Tilburg

Plaats
Stad en gemeente
Tilburg
Hart van Brabant
Noord-Brabant

tilburg_plaatsnaambord_kopie.jpg

Tilburg is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Hart van Brabant.

Tilburg is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Hart van Brabant.

gemeente_tilburg_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Tilburg anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Tilburg anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

tilburg_skyline_vanaf_moerenburg_kopie.jpg

De Tilburgse skyline, gezien vanuit het Enschotse deel van buurtschap en Landgoed Moerenburg. Voor nadere informatie zie het hoofdstuk Beeld.

De Tilburgse skyline, gezien vanuit het Enschotse deel van buurtschap en Landgoed Moerenburg. Voor nadere informatie zie het hoofdstuk Beeld.

tilburg_nieuwlandstraat_kopie.jpg

De Nieuwlandstraat, in het beschermde stadsgezicht van de stadskern van Tilburg. Voor nadere informatie zie het hoofdstuk Beeld.

De Nieuwlandstraat, in het beschermde stadsgezicht van de stadskern van Tilburg. Voor nadere informatie zie het hoofdstuk Beeld.

Tilburg

Terug naar boven

Status

- Tilburg is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Hart van Brabant.

- De gemeente is in 1997 vergroot met het grootste deel van de gemeente Berkel-Enschot (met daarin het gelijknamige dorp; de buurtschappen Heukelom (verdeeld in Hoog-Heukelom en Laag-Heukelom) en Oisterwijkse Hoeven zijn toen naar de gemeente Oisterwijk overgegaan) en het grootste deel van de gemeente Udenhout (met daarin het gelijknamige dorp; het dorp Biezenmortel is toen naar de gemeente Haaren overgegaan). In 2021 is de gemeente vergroot met het dorp Biezenmortel en de bijbehorende buurtschappen Hooghout, Winkel en Zandkant.

Verder omvat de gemeente de buurtschappen Berkeind, Berkhoek, Brem, De Kouwenberg, De Kraan, Hazennest, Heikant (Berkel-Enschot), Heikant (Tilburg), Heuveltje, 't Hoekske, Klein Tilburg, Koningshoeven, Loonsehoek, Moerenburg, Molenstraat (deels), Quirijnstok, Rugdijk, Schoorstraat en Vijfhuizen. Dit geeft voor de gemeente een totaal van 1 stad, 3 dorpen en 21 buurtschappen.

- Onder de stad vallen de buurtschappen Berkeind, De Kouwenberg, Hazennest, Heikant, Klein Tilburg, Koningshoeven (deels), Moerenburg (deels), Molenstraat (deels), Quirijnstok, Rugdijk en Vijfhuizen. In totaal zijn dit 11 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Tilburg.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Tilburg.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
709 kopie 1191 Tilliburgis, 1157 Tilborg, 1192 Tilburch.

Naamsverklaring
Waarschijnlijk een samenstelling met het reeds in de Lex Salica genoemde tilli 'nieuw verworven land', etymologisch verwant met het Oudengelse tilja 'landbewerker' en tilian 'ploegen'. Het grondwoord is burg 'omheinde en versterkte woonkern, burcht'.(1)

Bijnaam
- Tilburgers worden ‘kruikenzeikers’ genoemd. Dit komt omdat de Tilburgse textiel- en in het bijzonder de wolindustrie, grote hoeveelheden ammoniak nodig had. De arbeiders namen daartoe een kruikje met urine van gezinsleden van huis mee. Gedichtje van de Brabantse dichter P. van Gorp: ‘Zie hier de befaamde kruik / die in Tilburg naar oud gebruik / wier volgedaan door groot en klein, / de kruik waar Tilburgers beroemd om zijn. / ‘t is een feit dat al die plassen, / ‘t beste middel was om wol te wassen’. Tegenwoordig wordt urine die Tilburgers tijdens de Tilburgse Kermis produceren, verwerkt tot grondstof voor kunstmest. Tijdens carnaval heet de stad Kruikenstad.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Tilburg grenst in het W aan Hulten, in het NW aan Dongen, in het N aan De Moer, Loon op Zand en Drunen, in het NO aan Biezenmortel, in het ZO aan de A65, Oisterwijk en Moergestel, in het Z aan Hilvarenbeek (bij het Safaripark De Beekse Bergen), Goirle en Riel en in het ZW aan Gilze, en ligt O van Rijen en Breda, ZO van Oosterhout, Z van Kaatsheuvel en Waalwijk, ZW van 's-Hertogenbosch, W van Boxtel, NW van Biest-Houtakker en Eindhoven en NO van Baarle-Nassau en de Belgische plaats Baarle-Hertog. De A58 loopt door het uiterste Z van de gemeente; in het uiterste ZO ligt Knooppunt De Baars (A58/A65). De stad (en hoofdplaats van de gemeente) beslaat de centrale en NW delen van het gemeentegebied.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Tilburg 2.444 huizen met 13.709 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 428/1.982 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Oerle 329/1.804, Broekhoven 27/159, Korvel 178/1.003, Laar 68/380, Berkdijk 106/647, De Reijt of De Reit 80/477, Hoeven 86/389, Hasselt 142/892, Stokhasselt 98/567, Westerheikant 194/1.172, Oosterheikant 182/1.284, Veldhoven 273/1.552, Loven (tot eind 19e eeuw nog verdeeld in Groot Loven en Klein Loven) 48/275 en Heuvel 205/1.126. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 95.000 huizen met ca. 215.000 inwoners. De gelijknamige stad (dus exclusief de kernen Berkel-Enschot en Udenhout) heeft ca. 90.000 huizen met ca. 196.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
In tegenstelling tot de stad als zodanig, die nog maar een korte historie heeft, is de plaatsnaam reeds zeer oud, en komt al voor in 709, als Tilliburgis, in een schenkingsakte aan St. Willebrord. Onder het hertogdom Brabant behoort Tilburg tot het kwartier Oisterwijk van de Meierij. In 1387 wordt de plaats hiervan afgescheiden en ontstaat de heerlijkheid Tilburg-Goirle. In 1803 komen beide weer alleen te staan en in 1809 krijgt eerstgenoemde plaats van Lodewijk Napoleon stadsrechten.

Herdgang en plaatse
"Tot ver in de 19e eeuw was in feite geen sprake van een 'stad' Tilburg. Het was een voormalige 'heerlijkheid', die bestond uit een verzameling verspreid liggende, agrarische buurtschappen of 'herdgangen'. Kenmerkend voor deze herdgangen zijn de driehoekige pleinen of 'plaatsen', met omringende agrarische bebouwing. Achter deze bebouwing lagen kleine akkercomplexen, verder weg lagen de gemeenschappelijke weidegronden, meest heidevelden waar schapen graasden. De herdgangen waren onderling verbonden door een netwerk van paden en stegen. De oude plaatse fungeerde als verzamelplaats voor het vee (herdgang = veedrift). De plaatse was gewoonlijk voorzien van een of meer waterpoelen, die dienden al drinkplaats voor het vee, als 'brandkuil' en 'wolspuule', voor het wassen van de ruwe schapenwol.

Uit de hoeken van de plaatse leidden uitgaande wegen naar de weidegronden van het vee. Door aaneenschakeling groeiden deze paden uit tot verbindingswegen tussen de herdgangen, waarlangs zich vaak enige lintbebouwing ontwikkelde. In de 15e eeuw werden acht Tilburgse woonkernen als herdgangen aangeduid: Oerle, de Reit, de Hasselt, de Hoeven, Loven, de Veldhoven, Heuvel en Korvel. Een eeuw later waren het er elf. Deze herdgangenstructuur vormde de basis waarlangs zich later het ruimtelijke proces van verstedelijking zou voltrekken." (bron: 'Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van het beschermd stadsgezicht Wilhelminapark/Goirkestraat, uitg. Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) - de voorganger van de huidige Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) - , 2008)

Verstedelijking
Pas sinds eind 19e eeuw heeft de nederzetting zich echt tot stad ontwikkeld, door de textiel- en in het bijzonder de wolindustrie. Rond Tilburg liggen in die tijd nog grote heidevlakten waar schaapskudden grazen die hier de wol voor leveren. De explosieve groei van de textielindustrie leidt tot een snelle verdichting in de bebouwing. Achter de traditionele lintbebouwing van herenhuizen met diepe tuinen verrijzen hoge textielfabrieken met stoommachines.

De open akkers worden volgebouwd met eenvoudige woningen voor de massaal toestromende migranten. Dit gebeurt grotendeels op particulier initiatief. Fabrikanten, notabelen en beleggers hebben nagenoeg vrij spel bij de inrichting; een overkoepelend plan ontbreekt. De diverse bebouwde ‘eilandjes’ breien zich gaandeweg en op particulier initiatief aaneen. De rol van de overheid beperkt zich tot de aanleg van corridors en het bestraten van bestaande paden en particuliere achterstraatjes. Dit resulteert in een ad hoc ingericht stadsdeel met een prominente ruimtelijke en sociale segregatie. Met enerzijds een homogene bebouwing van twee- en soms drielaagse herenhuizen langs brede hoofdstraten, en anderzijds sterk gemengde, voorheen grotendeels industriële, bebouwing op de achterterreinen.

Natuurlijk heeft een grote stad als Tilburg veel bekende inwoners (gehad). Bijzondere vermelding verdient Petrus Norbertus Donders, bekend geworden als Peerke Donders (1809-1887), die in 1982 zalig is verklaard.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Tilburg, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- "Heemkundekring Tilborch is opgericht in 1969 en heeft in algemene zin als doel belangstelling te wekken voor de geschiedenis en het (im)materieel erfgoed van de stad en omgeving. Dit doen we door middel van contactavonden, lezingen, excursies, een maandelijkse nieuwsbrief, werkgroepen en acties tot het behoud van cultureel erfgoed. Leden hebben gratis toegang tot onze lezingen en nemen tegen een gereduceerd tarief deel aan de overige activiteiten. Op een constructieve manier werken we samen met Regionaal Archief Tilburg. Voor de vergaderingen van het bestuur en de bijeenkomsten van verschillende werkgroepen maken we in het archiefgebouw gebruik van een multifunctionele ruimte. De lezingen worden ook (meestal) daar gehouden."

