Status

Ter Heijde is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek Delfland, gemeente Westland. T/m 2003 gemeente Monster.

Naam

Informele naam
Langs onze kust zijn veel plaatsnamen met het achtervoegsel 'aan Zee', vaak om ze te onderscheiden van het moederdorp dat meer landinwaarts ligt (bijv. Bakkum... Bergen... Bloemendaal... Egmond... Katwijk... Noordwijk...). Enkele dorpen hebben dat achtervoegsel niet, vermoedelijk omdat ze geen gelijknamig moederdorp landinwaarts hebben. Inwoners en toeristische ondernemers die hun dorp als badplaats willen promoten, gebruiken in hun communicatie dan vaak toch het achtervoegsel 'aan Zee'. Zo wordt dit dorp ook vaak Ter Heijde aan Zee genoemd (vergelijkbaar met de dorpen Ouddorp (aan Zee) en Rockanje (aan Zee) op respectievelijk Goeree-Overflakkee en Voorne-Putten). Bijvoorbeeld het CBS gebruikt deze naam in de statistische wijk- en buurtindelingen betreffende de gemeente Westland, en ook de dorpsvereniging noemt zich zo.

Spelling
Incidenteel zien wij de plaatsnaam weleens als één woord aan elkaar geschreven, maar dat is dan een 'schrijffout'; de officiële spelling is in twee woorden.

Oudere vermeldingen
1494 Ter Heyde, 1559 ter Heyden, 1573 Heyde, 1926 Ter Heijde Zee (op het internet heeft een helaas inmiddels verwijderde sollicitatiebrief gestaan d.d. 26-4-1926 van een zekere J. de Wilde, die deze plaatsnaam-variant gebruikte).

Naamsverklaring
Betekent: bij de heide, hier 'woeste grond, vlakte' (zie ook De Heid, Heijplaat). Omdat de oude bewoners vroeger spraken van Terhei of Derhei vermoedde Beekman dat het dorp zijn naam dankte aan een verdwenen Maasarm de Hei 'diep water', waarvan de naam zou voortleven in de poldernaam Heimond (ca. 1300 Heimonde) bij Vlaardingen. De spelling met -d- was volgens hem een hypercorrecte vorm van een niet meer begrepen Middelnederlands hei* 'diep water'.

Dit is weinig waarschijnlijk; de oude vermeldingen hebben allemaal een -d- en al is het toponiem heide in Noord- en Zuid-Holland niet productief meer, het komt er wel voor, terwijl het Middelnederlandse hei 'diep water' nergens is overgeleverd.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Ter Heijde ligt direct NW van Monster en grenst in het W aan de Noordzee.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Ter Heijde 44 huizen met 435 inwoners (dat is dus gemiddeld 10 mensen in 1 huis, ook voor die tijd was dat veel / meer dan gemiddeld. Gebruikelijk in die tijd was gemiddeld 6 tot 8 mensen in 1 huis). Tegenwoordig heeft het dorp ca. 250 huizen met ca. 600 inwoners.

Geschiedenis

Hoe in en rond dit dorp de zeemansvrouwen in de 17e eeuw thuis het gezin draaiend hielden, staat uitvoerig en zeer levendig beschreven in het proefschrift van Annette de Wit: 'Leven, werken en geloven in zeevarende gemeenschappen. Schiedam, Maassluis en Ter Heijde in de zeventiende eeuw' (Uitg. Aksant, 2008, 375 p., ISBN 9789052603063).

Maar liefst vier keer (in 1470, 1530, 1546 en 1570) is Ter Heijde verwoest door de golven en weer opgebouwd. In 1928 verdween opnieuw een groot deel van het dorp, toen de gemeente Monster besloot dat de meeste huizen gesloopt dienden te worden. Toen in 1943 de nieuwe huizen er nog geen tien jaar stonden, besloten de Duitsers dat het dorpje moest wijken voor de Atlantikwal. Alleen het kerkje (en een café) lieten zij staan. Zij gebruikten deze als paardenstal. In 1949 is het zuidelijk deel van het dorp weer opgebouwd, eind jaren vijftig gevolgd door de opbouw van het noordelijk deel.

