Waterlandkerkje

Plaats
Dorp
Sluis
Zeeuws-Vlaanderen
Zeeland

waterlandkerkje_plaatsnaambord.jpg

Waterlandkerkje is een dorp in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen, gemeente Sluis. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-3-1970. Per 1-4-1970 over naar gemeente Oostburg, in 2003 over naar gemeente Sluis. (© H.W. Fluks)

Waterlandkerkje is een dorp in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen, gemeente Sluis. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-3-1970. Per 1-4-1970 over naar gemeente Oostburg, in 2003 over naar gemeente Sluis. (© H.W. Fluks)

gemeente_waterlandkerkje_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Waterlandkerkje anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Waterlandkerkje anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Waterlandkerkje..JPG

Het Hervormde kerkje van Waterlandkerkje

Het Hervormde kerkje van Waterlandkerkje

Waterlandkerkje. (2).JPG

Alles over de kerk in Waterlandkerkje

Alles over de kerk in Waterlandkerkje

Waterlandkerkje.JPG

Bijzonder is het metselteken aan de kerk van Waterlandkerkje

Bijzonder is het metselteken aan de kerk van Waterlandkerkje

Waterlandkerkje

Terug naar boven

Status

- Waterlandkerkje is een dorp in de provincie Zeeland, in de streek Zeeuws-Vlaanderen, gemeente Sluis. Het was een zelfstandige gemeente t/m 31-3-1970. Per 1-4-1970 over naar gemeente Oostburg, in 2003 over naar gemeente Sluis.

- Wapen van de voormalige gemeente Waterlandkerkje. "In het wapen van de voormalige gemeente is een zeemeermin afgebeeld, een verwijzing naar een met het dorp verbonden legende. Een visser uit Oostburg ving, na een dag vruchteloos vissen, een zeemeermin in zijn netten. Zij smeekte hem haar terug te laten keren naar de zee, maar de visser wilde geld met haar verdienen door haar op de markt in Oostburg tentoon te stellen. Er kwam juist een voerman uit het dorp voorbij die van een afstand getuige was van het voorval. Hij rende erop af, gooide de visser in het water en bevrijdde de zeemeermin, die onder water dook en wegzwom. Inmiddels waren boeren en arbeiders die in de buurt aan het werk waren op de consternatie afgekomen. Toen verscheen de meermin, Hildegonda geheten, opnieuw en sprak een profetie uit: Waterlandkerkje zou nog lang een klein dorp blijven, maar eens zouden de Kerkjenaren het dorp in eendracht tot groei en bloei brengen. Daarna verdween Hildegonda, niemand heeft haar ooit nog gezien." (bron: dorpssite)

- Onder het dorp Waterlandkerkje vallen ook de buurtschappen Klein Brabant, Plakkebord, Steenhoven, Stroopuit en Turkeye.

Terug naar boven

Naam

Inwoners
Een inwoner van dit dorp is een Kerkjenaar.

Oudere vermeldingen
"Waterlandkerkje is ontstaan als nederzetting rond een kerk. Het gehucht werd 't Kerkje genoemd, zoals de dorpsbewoners nog altijd doen. In 1796 kreeg het dorp de naam Waterland. Rond 1820 werd dit veranderd in de huidige naam, om verwarring met het 5 kilometer zuidelijker gelegen Belgische dorp Waterland-Oudeman te voorkomen." (bron: dorpssite)

Naamsverklaring
De naam Waterland komt in de 14e eeuw voor als aanduiding van een oude heerlijkheid. Het tweede deel van de naam heeft betrekking op het kerkje dat in de tweede helft van de 17e eeuw is gesticht ten behoeve van de protestanten, die voordien in Oudeman ter kerke gingen. De stichting was noodzakelijk geworden nadat op 25 november 1668 een groep katholieken de kerk van Oudeman was binnengedrongen en de aanwezige hervormde kerkgangers danig had toegetakeld, sommigen, naar Van der Aa(1) bericht,

"zelfs met gevaarlijke wonden, vooral den Predikant, dien zij eerst verscheidene houwen in het hoofd toebragten; terwijl zij hem van den predikstoel rukten, voorts tot op het hemd uitkleedden, waarvan zij ook de slip afscheurden. Daarna gingen zij voort met hem te slaan en deerlijk te verwonden, en eindigden met hem een oor af te snijden, terwijl zij hem in zijn bloed voor dood lieten liggen; waarna zij de bijbels verscheurden, het kerkgebouw plunderden en de kerkgangers van al, wat voor hen waarde had, beroofden."

