Status

- Vuren is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe, gemeente West Betuwe. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1985. In 1986 over naar gemeente Lingewaal, in 2019 over naar gemeente West Betuwe.

- Onder de gemeente Vuren viel ook het dorp Dalem, dat met de gemeentelijke herindeling van 1986 niet naar de gemeente Lingewaal, maar d.m.v. een grenscorrectie naar de gemeente Gorinchem is overgegaan. Voorafgaand daaraan is reeds in 1978 door een grenscorrectie 207 hectare met 177 inwoners naar de gemeente Gorinchem overgegaan. Dit betrof een W deel van het Dalems grondgebied, zijnde de buurtschap Laag-Dalem met omgeving, begrensd door de Lingsesdijk in het W en de A15 in het N.

- Wapen van de voormalige gemeente Vuren.

- Onder het dorp Vuren valt ook de buurtschap Leuven.

Naam

Oudere vermeldingen
1200 Uorne, 1203 Uurna, 1294-1295 Vuren. Het door sommigen met deze plaats geïdentificeerde Vurdene (1166) heeft betrekking op Vorden.

Naamsverklaring
Tervuren in België is genoemd naar het water de Voer. Mogelijk is ook hier verband met een waternaam.(1)

Ligging

Vuren ligt O van Gorinchem en grenst in het Z aan de Waal en aan de provincie Noord-Brabant.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Vuren 193 huizen met 1.392 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 133/963 (= huizen/inwoners) met buurtschap Leuven 5/35 en dorp Dalem 45/321 met buurtschap Laag-Dalem 10/73. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 900 huizen met ca. 2.100 inwoners.

Geschiedenis

Deze nederzetting is rond 900 ontstaan. In de 13e eeuw duiken de eerste lokale adellijke heren op, waarmee het dorp een heerlijkheid wordt. De heerlijkheid komt in de loop der eeuwen verschillende malen in andere handen. In 1822 koopt de in de Franse Tijd rijk geworden Rotterdamse koopman Jan Viruly de heerlijkheden Vuren en Dalem. De Viruly’s bezaten vrijwel alle grond en industrie in deze kernen, totdat ze in 1895 naar Gorinchem vertrokken en het kasteel lieten slopen. Toch mogen hun oudste zonen zich tot heden nog steeds Viruly van Vuren en Dalem noemen. Wat de praktische betekenis van het begrip heerlijkheid in 1822 nog was met betrekking tot dit dorp, is ons niet bekend. Na de Franse inval in 1795 zijn in 1798 de heerlijkheden in ons land namelijk afgeschaft, maar in de 19e eeuw zijn verschillende 'heerlijke rechten' weer tot leven gewekt. Het bezit van een heerlijkheid als buitensteedse residentie was ook een statussumbool en een aantrekkelijke investering voor succesvolle kooplieden en leden van het stadspatriciaat. Met de aanschaf konden ze zich tegelijk een pseudo-adellijk profiel aanmeten. Wellicht gold dat ook voor Viruly.