Heemkunde
"Historische Vereniging Monster - Ter Heijde is opgericht in 2019 en is de voortzetting van een reeds begin jaren zeventig opgerichte werkgroep van actieve beoefenaren van de geschiedenis van onze dorpen. De statuten van de vereniging bieden de mogelijkheid om werkgroepen in het leven te roepen met een specifieke taak. De genoemde werkgroep is binnen de vereniging gehandhaafd voor leden die een actieve rol willen spelen als beoefenaar van de lokale historie. Wie interesse heeft kan zich aanmelden om binnen deze werkgroep mee te draaien. De leden komen enkele keren per jaar bij elkaar om ervaringen uit te wisselen.

Het doel van de vereniging is: het bevorderen van de kennis van, het onderzoek naar en de belangstelling voor de geschiedenis van in het bijzonder Monster en Ter Heijde; het behoud en herstel van monumenten en voorwerpen van geschiedenis, kunst en landschap; het vergroten van de waakzaamheid van officiële instanties belast met zaken op het gebied van beleid, beheer en behoud van het culturele erfgoed; het vergroten van de betrokkenheid van de plaatselijke bevolking bij de geschiedenis van onze dorpen."

- Site over de geschiedenis van Ter Heijde, van Cobie en Leendert Koppenol.

Recente ontwikkelingen

- De komende jaren zal het uiterlijk van dit dorp voor de zoveelste keer in de geschiedenis drastisch veranderen. Woningcorporatie Arcade gaat namelijk de woningen slopen en vernieuwen (dat wordt dus de 7e keer dat het dorp verdwijnt en weer herrijst!, zie bij Geschiedenis). Door de ligging aan de Noordzee zijn veel huizen aangetast door de zilte lucht. Zie verder het in 2012 geactualiseerde Bestemmingsplan Ter Heijde.

- Voor de recent aangelegde Zandmotor bij Ter Heijde zie bij Kijkduin.

Bezienswaardigheden

- Het dorp heeft 1 gemeentelijk monument (en wel sinds 2008), zijnde de Hervormde (PKN) kerk (Prins Willem III Plein 1). "De Hervormde Gemeente Ter Heijde is op 24 september 1663 gesticht. Op die datum gaven de Staten van Holland toestemming aan het verzoek om een eigen predikant. De uiteindelijke toestemming volgde pas op 2 februari 1668 door de ambachtsheer van Monster, waarmee de afscheiding met de kerk van Monster een feit was. Kerken deed men van 1663-1668 op de zolder van het gasthuis. In 1665 werd begonnen met het inzamelen van gelden voor de bouw van een "cleijn kerckgen" en de aanleg van een kerkhof. De eerste steen voor de kerk werd op 1 november 1667 gelegd door de jonge Prins Willem van Oranje, de latere Koning Willem III en ambachtsheer van Monster. De naam van het huidige kerkplein herinnert ons hieraan. Het kerkgebouw is in de zomer van 1668 in gebruik genomen.

Door de oprukkende zee was het in 1720 noodzakelijk een nieuwe kerk te bouwen, 350 meter meer landinwaarts. Ondanks het feit dat de sloop van de oude kerk veel bruikbaar materiaal opleverde werden de kosten van de bouw van deze kerk toch nog begroot op ƒ 7.000,- , in die tijd een groot bedrag. Een deel van de kapconstructie van de toren van de huidige kerk komt nog uit die eerste kerk uit 1667. Het oostelijk deel van de huidige kerk is de kerk uit 1720, het westelijk deel is daar in 1952 aan toegevoegd. Ook in de vorige eeuw is er aan de kerk gewerkt. In 1932 is het voormalige orgel volledig gerestaureerd en in 1935 zijn plannen gemaakt om het kerkdak te vernieuwen. Het was zodanig in verval geraakt dat gemeenteleden tijdens de zondagse diensten bij regen nat werden. Na deze restauratie, waar toen vele acties voor werden gevoerd, stond de kerk er weer mooi bij en was het een van de mooiste monumenten van het Westland. Het bezat een vrijwel ongeschonden interieur vanaf de bouw uit 1720. Dit duurde tot aan de Tweede Wereldoorlog, want toen maakte de bezetter een einde aan het dorp Ter Heijde.

