Terug naar boven

Status

- Teteringen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Breda. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1996.

- Wapen van de voormalige gemeente Teteringen.

- Reeds eerder, en wel in 1927, 1942 en 1961, zijn delen van het grondgebied van de gemeente Teteringen aan Breda afgestaan.

- De gemeente Teteringen is ontstaan in 1795. In dat jaar slaagden de ‘buitenpoorters’ (dat waren de mensen die buiten de stadswallen, tot de ringen van de stad, woonden) O van de stad Breda erin onafhankelijk te worden en een eigen ‘municipaliteit’, vanaf 1814 gemeente, te stichten.

- Het archief van de voormalige gemeente Teteringen gaat terug tot het jaar 1579.

- Onder het dorp Teteringen vallen ook de buurtschappen Hoeveneind en Meerberg (grotendeels).

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
- Naar de vorm; bij de verwanten van de persoon Tater. Deze naam, eind 13e eeuw overgeleverd voor een burger uit Dordrecht, gaat waarschijnlijk terug op een Germaanse persoonsnaam Taita-hari. Een recente, meer boeiende dan overtuigende duiding gaat daarentegen uit van tatering ‘gesnap, gekakel, gebeuzel’ (als verbaalabstractum van tateren) en ziet als benoemingsmotief het geluid dat kleine watervalletjes hier gemaakt zouden hebben. (1)

- (967) stelt: “De naam Teteringen komt van het woord Tateringhen, hetgeen ‘ter plaatse, waar Tathuhari’s of Thatumars wonen’ betekent.”

Terug naar boven

Ligging

Teteringen ligt 1 km NO van Breda, rond de Oosterhoutseweg (Breda-Oosterhout).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Teteringen 162 huizen met 1.052 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp en buurtschap Hoolstraat samen 32/202 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Heistraat 26/191, Hoeveneind 33/202, Meerberg 7/41, Teteringsche Dijk 20/127, Terheijdenscheweg 13/97, Molengragt 14/96, Lovensdijk 5/29 en Zandberg 12/67. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 3.000 huizen met ca. 7.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

"Teteringen heeft volgens het gangbare geschiedenisverhaal zijn oorsprong te danken aan een gift, door Arnold van Leuven en zijn echtgenote Elisabeth van Schoten, Heer en Vrouwe van Breda, in het jaar 1280 gedaan aan poorters (burgers) van de stad Breda. Die gift bestond uit weidegebieden en woeste gronden voor gemeenschappelijk gebruik, gelegen tussen de Emelenberg, de Ypelaar, de Molengracht en het Verdenbosch. Door de vestiging van buitenpoorters van Breda kwam het gehucht, gelegen rond een kruispunt van landwegen, tot ontwikkeling. De naam ging gelden voor het gehele buitengebied van de stad in deze omgeving. In 1496 telde het dorp 61 huizen, wat een bevolking betekende van ongeveer 300 zielen. Rond 1500 werd een grote kapel gebouwd op de plaats van het huidige kerkhof. De ontwikkeling kwam tot stilstand tijdens de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje. De kapel werd zwaar beschadigd en meermalen gingen toen huizen in vlammen op, mede als gevolg van de herhaalde belegeringen van Breda.

In 1597 kreeg het dorp, in financieel opzicht inmiddels zelfstandig geworden, een eigen afvaardiging in de vergadering der Baroniedorpen, de Landsvergadering. Kerkrechtelijk kwam Teteringen los van Breda door de oprichting van een afzonderlijke Rooms-Katholieke parochie in 1635. In 1794, bij het in staat van verdediging brengen van Breda, werden tal van huizen in de buurt van de vestingstad afgebroken. Vanaf 1795 - in de Bataafse Tijd - wist het dorp zich in een langdurige strijd met de stad op te werken tot zelfstandige gemeente. Dat was vooral te danken aan het onvermoeide werken van Pieter van Ginneken, aanvankelijk secretaris en van 1810 tot 1832 maire en burgemeester van de gemeente.