Deze gebeurtenis leidde tot de bouw van een nieuwe kerk ten noorden van de Liniegrens, die rond 1670 gereed kwam. De met bloed bevlekte preekstoel werd overgebacht naar de nieuwe kerk, die het kerkje heette, een naam die is overgegaan op de hier ontstane buurtschap.(2)

Terug naar boven

Ligging

Waterlandkerkje ligt O van Sluis, W van IJzendijke, ZO van Oostburg. Het dorpsgebied grenst in het Z aan België.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Waterlandkerkje 95 huizen met 627 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 26/182 (= huizen / inwoners), de buurtschappen Turkeye 18/96 en Klein-Braband 17/80 en ‘verspreide woningen’ 34/269. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 220 huizen met ca. 550 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis: ‘In de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) gingen de bewoners van het op de Belgische grens gelegen Waterland-Oudeman voor de Spanjaarden op de vlucht. Wat verderop stichtten zij een nieuwe gemeenschap. Daar bleven ze, maar na de Vrede van Munster (1648) gingen ze nog één keer terug naar hun oude woonplaats. Daar braken ze toen het kerkje dat er stond af, om het vervolgens steen voor steen weer op te bouwen in hun nieuwe dorp, dat zij Waterlandkerkje noemden. Het kerkje brandde later af, werd met liefde opnieuw herbouwd en staat er nu nog steeds’ (NL35). Zie ook bij Naam.

"Waterlandkerkje is als een van de weinige dorpen in West-Zeeuws-Vlaanderen gespaard in de Tweede Wereldoorlog. Na de bevrijding zijn er dan ook mensen uit de omgeving opgevangen, van wie er veel in het dorp bleven wonen.

In de jaren '60 van de 20e eeuw braken moeilijke tijden voor het dorp aan. Door een gebrek aan nieuwbouwwoningen trokken jonge gezinnen uit het dorp weg en veel oude huizen werden verkocht als vakantiewoningen. Na 1970, toen de gemeente Waterlandkerkje bij de gemeente Oostburg werd gevoegd, werden er weer nieuwe woningen gebouwd en werd het industrieterrein uitgebreid om het dorp een impuls te geven. De gemeente Oostburg is door de gemeentelijke herindeling van 2003 op haar beurt opgegaan in de gemeente Sluis." (bron: dorpssite)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "In 2012 is basisschool Inspecteur Leenhouts in Waterlandkerkje gesloten. In overleg met de gemeente Sluis is er toen gezocht naar een passende manier om het vervoer te regelen voor de leerlingen, die vanaf dat moment grotendeels naar IJzendijke naar school zijn gegaan. De gemeente heeft speciaal voor dat doel een bus aangeschaft, beter bekend als "De Dorpsbus". Dankzij fondsenwerving en sponsors kon men een en ander zonder kosten voor de ouders uitvoeren. Voorafgaand waren Dorpsraad en gemeente wezen kijken hoe men dat aanpakt in het Zuid-Bevelandse Ellewoutsdijk, waar sinds 2010 een soortgelijk project loopt. Aangezien vanaf schooljaar 2020/2021 de laatste leerling die ooit in het dorp op school zat, naar het middelbaar onderwijs gaat, vervalt ook het primaire doel van de Dorpsbus. Daarnaast merkt het bestuur van de dorpsbus dat de behoefte naar centraal collectief geregeld leerlingenvervoer afneemt. Daarom is de Dorpsbus met ingang van schooljaar 2020/2021 opgeheven." (bron: Stichting Dorpsbus, oktober 2020)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Waterlandkerkje heeft 3 rijksmonumenten.

- De Hervormde kerk van Waterlandkerkje is sinds 2001 eigendom van Stichting Oude Zeeuwse Kerken. De kerktoren is in 2012 gerestaureerd. Tijdens de zomer is de kerk enkele dagen 's middags opengesteld voor publiek." De voormalige Sint Nicolaaskerk. De eerste predikant, ds. Johannes Stuerbaut - afkomstig uit Geraarsbergen - was oorspronkelijk touwslager van beroep. In 1658 trad hij in dienst van de protestantse gemeente rond de St. Nicolaaserk. Deze kerk was gesticht in 1530 en lag in de Kleine Oudemans Polder op Nederlands grondgebied, een “eind weegs” voorbij Stroopuit (nabij de tegenwoordige buurtschap Goedleven vlakbij de Belgische grens). Tussen 1604 en 1654 was deze kerk een ruïne als gevolg van militaire inundaties (onderwaterzettingen), maar ook omdat soldaten en Zeeuwen op rooftocht het lood van het dak hadden geroofd.