- "Regionaal Archief Tilburg heeft als werkgebied de gelijknamige gemeente plus de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Dongen, Drimmelen, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk en Oosterhout. De studiezaal is iedere 2e zaterdag van de maand geopend. Heb je extra hulp nodig? We zijn iedere maandag t/m vrijdag van 19.00-22.00 uur bereikbaar via chat op onze website."

- Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed is in 1975 op initiatief van dr. Frans van Puijenbroek opgericht, met als oorspronkelijke doelstelling het behoud van het cultureel erfgoed van de stad in materiële zin. Sinds 1983 richt de stichting zich op het uitgeven van 'Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur' en twee boekenreeksen: de Tilburgse Historische Reeks en de Tilburgse Bronnenreeks. Alle uitgaven worden gefinancierd door abonnementsgelden, incidentele sponsoring en door begunstigers die het publiceren over de geschiedenis van de stad een warm hart toedragen.

- Geschiedenis van Tilburg op Wikipedia.

- Verhalen over de geschiedenis van Tilburg op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

- Op Wiki Midden-Brabant vind je informatie over verleden en heden van Tilburg, Udenhout, Geertruidenberg, Raamsdonk en Raamsdonksveer.

- Het standaardwerk 'Tilburgse toponiemen in de 16e eeuw - Een tentatieve reconstructie en naamsverklaring' (J.R.O. Trommelen en M.P.E. Trommelen, ca. 500 pag., 1994) is uitverkocht. Via de link is het boek incidenteel nog tweedehands verkrijgbaar. - Via deze link is het boek ook online te lezen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Hoe maken we de stadsranden klaar voor de toekomst? Deze vraag stond centraal in de prijsvraag Panorama Lokaal. Het voorstel 'Mozaïek Tilburg-Noord' kwam voor deze gemeente als winnaar uit de bus. Het plan zet in op het veranderen van de monotone stadswijk in een rijk mozaïek, passend bij de kansen en vragen die elke specifieke locatie heeft. Het omvat een strategie die opgaven, partijen, projecten én gebieden koppelt. De strategie leunt op drie pijlers: woningbouw en openbare ruimte, het sluiten van de energieketen en het leggen van de verbinding tussen boer en bord. Het is een buurtgericht werkplan dat gebruik maakt van een palet aan instrumenten en ingrepen, op het snijvlak van fysieke ingrepen, activiteiten en organiserend vermogen.

De jury: “Mozaïek Tilburg-Noord is gebaseerd op een scherpe en complete analyse. De strategie is consequent uitgewerkt en de jury spreekt van een geloofwaardige en frisse aanpak. De presentatie wekt enthousiasme op vanwege de adaptieve houding. De kracht van de methode ligt in bescheidenheid. Het team zet in op de schaal van de buurt en diversiteit; grote opgaven hoeven niet per definitie met de buurt te worden aangepakt. Die vragen om een eigen samenspel tussen coalitiepartners en belangengroepen en kan worden aangevuld met het thema water.” Het plan is ontwikkeld door RUIMTEVOLK in samenwerking met Witteveen+Bos. Panorama Lokaal is een ontwerpprijsvraag die woonwijken uit de jaren 60, 70 en 80 wil klaarmaken voor de toekomst, bijvoorbeeld op het gebied van energie, klimaat, leefbaarheid, betaalbaarheid en beter gebruik van het omliggende groen. Zeven woonwijken staan centraal: dat waren verder nog Bargeres in Emmen, Schalkwijk in Haarlem, Julianadorp in Den Helder, Beverwaard in Rotterdam, Westwijk in Vlaardingen en Mosterdhof in Westervoort. De prijsvraag is een initiatief van het College voor Rijksadviseurs." (bron: RUIMTEVOLK, september 2020)

- ProRail, NS en de gemeente hebben de afgelopen jaren Station Tilburg flink vernieuwd. Het station heeft onder meer een nieuwe entree gekregen aan de noordzijde, een 42 meter brede reizigerspassage, liften en roltrappen, een vierde perron, en twee nieuwe fietsenstallingen. Het project is in 2017 gereedgekomen.

- Het Wilhelminakanaal is bij Tilburg in 2015 en 2016 breder en dieper gemaakt om de bevaarbaarheid voor grote schepen te verbeteren. Ook zijn de sluizen II en III vervangen door één nieuwe sluis, zijn nieuwe damwanden aangebracht en natuurvriendelijke oevers aangelegd. Verder is er een zwaaikom aangelegd waar schepen kunnen keren. Bijzonder en innovatief is dat de sluisdeuren van composiet zijn gemaakt. Composiet is een vezelsterke kunststof die duurzaam, licht en onderhoudsarm is. De sluisdeuren hebben hierdoor bijna hetzelfde gewicht als water. Dat zorgt voor minimale wrijving voor de scharnieren en dat leidt weer tot minder slijtage. De sluisdeuren gaan twee- tot driemaal langer mee dan conventionele sluisdeuren. De sluisdeuren aan één kant van de sluis zijn met hun afmetingen van 6,20 meter (breed) en 12,5 meter (hoog) ’s werelds grootste composiet sluisdeuren.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De stad Tilburg heeft 264 rijksmonumenten. - De gemeente heeft 293 gemeentelijke monumenten. - Hier vind je een kaarttoepassing waarop je de rijks- en gemeentelijke monumenten in de gemeente kunt vinden, met per pand/object een beschrijving van wat er zo bijzonder aan is ('redengevende omschrijving'). In de rijksmonumentenlijst vind je per object al de 'redengevende omschrijving' van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In de lijst van gemeentelijke monumenten staan die er niet bij. Het mooie van de kaarttoepassing is dat je in de gemeentelijke monumentenlijst kunt zien welke gemeentelijke monumenten er zijn, en als je dan van een object meer wilt weten, kun je de toelichting via de kaart opzoeken.

- De historische structuur en kenmerkende bebouwing van de stadskern zijn overwegend goed behouden gebleven. Al met al is dat reden geweest om de stadskern van Tilburg in 2012 tot beschermd stadsgezicht te benoemen. In 2014 is ook een van de hiervoor reeds genoemde 'herdgangen' tot beschermd stadsgezicht verklaard, namelijk het gebied van Wilhelminapark en Goirkestraat. De kern van de vroegere herdgang de Veldhoven is nu het Wilhelminapark. Vrijwel alles op en aan het plein dateert van eind 19e eeuw toen het park werd aangelegd, met nog een paar restanten uit de tijd van de Veldhoven. De naam leeft nog voort in de direct NO op het Wilhelminapark aansluitende Veldhovenring.

- Tilburg op de kaart is een site met een interactieve kaart waarmee je bezienswaardigheden en anderszins cultureel erfgoed in de stad kunt bekijken.

- "Tilburg staat niet bekend als een monumentenstad. Geen middeleeuws centrum en oude stadsmuren, maar een industriestad uit de 19e eeuw. Toch zijn er vele honderden beschermde monumenten en monumentwaardige panden. Misschien wat meer verspreid dan elders, maar voor wie goed wil kijken is er veel moois te zien. In de 19e eeuw groeide de stad hard. Tot aan het begin van de 20e eeuw was het de grootste stad van Brabant. In de periode 1850-1950 werd er veel gebouwd. Ondanks het feit dat er veel is gesloopt is er ook veel blijven staan. De website Monumententilburg.nl wil u de moNUmenten van de stad laten zien. Op de kaart kun je een locatie zoeken. De website is gebaseerd op de moNUmenten van de Week die sinds 2012 wekelijks in het Stadsnieuws worden geplaatst. Deze rubriek loopt nog altijd, dus de website wordt steeds aangevuld.

De Werkgroep Monumenten van Heemkundekring Tilborch is verantwoordelijk voor de moNUmenten van de Week en voor deze website. Drie werkgroepleden maakten ook de Stadsverkenningen op deze site. Een groot deel van de stad wordt op deze manier verkend. Alle moNUmenten van de Week uit het Stadsnieuws staan op deze website. Veel van die moNUmenten zijn een gemeentelijk of rijksmonument. Maar niet alle gemeentelijke en rijksmonumenten zijn zo al aan bod gekomen. Sommige panden op de website hebben (nog) geen beschermde status. Met deze variëteit proberen we bij een groot publiek nog meer aandacht te genereren voor de kwaliteit van de gebouwde omgeving van Tilburg."

- De Hasseltse Kapel of Kapel Onze Lieve Vrouw Visitatie (Hasseltplein 7) staat in de Tilburgse wijk en voormalige herdgang Hasselt. De kapel dateert van iets vóór 1536 en is daarmee het oudste religieuze monument van Tilburg. De kapel lag vanouds aan de uiterste noordrand van de stad, sinds 1960 ligt ze te midden van nieuwbouwwijken. Ze staat aan een driehoekig parkje, waarin zich sinds 1998 een bronzen Mariabeeld bevindt, vervaardigd door Charles Vergouwen. In 1972 is de kapel gerestaureerd en toen is ook de Stichting tot Beheer van de Hasseltse Kapel in het leven geroepen, waarin de parochie en de gemeente beide zitting hebben. Sindsdien wordt de kapel voor zowel religieuze als culturele activiteiten gebruikt.

"Voor wie op zoek is naar devotie en een moment van stilte. Voor wie een juweeltje van middeleeuwse bouwkunst wil bezoeken. Voor wie wil kennismaken met uiteenlopende kunstuitingen. Voor wie op zoek is naar een schitterende trouwlocatie. Voor wie komt genieten van een verrassend concert. Voor wie er zomaar even wil zijn... De Hasseltse Kapel in Tilburg is eerst en vooral een devotiekapel. Hier staat Maria centraal. De moeder van Jezus biedt troost, bekommernis, bemoediging, dankbaarheid en blijdschap. Iedereen kan bij haar terecht. Vrijwel elk moment van de dag zoeken mensen Maria op. Daarom is de kapel elke dag geopend. De kapel biedt plaats aan religieuze plechtigheden, met als hoogtepunt de meimaand, met vroege bedevaartmissen en een moederdagmis in de open lucht. Ze staat open voor huwelijksplechtigheden van katholieken en niet-katholieken. Ook culturele activiteiten passen prima in de sfeervolle en akoestisch bijzonder fraaie kapel. Door het jaar heen kunnen liefhebbers er een serie kleinschalige en verrassende concerten beleven. Behoudens afwijkende openingstijden in de meimaand is de kapel dagelijks geopend van 9.00 tot 19.00 uur. Iedere maandagmiddag wordt om 13.30 uur een rozenhoedje gebeden."