Ondanks de vele watersnoden en afwateringsproblemen is de Vurense bevolking in de loop der eeuwen geleidelijk gegroeid. Sinds de jaren zestig van de 20e eeuw is het aanzien van het dorp aanzienlijk veranderd door ruilverkaveling, dijkverzwaringen en de vestiging van vele nieuwe bedrijven en industrieën o.a. op een nieuw industrieterrein langs de Zeiving. Als gevolg van dreigende dijkdoorbraken in 1995 en 1998 is de Waaldijk opnieuw verzwaard en verhoogd. Sinds de jaren zestig is de kern van het dorp geleidelijk verschoven van de Waaldijk naar het gedeelte tussen de Waaldijk en de destijds nieuwe provincialeweg Graaf Reinaldweg.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de in 1990 opgerichte Historische Vereniging De Heerlijkheid Vuren. "De vereniging is werkzaam in het deel van de Tielerwaard dat ressorteert onder de sinds 2019 voormalige gemeente Lingewaal en heeft als algemene doelstelling het verzamelen, bewaren, bevorderen, vermeerderen en publiek maken van historische kennis over ons dorp en zijn omgeving. In het bijzonder moet hierbij gedacht worden aan: inventariseren en conserveren van monumenten; onderzoek naar en noteren van het Vurense dialect; stamboomonderzoek naar de vanouds in ons dorp voorkomende geslachten; veldnamenonderzoek en het in kaart brengen hiervan; eventuele opgravingen verrichten of laten verrichten waarbij met name gedacht kan worden aan het oude kasteel, de oude kerk etc.; verzamelen van oude kaarten, foto's, afbeeldingen, voorwerpen en literatuur betreffende ons dorp en directe omgeving; houden van lezingen over cultuurhistorische onderwerpen in het algemeen en ons dorp in het bijzonder; organiseren van excursies, filmavonden, tentoonstellingen e.d.; uitgeven van een verenigingsblad; samenwerken met andere historische verenigingen in de regio; optekenen van oude verhalen en bijnamen; aanleggen van een eigen bibliotheek en archief voor verdere studie." Op de site van de vereniging vind je o.a. een korte geschiedenis van Vuren.

Recente ontwikkelingen

- "Hoe maken we het centrum van dit dorp aantrekkelijker? Hoe kunnen locaties die hun functie hebben verloren toch bijdragen aan de kwaliteit van het centrum? Welke herontwikkeling is daarvoor nodig? Kortom: hoe geven we dit dorp een hart? De antwoorden op deze vragen zijn te vinden in de in mei 2018 vastgestelde Gebiedsvisie 'Hart voor Vuren'. Deze gebiedsvisie voor het dorpscentrum is in nauwe samenspraak met inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties opgesteld. Een gebiedsvisie vormt het globale kader voor de ontwikkelingsmogelijkheden van een gebied. Met een gebiedsvisie wordt zowel maatschappelijk als politiek draagvlak gecreëerd voor de uitgangspunten van een op te stellen bestemmingsplan. Het Bestemmingsplan voor het dorpscentrum is in oktober 2018 vastgesteld. Het bestemmingsplan is een juridische vertaling van de gebiedsvisie en maakt onder andere de herontwikkeling van een drietal locaties naar wonen in het centrum mogelijk.

Een belangrijk deel van de gesprekken in de ontwerpgroep Gebiedsvisie ging over de herinrichting van het openbaar gebied in het centrum (onder deze link kun je een video-animatie hiervan bekijken). Naast een sterk verouderde openbare ruimte was het ook noodzakelijk om extra parkeerplaatsen te realiseren voor de functies in de zorgplint van het nieuwe gebouw aan het dorpsplein. De herinrichting van het westelijk deel van de Mildijk is later in het proces toegevoegd. Het afkoppelen van hemelwater was ook voor dat deel noodzakelijk. De herinrichting van het centrum van Vuren is in 2019 gerealiseerd. (bron: gemeente West Betuwe)

- In april 2020 hebben Waterschap Rivierenland, Provincie Gelderland, gemeente West Betuwe en eigenaar Klop Beheer een samenwerkingsovereenkomst getekend voor de herinrichting en herontwikkeling van het Heuffterrein (het terrein van de voormalige steenfabriek). De herontwikkeling van het terrein is mogelijk geworden door koppeling van het dijkversterkingsproject Gorinchem-Waardenburg, waarmee het waterschap de waterveiligheid waarborgt, met de overige wensen en ambities voor het gebied. Op de berm van de nieuwe dijk komt een park. Het terrein van de voormalige steenfabriek wordt een natuurgebied. Via wandelpaden kunnen inwoners van Vuren en recreanten door het gebied naar de Waal wandelen. Er komen ook twee uitzichtpunten. Verder wordt er op kleine schaal woningbouw gerealiseerd.

Bezienswaardigheden

- Het dorp heeft 19 rijksmonumenten, zijnde enkele objecten in de Hervormde kerk en 18 objecten die te maken hebben met Fort Vuren.

