Status

- Swartbroek is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Midden-Limburg, gemeente Weert.

- Het dorp Swartbroek heeft in 1978 - net als de andere Weerter dorpen in die tijd - geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien ´in´ Weert.

Naam

In het Limburgs
Lokaal: Swartbrook, Weerts: Zwertbrook. Ook Zerbrook komen wij tegen als Limburgs voor deze plaatsnaam.

Oudere vermeldingen
1294-1295 Suartbruch, 16e eeuw Swartbroeck, 1730 Swertbroeck.

Naamsverklaring
De identificatie van de oudste vorm is onzeker. Samenstelling van zwart, naar de kleur van de grond, en broek 'moerassig land'.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Spoeëkelandj.

Ligging

Swartbroek ligt ZO van Weert en grenst in het N aan de N280 en in het O aan de A2.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Swartbroek 53 huizen met 276 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 350 huizen met ca. 900 inwoners, globaal voor de helft in de kern en voor de helft in het buitengebied wonend.

Geschiedenis

Rond 1600 krijgt Swartbroek een kapel, de St. Corneliuskapel. De buurtschap wil graag een eigen rector omdat het zo'n 5 kwartier lopen is over slecht begaanbare wegen langs moerassen en 'peelbanen' naar de parochiekerk van Weert. De inwoners moeten er nogal 'even' op wachten; de rector komt er pas in 1776, de rectorij in 1782. In 1925 krijgt het dorp een eigen kerk. Begin jaren dertig wordt het dorp een zelfstandige parochie. De kapel is in 1965 afgebroken.

Watermolen
De watermolen van Swartbroek uit begin 17e eeuw is rond 1880 afgebroken. Op de plaats van deze verdwenen molen staat nu een boerderij (Roermondseweg 199), met boven de voordeur een gevelsteen met een afbeelding van een waterradmolen.

Boeken
- In het boek 'Swartbroek, verleden en heden' (288 pag., 1993), geschreven door inwoner Winnie van Oorschot, wordt de geschiedenis van het dorp uitgebreid behandeld. Een werkgroep uit het dorp is daarvoor in de archieven gedoken, heeft inwoners over vroeger geïnterviewd en unieke foto's en documenten verzameld. Via de link is het boek incidenteel nog tweedehands te bestellen.

- In december 2018 is het boek 'Swartbroek. Namen en Bijnamen' verschenen. Een werkgroep heeft de uitdaging gerealiseerd om van bijna alle huizen en gezinnen die in 1950 in het dorp woonden een foto te achterhalen en te publiceren. Ook zijn er verschillende kwartierstaten van Swartbroeker families in het boek te vinden, alsook wetenswaardige artikelen over de geschiedenis van het dorp zoals de molen, verenigingen en de parochie. Het 250 pagina’s tellende boek kost 37,50 euro en is te verkrijgen bij de Bruna (Markt 11) in Weert en bij Jos Jacobs in het dorp (Ringstraat 8).

Recente ontwikkelingen

Woningbouw
De firma Robert Zakelijk Bedrijfs Advies (RZBA) had in 2019 plannen voor de bouw van 50 energieneutrale woningen aan het Hennenstraatje in Swartbroek; 10 twee-onder-een-kapwoningen, 12 starterswoningen en 28 woningen voor ouderen. Een aantal huizen zou worden ingericht als zorgwoning. Daarnaast zou de bestaande woonboerderij Nollewiel aan het Hennenstraatje worden verbouwd tot zorgcentrum met onder meer een dokterspost, apotheek en overnachtingsplekken voor zorgverleners. Vanuit dat centrum, gerund door een zorginstelling, zou zorg verleend worden aan de bewoners van de omliggende woningen. Op de locatie liggen al vijf bouwkavels. De eigenaar van de boerderij kreeg die kavels toegewezen als 'wisselgeld' voor de sloop van stallen. Het college van burgemeester en wethouders zag het bouwplan echter niet zitten, omdat de locatie in het buitengebied ligt, er in het dorp geen behoefte zou zijn aan grote aantallen woningen en omdat er dan een nieuw wijkje zou ontstaan buiten de kom van het dorp. Volgens Robert Schweitz van de firma RZBA voldeed zijn plan wel aan de Landelijke Woonvisie. Bovendien is er voldoende behoefte aan woningen in Midden-Limburg om het plan door te kunnen laten gaan, stelde hij. Uiteindelijk is het plan niet doorgegaan. De gemeenteraad vond het een mooi plan, maar niet op die pek. Ze adviseerde RZBA te zoeken naar een geschikte locatie in Weert.