Het plein voor de 500 jaar oude Hasseltse Kapel ziet er - ongeacht het weer - altijd schilderachtig uit. Een oase van rust, op een steenworp afstand van drukke doorgaande wegen en de Hasseltrotonde met het Draaiende Huis. Karakteristieke huisjes, ouderwetse lantaarnpalen, kinderkopjes, bankjes en groen met in het midden het prachtige kapelletje. Er heerst een serene stilte. En dat moet, als het aan de buurt en de politiek in Tilburg ligt, vooral zo blijven. Want de rust wordt bedreigd; het vroegere hotel en restaurant De Postelse Hoeve wordt nu nog gebruikt voor huisvesting van arbeidsmigranten. Maar er zijn anno 2021 serieuze plannen om het te verbouwen tot een studentenhuis met 85 kamers. Henk Veltmeijer woont al veertig jaar aan het plein en is voorzitter van de Heemkundekring. Hij is fel tegenstander van de studentenhuisvesting: “Ik ben vroeger ook student geweest, dus ik weet hoe het gaat. Die blijven echt niet rustig op hun kamertje zitten. Wij denken dat ze ’s avonds en ‘s nachts hun vertier komen zoeken op het Hasseltplein. Dit is zo’n rustieke plek. Het wordt veel bezocht door de bewoners van verpleeghuis Hazelaar. Ze komen om in het parkje te zitten of in de kapel te bidden. Maar ook mensen die in het ziekenhuis een slecht bericht hebben gehad, zitten hier. Die rust willen we bewaren.”

In een voorstel dat door de meerderheid van de gemeenteraad wordt gesteund, roepen partijen op het Hasseltplein te beschermen. Een van de supporters van het voorstel is Ton Gimbrère van het CDA: “Aan dit plein ligt een terras. Als je dat openstelt voor die 85 studenten, mogelijk met muziek, barbecues en luidruchtige feestjes, dan gaat het mis, dat moet je niet doen. Dus we willen dat er vooraf goede afspraken worden gemaakt. Alles wat hier gebeurt, moet in harmonie zijn met het plein. Gezien de woningnood onder studenten in onze stad zijn we niet per se tegen hun komst hier, maar maak dan bijvoorbeeld een terras voor de studenten aan de kant van de Rueckertbaan, de doorgaande weg, en niet aan de kant van het plein.” Daarnaast vragen de partijen in het voorstel van het Hasseltplein een beschermd stadsgezicht te maken. Zodat de inrichting van het plein en de manier waarop het is gebouwd niet kunnen worden veranderd. Gimbrère: “Heel Tilburg vraagt zich af hoe het kan dat dit nog geen beschermd stadsgezicht is. Dit is toch het pareltje van de stad?” Vóór juli 2021 moet het gemeentebestuur met een plan komen waarin staat hoe het Hasseltplein het beste kan worden beschermd. (bron: Omroep Brabant, februari 2021)

- Klooster Cenakel (Cenakel 1) is in 1908 gebouwd t.b.v. de “Congregatie van onze Lieve Vrouw der afzondering in het Cenakel”: een nieuwe loot aan een in 1822 in Frankrijk opgerichte kloosterorde, die naar alle omringende landen is uitgewaaierd. De aanleg van de verbinding N269 naar de Rijksweg Tilburg-Breda (de latere A58) is in 1970 aanleiding voor de congregatie om haar activiteiten hier te staken; essentiële elementen als ruimte, rust en stilte zijn niet meer voldoende gegarandeerd. Het klooster wordt overgedragen aan de gemeente, die het gebouw als onderdak laat dienen voor het Conservatorium en de Dansacademie. In 1996 verhuizen die naar de binnenstad. Wegens nalatigheid in het onderhoud verkeert het Cenakel dan in matige staat. Sloop líjkt daarom onontkomelijk.

Maar niet voor Paul Brands, voorzitter van het Tivolifonds, dat culturele projecten ondersteunt. Hij weet het bestuur ertoe te bewegen zich in te zetten voor dit voor hen megaproject van restauratie, renovatie en herbestemming van het Cenakel. De restauratie moet om financiële redenen noodgedwongen beperkt blijven tot de voorgevel en de linkervleugel (gezien vanaf de Kempenbaan). De overige vleugels worden evenals de bijgebouwen gesloopt. Daarmee wordt er plaats gemaakt voor een tweetal woontorens, naar ontwerp van Bedaux De Brouwer Architecten en in opdracht van WonenBreburg Tilburg. De dankzij het Tivolifonds schitterend gerestaureerde kapellen krijgen na oplevering de functie van culturele ontmoetingsruimten. Stichting Het Cenakel biedt sinds 1998 ruimte aan een scala aan culturele evenementen, variërend van klassieke en hedendaagse muziekuitvoeringen tot exposities van beeldende kunstenaars. Zie daarvoor verder het hoofdstuk Evenementen etc. (bron: Stichting Het Cenakel) - Beschrijving orgel Kapel Het Cenakel.

- Beschrijving orgel RK Sint-Dionysiuskerk of Goirkesekerk. - Beschrijving orgel Heikese Kerk. - Beschrijving orgel Jozefkerk. - Beschrijving orgel Maria Margaritakerk. - Beschrijving orgel Mariakerk Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen. - Beschrijving orgel NH Pauluskerk. - Beschrijving orgel Ursulinenkapel. - Beschrijving orgel Visitatiekapel van Fontys Hogeschool.

- Anno januari 2021 heeft ongeveer de helft van alle gemeenten in Brabant al een Kerkenvisie opgesteld: een toekomstplan om leegstaande kerken een nieuwe bestemming te geven. Omdat ook het Rijk wil dat religieuze gebouwen behouden blijven, is hiervoor in totaal 9 miljoen euro beschikbaar gesteld. Tilburg heeft geen kerkenvisie, maar heeft in december 2020 wel de subsidie aangevraagd. Die wordt namelijk ingezet om al het religieus erfgoed in de gemeente in kaart te brengen. "Kerken, maar ook kloosters en pastorieën. Wij trekken het dus eigenlijk nog wat breder", aldus wethouder Mario Jacobs. Volgens Jacobs heeft de gemeente geen kerkenvisie omdat zij al veel langer bezig is met de herbestemming van leegstaande kerken: "Binnen de gemeente wordt al jaren constructief en redelijk succesvol met diverse partijen samengewerkt om de herbestemming van kerken goed te laten verlopen. Wat wij met de subsidie willen doen is kijken naar duurzame herbestemming. We willen bijvoorbeeld kijken wat een klooster betekent voor een omliggende wijk en hoe we dat klooster met een herbestemming aan de wijk kunnen verbinden."

- Mariakapellen.

- Een van de opmerkelijkste en controversieelste kunstwerken van Tilburg - er zijn zowel uitgesproken voorstanders als tegenstanders van - is het tien meter hoge Draaiend Huis op de Hasseltrotonde. Architect en beeldhouwer John Körmeling uit Amsterdam kreeg in 1999 de opdracht om iets te ontwerpen voor de Hasseltrotonde, die dateert uit 1959 en in de jaren tachtig is aangewezen als kuntslocatie. Het duurde 'even', maar in 2008 kwam daar dan het Draaiend Huis. Voor John was het een vrolijke manier om de eenheid in de buurt Hasselt te herstellen, nadat deze verstoord was door de bouw van de rotonde waarvoor huizen moesten wijken. De architect stelde voor dat er ook iemand in het huis zou mogen wonen, maar dat vond de gemeente te gevaarlijk. Toch kun je soms iemand in het huisje treffen, want John komt er af en toe met een bezem om het huis schoon te maken.

Ook stelde de kunstenaar voor om het huis te laten draaien met de snelheid van het verkeer, maar ook daarvan moest hij afzien. Nu draait het huis zo langzaam dat je het niet opmerkt als je er voorbij rijdt; in 53 minuten draait het huis de rotonde rond. Maar de mensen die de Hasseltrotonde regelmatig passeren zien hem wel steeds op een andere plek staan. Het kunstobject is controversieel omdat niet alleen de aanschaf veel geld kostte (500.000 euro), maar ook de kosten van onderhoud komen jaarlijks terug (ca. 10.000 euro), er zijn nog weleens kostbare reparaties nodig aan bijvoorbeeld een aandrijfas, en in 2019 moest 45.000 euro worden uitgetrokken voor groot onderhoud en extra versteviging van het huis. - In dit filmpje kun je het Draaiend Huis zien ronddraaien.

- TextielMuseum. In de Wollendekenfabriek 1900 - 1940 werken de machines nog allemaal. Op die manier is goed te zien hoe er vroeger werd geproduceerd. Veel is er ook te zien in het dynamische TextielLab. De bijzondere samenwerking met ontwerpers en kunstenaars leidt tot verrassende designproducten en kunstwerken van textiel. In het TextielLab zijn bezoekers getuige van wat ontwerpers, kunstenaars en architecten aan het maken zijn; het biedt een uniek kijkje in de ‘ontwerpkeuken’ die normaliter gesloten blijft. Door ter plekke te ervaren hoe samples en producten gecreëerd worden, word je als bezoeker deelgenoot gemaakt van het maakproces. Het TextielLab is bekend in Europa door de prototypes, autonome werken en exclusieve producties. Nationale en internationale modestudenten komen in het TextielLab om te werken aan afstudeeropdrachten, internationale ontwerpers ontwikkelen hun stoffen voor de nieuwste collecties, interieurarchitecten experimenteren met materialen en technieken en kunstenaars vinden inspiratie voor hun laatste creaties. Bekende ontwerpers zoals Hella Jongerius, Jan Taminiau, Studio Job en Scholten & Baijings, kunstenaars zoals Barbara Broekman, Reinoud van Vught, Jasper Krabbe en Teun Hocks en architecten zoals OMA hebben allemaal tijd doorgebracht in het TextielLab.