Het kunstwerk op het grasveld beeldt Ds. Stuerbaut uit, voorlezend uit de bijbel, Jesaja 61. Het is in 1984 vervaardigd door Pastoor O. Gielleit uit Breskens, in samenwerking met beeldend kunstenaar J. Goossen. Het beeld is in 2002 gerestaureerd met medewerking van de gemeente Oostburg en enkele sponsors uit de streek. De beide grafstenen achterin de kerk zijn tijdens de restauratie in 1930 aangebracht. Ze zijn afkomstig uit de St. Nicolaaskerk van Waterland.

Huidige kerk. Deze dateert uit 1674, gelegen in de in 1650 aangelegde prins Willempolder. De kerk werd in 1708 door brand getroffen en in 1713 herbouwd. In 1760 werd een dakruiter op de kerk aangebracht. Het uurwerk is van 1847. Het orgel is in 1961 door D.A. Flentrop gebouwd voor een kapel in het Antoniusziekenhuis te IJmuiden, waarna het in 1965 overgebracht werd naar de kapel van het ziekenhuis van de zusters van het heilige hart in Sluiskil. Deze schonken het orgel in 1988 aan de kerk in Waterlandkerkje." (bron: Stichting Oude Zeeuwse Kerken)

"Er zullen in ons land niet veel dorpskerken te vinden zijn waar een zo mooi Flentrop orgel te bewonderen valt als hier in Waterlandkerkje. We willen u het verhaal niet onthouden, hoe het orgel hier gekomen is. Een wonder. Vroeger werd ook hier de gemeentezang begeleid op een harmonium. Nog vroeger gaf een voorzanger de toon aan. Wanneer het eerste harmonium kwam is niet meer bekend. Het harmonium dat hier tot 1988 stond was minstens het tweede. Toen was ons instrument zo oud en vermoeid dat het echt vervangen moest worden. Er werd een orgelfonds opgericht om geld in te zamelen voor een nieuw harmonium of een elektronisch orgel. Een tweedehands pijporgel was natuurlijk onze grootste wens, want dat heeft een langere levensduur, een beter geluid, en het ziet er gewoon veel mooier uit in een kerk. Maar het bleek al gauw dat een pijporgel ver buiten het financiële bereik van de gemeente zou liggen. Toen gebeurde er een van die wonderlijke en hoopgevende dingen, waaraan de geschiedenis van Waterlandkerkje rijk is. Reeds een paar maanden na de oprichting van het orgelfonds ging de vervulling van onze gebeden te boven (Ef. 3:20).

De Zusters van het Heilig Hart. In 1965 had de gezamenlijke industrie van Sluiskil aan het kanaal van Gent naar Terneuzen een prachtig Flentrop orgel geschonken aan de kapel van het ziekenhuis van de Zusters van het Heilig Hart in hun dorp. Maar nu werd het ziekenhuis opgeheven wegens een fusie met het streekziekenhuis in Terneuzen. De ziekenhuiskapel werd dus ook niet meer gebruikt. De Zusters van het Heilig Hart zochten een waardige bestemming voor hun orgel. Er waren nog andere gegadigden, maar het bleek dat het orgel in Waterlandkerkje het best tot zijn recht zou komen. Zo kreeg onze Hervormde gemeente voor de duur van zijn bestaan het orgel in bruikleen van de Rooms-Katholieke Zusters van het Heilig Hart. Zaanse orgelbouwer. Het orgel is in 1965 in opdracht gebouwd door de Zaanse orgelbouwer Flentrop. Voor de liefhebbers vermelden we hier de technische gegevens: het bestaat uit 1 manuaal met 6 registers en een aangehangen pedaal. De dispositie luidt als volgt: Holpijp 8’ ; Gedekt 8’ ; Octaaf 8’ ; Roerfluit 4’ ; Octaaf 2’ ; Cymbel I-II. Het systeem is mechanisch. De omvang van het klavier is C-f’’’ en van het pedaal klavier C-d’." (bron: dorpssite)

- In 2011 is een standbeeld onthuld van zeemeermin Hildegonda. Over de legende m.b.t. deze zeemeermin kun je hierboven lezen in het hoofdstuk Status.

