Status

- Ter Idzard is een dorp in de provincie Fryslân, in de streek Stellingwerven, gemeente Weststellingwerf.

- De inwoners van het kleine dorp Ter Idzard werken op veel gebieden samen met de inwoners van de nog kleinere buurdorpen Oldeholtwolde en Nijeholtwolde. Zo is er bijv. een gezamenlijke dorpssite, Plaatselijk Belang en Dorpshuis. Ze worden dan ook als een 'drielingdorp' beschouwd.

Naam

In het Stellingwerfs
Der Izzerd.

In het Fries
Teridzert.

Oudere vermeldingen
Ter Idzerd, 1320 Ydzerde, 1399 kopie 18e eeuw Ydzert, 1408 Idzerde, 1499 Itzart, 1542-1543 Op ter Ydsaert, 1840 Idzard.

Naamsverklaring
De naam stamt vermoedelijk van de geslachtsnaam Idzerda 'van die van de persoon Idzerd'.(1)

Ligging

Ter Idzard ligt NO van Wolvega, rond de Idzardaweg.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Ter Idzard 61 huizen met 446 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 130 huizen met ca. 320 inwoners.

Geschiedenis

- In het dorp heeft vroeger de Idzerda Stins gestaan. Rond 1740 is de oude zaalstins met uitbouw door de familie Ter Wisga vervangen door een moderner huis. Volgens een vermelding van de reizende verslaggever en krantenuitgever J. Hepkema uit Heerenveen rond 1920 zou het voorste deel van dit nieuwe huis met een luidklok op het dak en het jaartal 1741 in de voorgevel toen nog bestaan hebben. Der samensteller van het artikel onder de link, Kees Braaksma, heeft dit huis echter niet kunnen vinden. Op de plaats waar Eekhof in zijn atlas van ca. 1850 de Idzerda Stins vermeldt, staat nu een grote boerderij.

- Geschiedenis Ter Idzard e.o..

- Dorpsarchief van Ter Idzard, Oldeholtwolde en Nijeholtwolde.

Recente ontwikkelingen

- De Run Bike Run Ter Idzard (op een zaterdag in april) was er in 2019 voor de 14e en laatste keer. "Na veertien edities wilde Jan van der Heide zijn deel overdragen aan een jongere opvolger. En dat was hem ook al gelukt voor de komende jaren. Ik wilde na de 15e keer ook stoppen met organiseren. In de vergadering waarin ik dat meldde, waren er nog meer commissieleden die aangaven ook te willen stoppen. Vervolgens kwamen er nog wat druppels in de emmer, die ons deden besluiten om de 14e editie als laatste te organiseren." Aldus Rob de Kan, t/m 2019 voorzitter RBR-Commissie van AVHeerenveen.

- Op initiatief van Suze Sanders is in 2009 het kleine openluchttheater Et Darreltien in Ter Idzard gebruik genomen. Op drie zondagmiddagen in de zomer werden hier voorstellingen verzorgd, veelal door inwoners uit de omgeving, op het gebied van muziek, cabaret, en voordrachten. In 2018 is Et Darreltien gestopt. Wegens het gebrek aan een opvolger om in het openluchttheater iets te organiseren, was in september 2018 vooralsnog het laatste optreden (tenzij er t.z.t. alsnog een opvolger komt).

Bezienswaardigheden

- Het dorp heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de arbeiderwoning uit ca. 1880 op Idzardaweg 80, en de Bonifatiuskerk (Idzerdaweg 61). Het vermoeden bestaat dat omstreeks 1100 al sprake was van een volwaardig dorp waar nu Ter Idzard ligt en dat er toen al een eenvoudig kerkje of een kapel is geweest voor 150 tot 200 parochianen. Voor de vestiging van een eigen kerk waren van oudsher 10 erven voldoende om een kerk te stichten. In iets latere tijd wordt geschreven dat er 30 erven zijn in het dorp. In een bewaard gebleven kerkelijke brief uit 1320 duikt voor het eerst de naam Ydzerde op. In dat jaar worden de Stellingwerfse parochies uit de ban gehaald die hen in 1309 was opgelegd i.v.m. ongehoorzaamheid aan de bisschop van Utrecht. De huidige kerk dateert uit de periode 1423-1455.

De bisschop van Utrecht, Rudolf van Diepholt, schonk in die tijd een aflaat van 40 dagen aan allen die binnen een jaar een bijdrage gaven aan het kerkbestuur van Idzardia voor de bouw van de kerk. Evenals andere kerken in Weststellingwerf had de kerk van Ter Idzard als dochter- of kleindochterkerk een bijzondere band met de aloude aan Sint Clemens gewijde moederkerk van Steenwijk. In 1903 is het gebouw grondig gewijzigd. De huidige toren is, toen nog zonder spits, aan de kerk gebouwd. Ook zijn toen de buitenmuren geheel bepleisterd. De klokkenstoel, die tegenover het toegangspad stond, is in die periode afgebroken. De spits is pas in 1926 op de toren geplaatst.