Begin 1943 vond de laatste kerkdienst plaats. Het in 1930 nog geheel vernieuwde dorp werd vanwege de aanleg van de Atlantikwall met de grond gelijk gemaakt. Het kerkgebouw was het enige bouwwerk dat bleef staan, maar het interieur van de oude kerk ging grotendeels verloren. De kerk veranderde in een opslagruimte en stal. Van het interieur zijn onder meer overgebleven: de 17e-eeuwse kansellezenaar, de 17e-eeuwse zandloper, de doopboog uit 1668, de grafstenen, 2 fraaie avondmaalsbekers uit 1667, een gedenkbord uit 1720, een rouwbord uit 1781, een tweetal 17e-eeuwse kroonluchters en het scheepsmodel uit 1761.

Na de bevrijding, gelijk met de herbouw van Ter Heijde, zijn door de toenmalige kerkvoogdij plannen gemaakt voor de bouw van een nieuwe kerk. Het benodigde geld daarvoor, ƒ 250.000,- had men niet maar dat werd toegezegd door het Rijk. Het leek te mooi om waar te zijn, en dat bleek later ook, omdat het Rijk bij nader inzien besloot toch geen geld beschikbaar te stellen. Zodoende werd het tweede plan uitgevoerd, namelijk de restauratie en vergroting van de bestaande kerk. De kosten daarvoor bedroegen ƒ 50.000,--. Deze kosten konden wel door de kerkelijke gemeente worden gedragen. In september 1952 werd de twee keer zo groot geworden kerk opnieuw in gebruik genomen.

Buiten het gebruikelijke onderhoud zoals schilderwerk kunnen de volgende data nog worden genoemd in het kader van onderhoud en renovatie: 1980 Stuclaag in het interieur verwijderd; 1984 Orgel vernieuwd; 1994 Luidklok in toren vernieuwd; 1995 Dak van de kerk vernieuwd; 1998 Verwarming vernieuwd; 2005/2006 Glas-in-loodramen gerestaureerd/vernieuwd; 2007 Doop- en consistoriekamer opgeknapt; 2008 Haantje op toren opgeknapt; 2010 Liturgisch centrum vergroot; 2010 Kerktorenverlichting buitenzijde aangebracht; 2012-2015 Groot onderhoud kerkmuren buitenzijde; 2017 verbouwing kerk naar "onder één dak"; 3 juni 2017 Opening vernieuwde kerk; 7 juni 2017 Pinksteren eerste kerkdienst in vernieuwde kerk. U ziet het, een kerk is nooit af... Tot op de dag van vandaag is de kerk in het Heijdse dorp nadrukkelijk aanwezig en is daarbij het enige tastbare overblijfsel uit de Heijdse geschiedenis." (tekst en foto's: dhr. Jan Storm) De kerk valt nog altijd onder de eigen Hervormde (PKN) Gemeente Ter Heijde aan Zee.

- Ter Heijde is bij historici bekend door de op 10 augustus 1653 voor de kust gevoerde zeeslag tussen de Nederlandse en Engelse vloot, waarbij Maarten Tromp sneuvelde. Ter nagedachtenis staat op de slaperdijk in het dorp een monument, bestaande uit twee kanonnen.

Jaarlijkse evenementen

- Omloop Ter Heijde (op een vrijdag in mei, in 2020 voor de 14e keer). De wedstrijd (5 en 10 km) voert de deelnemers over een fraai gevarieerd parcours door de duinen en over het strand. De deelnemers aan de 5 km lopen de ronde een keer, de deelnemers aan de 10 km lopen twee ronden. De jeugd loopt een rondje door het dorp. Een blaaskapel zorgt voor muzikale ondersteuning. Het parcours en de kilometers zijn duidelijk gemarkeerd. Voorts is er escorte voor de lopers (aan de kop en aan de staart), er is sportdrank en fruit na afloop. Zo'n 75 vrijwilligers zetten zich jaarlijks in om er voor alle deelnemers een geslaagde loop van te maken.