In 1867 werd voor Breda de status van vestingstad ingetrokken. Van dan af ontstond er op Teterings grondgebied een hele strook met industrie en verdere stedelijke bebouwing. In 1927 verloor Teteringen 400 ha van zijn grondgebied (Teteringsedijk, Zandberg, Baronielaan, Belcrumpolder) en 7000 van zijn 9000 inwoners aan Breda. Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1942) werd opnieuw een gebied van 350 ha (de Terheijdense Hoek en de Driesprong) met 1500 inwoners aan Breda toegevoegd. Na de oorlog en na de derde annexatie door Breda in 1961 (de Hoge Vugt, 117 ha) groeide Teteringen meer en meer uit tot een forensendorp, dat zich graag sierde met de aanduiding ‘groene buffer’. Het dorp groeide vooral tussen 1960 en 1970 sterk door de bouw van een drietal nieuwe wijken in het noorden van het dorp en aan de oostzijde van de Oosterhoutseweg. In de periode 1980 tot 1992 kwam de wijk ‘Kerkeind’ tot stand en in de jaren negentig van de vorige eeuw de wijk ‘De Haenen’. Op 1 januari 1997 hield de gemeente op te bestaan en is zij ingedeeld bij de nieuwe gemeente Breda." (bron: Dorpsraad)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Teteringen, kun je terecht bij de volgende instantie en sites:

- "Heemkundekring Teterings Erfdeel is opgericht in 1991. Sindsdien heeft de vereniging een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. Teterings Erfdeel organiseert activiteiten van velerlei soort en is nauw betrokken bij evenementen en festiviteiten in Teteringen. Het ledenblad verschijnt viermaal per jaar. De vereniging beheert: Heemschuur De Stee aan het Zuringveld, de Sint Jozefkapel in de Sint Josephstraat, de Mariakapel aan de Posthoorn, en het veldkruis aan het Hoeveneind."

Het scheelde niet veel of de authentieke Vlaamse schuur op Zuringveld 1a in Teteringen was in 1997 tegen de vlakte gegaan: "Een bewoner van de Donkerstraat stak daar een stokje voor. Hij maakte ons attent op het sloopplan van de gemeente, waarna we in actie zijn gekomen. Uiteindelijk is de schuur een gemeentelijk monument geworden, evenals de naastgelegen boerderij met bijgebouwen", aldus Jos Verdaasdonk, van 1991-2016 voorzitter van Heemkundekring Teterings Erfdeel, sindsdien erevoorzitter. Aan de oostkant van de Oosterhoutseweg is dit het laatste stukje dat nog herinnert aan het agrarische verleden van het dorp. De dorpsraad vond dat de schuur beschikbaar moest zijn voor het verenigingsleven. En eigenlijk was er maar één vereniging in het dorp die zo'n grote ruimte kon vullen. Door schenkingen heeft de Heemkundekring in de loop der jaren een uitgebreide collectie opgebouwd. De verzameling bevond zich lange tijd in de boerderij van Berende aan het Hoeveneind, maar komt in Heemschuur De Stee, zoals het pand sinds de herbestemming in 2009 is gedoopt, pas goed uit de verf.

Naast de religieuze hoek met heiligenbeelden en devotieprentjes bevindt zich een miniatuur schoolklasje, met de originele schoolbel van de toenmalige Willibrordusschool. Ook is er een winkelinventaris, compleet met weegschaal en kassa. Het gereedschap van een schoenmaker en een timmerman, uniformen en ambtsgewaden, maar ook oude documenten, zoals bekendmakingen uit 1839 over de 'Verkooping van hooigras en masthout'. Er is een ereplaats ingeruimd voor een aantal kostbare panelen van glas in lood. De Heemkundekring heeft ze in bruikleen gekregen. De panelen zijn afkomstig uit de vroegere burgemeesterswoning aan de Ceresstraat. Vóór de annexatie van 1927 viel die straat nog onder Teteringen. De brouwerij heeft de ambtswoning later overgenomen. In de schuur is ook een ruimte gereserveerd, waarvan andere verenigingen gebruik kunnen maken, bijvoorbeeld om exposities te houden.

