkante hoofdkern van het gebouw is tot even boven de aansluitende schuine dakvlakken opgetrokken. Vanaf dat punt zijn de hoeken afgesnoten en het geheel verder omhoog getrokken, waardoor als het ware een forse toren is ontstaan. Op de dakvlakken van het vierkant ter plaatse van de afgesnoten hoeken sierde oorspronkelijk een adelaar. Op enig moment zijn die vier adelaars verwijderd. Daardoor is het gebouw duidelijk in zeggingskracht achteruitgegaan. - Beschrijving orgel Dorpskerk. De kerk valt onder de Hervormde Gemeente Werkendam.

- De Hervormde Gemeente organiseerde al sinds 1929 kerkdiensten voor de Biesboschbewoners. Dat gebeurde aanvankelijk eens per maand in de openbare Biesboschschool in buurtschap Kievitswaard (Bandijk 34). Vanaf 1933 werden er eens per drie weken diensten gehouden. Toen de openbare school een christelijke Biesboschschool werd werden er om de twee weken diensten gehouden. In 1951 is er een houten kerkje gebouwd, eveneens in buurtschap Kievitswaard (Bandijk 47). Later is deze ook nog uitgebreid. Omdat het hier uiteindelijk toch weer te krap werd, is in 2004 de nieuwe Biesboschkerk gerealiseerd, in de dorpskern van Werkendam (Richter 91), in de nieuwbouwwijk Werkensepolder. Er is ruimte voor 490 kerkgangers. Ook zijn er vier vergaderlokalen. Architect is Van Beijnum Architecten uit Amerongen. Het oude kerkje in buurtschap Kievitswaard is het onderkomen geworden van een kunstschilder. Het orgel is in 1971 gebouwd door de firma Mense Ruiter (Groningen) voor de GKV kerk te Zuidlaren. In 2003 is het orgel overgeplaatst naar de Biesboschkerk. Het is daarbij uitgebreid en opnieuw geïntoneerd. De Hervormde Gemeente is verdeeld in 2 wijken: de Biesboschkerk is wijk 1, de - in de vorige alinea beschreven - Dorpskerk is wijk 2.

- De Vervoorne Molen en molenromp Het Landeke vallen onder de buurtschap Schans en worden daarom aldaar beschreven.

- Fort Altena ligt O van Werkendam, ZW van Sleeuwijk, aan de O zijde van de afrit aan de A27 (adres: Tol 8a). Fort Altena is de afgelopen jaren grondig gerenoveerd en profileert zich nu als trekpleister voor toeristen en zakenlui. Er is o.a. een restaurant en vergaderruimten gecreëerd. Ook is de originele brug teruggekeerd. Dat is een brug waarvan de balken eruit gehaald kunnen worden. Dat was nodig om de vijand de toegang tot het terrein te ontzeggen.

- Gevelstenen in Werkendam.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Oranjevereniging Werkendam organiseert jaarlijks de festiviteiten rondom Koningsdag.

- Bij de Avondvierdaagse (juni) kun je kiezen uit de afstanden 3, 5 en 10 km.

- Op een zaterdag in september is er de Biesboschdag op de Hoogstraat, met o.a. oude ambachten en een muzikaal programma voor jong en ouder.

- Sinterklaas.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Openluchtzwembad Werkina biedt de volgende faciliteiten: Het eerste (instructie)bad is een lekker ruim ondiep bad met een diepte van 0.40 tot 0.80 m met een kinderglijbaan. De kleintjes kunnen zichzelf hierin lekker vermaken. Het tweede (recreatie)bad heeft een diepte van 0.80 tot 1.40 m en heeft een familieglijbaan. Het derde (wedstrijd)bad is een 25 meter bad met een diepte van 1.40 tot 3.25 m en is voorzien van een 1 meter- en een 3 meter springplank. Verder zijn er nog speciaal voor de allerkleinsten 3 aparte kleuterbadjes. Rondom de bassins voldoende banken, picknicktafels en terrasmeubilair. Speelgelegenheid: Kleuter-/peuterspeeltuin met speelvoorzieningen zoals: duikelrek, eendenkuipje, klim- en glijbaan, wip speeltoestellen. Het complex is voorzien van een grote en voor de kleuter een wat kleinere zonne-/speelweide. Kleedruimten: Wisselcabines en groepskleedruimtes. Kleedcabine voor gehandicapten. Douches, zowel buiten als binnen bij toiletgroep, warm en koud.

- Toen het gemeentebestuur in 2015 het plan voor de nieuwe inrichting van het hertenkamp lanceerde, stak een storm van protest op. In het nieuwe park zou namelijk geen ruimte meer zijn voor de hertjes die al sinds jaar en dag een vertrouwde plek hebben op het grasveld tussen het Laantje, Bruigomstraat, Van Tienhoven van den Bogaardstraat en Vervoornestraat. Nooit meer hertjes voeren... Het leek alsof de Werkendammers ineens beseften hoe belangrijk de hertjes altijd voor hen zijn geweest. Er kwamen handtekeningenacties en dergelijke. De gemeente vond het goed als de hertjes zouden blijven, mits een stichting het beheer voor zijn rekening zou gaan nemen. En zo geschiedde. Dat is Stichting Hertenpark Werkendam geworden. Na de renovatie is het Hertenpark in september 2018 heropend. Er is ook een jeu de boules baan bij aangelegd. Huismeester Jan Taal van woonzorgcomplex d'Altenaer zorgt voor het onderhoud en houdt toezicht op de herten. - Nieuws van het Hertenpark op Facebook.

- Nieuws van de winkeliers in Werkendam.

- De wekelijkse makt is hier op zaterdag. - Nieuws van de weekmarkt op Facebook.

- Ca. 1/3 deel van de Biesbosch valt onder Werkendam. Omdat dit omvangrijke natuur- en recreatiegebied onder drie gemeenten valt (Altena, Dordrecht en Drimmelen), hebben wij er een aparte pagina Biesbosch voor aangemaakt.

- Brabants Landschap en Waterschap Rivierenland hebben in 2009 samen ongeveer 12 hectare bos aangekocht bij Fort Altena. Het betreft het noordelijk gedeelte van het bos tussen Sleeuwijk, de Rijksstraatweg en het afwateringskanaal. Het bos vormt een cruciale schakel in de robuuste Ecologische Verbindingszone (revz) Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze robuuste verbinding moet de grote natte natuurgebieden Biesbosch, Vechtplassen en Naardermeer met elkaar verbinden, zodat soorten als de bever, otter, roerdomp en grote karekiet zich weer tussen deze gebieden kunnen verplaatsen. Met de aankoop ontstaat de mogelijkheid om het bos zo optimaal mogelijk in te richten voor deze soorten. Het zuidelijk deel van het bos tussen het afwateringskanaal en de Tol is gekocht door een particulier die het als natuurgebied in stand wil houden. Naast de realisatie van de robuuste Ecologische Verbindingszone ontstaan met de aankoop van het bos ook mogelijkheden voor de aanleg van het Liniepad. Het Liniepad is een wandel- en fietspad van Fort Bakkerskil naar de vesting Woudrichem. Het pad loopt via Fort Altena, de Zandwijkse en Uitwijkse molen en het landgoed Kraaiveld. Verder gaat Waterschap Rivierenland in een gedeelte van het aangekochte gebied tevens een waterbergingsgebied realiseren.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Werkendam, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Werkendam.

- Fotoreportage van Werkendam door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Werkendam (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuwssite m.b.t. Werkendam.

- Sport: - Kozakken Boys Jeugd. - Kozakken Boys Dames 1.

- Beachsport Vereniging Werkendam. Op de Copakadijk zijn diverse beachsporten te beoefenen: beachvolleybal, -voetvolleybal, -korfbal, -hockey, -tsjoekbal, -soccer, -tennis, -frisbee en -rugby. - De Kadijk Beach University (KBU) biedt extra trainingen voor kinderen die het topsport-niveau willen bereiken en behouden.

- Gymvereniging OKK is opgericht in 1949.

- Trikes: - The Dutch Tour Association (DTA) is een club van trike-liefhebbers.

- Bedrijfsleven: - Ondernemersvereniging DES (Door Eendracht Sterk) is de belangenvereniging van ondernemers in het Werkendamse dorpscentrum. Het doel van de vereniging is het bevorderen van een aantrekkelijk winkelklimaat. De vereniging organiseert jaarlijks diverse activiteiten waarvan de Biesboschdag en de Sinterklaasintocht de meest bekende zijn. In november en december zorgt de vereniging ervoor dat de winkelstraten sfeervol worden verlicht. Lokaal gevestigde detailhandelsbedrijven, horecabedrijven en overige ondernemingen gevestigd in Werkendam kunnen lid worden van de vereniging.

Reacties

(2)

Beste Frank,
De link naar Dussen en Nieuwendijk ontbreekt. Oftewel de tekst is niet groen.

Dank voor de tip Hans. Maar dat had ik bewust gedaan, omdat ze al in de alinea erboven gelinkt stonden, en als je kort na elkaar identieke links plaatst, kan de zoekmachine dat als 'keyword spamming' zien (te vaak gebruiken van een bepaald keyword op een pagina), wat een minpuntje levert voor de pagina in de scores in de zoekmachine. Maar het staat netter als ze in die zin allemaal gelinkt staan, dus ik heb ze daar toegevoegd en in de alinea ervoor verwijderd.
P.S. ik heb een uitvoerig verhaal gevonden over het project Grote Kruising Krimpen aan den IJssel en daar vermeld, met link naar een speciale site er over.
Gegroet,
Frank

Reactie toevoegen