- Restaurant In den Koning is een voormalige, meer dan drie eeuwen oude herberg waar Napoleon nog heeft overnacht.

- Redouteplein met oude dorpspomp en tiendpaal van de voormalige Gentse abdijen Sint Baafs en Sint Pieter.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Door het jaar heen zijn er af en toe concerten en tentoonstellingen in het kerkje van Waterlandkerkje.

- Meerminnefeesten gedurende een weekend in juni.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Het Ommetje is een wandelroute langs bezienswaardigheden en mooie uitzichtspunten in de omliggende polders. Het 7,5 kilometer tellende Ommetje heeft de vorm van een 8, waardoor lopers ook een korter tochtje van 3,5 of vier kilometer langs de velden kunnen struinen.

- Na het sluiten van de basisschool in 2012 en de peuterspeelzaal in 2014 had de jeugd in Waterlandkerkje geen buitenspeelgelegenheid meer, anders dan alleen nog een trapveldje waar ze kunnen voetballen. In 2015 heeft een werkgroep samen met een groep enthouiaste jonge ouders daarom een veilige, leuke en uitdagende buitenspeeltuin voor de jongeren uit het dorp gerealiseerd. Dit project was in genoemd jaar winnaar van de Zeeuwse 'Kern met Pit'-prijs voor het beste lokale leefbaarheidsinitiatief van de provincie in dat jaar. Behalve een speeltuin beoogt de locatie ook een plek te zijn voor ouders en andere dorpsbewoners om bij te praten.

Terug naar boven

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Algemeen: - Site van en over Waterlandkerkje.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp van de Dorpsraad op Twitter.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsraad Waterlandkerkje heeft ten doel de behartiging van de algemene belangen van de inwoners van het dorp, zonder partij-politiek, en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn alles in de ruimste zin des woords. De stichting tracht dit doel onder meer te bereiken door: a. het bundelen en organiseren van festiviteiten en b. bedoelde inwoners bij gemeente en andere instanties te vertegenwoordigen."

- Dorpshuis: - "Het Dorpshuis in Waterlandkerkje is het hart van het dorp. Het is een ontmoetingsplaats, onderdak voor het verenigingsleven en van diverse maatschappelijke initiatieven. Het dorpshuis bestaat dankzij vrijwilligers. Zo houden we ons dorp leefbaar. Zo wordt het dorpshuis onder andere gebruikt als vergaderruimte, voor verenigings-, sport- en dorpsactiviteiten en verhuur aan particulieren. Het dorpshuis bestaat uit een aantal ruimten die afzonderlijk te huren zijn. Zo is er de grote theaterzaal met podium en muziekinstallatie, prima geschikt als locatie voor onder andere het vieren van een feestje, het uitvoeren van een sportevenement of de uitvoering van een toneelvereniging (maximaal 100 personen). Aangrenzend aan deze grote zaal is een in 2009 volledig vernieuwde keuken voorzien van koelkast, stromend koud en warm water, kookplaat en er is een vaatwasmachine beschikbaar."

De afgelopen jaren zijn vrijwel alle voorzieningen uit het kleine dorp Waterlandkerkje verdwenen. Zo hebben de basisschool en de peuterspeelzaal de deuren gesloten, waardoor alleen het Dorpshuis nog over is. Dorpsraad en inwoners vinden het cruciaal voor het behoud van de leefbaarheid en levendigheid in het dorp dat er in ieder geval één ontmoetingspunt overblijft. Het dorpshuis dus. Ook het voortbestaan van het dorpshuis hing enige tijd aan een zijden draadje. Maar gelukkig kan het toch behouden blijven. Van de twee aaneengesloten panden is er één verkocht. De faciliteiten zijn samengevoegd in het overgebleven pand, dat in 2018 en 2019 tevens drastisch is verbouwd - door een aannemer met hulp van vele lokale vrijwilligers - zodat het de komende jaren weer aan de eisen des tijds en de wensen van de inwoners voldoet. Het dorpshuis blijft daardoor het hart van het dorp, een ontmoetingsplaats die tevens plek biedt aan het verenigingsleven en vergader- en sportactiviteiten e.d.