Natuur en recreatie

- Ter Heijde heeft een 5 kilometer lang strand met twee strandopgangen (Strandweg en Karel Doormanweg).

- "In het duingebied bij Ter Heijde is de bastaardsatijnrups in januari 2021 al gezien. De rupsen bevinden zich elk jaar in de duindoornstruiken en zorgen in het strandseizoen voor veel overlast. Hoogheemraadschap van Delfland heeft de eigenaren van Moments Beach daarom ontheffing verleend voor het betreden van de duinen, om samen met enkele andere vrijwilligers de nesten weg te knippen. De ontheffing gold tot aan het broedseizoen, 15 maart. De gemeente heeft de nesten afgevoerd.

De nesten zijn in januari al gespot. In deze periode zijn de rupsen nog niet actief en blijven ze in hun nesten. Samen met de gemeente en vrijwilligers is afgesproken dat de spinselnesten in het duingebied bij Ter Heijde worden weggehaald. Tijdens het knippen houden we uiteraard rekening met de overige natuur. Door het weghalen van de nesten voorkomen we dat strandbezoekers hier straks last van ondervinden. Bastaardsatijnrupsen lopen in het strandseizoen namelijk vanuit de duinen naar het strand en veroorzaken daar overlast door hun brandharen. Eerdere knipacties wijzen uit dat het weghalen van de spinselnesten uit de duindoornstruiken helpt. Hierdoor is er in de zomermaanden de afgelopen jaren weinig last geweest. Bastaardsatijnvlinders vliegen van eind mei tot augustus. De rupsen overwinteren in de duindoornstuiken. De bastaardsatijnrups is een rups die dezelfde soort klachten geeft als de eikenprocessierups. Contact met de brandharen van de rups kan heftige jeuk en huiduitslag veroorzaken. Het kan ook leiden tot irritatie aan de ogen en luchtwegen." (bron: Hoogheemraadschap van Delfland, februari 2021)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ter Heijde, met laagsteprijsgarantie!

- "Even logeren, in bijzonder goede handen. Een plek waar uw naaste het heerlijk heeft, net als thuis, omringd door lieve zorgzame mensen. Zodat u als mantelzorger even de ruimte krijgt voor een adempauze. Dat is wat Strandgoed Logies & Respijt kan bieden. In 2016 openden de deuren van Strandgoed Ter Heijde Logies & Respijt. Een logeerhuis waar mensen met een lichamelijke beperking en/of een lichte vorm van dementie kunnen logeren zodat hun mantelzorger even tijd voor zichzelf heeft om te ontspannen of om te herstellen van een operatie of ziekte.

Vakantie voor de zorgvrager en de mantelzorger ontlasten. Even tijd nemen voor uzelf, het klinkt zo vanzelfsprekend en logisch. En dat is het ook. Toch zijn er veel mantelzorgers die dat niet zo gemakkelijk kunnen. Het is daardoor steeds moeilijker om de mantelzorg vol te houden. U kunt overbelast raken. Want als u voor een ander zorgt is tijd voor uzelf niet zo eenvoudig te organiseren. Ons team van betrokken en geschoolde vrijwilligers en zorgmedewerkers is er voor om de taken van de mantelzorger voor een korte periode over te nemen. De zorg van thuis wordt zo voortgezet in Strandgoed Ter Heijde Logies & Respijt, 24 uur per dag, 7 dagen per week. De mantelzorger op tijd ontzorgen, ook wel respijtzorg genoemd, daar zijn wij voor.

Strandgoed Ter Heijde is een unieke samenwerking en combinatie van de expertise van de initiatiefnemers Pieter van Foreest, Careyn en Stichting Hint. Het initiatief is mogelijk gemaakt door samenwerking met de gemeenten Delft, Westland, Midden-Delfland, Rijswijk en zorgkantoor DSW. Inwoners van de gemeenten Leidschendam-Voorburg en Pijnacker-Nootdorp kunnen inmiddels ook gebruik maken van dit logeeradres. Nieuwsgierig geworden? Mail, bel of kom langs voor een rondleiding en reserveer."