Het TextielMuseum is na stemrondes georganiseerd door de BankGiro Loterij, verkozen tot Museum van het Jaar 2017. Directeur Errol van de Werdt: "We zijn ontzettend trots dat we ons ‘Museum van het Jaar 2017’ mogen noemen en we onze museumdroom kunnen realiseren. Iedereen in het museum heeft zich vol overgave ingezet om deze prijs te winnen. We gebruiken het gewonnen bedrag (€100.000) om de bezoeker een totaalbeleving te bieden en onze twee werelden van werkplaats en museum nog beter met elkaar te verbinden: we willen een nieuwe publieksvriendelijke weefmachine aanschaffen, zodat de bezoeker een theedoek naar eigen ontwerp kan maken. Je komt ons museum binnen als bezoeker en gaat er uit als maker!" Zie ook de reportage over de actuele ontwikkelingen in het TextielMuseum op Historiek.net, juli 2020.

- Het hart van elk museum is de verzameling. Toch is bij Natuurmuseum Brabant het verzamelen geen doel op zich. Kennis, waardering, verwondering: daar gaat het om. De schitterende collectie, bestaand uit vele tienduizenden voorwerpen is daar een heel goed hulpmiddel bij. Telkens kan voor nieuwe tentoonstellingen weer worden geput uit onze ‘schatkamer’. De collectie van Natuurmuseum Brabant bestaat uit opgezette dieren van alle soorten en maten, dieren ‘op sterk water’, gedroogde planten, stenen, mineralen, fossielen en oudheidkundige objecten. Het museum is ook zeer geschikt voor kinderen. Dat blijkt wel uit het feit dat Natuurmuseum Brabant in 2012, 2013, 2014 en 2015 is verkozen tot 'beste kidsproof museum van Brabant' en in 2015 zelfs 2e van Nederland is geworden, met maar 0,03 punt verschil met winnaar het Verzetsmuseum.

- Museum Kessels - Muziek Instrumenten toont de muziekinstrumenten van de fabriek van M.J.H. Kessels, die van 1896 tot 1956 langs de spoorlijn Tilburg - Breda stond (op het Van Gend & Loos terrein in de Spoorzone). Op het hoogtepunt werkten er ruim 360 mensen in de fabriek. Mathieu Kessels was een innovatieve fabrikant van muziekinstrumenten met een groot hart voor sociale aspecten van zijn medewerkers. Ook was hij componist, uitgever van bladmuziek, organisator van concoursen en oprichter van landelijke organisaties in de muziekwereld. Zijn fabriek produceerde vrijwel alle soorten muziekinstrumenten: koper- en houtblaasinstrumenten, strijk- en slaginstrumenten, piano’s, pianola’s, harmoniums en allerlei attributen voor muzikanten, fanfares en harmonieën.

Als stimulator van het Tilburgse en Zuid-Nederlandse muziekleven en als een van de vroegere grootste werkgevers van de stad maakt Kessels een belangrijk en authentiek deel uit van het cultureel erfgoed van Tilburg. Stichting Muziekinstrumentenmakersmuseum, kortweg Kessels, verzamelt, bewaart, rubriceert, beschrijft, conserveert en restaureert dit erfgoed, stelt het ten toon en verspreidt informatie erover in woord, beeld en geschrift. Vrijwilligers van het museum leiden je rond langs de tentoongestelde instrumenten, gereedschappen, machines, archiefstukken en tonen je de restauratiewerkplaatsen.

- Museum De Pont is vernoemd naar jurist en zakenman Jan de Pont (1915-1987), uit wiens nalatenschap in 1988 een 'stichting ter stimulering van de hedendaagse kunst' kon worden opgericht. Het museum is gevestigd in een voormalige wolspinnerij, die door het Amsterdamse bureau Benthem Crouwel Architecten is verbouwd tot een ruimte waar hedendaagse kunst optimaal tot haar recht kan komen. De monumentale oude fabriek met de grote, lichte zaal en de intieme 'wolhokken' vormt een prachtige omgeving voor de vele kunstwerken. De Pont is sinds 1992 voor het publiek geopend en kan dankzij het legaat van de stichter functioneren zonder gebruik te maken van overheidssubsidies of sponsoring. Het museum verzamelt niet in de breedte maar in de diepte, waarvoor een drietal grote tentoonstellingen per jaar de voedingsbodem leveren. Daarnaast worden er kleinere solo-exposities in de podiumzaal georganiseerd, die niet direct met de verzameling in verband staan.

- Gevelstenen in Tilburg.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "Stichting Straat organiseert sinds 2003 culturele evenementen omtrent Tilburgse straten en stadsgebieden. Middels een gevarieerd programma belichten we verleden, heden en toekomst van zo’n omgeving. Met aandacht voor o.a. architectuur, erfgoed, bewonersverhalen, monumenten, stadsnatuur, details in het straatbeeld etc. Sinds 2017 onderhouden Stichting Straat, Stadsmuseum Tilburg en Factorium Podiumkunsten een structureel samenwerkingsverband om nog doelgerichter te kunnen werken, en om een veelkleurig en spannend programma te presenteren. Die succesformule bestaat uit excursies, exposities, een boek, films/documentaires, alsmede een spectaculair slotweekend met dans, theater, muziek, zang en andere presentaties. Hierbij betrekken we ook lokale wijkcentra, ondernemers, culturele instellingen, verenigingen, gidsen, historici etc."

Sinds 2003 zijn op deze manier de volgende straten en buurten in het zonnetje gezet: de Goirkestraat (2003), de Korvelseweg (2005), de lijn (Korte) Heuvel, Sint Josephstraat en Oisterwijksebaan en omgeving (2007), de Ringbaan (2010), de Koningswei (2011), het Wilhelminakanaal (binnen Tilburg) en de Piushaven (2013), de Besterd (2014), de Bredaseweg e.o. (2015), de Tuinstraat (2017), 'Tussen klooster, Kwetterie en kerk' (2018, betrekking hebbend op het gebied Oudedijk, Varkensmarkt, Veestraat, Nieuwstraat en Zeeheldenbuurt) en Berkel-Enschot (2019). Over ieder van deze projecten vind je op de site een pagina met nadere informatie.

- "Stichting Het Cenakel biedt ruimte aan een scala aan culturele evenementen, variërend van klassieke en hedendaagse muziekuitvoeringen tot exposities van beeldende kunstenaars. Niet in de laatste plaats door de prachtige akoestiek van de kapel en de aanschaf van een fraaie concertvleugel (Steinway model D) gaat Stichting Muziek Evenementen Tilburg op de uitnodiging in om de serie klassieke ‘koffieconcerten’ naar Het Cenakel te verplaatsen. Sindsdien is er in het seizoen elke tweede zondag van de maand een kamermuziekconcert in de kapel te beluisteren geweest. Het gereedkomen van de restauratie in 1998 - waarover je meer kunt lezen in het hoofdstuk Bezienswaardigheden - is ook voor Stichting De Link aanleiding geweest om de concertserie hedendaags gecomponeerde muziek voort te zetten in Het Cenakel. Sindsdien ontmoeten liefhebbers en professionals elkaar daar elke eerste en derde dinsdag van de maand om samen te genieten van een avontuurlijke concertervaring. Daarnaast is Het Cenakel in toenemende mate onderdak gaan bieden aan ensembles, koren en individuele musici die in eigen beheer concerten organiseren. Verder fungeert de kapel al vele jaren als vaste repetitieruimte voor het Tilburgs Vocaal Ensemble."

- Carnaval. - De openbare carnavalsevenementen in Kruikenstad*, zoals de stad tijdens carnaval heet, worden georganiseerd door Carnavalsstichting Tilburg.
* Waar die naam vandaan komt, kun je lezen in het hoofdstuk Naam.

- Wat is het Roadburn Festival (4 dagen in april)? We laten ze hierover zelf maar aan het woord: "Roadburn Festival has become Europe’s leading underground festival for psychedelic, avant-garde, doom or any other variation of leftfield sonic pleasures that push the boundaries of music." (hun site is alleen in het Engels...)

- Opvallend aan de MeiMarkt is dat die zaterdagavond om 22 uur begint en pas zondag om 17 uur eindigt. De hele nacht kan er dus worden doorgewinkeld. De markt met 750 kramen trekt meer dan 100.000 bezoekers. In hetzelfde weekend is ook het Tilburg Hap Stap Festival (in 2019 voor de 24e keer), waar restaurants hun specialiteiten presenteren aan het publiek.

- Marathon Tilburg (mei, sinds 2017) kent veschillende afstanden: Hele Marathon, Halve Marathon, 10 KM wegwedstrijd, 5 KM Cityrun, Kids run en Mini run. In 2019 is het evenement er niet, in 2020 hopelijk weer wel.

- De Tilburgse Kermis (gedurende 10 dagen eind juli) is al vele jaren een begrip in het hele land en trekt dan ook ca. 1,5 miljoen bezoekers uit het hele land. Met meer dan 200 attracties is het de grootste kermis van de Benelux. Een apart fenomeen binnen de Tilburgse Kermis is de Roze Maandag (zie ook Geschiedenis van de Roze Maandag), die uiteraard een bijbehorend 'roze' publiek trekt. Qua bezoekersaantallen is het de topdag (ca. 300.000 bezoekers).

- De CZ Tilburg Ten Miles (1e zondag van september) is een internationaal hardloopevenement in en rond het stadscentrum, voor profs en recreanten. "Dit evenement is door de jaren heen uitgegroeid tot een van de gezelligste hardloopevenementen van Nederland. Nationale en internationale topatleten, kinderen die rennen, tientallen orkestjes, een massa aan toeschouwers langs de weg in combinatie met het snelle parcours is wat dit evenement zo bijzonder maakt. Met de beste jaarprestatie in huis, eerste op de wereldranglijst (Haile Gebrselassie, 44.24, 2005), is dit een van de sterkste wegwedstrijden in Europa. Of je nu jong of oud bent, beginner of gevorderd, dit hardloopevenement is een feest voor iedereen. Een najaarsklassieker, een traditie en bovenal een weerzien met deze prachtige stad." De dag voorafgaand aan het evenement vindt er een wandeltocht plaats.