De muren worden gesteund door eenmaal versneden zware beren, zoals in het begin van de 16e eeuw bij de meeste kerken gebruikelijk was. Omstreeks 1985 is de bepleistering aan de zuidmuur gedeeltelijk verwijderd en is er noodherstelwerk verricht aan de gemetselde baksteen. Dit werk, dat in fasen zou worden uitgevoerd, is inmiddels stopgezet. De onderste lagen van de muren bestaan uit kloostermoppen die waarschijnlijk in het begin van de 13e eeuw door monniken zijn gebakken. De muren van het eenschepige laatgotische kerkje zijn opgetrokken uit oude friezen. In het Ryksargyf te Leeuwarden is over een gebrandschilderd glas-in-lood raam te vinden: "10 nov. 1596. Doede Juckes glaesenmaker binnen Leeuwarden ordonnantie gepasseert van XXX vl = 36 pond van een glas in lood raam in de kercke van Ter Idzard gemaakt." Het in de kerk aanwezige meubilair heeft weinig waarde. Wel waardevol zijn de drie gebeeldhouwde epitafen aan de zijmuren. Deze rouwborden zijn in 1991 gerestaureerd.

De kerk is sinds 1978 eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. Toen zij de kerk overnam, was het de verwachting dat de restauratie snel zou kunnen starten en binnen vijf jaar afgerond zou zijn. Vanwege het ontbreken van subsidies kon echter pas in 2009 met de restauratie worden gestart. De restauratie is in 2010 gereed gekomen. Het kerkje is tegenwoordig o.a. in gebruik als trouwlocatie. Er worden ook regelmatig concerten georganiseerd, die worden aangekondigd op de Facebookpagina van de Bonifatiuskerk.

- Ter Idzard heeft 2 gemeentelijke monumenten. Een daarvan is het voormalige stoomgemaal uit 1900 op Ruskemadenweg 5. In 2017 is dit complex gekocht door Herald Roelevink en Marieke van Ameijde, die het sindsdien restaureren en herbestemmen tot woonhuis. Hoe ze dat aanpakken, kun je lezen onder de link. Enkele citaten: "Voor dit gemaal er was, werd de polder drooggehouden met molens, de stoomgemalen waren hun opvolgers. Om dit gemaal te bouwen, werd het materiaal van de molens hergebruikt. Eerdere bewoners hebben van het gemaal een woonhuis gemaakt, wij willen nu meer zichtbaar maken dat dit vroeger grotendeels een plek was waar gewerkt werd. Het is heel jammer dat je nauwelijks nog terug kunt zien hoe dit pand vroeger functioneerde. Details uit die tijd moeten de sfeer van het stoomgemaal weer oproepen. Een droom van Marieke is het terugbrengen van de schoorsteen. Het idee is niet om te restaureren naar de oorspronkelijke functie en staat, maar wel de herkenbaarheid van weleer te vergroten.

Het merendeel van het werk doen we zelf, dat is de lol die wij onszelf gunnen. Onze vakkennis en vooral creativiteit kunnen wij hier goed kwijt. Het klussen moet naast ons gewone werk, dus het gaat wel even duren. Voor de echt technische klussen schakelen we vakmensen in. Maar het weghalen van voorzetwanden en gipsen plafonds en het weer opbouwen volgens huidig comfort, dat kunnen we heel goed zelf. In een klein deel van wat vroeger het ketelhuis was, is een afgesloten plek voor een technische ruimte, daar gaan we op termijn alle apparatuur plaatsen. Naast een houtgestookte kachel willen wij een zonneboilersysteem voor warm water en op termijn moet ook de overige warmte in huis door de zon geleverd worden. De benodigde zonnepanelen kunnen niet op het monumentale dak, dus dat moet op een andere plek gerealiseerd worden. We blijven met alle maatregelen dicht bij hoe het pand ooit gebouwd is." (bron: Nationaal Restauratiefonds)

Evenementen

- Feestcommissie De Drie Dorpen organiseert door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten.

- "Een van drukst bezochte jaarlijkse evenementen in het dorpshuis van Ter Idzard is de jaarlijkse Dorpsquiz op de 1e vrijdagavond in maart (in 2021 voor de 34e keer). De Dorpsquiz wordt georganiseerd in samenwerking met de Feestcommissie. In verschillende ronden wordt de kennis van de deelnemende teams (vijf personen per team) getest. Het gaat hierbij om uiteenlopende onderwerpen, waarvan 'Weststellingwerf, sport en muziek' deel uitmaken. Elk team verzint zijn eigen naam. Dat onze dorpsbewoners hier zeer creatief in zijn is wel gebleken. Het winnende team krijgt de wisselbeker mee naar huis, en mag zich een jaar lang 'winnaar van de Dorpquiz' noemen. Competitie, emotie, winnaars en verliezers: het hoort het allemaal bij. Maar de boventoon voert vooral lol en gezelligheid." Dat de inwoners na meer dan 30 jaar nog altijd geen genoeg krijgen van hun Dorpsquiz, bleek wel tijdens editie 2020, die het recordaantal van 34 deelnemende teams trok.