Wethouder Janus Oomen stelde bij de feestelijke opening van Heemschuur De Stee in september 2009 dat het met de stedenbouwkundige en culturele ontwikkelingen in Teteringen de goede kant op gaat: "De schuur is eigendom van de gemeente en wij geven hem in bruikleen aan het gemeenschapshuis. 't Web heeft een perfecte bestemming voor de schuur gevonden door hem af te staan aan een vereniging die zo met het verleden is verbonden. Het historisch besef wordt in stand gehouden door het erfgoed van het dorp voor iedereen toegankelijk te maken." Harry Boot, secretaris van Stichting Brabants Heem, roemde tijdens de openingsmanifestatie de locatie van het heemkundig museum: "Ik kom op veel plaatsen, maar een Vlaamse schuur als museum is uniek in Brabant." In de winterperiode 2017/2018 is de heemschuur door een groep vrijwilligers flink onder handen genomen; je zou bijna kunnen zeggen: vrijwel volledig vernieuwd. Heemschuur De Stee is van april t/m november om de week op zondag van 14.00-16.00 uur geopend. Voor de openingsdagen zie deze link.

- Verhalen over de geschiedenis van Teteringen op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

- "Door middel van een negental artikelen in het wijkblad Aller-Lei (2017) heeft de Dorpsraad een beeld gegeven van de ontwikkelingen die het dorp heeft gebracht tot wat het nu is en geeft het een kijkje in de mogelijke nog komende ontwikkelingen. Van een klein maar uitgestrekt boerendorp naar bijna een stadswijk met nog veel te bouwen woningen! Net als in andere delen van Breda blijft het verkeer een uitdaging. Door alle nieuwe inwoners is het een uitdaging om het beeld van 'Samen Teteringen' te blijven houden!" Aldus de Dorpsraad.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Volgens de Structuurvisie Breda-noord/oost zullen in de komende jaren rond Teteringen diverse nieuwbouwwijken verrijzen, met een totale omvang van circa 3.000 woningen. Om die voor het dorp enorme groei in goede banen te leiden, is in 2009 een integraal Dorpsontwikkelingsplan (iDOP) opgesteld.

- Bestemmingsplan Teteringen (2013).

- Video-animatie van de reconstructie van de Oosterhoutseweg te Teteringen.

- Veldonderzoek in de St. Josephstraat in 2008.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Teteringen heeft 23 rijksmonumenten.

- Mariakapellen.

- De toren van de Sint Willibrorduskerk is in 2000 gerestaureerd. De toren kreeg namelijk aan het einde van de Tweede Wereldoorlog een flinke klap, toen de Duitsers probeerden deze op te blazen. Dat lukte niet helemaal, maar er ontstonden wel flinke scheuren en gaten in het metselwerk. Het cement en de stenen die daarna zijn gebruikt om de gaten te dichten, waren van een andere kwaliteit waardoor de laatste jaren lekkages ontstonden, zelfs zo erg dat het water soms de kerk insijpelde. Het voegwerk is tot 7 centimeter uitgeslepen en er zijn roestvrije stalen staven aangebracht om de toren liefst tot in de eeuwigheid overeind te houden. De slechte stenen zijn vervangen en er is een ‘vochtscherm’ gekomen op de plaats waar toren en kerk samenkomen, om het laatste vocht dat na de restauratie nog in de toren wil doordringen, tegen te houden. Binnenin de toren zijn ook beton- en houtrot aangepakt. Ook de koepels van de daken en het uurwerk hebben een ‘grote beurt’ gekregen.

- Beschrijving orgel Sint-Willibrorduskerk.

- Het monumentale herenhuis Hoeveneind 3 is in 1783 gebouwd als pastorie. Het is een dwarshuis onder zadeldak tussen zij-topgevels met empire boogramen en geblokte pilasteromlijsting van de ingang. Het gebouw heeft zowel aan geestelijken als aan burgers onderdak geboden. Van 1870 tot aan de opheffing van de gemeente Teteringen in 1997 heeft het gefunctioneerd als gemeentehuis. Het pand is eind jaren zeventig grondig gerestaureerd. Toen is ook het nieuwe kantoorgedeelte in gebruik genomen.

- Beeld van de Teteringse boerin (1990), als verwijzing naar de oorsprong van Teteringen als agrarische samenleving en als symbool van de Teteringse identiteit.