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Swartbroek heeft 2 rijksmonumenten: molen De Hoop en de voormalige rectorij uit 1782 (Palmersheideweg 4).

Gemeentelijke monumenten
- Swartbroek heeft 6 gemeentelijke monumenten.

RK kerk
- St. Corneliuskerk uit 1925. Beschrijving Corneliuskerk en van de H. Cornelius die hier vereerd wordt.

Kapellen
- St. Servatiuskapel.

- In 1875 wordt, mede naar aanleiding van een genezing toegeschreven aan de tussenkomst van de HH. Drie Gezusters (Bertilia, Eutropia en Genoveva), door inwoners van Swartbroek een kapelletje gebouwd (Coolenstraat 34), dat spoedig het hele jaar door wordt bezocht door bedevaartgangers uit de wijde omgeving, onder meer uit België en Duitsland. Het dorp wordt daardoor een van de bekendere bedevaartplaatsen in de streek, met de jaren voor de Eerste Wereldoorlog als bloeiperiode. Ondanks een sterke teruggang na de Tweede Wereldoorlog, wordt de Heilige Maagdenkapel nog dagelijks door individuele vereerders bezocht. Wegens de grote toeloop is het bakstenen kapelletje in 1882 vergroot, waardoor het zijn huidige rechthoekige gedaante heeft gekregen (ca. 2,5 x 5 m).

Molen
- Antoon Weekers bouwt in 1905 zijn (belt)graanmolen De Hoop uit de onderdelen van stellingmolen / pelmolen De Hoop uit Vlaardingen uit 1788, die voor sloop te koop stond. Na diverse verbouwingen in de loop der jaren is de molen momenteel ingericht voor het malen van tarwe, rogge en boekweit en draait nog regelmatig. Naast de molen is een molenwinkel waar verschillende meelsoorten van de molen te koop zijn. - Een ingrijpende 4 jaar durende restauratie van de molen is in 2015 gereed gekomen. - De molen is eigendom van Molenstichting Gebroeders Adriaens. - Videoreportage over molen De Hoop (1997).

Museum
- In Theepottenmuseum Swartbroek zijn meer dan 2.000 theepotten te bekijken in allerlei vormen. Een gewone theepot vind je er niet; het zijn allemaal kunststukjes waar ontwerpers zich op hebben uitgeleefd om een excentrieke theepot te ontwerpen.

Landgoed
- In 1905 wordt landgoed De Knuiter NW van het dorp (Ittervoorterweg 10) aangekocht door de broeders van St. Louis uit Weert, met de bedoeling het te bestemmen tot buitengoed en speel- en sportterrein der pensionnaires. Het landgoed wordt hernoemd in St. Louis-Buiten en er komt een grote zaal met bijbehoren, "waar de jongelui kunnen uitrusten en wat gebruiken". Tegenwoordig is het complex in gebruik bij VD Feesten's Breeding Farm, die er bijzondere dieren kweekt, vooral kraanvogels en flamingo's.

Jaarlijkse evenementen

Carnaval
- V.V. De Spoeëkejaegers.

Kindervakantieweek
- De KinderVakantieWeek (augustus) in Swartbroek is er al sinds 1971 en heeft daarom in 2021 het 50-jarig jubileum gevierd.