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Ter Heijde (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Ter Heijde van de Dorpsvereniging op Facebook. - Het maandblad van de Dorpsvereniging is via de link ook online te lezen (en via het hoofdmenu ook oudere jaargangen).

- Belangenorganisatie: - Dorpsvereniging Ter Heijde aan Zee is opgericht in 1956. De vereniging stelt zich ten doel het bevorderen en onderhouden van sociale en culturele aktiviteiten, ten behoeve van de inwoners in het algemeen en van haar leden in het bijzonder.

- Dorpshuis: - Dorpshuis Het Vrondel.

- Sport: - "Eind jaren '60 schaften veel mensen uit de regio Westland een bootje aan om op zee te kunnen vissen. Om echter op zee te kunnen gaan vissen moest het bootje wel de zee in. Dit ging in het begin moeilijk. Door het gemis van een tractor moest men met eigen auto het strand op en moest het bootje de laatste meters zelfs met vereende krachten de zee in geduwd worden. Uiteindelijk stelde de gemeente Monster dat er een organisatie moest komen om dit zeevissen beter te organiseren. Dit resulteerde in 1967, in het plaatselijke Café De Sport, in het oprichten van een officieuze vereniging. In 1969 heeft deze officieuze vereniging zich officieel in laten schrijven bij de Kamer van Koophandel, als Vereniging van Zeesportvissers Ter Heijde aan Zee, met als thuisbasis Café De Sport. Op dat moment was er alleen sprake van bootvissers.

Na enkele jaren tobben om met eigen auto het bootje via het strand naar de zee te brengen, werd er een tractor aangeschaft en ging het vervoer van het bootje naar de zee een stuk makkelijker. De vereniging groeide enorm en er moest zelfs een ledenstop worden ingesteld. In 1986 is er, met een grote groep vissers, gestart met een strandvis afdeling. Na een 10-tal jaren is, in overleg met de gemeente Monster, de huidige locatie gehuurd. De beoogde locatie was nog in gebruik door Openbare Werken van de gemeente Monster. Deze kregen echter een nieuw onderkomen aan de Vlotlaan en onze vereniging kreeg de beschikking over de, onder de inwoners als badloods bekend staande loods. Na een grote renovatie van het gebouw, het gebouw dateerde van 1953 en was totaal van hout, is de vereniging in 1979 gebruik gaan maken van de Viskeet, zoals het gebouw al snel genoemd werd.

Op een gegeven moment was het mogelijk om het pand, inclusief de grond, te kopen en dat is in 1994 gebeurd, dit met veel medewerking van een oud-voorzitter en financiële steun van de leden. Na een tiental jaren werd het hout hier en daar toch te slecht en is er besloten om het gebouw grondig op te knappen. Onder leiding van de huidige voorzitter is er toen een nieuwe fundatie gemaakt, zijn de buiten muren opgemetseld met een mooie steen, kunststof kozijnen geplaatst en een mooi groot terras van beton met Portugees marmer gerealiseerd. Een jaar later is het gebouw voorzien van een nieuw dak. Al deze werkzaamheden zijn gerealiseerd met veel medewerking van een groep leden. Vereniging van Zeesportvissers Ter Heijde aan Zee heeft ca. 150 leden. De vereniging bezit 3 tractoren en enkele aanhangwagens. Bij onze vereniging staat gezelligheid weliswaar hoog in het vaandel, echter zeevissen is toch onze passie."

- Zorg: - "Prachtig gelegen middenin de duinen aan de Zuid-Hollandse kust ligt Woonzorgcentrum Duinhof, met de langste historie van zorginstelling Pieter van Foreest. Ter Heijde aan Zee is een knus duindorp met een mooie kustlijn. Vlak aan zee staat de kleine voorziening Duinhof, perfect gelegen voor een strandwandeling. Duinhof is een soort warme huiskamer waar veel mensen zich gauw thuis voelen. De bewoners zitten graag in de gezellige serre met daaraan gelegen tuin. Het winkelcentrum ligt op 1km afstand van de locatie."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ter Heijde en - idem NH.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)