Status

- Vaarle is een voormalige buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten.

- De buurtschap Vaarle viel, ook voor de postadressen, onder het dorp Nuenen.

Naam

Uitspraak
Vaarlo.(1)

Oudere vermeldingen
1292 Vaerlaersvoert, 1402 Vaerle, 1427 Vaerlaer.

Naamsverklaring
Samenstelling van laar 'intensief gebruikt bos' (zie verder bij Laar onder Sint-Michielsgestel) en vaer 'jonge stier', mogelijk ook 'varken' (vergelijk het Middelnederduitse vare 'klein varken'). Het grondwoord laar is later vervangen door -le, mogelijk in aanleuning aan de vele namen op -le (ontstaan uit lo), waarbij de oorspronkelijke betekenis van het in de samenstelling tot suffix gereduceerde grondwoord van ondergeschikt belang kan zijn geweest. Wisseling van -lo en -laar komt vaker voor.(2)

VZP/HOP
De naam van de voormalige buurtschap is in de regio bekend vanwege de gelijknamige parkeerplaats aan de A270. In de verkeersterminologie heet dat een verzorgingsplaats (VZP). Deze parkeerplaats staat ook bekend als homo-ontmoetingsplaats (HOP), voor mannen die op de 'baan' willen 'cruisen'. In 2012 is VZP / HOP Vaarle helaas landelijk in het nieuws gekomen omdat er toen iemand vermoord is. - In 2014 is daar de tv-documentaire 'Officier van justitie - dossier van een moordzaak' over gemaakt.

Ligging

De buurtschap Vaarle lag rond de gelijknamige weg, ZO van het dorp Nuenen, NO van het dorp Eeneind, NNO van het dorp Geldrop, NW van het dorp Mierlo, ZW van het dorp Stiphout en W van de stad Helmond. ZO van deze locatie is sprake van een hoeve Oud Vaarle, die vroeger ook tot de buurtschap behoorde. Deze ligt aan de weg Heiderschoor en is opgegaan in de gelijknamige Mierlose buurtschap. Deze hoeve moet niet worden verward met de - recentelijk afgebroken - boerderij Oud Vaarlese Hoef, die stond bij de T-splitsing van de wegen Vaarle en Schoutse Vennen. NO daarvan, nabij de kruising met de wegen Mierlosedijk/Vaarleseweg/Scheerrijtenweg, heeft boerderij Nieuw Vaarlese Hoef gestaan. Ook deze is recentelijk afgebroken.

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Vaarle 19 huizen met 115 inwoners. Rond 2006 omvatte de buurtschap ca. 6 panden, die nadien vrijwel allemaal zijn afgerbroken. Zie daarvoor het hoofdstuk Recente ontwikkelingen. Alleen het pand van Wim Goossens staat er nog, en ook hij heeft verhuisplannen, waarna ook dat pand vermoedelijk wel zal worden afgebroken. Vandaar dat Vaarle sinds enkele jaren een voormalige buurtschap is.

Geschiedenis

Vaarle is oorspronkelijk een leengoed van kasteel Oud-Herlaar te Sint-Michielsgestel. Begin 15e eeuw is Roever van Vairlair hier leenman. De familie Van Vairlair is in de 15e eeuw een belangrijk geslacht in 's-Hertogenbosch. De gronden vielen onder Nuenen en Mierlo. Het Nuenense deel heette Groot Vaarle (met een gelijknamige hoeve) of Oud Vaarle; het Mierlose Cleijn Vaarle. In 1497 wordt Wijnand Massereel, heer van Wijnandsrade, eigenaar van de goederen. Het blijft in zijn familie totdat het in 1613 bij erfenis in handen komt van Johan van Cortenbach, een kleinzoon van de Heer van Helmond. Diens dochter Barbara verkoopt de goederen in 1649 aan Wouter Snoecx uit Tongelre. In 1660 brengt Emund van Cortenbach, heer van Helmond, door aankoop het goed weer in de familie. De opvolgende heren van Helmond blijven eigenaar. Bij de aankoop van de heerlijkheid en het kasteel van Helmond door Carel Frederik Wesselman in 1781 is ook het goed Vaarle begrepen. Wesselman koopt in de buurt veel heidegrond op om te laten ontginnen.

Vaarle was in die tijd niet zo best bereikbaar. De wegen over de hei waren voetpaden en karrensporen die ’s zomers konden veranderen in ware zandwoestijnen. Tussen Helmond en Nuenen was geen rechtstreekse verbinding; men moest via Aarle-Rixtel, Lieshout en Gerwen. Omdat men vanaf de Collse watermolen Eindhoven niet met rijtuigen kon bereiken, had de overheid rond 1750 al plannen om de weg van Coll op Eindhoven te verkorten. Daarover worden we ingelicht door J. Smits uit Coll. Hij schrijft in 1807 aan Carel Frederik Wesselman dat men destijds de hoge heren van dat plan had kunnen afhouden. Wel lag hier het begin van een weg door de Nuenense heide, die blijkbaar nooit was afgemaakt.

Bij zijn brief stuurt hij een ruwe schets van een alternatieve verbinding, die kennelijk zijn voorkeur geniet. Een nieuwe weg tussen beide plaatsen, gericht op de kerktorens, zoals men dat toen vaak deed, kon niet worden aangelegd. Eindhoven was toegankelijk vanaf het zuiden en in Helmond kwam men via de Kromme Steenweg met een haakse hoek op de Steenweg. De verbinding tussen Helmond en Eindhoven liep uiteindelijk over Mierlo-Hout. Via wat nu de Burgemeester Krollaan is, kwam men via Medevoort, daar waar nu de Brandevoortse Hoeve aan de Brandevoortse Dreef ligt, uit op de Helmondse Dijk. Van daar kon men via Eeneind naar Coll en Eindhoven, of via de Beekstraat naar Nuenen. Vaarle liet men daarbij geheel links liggen.