- In het 2e weekend van september is er 1x in de 2 jaar - alleen in de even jaren - de Boerentrekkertrek Ter Idzard, met de categorieën old stock klasse, standaardklasse en sportklassen. - Filmpje Boerentrekkertrek 2014.

Landschap, natuur en recreatie

- "Vanaf het maken van de plannen in 2013 tot de oplevering in 2016 is ANV de Tjongervallei (inmiddels ANV Gagelvenne) samen met Wetterskip Fryslân aan de slag geweest met de aanleg van een maalkom in de Poldervaart bij Ter Idzard. Door de maalkom is er meer ruimte ontstaan voor water voor het gemaal, zodat deze minder vaak hoeft te spuien. Het water krijgt meer tijd om te rusten, zodat het zand beter kan bezinken en het water schoner wordt. Het is ook goed voor de ontwikkeling van moerasachtige planten. Samenwerking wetterskip en twee ELAN-deelnemers. De afgevoerde grond is naar een deelnemende agrariër gegaan, waar land is herverkaveld, sloten zijn gedempt en nieuwe sloten zijn gegraven. De actie past in een groter watergebiedsplan in de Tjongervallei.

De deelnemende bedrijven waren: Mts. Nijenhuis in Ter Idzard en fam. Van der Zijl in Nijeholtpade. Voor het hele werkgebied van Wetterskip Fryslân worden watergebiedsplannen opgesteld. Deze plannen gaan over het waterbeheer. Het plan voor de Tjonger geldt voor de komende tien jaar. De watergang is over een lengte van 2 km met minimaal twee meter verbreed. Er hoeft, nu het water meer stroomruimte heeft, ook minder te worden gehekkeld. Daardoor kunnen nieuwe oeverplanten groeien. Hoe nu verder? Het beheer houdt nu in dat er jaarlijks wisselend vanaf één kant wordt gemaaid, aan de andere kant wordt een strook van minimaal 0,5 meter niet gemaaid. De rietstroken langs beide kanten worden bij het reguliere onderhoud zoveel mogelijk ongemoeid gelaten en slechts eens per drie jaar gemaaid." (bron: ELAN Agrarische Natuurverenigingen Zuidoost-Friesland)

Beeld

- Foto's van Ter Idzard in de vorm van een diaserie/animatie.

Links

- Algemeen: - Site van en over Ter Idzard en de buurdorpen Oldeholtwolde en Nijeholtwolde.

- Dorpshuis: - "In de leefgemeenschap die de drie dorpen Ter Idzard, Oldeholtwolde en Nijeholtwolde vormen, neemt Dorpshuis De Bult in eerstgenoemd dorp een centrale plaats in. Eind jaren zestig van de vorige eeuw kwam het dorpshuis tot stand: een grote zaal, een vergaderzaaltje, keuken, toneel en kleedkamers. De realisatie van het dorpshuis lukte mede doordat de inwoners bereid waren een flink bedrag op tafel te leggen. Op het dorpshuis is het begrip 'multifunctioneel' zeker van toepassing. Vrijwel alle plaatselijke verenigingen vinden er met enige regelmaat een goed onderkomen. Er zijn bestuursvergaderingen met vijf aanwezigen, maar ook toneelavonden met een overvolle zaal. En dan is er over bruiloften, recepties en broodmaaltijden nog niet gesproken. Het is dus heel divers allemaal.

In 2000 onderging het gebouw een complete metamorfose. De zaal is groter gemaakt, de keuken gemoderniseerd. Er kwam nieuw meubilair, een uitstekende geluidsinstallatie, een groter toneel met professionele belichtingsmogelijkheden. Bovendien is het aanzien van het dorpshuis gemoderniseerd. Een gedurfd project, dat alleen maar kon slagen met heel veel uren vrijwilligerswerk en een zeer geslaagde actie in renteloze aandelen. Resultaat: een prachtig dorpshuis in onze dorpen en van onze dorpen!" Blijkens deze pagina is er in 2013 kennelijk wederom een verbouwing geweest.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ter Idzard en nog een dergelijk overzicht, nu met foto's van de grafzerken. De inhoud en aantallen van beide overzichten zijn nogal verschillend, dus kennelijk is er sprake van 2 begraafplaatsen in dit dorp. Hier nog een overzicht, met locatie-aanduidingen van de graven.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)