- Wandelsportvereniging WSV Hart Van Brabant organiseert op een zondag begin oktober in samenwerking met de Rotterdamse WandelsportVereniging RWV het Nederlands Kampioenschap Snelwandelen 50 kilometer heren en het Nederlands Kampioenschap 10 kilometer voor dames en ook het Belgisch Kampioenschap 20 km. Tijdens deze kampioenschappen zijn er ook mogelijkheden om 1 / 3 / 5 / 10 / 20 / 50 km te wandelen als prestatietocht, waarop ook goede prestaties zijn geleverd.

- De Internationale Loket.nl Warandeloop Tilburg (november) is een driedaags internationaal hardloopevenement. Het evenement kent ieder jaar zo’n 5.500 deelnemers en 12.500 toeschouwers. De bekendste onderdelen zijn de zondagse galawedstrijden. Daarnaast kent het event op zaterdag en zondag een uiteenlopend recreatief programma met scholierenlopen, een g-loop, nordic walking, een halve marathon, trimlopen over verschillende afstanden en een businessrun. Vrijdagavond vindt Warande by Night plaats, een fun run die helemaal in het teken staat van muziek, beleving en gezellig samenkomen.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Kom naar Tilburg voor een onvergetelijke dag in het vreemdste dierenpark van Nederland. Ga eens een dagje vreemd... Hier sta jij oog in oog met meer dan 150 verschillende diersoorten en kun je echt van alles verwachten. Loslopende stinkdiertjes? Vliegende hondjes? Een wurgslang met twee koppen? Je kunt ze allemaal ontmoeten. Want een bezoek aan dit gezellige Brabantse dierenpark laat je de dierenwereld niet gewoon ´zien´, maar vooral ´beleven´. Enthousiaste verzorgers geven dagelijks uitleg over ‘hun’ dieren. Vreemd en onbekend maakt een dier immers vaak ook ‘onbemind’. Tijdens de demonstraties met een wurgslang en een vogelspin krijg je daarom zelfs de kans deze dieren even aan te raken. Op drukke dagen vliegen ook onze roofvogels los. Houd ook onze pagina met evenementen in de gaten. Scholen kunnen een educatief programma volgen, maar ook voor verjaardagen, bedrijfsuitstapjes of familiefeesten is een bezoekje aan Dierenpark De Oliemeulen, 'het vreemdste dierenpark van Nederland', een aanrader. - Diaserie dagje Oliemeulen door Loes Westgeest.

De naam Oliemeulen heeft te maken met het prachtige gebouw dat in 1979 zo veel mogelijk in oorspronkelijke stijl is gerestaureerd. De oudste vermelding van een oliemolen op deze locatie dateert van 1648. Rond 1880 werd de rosoliemolen in de boerderij vervangen door een windmolen, die echter in 1925 door een zware storm werd verwoest. De molenstenen van de oorspronkelijke oliemolen zijn bewaard gebleven en stijlvol verwerkt bij de diverse uitgangen van het gebouw. De boerderij staat op de rijksmonumentenlijst en is eigendom van de gemeente Tilburg.

- "De Kaaistoep is een onderdeel van het grondwaterbeschermingsgebied pal ten westen van de bebouwde kom van Tilburg (De Blaak, Bels Lijntje) en ten noorden van de A58. Het terrein is eigendom van TWM Gronden B.V. (voormalige Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij). Het vroegere landbouwgebied en de terreinen met bos ten noorden ervan zijn sinds 1994 in ontwikkeling als natuurgebied. Natuurontwikkeling. In 1994 zijn er in de Kaaistoep 13 poelen gegraven en in 1998 het 1 hectare groot Prikven. In de winter van 2005/2006 is er een meander aangelegd in de Oude Leij, het stroompje dat het gebied in tweeën deelt. Dit gebeurde in samenwerking met Waterschap Brabantse Delta. Vanuit het westen naar het oosten gaande wordt het gebied steeds lager en natter. Het meest westelijk gedeelte van de Kaaistoep bestaat uit droge schrale zandgrond met als begroeiing o.a. veel Sint Janskruid, Jacobskruiskruid en Schapenzuring. Het meest oostelijke gedeelte (tegen het Bels Lijntje) is overwegend nat en heeft veel riet en wilgenopslag. Aansluitend op de bestaande structuur zijn er in het hele terrein singels aangelegd met inheems hout en tevens is er veel onderhoud gepleegd aan de bestaande vegetatie. De graslanden worden elke twee á drie jaar in blokken gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd.

Beheer. Beheerder van het terrein is Jaap van Kemenade, die zijn eigen beleid uitvoert en tegelijkertijd goed naar onze wensen luistert. Er is een vrijwilligersgroep die onderhoud in het terrein uitvoert onder leiding van voormalig beheerder/toezichthouder Jan van Gameren. Onderzoek van de KNNV. Sinds 1995 is de KNNV-afdeling Tilburg actief in het terrein, niet alleen de Kaaistoep maar ook de aangrenzende bos- en heidegebieden. Op verzoek van de TWM en in samenwerking met Natuurmuseum Brabant doen ongeveer 30 KNNV-leden onderzoek in het terrein naar de gevolgen van de ingrepen en naar de biodiversiteit. Vaak gebeurt dat via de werkgroepen van de afdeling. Er wordt gekeken naar zoogdieren (vleermuizen), vogels, vissen, reptielen en amfibieën, insecten (o.a. libellen, sprinkhanen en kakkerlakken, dagvlinders, macro-nachtvlinders, vliegen, vliesvleugeligen en kevers en sinds kort ook een aantal andere groepen zoals haften, wantsen, netvleugeligen, kokerjuffers, stofluizen en sluipwespen), gallen en bladmineerders, wilde planten, mossen, korstmossen en paddenstoelen.

Al sinds 1995 wordt er jaarlijks een verslag gemaakt van de bevindingen. Regelmatig wordt er in tijdschriften gepubliceerd over het onderzoek en het insectenonderzoek in het terrein heeft landelijke faam verworven. Alle verslagen vind je onderaan de pagina onder deze link." (bron: KNNV) In 2013 is de Kaaistoep uit een lijst van 13 Tilburgse natuurgebieden verkozen tot het mooiste Tilburgse natuurgebied. "Ter gelegenheid van het 25-jarig onderzoek in de Kaaistoep in 2020 heeft de KNNV-afdeling Tilburg het boek 'De Kaaistoep - Het best onderzochte stuk natuur in Nederland' uitgegeven. Het boek is geschreven door Paul van Wielink, Ron Felix, Jaap van Kemenade, Ad Mol, Theo Peeters, Guido Stooker en 23 gastauteurs en bevat bijdragen over 25 jaar onderzoek, de onderzoekers en de biodiversiteit in het gebied. Het is een prachtig boek van ruim 700 pagina’s, met veel beeldmateriaal. Het boek is voor € 25,- via de link online te bestellen en te koop bij de boekhandels Livius en Gianotten in de stad en Buitelaar in Goirle."

- Aan de westelijke rand van Tilburg wordt gebouwd aan de wijk Koolhoven. Binnen deze wijk stroomt de Donge, een traag stromende laaglandbeek waar herinrichting gaat plaatsvinden als ecologische verbindingszone en voor de Kaderrichtlijn Water. Op verzoek van de gemeente en Waterschap Brabantse Delta bekijkt adviesbureau Eelerwoude de mogelijkheden voor een doorstroommoeras in deze stedelijke omgeving. De term doorstroommoeras wordt in Nederland gebruikt als verzamelnaam voor allerlei diffuse afvoersystemen, ongeacht of het gaat om door grondwater of door grond- en oppervlaktewater gevoede systemen.

Een belangrijk kenmerk van een doorstroommoeras is dat het gaat om een hydrologisch systeem dat vooral gevoed wordt door grondwater. Dergelijke doorstroommoerassen zijn heel waardevol door de grote diversiteit aan plantensoorten. Op een historische kaart van Tilburg van begin 20e eeuw is te zien dat in het verleden al sprake was van een moerassige laagte in Koolhoven. Tijdens het veldwerk gedurende de droge zomerperiode van 2018 zijn kwelverschijnselen aangetroffen en bijzondere plantensoorten die wijzen op kwel, zoals Paddenrus en Holpijp. Dat geeft aan dat het gebied potenties heeft.

In de huidige situatie is de Donge in Koolhoven een bovenloop waar het beekwater traag stroomt door het geringe hoogteverschil. Het peilregime is onnatuurlijk omdat in de zomer een hoger waterpeil aangehouden wordt dan in de winter. De beek is op dit moment overgedimensioneerd en ligt deels diep ingesneden in het beekdal, met stuwen. In de afgelopen zomerperiode viel de beek grotendeels droog. Bij beekherstel is het belangrijk de overgang van land naar water te verbeteren, bijvoorbeeld door beekbodemverhoging en versmalling van het profiel waardoor de beek meer zichtbaar wordt en voor vissen passeerbaar. Van belang is dat door een constante aanvoer van grondwater sprake is van een permanent natte situatie. Voor de Donge in Koolhoven zou nader onderzocht moeten worden of dit mogelijk is. Verder onderzoek moet uitwijzen of de omstandigheden in en om de Donge in Koolhoven geschikt zijn voor het realiseren van een doorstroommoeras. Maar ook als dit niet gerealiseerd kan worden, ziet Eeelerwoude zeker kansen voor ontwikkeling van waardevolle natte vegetaties binnen deze ecologische verbindingszone: bijzonder voor een stedelijke omgeving. Bovendien ligt ook veel winst in het vasthouden en bergen van water. (bron: Nieuwsbrief Eelerwoude, 17-12-2018)

- "De gemeente Tilburg wil ook in de toekomst een gezonde en leefbare stad zijn. Daarom focussen zij op een klimaatadaptieve en duurzame omgeving. Niet alleen in de woonwijken - waarvoor zie het artikel hier direct boven, red. - maar ook in de rest van de gemeente. Daarom is adviesbureau Eelerwoude sinds begin 2020 betrokken bij de ecologische ontwikkeling van vijf bedrijventerreinen in de gemeente. De doelstelling van de gemeente is om op vijf bestaande bedrijventerreinen, gerealiseerd vanaf de jaren zestig tot heden, meer ruimte te creëren voor natuur en biodiversiteit. Bijvoorbeeld door ecologisch waardevolle bermen aan te leggen en deze te combineren met wandelpaden. Het geheel moet zorgen voor een totale ecologische upgrade van het terrein. Esther van der Tuin is als landschapsarchitect betrokken bij het project en vertelt meer over deze uitdaging: “De bedrijventerreinen zijn heel traditioneel ingericht. Ze zijn vooral praktisch ingedeeld, met veel asfalt en hier en daar gras en bomen, zodat het wat mooier oogt. Om dat geheel om te vormen naar een biodiverse, duurzamere en klimaatadaptievere omgeving, is een uitdaging. Zowel qua beheer als op het gebied van besluitvorming.”

Veldonderzoek op bedrijventerrein. Na overleg met de gemeente Tilburg om de exacte kaders te bepalen, zijn de Eelerwoude-experts veldonderzoek gaan doen. Daaruit bleek dat er zeker kansrijke plekken zijn voor de ontwikkeling van meer biodiversiteit, maar dat er ook praktische uitdagingen liggen. Esther: “In sommige straten parkeert men bijvoorbeeld in de berm. Dat heeft weer invloed op de kansen die er liggen. Dan gaan we in overleg met de gemeente: of er bijvoorbeeld meer parkeerruimte kan worden gerealiseerd.”

Online participatie. Er is veel overleg tussen het projectteam van de gemeente en Eelerwoude. Eelerwoude heeft hierin een adviserende rol en de gemeente toetst de mogelijkheden aan de kaders. Hierdoor ontstaat er een haalbaar eerste voorstel, dat vervolgens via een projectsite aan de betrokken bedrijven is gepresenteerd. Esther: “Vanwege corona konden we dit keer geen inloopavonden organiseren, maar geven we betrokkenen de mogelijkheid om online vragen te stellen. Er komen heel diverse vragen binnen, bijvoorbeeld over de uitstraling van het terrein, maar ook of een ander maaibeleid niet zorgt voor meer insecten, een zorg van foodbedrijven.”

Maaibeleid en ecologische oevers. Een belangrijke kans voor de bedrijventerreinen in Tilburg ligt in het doorvoeren van een ander maaibeleid. Door later in het seizoen te maaien en niet alles tegelijk te maaien, maar in delen te werken, kan de vegetatie zich beter ontwikkelen en krijgen insecten meer kans. Esther: “Het maaibeleid aanpassen is een heel effectieve manier om meer natuur te krijgen. Daarnaast zien we op sommige plekken ook kansen voor ecologische oevers en het aanleggen van struweel of een haag en het versterken van bestaande bosranden. Die voorstellen worden momenteel getoetst bij de gemeente. De uitvoering van het project zou eind 2020 of begin 2021 moeten starten. In de zomer van 2021 bloeien er hopelijk al veel meer verschillende grassoorten.” Integrale samenwerking. In deze opdracht voor de gemeente Tilburg komt volgens Esther de kracht van Eelerwoude weer goed naar voren: “Dit soort projecten kun je niet alleen doen. Als landschapsarchitect heb ik echt een ecoloog en technieker nodig voor ondersteuning op het gebied van ecologie. Door kennis met elkaar te delen, kom je uiteindelijk tot een goed onderbouwd plan, waar de opdrachtgever op kan vertrouwen." (bron: Eelerwoude, oktober 2020)

- Bosgebied Noorderbos en Zandleij is gelegen aan de noordzijde van Tilburg, ten oosten van de snelweg A261 en ingeklemd tussen de Udenhoutseweg en de Burgemeester Bechtweg. Het is een circa 162 hectare groot bos, aangeplant op voormalige vloeivelden. Het Noorderbos is een plek waar de kans op natuurlijke kolonisatie van de boomkikker groot is. Dit gebied ligt namelijk dichtbij De Brand, een van de historische leefgebieden van de boomkikker. Bovendien vormt het Noorderbos een belangrijke schakel in een ecologische structuur richting Huis ter Heide ten westen van de N261. Begin 2018 is het Noorderbos omgevormd tot leefgebied voor de boomkikker. Er zijn vijf voortplantingswateren aangelegd, en over honderden meters is landhabitat ontwikkeld of geoptimaliseerd.

- "Waterschap Brabantse Delta en de gemeente Tilburg werken samen aan een gezonde natuur en schoon water. De komende tijd voeren we meerdere projecten uit om natuur te herstellen en het leefgebied van dieren te verbeteren. Project Reeshofweide en Lange Rekken. Er wordt een ecologische verbindingszone aangelegd en er vindt beekherstel plaats bij de Reeshofweide en Lange Rekken. Dit gebied ligt ten zuiden van het Wilhelminakanaal en ten westen van de wijk Reeshof. Er komt nieuwe natuur, de beek krijgt weer een meer natuurlijke vorm. De waterkwaliteit verbetert en obstakels voor vissen halen we weg of passen we aan. Die natuur vormt straks het leefgebied voor amfibieën, vlinders, kleine zoogdieren en vogels. Het project combineren we met de realisatie van een woonblok, een zorgcentrum en een volkstuinencomplex. Binnen het gebied komen poelen te liggen en rondom het woonblok ligt straks een grote waterplas. Bestaande natuur is straks via ecologische (natuurlijke) verbindingszones met elkaar verbonden. Hierdoor kunnen plant- en diersoorten zich gemakkelijker verspreiden wat goed is voor de biodiversiteit (het aantal soorten). Het project is naar verwachting in december 2020 klaar. Staatsbosbeheer is eigenaar van het meest westelijke puntje van het projectgebied. Dit is daarom een belangrijke partij in het project. Ook de KNNV vereniging voor Veldbiologie betrekken we vanwege hun gebiedskennis. De uitvoering van het beekherstel en de realisatie van een ecologische verbindingszone sluiten aan bij de doelstellingen van het waterschap voor de Europese Kaderrichtlijn Water en het Natuurnetwerk Brabant (NNB).

Project Beekherstel en ecologische verbindingszone Oude Leij. De gemeente Tilburg en het waterschap willen de beek Oude Leij vanaf de A58 tot aan de wijk Koolhoven natuurlijker inrichten. De beek voldoet momenteel niet. De stroomsnelheid is te laag en de natuurkwaliteit moet beter. Er zijn verkennende gesprekken geweest met enkele perceeleigenaren. Adviesbureau BTL heeft op basis daarvan een schetsontwerp gemaakt. De gemeente en het waterschap zien kansen om de beek weer een natuurlijke loop te geven. Door de beek te laten slingeren, ontstaan wisselende stroomsnelheden. Daarnaast verhogen we de bodem en versmallen we de beek. De aanpassingen aan de beek leiden tot schoner water en dat is goed voor de flora en fauna. In dit gebied werken de organisaties veel samen met grondeigenaren. Veel van hen maken deze ontwikkelingen zelfs mogelijk op hun eigen grond.

Project Ecologische verbindingszone Groote Leij en Hultense Leij. De Groote Leij ligt tussen de rijksweg A58, de Burgemeester Letschertweg (N260) en het nieuw te ontwikkelen bedrijventerrein Wijkevoort. De Hultense Leij loopt hier dwars doorheen, dwars door Wijkevoort. Ook hier gaan de gemeente Tilburg en het waterschap samen aan de slag. Onder andere met het natuurlijker inrichten van de beek, het verbeteren van de waterkwaliteit en het aanleggen en verbinden van natuur. Het vergroten van de belevingswaarden van natuur en landschap is in dit gebied een belangrijk doel: mensen moeten kunnen genieten van de omgeving. Door de aanpassingen ontstaat er een leefgebied voor veel dier- en vissoorten. De uitvoering hiervan staat gepland voor 2021. Zowel de Groote Leij als de Hultense Leij krijgen een meer natuurlijke loop door de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Daarnaast verhogen we de bodem en versmallen we de beek." (bron: Waterschap Brabantse Delta, juli 2020)

Reeshofweide
"Tilburg is sinds 2021 25 hectare nieuwe natuur rijker. Het gebied Reeshofweide, een uitloopgebied van de Reeshof, is in dat jaar omgevormd van landbouw- naar natuurgebied. In het gebied is plek voor planten en dieren. Ecologen hebben bij een 1e telling in een deel van het gebied al 150 verschillende soorten planten gespot. Naast natuurontwikkeling in de Reeshofweide is ook de beek de Dongeloop hersteld en is er een verbinding gemaakt tussen de Donge en gebied De Lange Rekken. Deze ontwikkelingen komen door een samenwerking tussen de gemeente Tilburg en waterschap Brabantse Delta. Op 30 september 2021 ‘openden’ de Tilburgse wethouder Rik Grashoff en Kees de Jong, bestuurder van waterschap Brabantse Delta, het gebied.

Natuurgebieden verbinden en beken herstellen. Natuurgebieden zijn door de verstedelijking vaak opgeknipt en niet meer met elkaar verbonden. Daardoor worden leefgebieden van bepaalde dieren kleiner. Om ervoor te zorgen dat zij meer ruimte krijgen en zich beter kunnen voortplanten worden natuurgebieden weer met elkaar verbonden. Daarnaast worden beken hersteld. Daardoor ontstaan er meer natuurlijke oevers en krijgt het water de mogelijkheid om meer te stromen. Kees de Jong, dagelijks bestuurder, waterschap: ”Door het verbinden van natuur en beken te herstellen, creëren we meer biodiversiteit en betere waterkwaliteit. Beken met een natuurlijke vorm kunnen vaak ook meer regenwater opvangen en vasthouden. Zo verminderen we het risico op wateroverlast en maken we onze omgeving klimaatbestendig."

Water en recreatie. Door de beek los te halen van de Donge, stroomt er meer water het natuurgebied in. Dat water blijft in de grond van het natuurgebied zitten. Dat gaat verdroging van de grond tegen. Iets wat in deze tijden van een veranderend klimaat erg belangrijk is. Er lopen wandel- en fietsroutes door en langs het gebied, zodat inwoners ook kunnen genieten van dit bijzondere natuurgebied. Rik Grashoff, wethouder groen, natuur en landschap: “Met de Reeshofweide voegen we een uniek landschap toe aan onze stad, met ruimte voor een grote variatie aan flora en fauna. Bovendien helpt het in onze aanpak tegen hitte in de stad en voor de afvoer van regenwater. Bewoners van de Reeshof kunnen op loopafstand heerlijk genieten van een uniek stuk natuur." Meerdere gebieden verbinden en beken herstellen. Waterschap Brabantse Delta en de gemeente werken op een aantal plekken in Tilburg-West aan het herstellen van beken en het ontwikkelen van natuur. De Oude Leij, Groote Leij en Hultensche Leij lopen als een rode draad door het gebied." (bron: gemeente, oktober 2021)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Tilburg, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Slideshow oude ansichtkaarten van Tilburg deel 1, en idem deel 2.

- Diaserie wandeling door oud-Tilburg door Loes Westgeest.

- Bij de bovenste twee foto's op deze pagina: 1) "De Tilburgse skyline, gezien vanuit het Enschotse deel van buurtschap en Landgoed Moerenburg. De ontwikkeling van de stad in de afgelopen twee eeuwen is op deze foto goed te zien. Waar ooit vele kerktorens en fabrieksschoorstenen de skyline domineerden - van deze laatste categorie waren er wel meer dan honderd, waarvan er nog ca. drie over zijn - zijn het nu de moderne 'wolkenkrabbers'. Links de schoorsteen van BeKa (de fabriek is al lang afgebroken) en de Heuvelse kerktorens (72 m). Deze laatste domineerden van 1889 (het schip was zeventien jaar eerder al gebouwd) tot 1996 de skyline van Tilburg. In dat laatste jaar kwam de toren van Interpolis gereed (92 m), op een steenworp afstand van de kerk. Later werden nog de StadsHeer (101 m) en Westpoint (141 m) gebouwd, rechts op de foto te zien.
2) De Nieuwlandstraat, wat mij betreft de mooiste plek van het beschermde stadsgezicht in de stadskern. Het was ooit de tweede straat die verhard werd in de binnenstad en is nu vooral de plek waar alternatieve winkels zijn te vinden." Aldus de fotograaf van deze foto's, Martijn de Rooij.

- Fotoreportage van Tilburg door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Tilburg (online te bestellen).

- Boekje over het Tilburgs dialect (1985).

- Het Woordenboek van de Tilburgse taal is sinds 2010 online. Het dialectenwoordenboek komt uit een unieke verzameling van Tilburger Wil Sterrenborg, die 30 jaar lang alles verzamelde over de Tilburgse toal. De verzameling bestaat uit het Tilburgse alfabet, unieke Tilburgse schetsen, lessen over spelling en Tilburgse anekdotes.

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Tilburg. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Nieuws: - Nieuwssite Tilburgers.nl. - Wijkkrant Noord. - Nieuws uit Stokhasselt op Facebook.

- Wijkorganisaties e.a. belangenorganisaties / wijkwebsites: Buurtraad Armhoefse Akkers (dat op de site 'dorp in de stad' wordt genoemd), Wijkraad De Blaak, Wijkorganisatie De Ring, Wijkraad Goirke - Hasselt - Bouwmeesterbuurt, Wijkcentrum Koningshaven, Wijkbestuur Korvel / Westend / Sint-Anna, Bewonerscomité Korvelseweg, Wijkraad Loven-Besterd, Wijkraad Noordhoek, Wijkorganisatie Noordraad Heikant-Quirijnstok, Wijkraad Oost, Wijkraad Reeshof, Wijkraad Theresia, Wijkraad Tilburg 3 West (de Reit, Wandelbos en het Zand), Wijkvereniging Zorgvlied, Facebook-groep Tilburg Zuid (postcode 5022), Wijkraad Zuiderkwartier (= Trouwlaan, Uitvindersbuurt en Oerle).

- "Stichting Thuishaven Tilburg is in 1998 opgericht met als doel het ontwikkelen van de Piushaven (die in 2023 het eeuwfeest viert) en haar toeloop tot een multifunctioneel gebied waarin wonen, werken en recreëren harmonisch samengaan. Daarnaast ondersteunt de stichting het industrieel historisch erfgoed van de stad."

- Amateurkunst: - Art-fact is het servicepunt voor amateurkunst in de gemeente Tilburg, voorheen Stichting Amateurkunst (STAK). Sinds 1995 levert Art-fact actief een bijdrage aan de instandhouding en ontwikkeling van een gezonde infrastructuur voor amateurkunst in de gemeente. Om dit te realiseren stimuleert Art-fact initiatieven op het terrein van amateurkunst met speciale aandacht voor vernieuwende activiteiten. Dit doet zij onder andere door financiële bijdragen te verstrekken, informatie te geven en te adviseren.

- Factorium Podiumkunsten is een instelling voor kunsteducatie met als werkgebied de gemeenten Tilburg en Goirle. Ze bieden een groot scala aan lessen, cursussen en workshops op het gebied van de podiumkunsten: muziek (pop, jazz, wereldmuziek, licht en klassiek), dans, theater en musical. Ruim 6000 cursisten volgen jaarlijks een of meerdere cursussen.

- Reuzen: - Sinds 2006 kent de gemeente 3 opmerkelijke nieuwe 'inwoners': de reuzen van Berkel-Enschot, Udenhout en Tilburg. Ze treden regelmatig op als ambassadeurs van deze woonplaatsen en zijn als echte burgers ingeschreven en zelfs gedoopt. Reuzen als deze worden al eeuwen gemaakt en drukken de identiteit uit van de gemeenschap waar ze vandaan komen. Tijdens verschillende regionale, nationale en internationale evenementen treden zij gezamenlijk op als vertegenwoordigers van de gemeente, zoals de Carnavalsoptocht en Koningsdag in de stad, de Reuzenoptocht Leuven, het Kasteelfeest Udenhout, de Bergse Reuzendag en de Federatiedag Bergen op Zoom (ja er is zelfs een heuse Reuzenfederatie die de belangen van de 29 Nederlandse Reuzen behartigt). De afzonderlijke reuzen geven uiting aan de verscheidenheid van de eigen woonplaats. Door altijd samen op te treden, tonen ze de eenheid die zij onderling vormen. Op 28 december 2011, onnozele kinderendag, zijn verdernog twee "kleine reusjes" geboren: Koosje en Koosje. Zij zijn op 30 april 2012 in het zonovergoten Leipark gedoopt en ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

- Welzijn: - De Ipad Inloop Zuiderkwartier helpt mensen op weg die problemen hebben met hun Ipad of andere tablet.

- Duurzaamheid: - "De beschikbaarheid van elektriciteit vinden wij allemaal vanzelfsprekend, maar stroom opwekken uit fossiele bronnen als aardgas en steenkool geeft veel milieunadelen én leidt nu al tot voelbare klimaatverandering. Windenergie is daarom nodig voor de omschakeling naar duurzame energieopwekking in Nederland en daarmee ook in onze eigen regio. De leden van 11 energiecoöperaties in de regio Hart van Brabant hebben als burgers gezamenlijk het initiatief genomen om, samen met Energiefonds Brabant, te komen tot een windmolenpark in Tilburg. De vier windmolens leveren straks net zoveel duurzame elektriciteit als 7.500 huishoudens verbruiken. Dat geeft ineens een flinke hoeveelheid minder CO2-uitstoot. Daarmee ook minder negatieve gevolgen voor ons klimaat en het zorgt ook nog eens voor een betere luchtkwaliteit voor ons allemaal. In april 2019 zijn de bouwwerkzaamheden van start gegaan. Wanneer alles volgens planning verloopt, draaien eind november 2019 de turbines van Burgerwindpark De Spinder." De windmolens worden geplaatst op een open terrein tussen de afvalstortplaats van Attero en de waterzuivering van Waterschap De Dommel.

- Fietsen: - "Tilburg Fietst is in de basis een platform dat is ontstaan ter promotie van het gebruik van de fiets in en om de stad. Maar we doen meer dan dat. Wij denken ook graag mee om, naast de kracht van fietsen, ook andere vormen van duurzame mobiliteit te benutten. Denk aan elektrische deelauto’s, ov gebruik, deelsystemen van vervoer en meer. Zo ondersteunen we werkgevers in het verbeteren van bereikbaarheid, het besparen van parkeer- en brandstofkosten, flexibel (thuis)werken, het meetbaar bijdragen aan CO2-reductie, vitalere, gezondere en productieve werknemers, etc."

- "De gemeente Tilburg wil het gebruik van de fiets voor het bezoeken van de binnenstad stimuleren. Voorzieningen zoals de veelal gratis fietsenstallingen in het centrum zijn hiervoor belangrijk. In het voorjaar van 2021 opent de gemeente daarom in het magazijn van de voormalige Wibra (hoek Langestraat - Korte Tuinstraat) een nieuwe fietsenstalling. Er komt ook een openbaar (invalide) toilet en ook hier zijn gratis buggy’s te leen. Bakfietsen en elektrische fietsen zijn ook welkom. Het gaat om een proef voor vijf jaar. Na vijf jaar bekijkt de gemeente of de stalling goed wordt gebruikt en de overlast van op straat gestalde fietsen in het Dwaalgebied is verminderd. Zodra de fietsenstalling Dwaalgebied open gaat wil de gemeente de fietsbeugels in de directe omgeving verwijderen. De ruimte die vrij komt door het verwijderen van de beugels geven we in overleg met bewoners en ondernemers een andere invulling. Dan kan het gaan om groen, bankjes en/of een spelvoorziening."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Tilburg Vredehof.

Reacties

(19)

Een rommelige stad, maar daardoor nog niet minder interessant. Overal zijn nog sporen van een ver verleden zichtbaar, vaak (ruw) doorbroken door de stadsvernieuwing van de vorige eeuw (met name in de jaren zestig en zeventig). Het misschien wel meest treffende voorbeeld is de Hasseltrotonde, onderdeel van het ringbanenstelsel. Deze deelt nu de Hasselt in tweeën, met de Hasseltstraat ten zuiden en de Hasseltse kapel ten noorden van de rotonde. Mensen uit de tijd van het (toen nog intacte) lintenstelsel zouden zich nu dan ook hopeloos vastlopen. Midden op de rotonde staat het kunstwerk 'Draaiend Huis' van John Körmeling. Dat is écht een huis, maar dan onbewoond. Door 98% van de Tilburgers schat ik zo in, wordt het Draaiend Huis verafschuwd. In werkelijkheid is het een ode aan het oude Tilburg, aan de tijd dat de bebouwing nog ononderbroken was.

De Hasseltse kapel is meteen een van de oudste monumenten van de stad. Het gelijknamige plein is een stille oase op een steenworp afstand van de drukke rotonde. Vanuit de Hasseltstraat moet het torentje van de kapel nog wel te zien zijn als de bomen kaal zijn. Ik ga dat de komende winter eens bekijken ;)

Zeker. Dank voor de tips! Mijn voorkeur is om bij veel plaatsen telkens een of enkele onderwerpen toe te voegen, in plaats van bij weinig plaatsen in een keer veel toe te voegen, zodat de periodieke toevoegingen een beetje evenredig worden verdeeld over de plaatsen die nog niet af zijn, en zo eind volgend jaar alles toch redelijkerwijs af moet kunnen zijn. Ik heb hier nu de Hasseltse Kapel, het Cenakel (ook bij Evenementen etc.) en het Draaiend Huis toegevoegd.
Als primair tekst-man vergeet ik nog weleens dat je sommige objecten inderdaad beter buiten het groen blad-seizoen kunt bezoeken, als je er een foto van wilt maken, omdat het groen dan niet het uitzicht belemmert.

Ja, soms is het een voordeel en soms een nadeel. In de Goirkestraat - die je op deze pagina ook terecht vermeldt - heb ik het liefst dat de bomen kaal zijn. Want dan zie je die ene fabriekschoorsteen tenminste nog naast de vele fabrikantenvilla’s. In de bossen: liever blad aan de bomen ;)

Ja, het hangt inderdaad van de situatie af. Dank voor de impliciete tip van de Goirkestraat. Want ik dacht laat ik dat document eens doorkijken of ik daar nog een interessante alinea uit kan peuteren. Want hierboven ontbrak bijv. nog een stukje over het voor Tilburg zo specifieke en kenmerkende herdgang-gebeuren. Laat dat daar nu net in staan! Dus dat is ook weer geregeld. :-)

De kern van de Veldhoven is nu het Wilhelminapark. Dat nu dus ook alweer beschermd stadsgezicht is. Vrijwel alles op en aan het plein dateert van eind negentiende eeuw toen het park werd aangelegd. Met nog een paar restanten uit de tijd van de Veldhoven. Opmerkelijk genoeg bestaat de straatnaam 'Veldhovenring' nog wél; de naam 'Veldhoven' is iets uit het verleden. In Tilburg, althans ;)

Dat is een mooie functionele aanvulling op dit onderdeel. Dank. Ik heb het hierboven toegevoegd.

Dit is trouwens wel een handige link mocht je meer te weten willen komen over de beschermde monumenten en stadsgezichten. Met inzoomen op straatniveau en rapporten van alle monumenten. Handig ook om achter de bouwjaren te komen en wannéér de status van monument is ingegaan. Helaas wel alleen gemééntelijke monumenten, volgens mij:
http://www.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=9775218b28594dac92...

Dank voor de tip, ik heb hem erbij gezet. Met een kaartlagenmenu rechtsbovenin kun je bepaalde lagen aan- en uitzetten, waaronder rijksmonumenten. De 'redengevende omschrijving' zit er per gemeentelijk monument ook bij. Mooi!

Weliswaar slechts een klein detail, maar weinig mensen zullen weten dat bijvoorbeeld Stadhuisstraat 15 een gemeentelijk monument is. Wat ze waarschijnlijk wél zullen weten, is dat in dat pand vroeger het stamcafé van Guus Meeuwis gevestigd was. Vagant heette het toen. De naam van zijn band was dan ook ‘Guus Meeuwis & Vagant’, bekend van onder meer het nummer ‘Per Spoor (Kedeng Kedeng)’. Thans heet het café Van Horen Zeggen.

Dat is een mooi verhaal voor wie iets heeft met deze zanger en/of met Tilburg. Ik bedacht net dat een toegevoegde waarde is van de combinatie gemeentelijke monumentenlijst + kaarttoepassing, dat men door eerstgenoemde kan 'scrollen' en als men dan van een object meer wil weten, kan men die in de kaarttoepassing opzoeken. Zo kan men gerichter te werk gaan. Dat heb ik er net als hint bij gezet.
Zojuist een 'horrorverhaal' uitgewerkt qua straatnaambebording en -naamgeving en inconsequentheden en onlogica daarin, op https://www.plaatsengids.nl/vriezekoop, n.a.v. een reactie van iemand onderaan die pagina, want ook die pagina was nog maar een beginnetje, en nu niet meer. :-)

Ja, daar zou je wel hoofdpijn van kunnen krijgen. Ook híer heeft OpenStreetMap het dus weer juist en Google Maps niet. Grappig trouwens dat oud-tafeltennisster Bettine Vriesekoop nog die spelling van 1840 ‘gebruikt’.

Overigens wordt op de plaatsnamenpagina van Volkoomen.nl (waar zou de info die ze daar gebruiken vandaan komen, van een oud geschrift of zo?) gesproken over ‘Freso’. Ik neem aan dat daarmee dezelfde ‘persoon’ wordt bedoeld als Vrieso?

Ik ben zelf nog nooit in die omgeving geweest; wél ten noorden van de Westeinder Plassen. Zo leer je weer eens wat ;)

Die spelling is wel plausibel, omdat de plaatsnaam in die tijd zo werd gespeld, en achternamen, nadat ze eenmaal zijn gekozen, in tegenstelling tot plaatsnamen tot medio 20e eeuw, niet meer van spelling wijzigen. Dank voor de impliciete tip weer van een achternaam die met een plaatsnaam te maken heeft, want als ik zoiets detecteer vermeld ik dat er ook altijd bij, met een link naar de familienamenbank, waarin staat hoe vaak de naam voorkomt en in welke omgevingen. Dus ik heb daar nu ook een alinea aan gewijd op de pagina Vriezekoop.

En toen ik eenmaal op de pagina Leimuiden zat, omdat het stukje over de tolboom ook daar hoort, kwam ik weer van het een op het ander - dat heb je op het internet als van alles letterlijk en figuurlijk aan elkaar wordt gelinkt (handig is o.a. dat als ik een Facebookpagina like, hij suggesties geeft voor verwante pagina's) - waardoor ik en passant de pagina Leimuiden ook heb geupgrade, bijna verdubbeld, van 3.000 naar 5.500 woorden. Heeft die meneer die kennelijk een reportage over Leimuiden gaat maken, wat meer huiswerk om dat samen te vatten. ;-)

Mooi, die Familienamenbank! Ik heb zoiets ooit eerder gezien, maar daarna nooit meer kunnen terugvinden. Mogelijk is dit die site maar dan in een andere gedaante en onder een andere url. De naam ‘Van Tilburg’ blijkt in West-Brabant trouwens vaker voor te komen dan in Tilburg zélf ;)

P.S.: Wat die meneer Koomen en zijn naamsverklaringen betreft; die zal dat wel uit allerlei boeken en sites halen. Risico daarbij is dat er door de jaren heen sprake is van voortschrijdende inzichten, mede omdat soms nog 'nieuwe oude vermeldingen' met soms andere spellingen in archieven worden ontdekt, en verklaringen op grond daarvan kunnen wijzigen. De enige echt betrouwbare bron op dit gebied vandaag de dag is degene die ik op mijn site citeer (en waar ik ook permissie voor heb), omdat die als een der zeer weinigen 1) zowel geschiedkundig-taalkundig (voor alle Europese talen!) áls historisch-geografisch (voor de toenmalige situatie ter plekke!) zeer goed onderlegd is (beide competenties heb je namelijk nodig in deze discipline, velen bekijken dit te eenzijdig vanuit een van beide disciplines) en 2) inzicht heeft in alle mogelijke oude vermeldingen met hun spellingen die tot heden bekend zijn.

Mij staat ook bij dat er ooit een databank was op dit gebied die er anders uitzag en/of met andere url. Dit is in ieder geval dé huidige versie.

Je laatste constatering is wel plausibel. Ik stel me namelijk zo voor dat iemand naar elders verhuisde, vaak in de nabije omgeving, in dit geval bijvoorbeeld Udenhout, en dan wellicht in de praktijk van zijn nieuwe plaatsgenoten al die naam kreeg, zoals "Klaas van Tilburg", om hem te onderscheiden van andere Klaas-en in het dorp met dezelfde voornaam. Zoals mensen in de praktijk wellicht ook al naar hun beroep werden genoemd, "Klaas Bakker", voordat beide categorieën rond 1800 besloten er dan ook maar hun officiële achternaam van te maken, toen men daar iets voor moest kiezen i.v.m. de intrtoductie van de Burgerlijke Stand.

Wat ik wel altijd apart heb gevonden, en nu nog, dat men in Nederland spreekt over Klaas van Tilburg (met een kleine ‘v’ dus) en in Vlaanderen over Johan Van Vlaanderen (met een grote ‘v’).

Ja, inderdaad. Je zou verwachten dat de spellingsregels op dit gebied in beide landen gelijk zijn. Het Vlaams is weliswaar een eigen variant, maar ik zou op dit gebied geen verschil verwachten. Ik ken de achtergrond daar niet van.

Ik meen ooit gelezen te hebben dat het met een Franse invloed te maken heeft. Maar kan ook ík er niet over zeggen.

Hier wordt inderdaad door iemand die Franse invloed bevestigd: https://groups.google.com/forum/#!topic/nl.taal/pa_wNdwdhSA.

Dan zal ik het misschien dáár wel ooit gelezen hebben ;) Overigens zijn er ook weer uitzonderingen, zoals bijvoorbeeld de Nederlandse oud-bokser Arnold Vanderlyde en de Vlaamse oud-voetballer Kevin van Dessel.

Reactie toevoegen