- Vuren heeft 3 gemeentelijke monumenten.

- Fort Vuren, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, is in 1844 gebouwd aan de Waaldijk, ter bescherming van Gorinchem en om te voorkomen dat de vijand naar het westen trok. In 1847-1849 is boven op het fort een bomvrije toren gebouwd. Er is een gracht om de toren gegraven, waarna deze alleen nog maar via een ophaalbrug te bereiken was. In 1873-1879 is de bomvrije toren deels afgebroken, omdat hij te kwetsbaar was. De bovenste verdieping is verwijderd en er kwam een contrescarpgalerij bij. Het torenfort, de contrescarpgalerij en kazerne boden onderdak aan maximaal 420 man en 30 stukken geschut.

Het fort is gebruikt tijdens de verschillende mobilisaties en kreeg in 1940 een Duitse luchtaanval te verwerken. Het bleef in Duitse handen tot de laatste dagen voor de bevrijding en zou daarna dienstdoen om verschillende ‘foute’ Nederlanders uit de regio te interneren. De Tweede Wereldoorlog bracht het dorp gevechtshandelingen, polderinundaties, gesneuvelde Vurense soldaten, een op een woonhuis neergestort vliegtuig waarbij een vader en twee dochters omkwamen, en enkele neergeschoten vliegtuigen met een Poolse en een Nieuw-Zeelandse piloot. Laatstgenoemde is in Vuren begraven.

In 2017 is in het fort het WOII en Vliegeniersmuseum gerealiseerd. Het museum vormt samen met een herinneringsroute een eerbetoon aan de bemanning van zes geallieerde vliegtuigen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn neergestort op grondgebied van de voormalige gemeente Lingewaal. Het museum is gerealiseerd door Stichting Eerbetoon Geallieerde Vliegeniers Lingewaal (EGVL), een initiatief van de vier heemkundekringen in deze voormalige gemeente. De toenmalige burgemeester Loes van Ruijven gaf in haar openingsspeech aan dat ze de educatieve doelstelling van het museum buitengewoon belangrijk vindt: "Juist in deze tijd waarin onze democratische waarden soms danig op de proef worden gesteld, bijvoorbeeld in de discussies over de opvang van vluchtelingen uit diverse oorlogsgebieden, is het van groot belang dat wij de generaties na ons blijven vertellen dat onze vrijheid en onze democratie zwaar bevochten zijn. Vrijheid is niet vanzelfsprekend, maar dat is niet gemakkelijk te beseffen wanneer je in vrijheid bent geboren en opgegroeid." Initiatiefnemer Pieter den Tek vulde daarop aan: "Tot voor kort wisten weinig mensen dat vliegeniers boven de hoofden van de mensen hier een strijd op leven en dood uitvochten. Jongemannen van net in de twintig die om het leven kwamen of gevangen werden genomen, duizend(en) kilometers ver van hun land, In dezelfde polders waar wij elke dag wandelen en fietsen heeft zich een drama afgespeeld zonder dat wij het echt wisten. De namen zijn nu wel bekend, op een manier waar we echt trots op mogen zijn."

Evenementen en activiteiten

- "Fort Vuren is iedere 3e zaterdagmiddag van de maand de thuisbasis voor Kunstcafé Rivierenland. Het in 2008 opgerichte Kunstcafé verwelkomt je met bijzondere bijeenkomsten waarbij kunstenaars soms nieuw werk presenteren en toelichten. Dichters dragen er inspirerende gedichten voor en muzikanten spelen hun geanimeerde en swingende muziek. Ook kun je film- en fotopresentaties verwachten en wellicht worden er weer nieuwe gezamenlijke kunstprojecten bedacht en uitgevoerd. De gezellige bijeenkomsten zijn voor iedereen vrij toegankelijk. We zijn een platform voor zowel kunstenaars, schrijvers, fotografen, muzikanten als galeriehouders uit de regio, maar zeker ook voor liefhebbers van kunst en cultuur. De intentie is om elkaar te leren kennen en te inspireren. Dat is het belangrijkste doel van het Kunstcafé. De warme ambiance van het fort biedt daarvoor alle gelegenheid. Iedereen met een hart voor kunst en cultuur is welkom op de 3e zaterdag van de maand tussen 16.00 en 18.00 uur."