- Ten zuiden van de Tilburgsebaan liggen de Engelse Bergen, drie ‘bergen’ die hier zijn opgeworpen in een gelijkzijdige driehoek. Zij moesten dienst doen als kogelvangers, toen de Engelsen in 1795 dit gebied belegerden. Daar vlakbij ligt het landhuisje de Prinsentafel, dat zo is genoemd omdat op deze plaats tussen 1766 en 1795 de tenten van de troepen onder leiding van prins-stadhouder Willem V stonden opgesteld.

- “Teteringen is van grote betekenis voor de landelijke bouwkunst. Een opmerkelijk groot aantal boerderijen uit de 17e tot de 19e eeuw is zeer goed bewaard gebleven. Tot de oudste categorie behoren de hofsteden. Deze zijn gebouwd in de periode 1600-1850, de laatste ter vervanging van oude boerderijen op dezelfde plaats.

De hofsteden hebben diverse gemeenschappelijke kenmerken. De geschiedenis gaat terug tot de eerste ontginning van Teteringen. De eerste nederzettingen ontstaan aan weerszijden van de oude wegen. De particuliere kavels liepen vanaf de weg tot aan de toen nog niet in cultuur gebrachte Vucht en aan de andere zijde tot aan de evenmin ontgonnen heide. Doorgaans loopt de lengterichting van de boerderij samen met die van de kavel; in dit geval met de voorgevel op het zuiden. Het woonhuis staat van de weg afgekeerd en de grote Vlaamse schuur stond naast de stal of tussen de stal en de straat. Om stormschade zo veel mogelijk te beperken, hebben de rieten daken van het woonhuis en de stal zogenoemde wolfskanten, waarbij de schoorsteen niet op de eindgevel staat.

Tot de andere categorie behoren de jongere boerderijen van omstreeks het jaar 1870. Deze hoeven zijn gebouwd op percelen, die van de oude hofsteden zijn afgesplitst. Deze staan alle met de lange voorgevel naar de straat, waarbij men dus is afgeweken van de oorspronkelijke bouwwijze. Nog een punt van verschil met de oude hofsteden is het ontbreken van de wolfskant bij de eindgevel van het woonhuis.” (967)

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsstichting AKV De Sikken.

- Op de Lentemarkt (begin mei) vind je alles met betrekking tot de tuin, planten en vrije tijd.

- Voorjaarsfeesten (weekend in mei).

- Avondvierdaagse Teteringen (juni).

- De Tweedaagse van Teteringen wordt georganiseerd op een zaterdag en zondag in juli. Je kunt kiezen uit afstanden van 5, 10, 20 en 30 kilometer. Inlichtingen: tel. 076-5872835.

- De Teteringse Kermis begint op de zaterdag in het laatste weekend van augustus en duurt vier dagen.

- Dorpsloop Teteringen (op de kermiszondag eind augustus). De afstanden zijn 5 of 10 km voor volwassenen en 800 of 1.600 meter voor de jeugd.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Markt op het Willem Alexanderplein, vrijdag 9-12 uur.

- Diverse wandelroutes door Teteringen en omgeving:
*De korte route (8 kilometer) loopt van het dorp via Cadettenkamp, een gebied met heide, zandverstuivingen, eikenhakhout en grove dennenbossen, naar Boswachterij Dorst.
*De middellange route (13 kilometer) maakt een extra lus over de Vrachelse Heide.
*De lange route (18 kilometer) gaat naar Ter Aalst, door een kleinschalig landschap met houtwallen en loofbos en volgt een tijdje het Markkanaal. De routes zijn te verkrijgen bij de VVV Breda en bij café De Zwaan (Oosterhoutseweg 14).
*Op initiatief van het het lokale Platform Gehandicaptenbeleid zijn twee rolstoelroutes in de omgeving uitgezet. Het routekaartje van de tochten, een van zeven kilometer lengte langs het Teteringse Bos en een van acht kilometer lengte door de polder, is gratis verkrijgbaar bij het deelstadskantoor en bij de Teteringse bibliotheek.

- De Teteringse Heide ligt ZO van het dorp, rond de Galgestraat (fietspad). Het gebied is 95 hectare groot. Het is eigendom van en wordt beheerd door de gemeente Breda. Naaldbos met enig loofbos, heide en zandverstuivingen. De open gedeelten beslaan ongeveer tien procent van het terrein en zijn vooral in het Cadettenkamp te vinden. De heide en het zand worden omzoomd door eikenhakhout en grovedennenbos. Het gebied is vrij toegankelijk, mits er niet door de militairen geoefend wordt. Wandelroute. Fietspaden. Ruiterpaden.

- De Lage Vuchtpolder is een natuur- en waterrijk gebied NW van het dorp Teteringen. Doordat de bodem een mozaïek is van klei, zand en veen en het grondwater erg zuiver en mineraalrijk is (kwel), zijn de omstandigheden voor de natuur hier bijzonder gunstig. Dat is te zien aan de bijzondere planten die er groeien en de dieren die er leven. Om deze bijzondere natuur te behouden is een deel van de polder aangewezen als Natte Natuurparel; een van de meest waardevolle, natte natuurgebieden in Brabant. Het maakt onderdeel uit van het Natuur Netwerk Brabant (voorheen EHS). Staatsbosbeheer en Heijningen Natuurboerderij hebben hier in 2016 ca. 100 ha voormalige landbouwgronden omgevormd tot nieuwe natuur, zodat een waterrijk en afwisselend natuurgebied is ontstaan. Ook de waterhuishouding is verbeterd, o.a. door het graven of dempen van sloten, aanbrengen van dammen en duikers en plaatsen van stuwen. Deze maatregelen zorgen voor voldoende en schoon water in het natuurgebied, zonder dat de omringende landbouwpercelen natter worden.

Een verbinding tussen het natuurgebied Lage Vuchtpolder in Breda en de uit 2013 stammende natuurlijke waterzuivering Waterakkers zorgt ervoor dat er alleen nog gezuiverd water in het natuurgebied terecht komt. Daarnaast zijn hier twee verschansingen nagebouwd, die de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog zichtbaar maken. Provincie Noord-Brabant, het Rijk, Waterschap Brabantse Delta, gemeente Breda en Staatsbosbeheer droegen hieraan bij. In totaal is een bedrag van 5 miljoen in het gebied geïnvesteerd. Daarvoor zijn paden, bruggen en ommetjes aangelegd en zijn natuur, waterhuishouding, cultuurhistorie en recreatie versterkt. Met als resultaat een duurzame verbinding van de stad Breda met het omringende buitengebied. Natuurboer Emiel Anssems is betrokken bij de uitvoering en het beheer. Deze aanpak sluit goed aan bij de uitnodigende werkwijze die de provincie nastreeft met haar natuurbeleid ‘Brabant Uitnodigend Groen’. (bron: Provincie Noord-Brabant, 7-8-2018)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Teteringen, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Teteringen door Kees Wittenbols uit Breda.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Teteringen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Teteringen. - Antwoorden op veelgestelde vragen over het dorp.

- Nieuws: - "Zonder meer het best gelezen informatieblad voor Teteringen is weekblad Aller-Lei, dat zonder kleurendruk en met een witte kleur opvalt tussen het vele reclamedrukwerk dat bij bewoners in de brievenbus wordt gedeponeerd. Helaas blijven door de nee/nee- en nee/ja–sticker sommige inwoners verstoken van deze compacte informatiebron. Om deze reden is aan de website van de Dorpsraad een digitale versie van Aller–Lei gekoppeld (ook oudere nummers zijn daar te lezen). Veelal is de meest recente versie aan het eind van iedere week beschikbaar. Ook door belangstellenden buiten het verspreidingsgebied wordt daar dankbaar gebruik van gemaakt."

- Belangenvereniging: - Dorpsraad Teteringen.

- Dorpshuis: - Dorpshuis 't Web.

- Onderwijs: - Basisschool De Wegwijzer. - Nutsbasisschool. - Basisschool Helder Camara.

- Sport: - Sinds seizoen 2015-2016 is er de DIA Meisjes Academie (voetbal).

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)