In 1803 krijgt Carel Frederik Wesselman vergunning voor het oprichten van “eene koren branderij of genever stookerij” te Helmond en Vaarle met gebruik van granen of aardappelen. Of er in de buurtschap ooit gestookt is, lijkt vanwege de afgelegen ligging onwaarschijnlijk. Dat deed Wesselman wel in zijn Helmondse kasteelkelder. Vaarle was meer geschikt voor de schapenteelt. Een telling in 1807 geeft een totaal van 180 schapen, rammen en lammeren en nog 36 oude schapen om vet te mesten. Een jaar later is het totale aantal al gestegen naar 336.

Tot voor kort was in Vaarle nog schapenhouder Rob Adriaans gevestigd; hij werkt dus in een oude traditie, met zijn eigengefokt ras, dat hij naar Landgoed Gulbergen het Gulbergenlam heeft genoemd. (bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven en archief familie Wesselman van Helmond) In 2011 is Adriaans uitgekocht en iets naar het ZW verhuisd, naar de Doolstraat in buurtschap Urkhoven (voor de reden, zie verder bij Recente ontwikkelingen).

De oorspronkelijke hoeve Groot Vaarle staat al sinds de 19e eeuw op de kaarten als Oud Vaarlese Hoef en is recentelijk afgebroken.

De in 1866 gereedgekomen spoorlijn Eindhoven - Helmond loopt direct Z langs Vaarle. Vooral in de jaren dertig van de 20e eeuw is zeer veel van de omliggende heide- en moerasgrond ontgonnen en zijn nieuwe, moderne boerderijen gebouwd.

Recente ontwikkelingen

- Sinds 2006 zijn bijna alle van de 6-tal panden aan de weg Vaarle uitgekocht en gesloopt, t.b.v. de herinrichting van de omgeving tot Landgoed Gulbergen (zie daarvoor verder het hoofdstuk Landschap etc.). Er is slechts 1 pand overgebleven, en wel dat van Wim Goossens, die een bedrijf in tuinonderhoud heeft, waarvoor hij - bij een eventuele uitkoop - niet te ver weg wilde verhuizen vanwege zijn vaste klantenkring. Hij heeft vooralsnog geen geschikte locatie elders kunnen vinden, daarom blijft hij voorlopig op zijn huidige locatie.

- In juni 2016 wordt bekend dat de gemeente de mogelijkheid onderzoekt van een groot asielzoekerscentrum (AZC) W van de weg Vaarle. Het centrum zou plaats moeten gaan bieden aan ca. 700 asielzoekers. Later wordt zelfs een aantal van 1.200 genoemd. In september 2016 krijgt de gemeente echter van het COA (Centraal Orgaan Asielzoekers) te horen dat wegens de gedaalde instroom een AZC in deze omgeving niet meer nodig is. Dit betekent dat de natuur- en recreatieve ontwikkeling van Landgoed Gulbergen in deze omgeving kan worden voortgezet (zie daarvoor verder het hoofdstuk Landschap etc.). Er is namelijk toegezegd dat deze locatie ook in de toekomst niet nodig is voor een AZC.

Landschap, natuur en recreatie

- Direct Z van de spoorlijn heeft de Regionale Afvalverwerkingsmaatschappij Zuidoost-Brabant (RAZOB) (voorheen VAM, later Attero) decennialang een omvangrijke (ca. 400 ha grote) vuilstort geëxploiteerd (hoogste punt 60 meter boven het maaiveld, 75 meter boven NAP, en daarmee het hoogste punt van Noord-Brabant). Nadat deze vuilstort is 'volgestort', is deze afgedekt en ingericht als Landgoed Gulbergen, met o.a. een golfterrein (deels op grondgebied van Nuenen/Eeneind, deels op grondgebied van Mierlo) en NO daarvan dierentuin Dierenrijk (op grondgebied van Mierlo). Deze liggen Z van de spoorlijn en vallen niet onder Vaarle. Blijkens de plattegrond van het plangebied wordt ook het gebied rond de weg Vaarle, N van de spoorlijn, gerekend/ontwikkeld tot Landgoed Gulbergen.

- In 2002 is men in het gebied van de - toen nog- buurtschap en omgeving gestart met de uitvoering van Bosplan Vaarle, een uiteindelijk ca. 100 ha groot loofbosgebied dat de Luchense Heide (Z van het Eindhovens Kanaal) en de Papenvoortse Heide (N van de A270) met elkaar verbindt. Op 3 december 2002 hebben de prinsessen Laurentien, Marilène en Annette van Oranje de feestelijke aftrap gegeven door vier Koningslinden te planten voor hun kinderen Eloise, Isabelle, Anna en Lucas. Deze bomen maken deel uit van het Geboortebos, op grondgebied van Mierlo. Dit bos is inmiddels volgeplant. Verder is er o.a. nog het door Volvo Car geschonken en in 2003 en 2004 aangelegde Sleutelbos, dat voortkomt uit de belofte van Volvo om voor iedere verkochte auto een boom te planten. Het bos maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en sluit aan bij enkele kleinere reeds bestaande percelen loof- en naaldbos.

- In 2009 is een deel van het dal van de Hooidonkse Beek (die o.a. W van de weg Vaarle loopt) heringericht. Het heeft daardoor een natuurlijker karakter gekregen en vervult sindsdien de functie van ecologische verbindingszone.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)