- Koningsdag.

- Rond Koningsdag (jaarlijks kan het kort ervoor of kort erna zijn) wordt Cultureel Centrum De Koels in het kader van het evenement Ontmoet & Proef Vuren (in 2019 voor de 4e keer) omgetoverd tot een smeltkroes van culturen waar iedereen welkom is en elkaar kan ontmoeten. "Inwoners nemen je mee op een reis rond de wereld en laten je genieten van wat andere culturen te bieden hebben. Het is een initiatief van een groep prachtige moeders die het belangrijk vinden om te verbinden. Je bent van harte welkom om onder het genot van een hapje en een drankje te komen genieten van muziek, dans, modeshow en theater." Er zijn ook bezoekers die elkaar uitleg geven over de gebruikte ingrediënten van de zelfgemaakte hapjes. Het is ook mogelijk een kraampje te huren om spullen en gerechten uit je eigen cultuur te verkopen. De huur van een kraam bedraagt € 10,00. Zie ook de reportage over dit evenement in Het Kontakt, 17-4-2019. Voor een indruk van het evenement zie de aftermovie van editie 2018.

- In de zomermaanden grazen de schapen op het weiland rond de lichtmasten van IJsclub Servatius. Van begin december tot begin maart wordt het weiland onder water gezet. Daarna is men afhankelijk van voldoende vorst of de natuurijsbaan al dan niet kan worden geopend. IJsclub Servatius, vernoemd naar een van de ijsheiligen, is opgericht in 1903. In de beginperiode werd geschaatst op de Herwijnse Vliet. Sinds 1927 wordt de huidige locatie gepacht. In 1979 is er een eigen clubgebouw aangeschaft. In eerste instantie was dit een houten gebouw. In 1990 zijn om het houten gebouw stenen muren gezet en is het voorzien van dubbelglas en een bestuurskamer. De laatste jaren is er steeds minder vaak sprake van natuurijs in de winters. Zo kon er in de winters van 2014 t/m 2017 niet in Vuren worden geschaatst. Omdat de ijsclub in 2016 had beloofd voor ijs te zullen zorgen, hebben de leden als ludieke goedmaker een bak roomijs gekregen...

Landschap, natuur en recreatie

- Het Lingebos, N van Vuren, N van de A15, is in 1969 aangelegd. In 2016 is het bos uitgedund. Het ging vooral om oude essen en populieren die er al vanaf het begin stonden en die al zwak of ziek waren. Populieren worden maximaal 60 jaar oud en die moet je op tijd kappen voor ze omvallen. Omgevallen dode bomen die geen gevaar opleveren voor bezoekers zijn deels blijven liggen. "Dood hout is goed voor een bos. Er leven insecten in, waar onder andere spechten dol op zijn. En er groeien paddestoelen en mos op", aldus boswachter Dianne Renders. Het bos is nog relatief jong. De bedoeling is dat er een mooi gevarieerd bos ontstaat. Bij een ouder bos gaat dat vanzelf. Door het dunnen wordt die cyclus versneld.

- In 2017 is een jeu de boulesbaan gerealiseerd aan de Mildijk.

Beeld

- Meer dan 1.000 oude foto's en ansichten van Vuren.

- Filmpjes over Vuren in vroeger tijden.

Links

- Algemeen: - Site van en over Vuren.

- Dorpshuis: - Cultureel centrum/dorpshuis De Koels (Molenlaan 17) ligt centraal in het dorp en is de thuisbasis van ca. 15 lokale verenigingen. In 2008 is De Koels gerenoveerd. Het voorste deel tot en met de bar is toen gesloopt. Dit deel is daarna volledig herbouwd. De entree is verplaatst van de Molenlaan naar de Spreeuwenlaan. Aan de achterzijde van De Koels is de sportzaal, die gebruikt wordt voor schoolgym en door diverse verenigingen zoals volleybalvereniging Serve 68 en gymvereniging ODI. Aan de buitenzijde van De Koels staat de aanbouw van Jeugdsoos De Halte. De Koels wordt sinds september 2017 geëxploiteerd door Ria en Jaco Lisjak.

- Onderwijs en kinderopvang: - Openbare basisschool De Vuurvlinder is na afloop van schooljaar 2015-2016 gesloten, omdat er te weinig leerlingen waren (ca. 30) om nog verantwoord door te kunnen gaan. De leerlingen gaan sindsdien naar de andere basisschool die er in het dorp nog is: christelijke basisschool Het Kompas. Begin 2017 is de nieuwe Brede School aan de Esdoornlaan in Vuren officieel geopend. In de Brede School zijn Basisschool Het Kompas en BSO en Peuteropvang De Kinderkamer samen onder één dak gehuisvest. Voordelen zijn een volledig aanbod en een efficiënt en effectief gebruik van de beschikbare ruimte, de overstap van peuteropvang naar basisschool wordt minder groot, en er is meer aandacht voor individuele begeleiding. De Brede School is een 'vernieuwbouw' van het oorspronkelijke gebouw waarin Basisschool Het Kompas was gehuisvest. Het gebouw is energiezuiniger gemaakt en uitgebreid met extra ruimte voor BSO en Peuteropvang De Kinderkamer. Ook de gevel van het gebouw is aangepast, zodat het pand uniformiteit uitstraalt.

- Lezen: - In supermarkt SPAR van der Beek in Vuren heeft Bibliotheek Rivierenland een zelfservice bibliotheekpunt ingericht. Via de geautomatiseerde haal- en brengzuil kun je hier online gereserveerde bibliotheekmaterialen ophalen en terugbrengen.

- Jeugd: - "In 2012 is De Halte door een enthousiaste groep vrijwilligers weer geopend. Wij organiseren activiteiten voor kinderen tussen de 3 en 16 jaar. Meestal op vrijdagavonden, maar ook regelmatig op zaterdag. Zo gaan we elk jaar een keer schaatsen in het Sportiom, een dag kanovaren op de Linge en houden we regelmatig speurtochten, vossenjachten en een dropping, zodat we ook regelmatig in de buitenlucht zijn. Ook zoeken we verbinding met andere verenigingen om met elkaar de leefbaarheid voor de jeugd in Vuren te verbeteren. Dit alles kunnen wij niet zonder de hulp van sponsoren en donateurs, die zijn wij daar ook zeer dankbaar voor. Naast het driekoppige bestuur hebben we ca. 15 vrijwilligers die met elkaar alle activiteiten organiseren. Wij kunnen altijd extra vrijwilligers gebruiken. Lijkt het je wat, neem dan contact met ons op!"

- Muziek: - Brassband Harp & Luit is opgericht in 1920. Met ruim 50 leden verdeeld over het A-orkest, leerlingenorkest en Slagwerkgroep StiX biedt Harp & Luit voor ieder wat wils. Elke woensdagavond repeteren de beide orkesten en op maandagavond is de beurt aan de slagwerkgroep in Dorpshuis De Koels. De diverse concerten, concoursen, festivals en begeleiding tijdens Dodenherdenking en Koningsdag staan elk jaar garant voor een goed gevulde agenda. Tevens worden jaarlijks de lokale basisscholen bezocht met muziekprojecten om zo betrokken te blijven met de regionale cultuurontwikkeling.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Vuren.

- Rijvereniging Lingebos.

- De in 1978 opgerichte Tennisvereniging De Waalrackets maakt gebruik van 6 tennisbanen: 4 gravelbanen en 2 kunstgrasbanen. Sinds 2014 hebben ze tevens 2 miniorenbaantjes met een tennismuur. In de sfeervolle kantine met overdekt en verwarmd buitenterras is het het gehele jaar goed vertoeven.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Vuren, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)