- Sport: - "Omdat er geen café meer was in Waterlandkerkje, en er niet meer gekaart kon worden en gezellig samen zijn, werd er door een groepje mannen gebrainstormd om zelf iets op te zetten. Om concurrentie met de bestaande middenstand te vermijden, moest er een alternatief gezocht worden. Zo zou er een sportkantine komen. En de sport werd krulbollen. Dus een krulbolbaan! Een watte? Enige uitleg is misschien nodig. Krulbollen is een sport die veelal in Vlaanderen wordt beoefend. Op een harde baan van aarde, gemengd met marmerslijpsel, staan aan beide zijden van de baan paaltjes. Spelers hebben ieder een bol, deze lijkt op een platte kaas van hout, tegenwoordig ook van kunststof, met een iets schuin vlak waardoor de bol gaat krullen als je de bol over de baan laat rollen. Er worden groepjes gevormd waarna de wedstrijd, met als doel om de bollen zo dicht mogelijk bij de paal te krijgen, begint. Schieten mag ook op de bol van de tegenstander. De groep die het dichts met de bollen bij de paal ligt, krijgt de punten. Het heeft veel overeenkomsten met Jeu de Boules en ijscurling.

De krulbol accommodatie van krulbolvereniging De Meermin is op 10 september 1994 officieel in gebruik genomen. Toenmalig wethouder A. Rosendaal verrichtte de openingshandeling door een krulbol door de afgeplakte voordeur te bollen. De twee bolbanen werden door de aanwezige deskundigen direct uitgeprobeerd en de eerste reacties waren uitermate positief. Inzet van vele vrijwilligers. De wethouder roemde de inzet van de vele vrijwilligers die aan de totstandkoming hebben meegewerkt. Daarna overhandigde hij Arnold de Wever, toenmalig voorzitter en initiatiefnemer, namens de gemeente een wandbord. De dorpsraad had voor de nieuwe bolvereniging een koperen bel voor aan de gezellige bar in petto. Daarna volgde de openingsreceptie waar ongeveer 150 belangstellenden van allerlei instanties, collega-bolclubs en inwoners van Waterlandkerkje aanwezig waren. In 2010 heeft het krulbollen als eerste Zeeuwse traditie een plaats gekregen op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland."

- Bekende inwoner: - Een in ieder geval in de agrarische sector bekende inwoner van Waterlandkerkje is de anno 2017 72-jarige Piet Oosterling. Hij heeft altijd in de landbouw en landbouwmechanisatie gewerkt, en heeft in de loop der jaren diverse revolutionaire uitvindingen gedaan, die wij allemaal kennen en vandaag de dag heel vanzelfsprekend zijn gaan vinden, zoals de melkrobot (die nu algemeen wordt gebruikt in de sector, en waarvan de boeren in het begin tegen hem zeiden: "Dat gaat niks worden"), en de apparatuur waarmee de boer na het maaien van het hooi op zijn land er ter plekke gelijk grote strobalen van kan persen.

Zijn laatste uitvinding, een windmolen die drinkwater opwekt uit de lucht, is in 2016 op de markt verschenen. Het moet dé oplossing worden voor landen met een tekort aan schoon water. De molen, die 25 meter hoog is, kan met een koelsysteem warme lucht koelen waardoor er condens ontstaat. Vervolgens wordt het water nog gefilterd voordat het drinkbaar is. Er is ook een model dat van zout water zoet water kan maken. Er zijn weliswaar al andere systemen in de wereld die water uit de lucht kunnen halen. Het nieuwe aan de Zeeuwse uitvinding is dat de molens zelf voor de stroom zorgen en dat er een nieuw soort zuiveringssysteem in zit.

Het molentype dat uit condens drinkwater haalt kan 7.500 liter per dag produceren. De variant die van zout water drinkwater maakt kan zelfs 100.000 liter per dag maken. Dat is genoeg voor plekken waar niet heel veel mensen wonen en waar het lastig is om zuiver water naartoe te transporteren. Bron en zie verder: het interview met Piet Oosterling, en de reportage met zoon Joost Oosterling over de windmolen die drinkwater uit lucht kan maken, beide door Omroep Zeeland d.d. 10-10-2016.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Waterlandkerkje, met foto's van de grafzerken.

Reacties

(2)

"het Zeeuws-Vlaamse dorp Ellewoutsdijk". Ellewoutsdijk ligt niet in Zeeuws-Vlaanderen maar in de Gemeente Borsele.

Dank voor het opmerken en melden van deze vergissing van mij! Ik heb het aangepast (en het artikeltje verhuisd naar het hoofdstuk Recente ontwikkelingen, omdat de voorziening recentelijk blijkt te zijn opgeheven) en de pagina op nog een aantal onderdelen verder uitgewerkt.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen