Status

- Weert is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, in grotendeels gemeente Meerssen, deels gemeente Maastricht. T/m 1981 tevens deels gemeente Bunde (in 1982 over naar gemeente Meerssen).

- Door een grenscorrectie per 1 juli 1970 is het Z gedeelte van de buurtschap Weert (waaronder landgoed Vaeshartelt) overgegaan van de gemeente Meerssen (en daarbinnen van het dorp Rothem) naar de gemeente Maastricht.

- De buurtschap Weert valt, ook voor de postadressen, grotendeels onder het dorp Meerssen, deels onder de stad Maastricht en voor een klein deel onder het dorp Bunde.

- Binnen het dorpsgebied van Meerssen heeft een deel van buurtschap Weert officiële, blauwe plaatsnaamborden - dat deel heeft daarmee dus een bebouwde kom. De rest van de buurtschap ligt buiten de bebouwde kom, waarbij het zo is dat het deel buiten de bebouwde kom binnen het Meerssense dorpsgebied is voorzien van witte plaatsnaamborden. In de overige delen buiten de bebouwde kom - die binnen het stadsgebied van Maastricht en het dorpsgebied van Bunde dus - kun je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes zien dat je er bent aangekomen.

Naam

In het Limburgs
Waert.

Oudere vermeldingen
Weert aan de Maas, 1062 vals eind 11e eeuw in villa Werta, 1155 de Werd, 1196 kopie 17e eeuw in Wertha.

Naamsverklaring
Men denkt aan het Germaanse waritha* ‘riviereiland’, maar dat lijkt geografisch onmogelijk, tenzij het gezien wordt als een eiland in waterrijk gebied. (3083)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

De buurtschap Weert ligt rond de gelijknamige weg en de wegen Weerterstraat, Fregatweg, Meerssenhovenweg, Oude Geleiweg en Weerterveldweg (een deel van deze wegen is onbebouwd), W van het dorp Meerssen en de A2, Z van het dorp Bunde, ZO van het dorp Itteren, NNO van het 'dorp in de stad' Limmel, N van het 'dorp in de stad' Amby en de stad Maastricht en NW van het dorp Rothem.

Statistische gegevens

In 1796 omvat de buurtschap Weert 15 huizen met 95 inwoners. In 1830 telt de buurtschap 25 dagloners, 27 landbouwers, 3 knechten, 3 dienstmeiden, 1 schrijnwerker, 2 smeden, 1 kuiper en 1 tuinier. In 1840 heeft de buurtschap 3 huizen met 12 inwoners onder de gemeente Bunde en 18 huizen met 131 inwoners onder de gemeente Meerssen. Tegenwoordig vallen de huisnummers 1-23 en 12-20 van de weg Weert onder de stad Maastricht, 27-89 en 22-82 onder het dorp Meerssen, en 91-93 onder het dorp Bunde. De buurtschap omvat ca. 50 huizen, een handvol bedrijfsgebouwen en enkele verblijfsaccommodaties, met ca. 130 inwoners.

Geschiedenis

In 1970 is in de omgeving van de papierfabriek te Weert een stenen bijl uit de vroege bronstijd gevonden. Determinatie heeft de volgende omschrijving opgeleverd: “Fels Rundbeil - Fels Ovalbeil van zwarte basalt met (bijna) ronde dwarsdoorsnede en gewelfde snede. Afwijkend van gangbare stenen bijlen. Het lijkt een nabootsing van een hier niet voorkomend bronzen type. Boveneinde ontbreekt. Vage vondstomstandigheden.”

Over de bij Weert gevonden fundamenten van een Romeinse villa is weinig bekend.

De papierfabriek van de firma Tielens & Schrammen is op 31 december 1837 opgericht. De firma vestigt zich aanvankelijk in Mechelen, maar neemt in de eerste maanden van 1840 de molen van Hanckar in Weert over. Zij is de voorloper van de huidige papierfabriek Meerssen Papier (voorheen Meerssen en Palm) (huisnr. 78. Tel. 043-3663434, bezichtiging op afspraak).

Bezienswaardigheden

- Mariakapel.

- Kasteel Vaeshartelt (Weert 9) bevindt zich sinds de grenscorrectie van 1 juli 1970 op grondgebied van de gemeente Maastricht (voorheen gemeente Meerssen, kern Rothem). De oudste schriftelijke vermelding die mogelijk betrekking heeft op Hartelt, zoals het landgoed oorspronkelijk heette, dateert uit 968. In de 11e eeuw vallen de bossen van Hartelt ten deel aan de Heer van Valkenburg. In 1381, als het terrein nog steeds een leengoed van Valkenburg is, en Jan van Hees en Servaes van Mulcken het samen in leen hebben, laat eerstgenoemde het in zijn geheel na aan laatstgenoemde. Sindsdien wordt het gebied Hartelt van (Ser)Vaes of Vaeshartelt genoemd. De waterhuishouding van de grachten, vijvers en beemden bij Kasteel Vaeshartelt werd eeuwenlang geregeld door de Rothemermolen (door de aanleg van de A2 zijn deze complexen van elkaar afgesneden).

In 1826 wordt het landgoed, na diverse wisselingen van eigenaar, verkocht aan Francois Felix, graaf de Gimaudet de Rochebouet. Zijn erven verkopen het huis met toebehoren in 1841 aan de gemachtigde van koning Willem II: de grootindustrieel Petrus Regout. Regout laat Vaeshartelt veranderen in een statige residentie. Niet alleen het huis wordt verbouwd, ook de economiegebouwen worden aan de eisen des tijds aangepast. Het huis krijgt als bekroning een windvaan, versierd met een koninklijke leeuw. Ofschoon koning Willem II tussen 1841 en 1848 slechts twee keer twee weken op Vaeshartelt doorbrengt, wordt de noordvleugel vanwege het koninklijk verblijf doorgaans aangeduid als ‘het paleisje’.

Drie jaar na de dood van de koning koopt Petrus Regout het landhuis in 1851. Allereerst als buitenverblijf, later vestigt hij zich er metterwoon. Nadat hij er permanent is gaan wonen, laat hij in 1863 grote veranderingen aan het landgoed aanbrengen. Naast het paleisje wordt een gebouw geplaatst met een balkon, dat dienst doet als koetshuis en paardenstal en enkele personeelswoningen bevat, rechts daarnaast worden enkele stallen gebouwd en op de kop van de noordvleugel laat hij een toren bouwen. Rond 1865 wordt de overdadig versierde veranda van het paleisje gebouwd en in 1865 de ruime rooksalon. In 1868 wordt de oprijlaan verrijkt met een charmante portierswoning. Deze congiërgerie zal in 1906 worden vervangen door de huidige portierswoning. Aan weerszijden van de toegang tot een bloementuin laat hij twee hoge piëdestals (vierkante voetstukken) oprichten, die juist groot genoeg zijn om er twee minuscule woningen in in te richten. In 1861 koopt Regout op geringe afstand van Groot Vaeshartelt nog een ruime nieuwe villa, die hij twee jaar later laat verfraaien: Klein Vaeshartelt.

Rond de eeuwwisseling zijn het koetshuis en de stallen reeds verdwenen en vijf jaar later ook een aanzienlijk deel van de economiegebouwen aan de binnenhof. Regout laat ook het interieur van zijn statussymbool rijk inrichten en een prachtig landschapspark aanleggen. Vaeshartelt is 103 jaar lang in het bezit van de familie Regout gebleven, maar sinds de dood van Petrus Regout langzamerhand in verval geraakt. In 1954 wordt het openbaar verkocht op verzoek van de erven Adhemar Regout. De gemeente Maastricht koopt Vaeshartelt aan en verkoopt een deel van het landgoedkasteel, tuin en zes hectare grond aan A.J. Moens, maar behoudt het voorkeursrecht op de terugkoop van het kasteel. De familie Moens exploiteert het landhuis in de zomermaanden jarenlang als jeugdherberg en vakantieoord.

In 1992 wordt Vaeshartelt door de gemeente Maastricht verkocht aan de Valkenburgse Stichting Driekant, Opleiding & Advies. In 1994 wordt een grootscheepse restauratie uitgevoerd om het complex geschikt te maken als opleidingsinstituut en conferentiecentrum. Sinds 1995 oefent Driekant in het kasteel haar activiteiten uit. Buitenplaats Vaeshartelt heeft in 2012 subsidie gekregen voor het herstel van het Engels landschapspark Vaeshartelt. Met de subsidie kunnen het oorspronkelijke Pinetum (naaldbomenbos), het 'Grand Canal' met waterval, waterloop en fonteinen en het 18e eeuws Sterrenbos worden hersteld en voor de toekomst worden behouden. (tekst: Heemkundevereniging Meerssen)

- In 1896 is in opdracht van de directeur van papierfabriek Tielens Papier het landhuis Villa Weert gebouwd (huisnr. 78), met elementen van het neoclassicisme. Het landhuis is gesitueerd in een park met boompartijen en een vijver. Het pand is een rijksmonument. Op de begane grond achter het trappenhuis in de achtergevel is recent geheel in stijl een bescheiden aanbouw met plat dak gebouwd. Deze is uitgesloten van bescherming. Villa Weert is van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische en typologische ontwikkeling. Het landhuis bezit in hoge mate architectuurhistorische waarde vanwege het bijzonder belang van het object voor de regionale geschiedenis van de architectuur, en wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp, het bijzondere materiaalgebruik en de ornamentiek. Ensemblewaarde ontleend dit landhuis aan zijn situering in een parkachtige tuin met vijver en tevens aan de bijzondere betekenis van het landhuis voor het aanzien van dit deel van Meerssen. De villa is tenslotte van algemeen belang op grond van de architectonische gaafheid van het exterieur en de zeldzaamheid.

- De rijksmonumentale Weerterhof (Weert 85) is een herenhoeve met poortgebouw, om een gesloten binnenplaats, daterend uit 1671. Losse schuur uit 1831 met wolfdak. Twee paar 18e-eeuwse hekpijlers met vaasbekroningen. "Uitvaartonderneming Yarden heeft in oktober 2019 aan de gemeente Meerssen laten weten niet door te gaan met de verbouwing van het rijksmonument Weerterhof tot kleinschalig crematorium en uitvaartcentrum. Yarden heeft de gemeente verzocht de verleende omgevingsvergunning hiervoor in te trekken. De uitvaartonderneming heeft dit besluit genomen vanwege bedrijfseconomische redenen. De eigenaar van het complex - bouwbedrijf van de Ven - zal op zoek moeten naar een andere bestemming om zo de instandhouding van het monument mogelijk te maken. Na het intrekken van de vergunning krijgt het monument weer de agrarische bestemming die het op grond van het bestemmingsplan Buitengebied heeft. Als er een nieuw initiatief voor Weerterhof is, wordt bekeken of de gemeente hier aan kan meewerken en welke procedures hiervoor gevolgd moeten worden." (bron: gemeente Meerssen, oktober 2019) Dus omwonenden hoeven zich geen zorgen meer te maken over mogelijke overlast van verkeer, uitstoot en dergelijke.

- "Ook in Meerssen zijn inwoners het slachtoffer geworden van de verschrikkingen van het Naziregime tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat waren vooral Joden, Roma en Sinti, maar ook politieke tegenstanders. Om de slachtoffers te herdenken worden in november 2020 Struikelstenen in de gemeente Meerssen geplaatst bij de huizen waar zijn woonden. Struikelstenen zijn koperen in het trottoir gelegde steentjes van 10 bij 10 cm, waarop gegevens van de slachtoffers zijn gegraveerd. De werkgroep Struikelstenen Meerssen heeft zich over het thema gebogen. Na onderzoek met medewerking van de heemkundeverenigingen Meerssen en Geulle is komen vast te staan dat in de gemeente Meerssen 15 slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog in aanmerking komen voor een Struikelsteen. De initiator van het mondiale project Struikelstenen, Günther Demnig, kan niet eerder naar Nederland komen dan november 2020. Daarom kan het leggen van de stenen ook dan pas plaatsvinden. Reden hiervoor is dat de heer Demnig altijd bij de eerste legging van een Struikelsteen aanwezig wil zijn en dat dit ook als een voorwaarde voor het verkrijgen van de stenen wordt gesteld.

Een van deze slachtoffers is Franciscus Henderson, op 26 december 1881 geboren in Maastricht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde hij op Weert 47. Frans Henderson werkte als bedrijfsleider/fabrieksopzichter bij de papierfabriek. Zijn woning staat tegenover de fabriek in een huis dat hij huurde van Tielens, de eigenaar van de fabriek. Hij heeft samen met zijn vrouw Maria Geertsen, die gestorven is in 1939, drie kinderen. Hij is fel anti-Duits en doet geen pogingen om zijn aversie tegen de bezetter te verbergen. Volgens de Oorlogsgravenstichting is hij lid van het verzet. Franciscus wordt door een collega verraden. Als gevolg van dat verraad verricht de Maastrichtse politie huiszoeking bij Henderson. Hij wordt samen met zijn broer Johan, die ook in buurtschap Weert woont, opgepakt, maar zijn broer wordt weer vrijgelaten. De politie vindt in zijn huis anti-Duitse lectuur, onder andere een illegaal blaadje in de zak van een oude jas, en 27 gouden tientjes. Daarop wordt Henderson naar Kamp Amersfoort gebracht.

Hij wordt in Amersfoort ernstig ziek, maar kan geopereerd worden. Daarvoor moet Henderson naar Vught worden gebracht. Dat gebeurt op 19 november 1943. Henderson overlijdt tijdens de operatie in Vught. Daarbij is aanwezig kapelaan Kooyman uit Rotterdam, die hem nog het H. Oliesel toedient. Op de stamkaart van Henderson staat: 'verbrandingsbericht aanwezig'. Mogelijk werd hij gecremeerd. Kapelaan Kooyman heeft na zijn terugkeer uit Dachau na de oorlog enkele brieven gestuurd aan W.J.M.F. Henderson, de jongste dochter van Frans Henderson. Dat had hij de stervende Henderson in Vugt beloofd. Ze zijn gedateerd 2 en 8 november 1945. Hij schrijft o.a.: 'Ik kan u verzekeren dat hij vol overgave aan Gods H. Wil gestorven is en zeker al wel in den hemel feest viert.' Frans Henderson is begraven op het kerkhof in Rothem." (bron: gemeente Meerssen, april 2020)