Kermis
- Kermis (weekend in september) met diverse live bands.

Landschap, natuur en recreatie

Landgoed De Krang
Vereniging Natuurmonumenten koopt in deze omgeving al in 1916 het eerste natuurterrein. In 1976 koopt zij landgoed De Krang, dat inmiddels 262 ha groot is. De Krang wordt in het noorden doorsneden door de Leukerbeek en in het zuiden door de Tungelroyse Beek. Door het verschil in hoogte en vochtigheid komen er veel verschillende soorten planten en dieren voor. Door natuurgebied de Krang loopt een prachtige wandelroute. Als je van vogels houdt, vergeet dan je verrekijker niet!

Herstel natte natuur Laagbroek
"Natuurgebied Laagbroek in de Krang bij Swartbroek was vroeger een zogeheten doorstroommoeras: een natte laagte waardoor water langzaam richting de Tungelroyse Beek stroomde. Natuurmonumenten wil dit doorstroommoeras geleidelijk aan herstellen. Zo krijgt de natuur weer meer kansen en kan het gebied beter functioneren als klimaatbuffer. Bijzonder natuurgebied. De plannen zijn onderdeel van het klimaatbuffer- en natte natuurparelbeleid van Provincie Limburg, waarbij verschillende organisaties samenwerken aan het bestrijden van verdroging in de belangrijkste natte natuurgebieden in Limburg. Met als doel: kwetsbare gebieden met bijzondere natuurwaarden - die sterk afhankelijk zijn van water - behouden en herstellen.

Verdroging tegengaan. Het kleine natuurgebied Laagbroek in de Krang bij Swartbroek is zo’n natte natuurparel. Het was vroeger een doorstroommoeras: een natte laagte waardoor water langzaam richting de Tungelroyse Beek stroomde. Later zijn er greppels en afwateringssloten aangelegd om het water sneller af te voeren. Onder andere hierdoor - en door de huidige klimaatverandering - zijn de grondwaterstanden gedaald en heeft het Laagbroek te lijden onder verdroging. Door deze verdroging komen meer voedingsstoffen vrij waardoor het bos verruigt met onder meer bramen en brandnetels. De karakteristieke plantensoorten van vochtige bossen komen hierdoor in de verdrukking en verdwijnen langzaam maar zeker.

Maatregelen. Om de bijzondere natuur te herstellen én te behouden voor de toekomst, zijn herstelmaatregelen nodig. We gaan nu nog niet aan de slag met vernatting van het gebied, dat is onze ambitie voor de lange termijn. Wel zetten we in 2022 een eerste stap in het herstel van het doorstroommoeras, door de natuurlijke water- en voedingstoffenbalans in het gebied te herstellen. Daarvoor voeren we verschillende kleinschalige maatregelen uit op onze terreinen. Het gaat om: - Dempen en aanpassen van bestaande greppels en rabatten; - Aanleggen nieuwe greppels; - Aanleggen van duikers bij diverse wegkruisingen. Bekijk hier de maatregelen op de kaart.

Waarom herstellen? De maatregelen in het Laagbroek bij Swartbroek zorgen ervoor dat water er langer wordt vastgehouden en voedingsstoffen beter worden afgevoerd. Allerlei plant- en diersoorten die hier van oudsher thuishoren, gedijen goed in een voedselarm gebied en krijgen zo meer kansen. Denk aan typische moerasplanten als pinksterbloem, stijve-, ijle- en elzenzegge en holpijp, maar ook bijzondere vogels als de blauwborst en bosrietzanger. Na uitvoering van de werkzaamheden, zal het gebied geleidelijk (via het moeras en het grondwater) water richting de Tungelroysebeek afgeven. Hierdoor is het beter bestand tegen de klimaatveranderingen van nu en in de toekomst én kan het gebied steeds meer als een natuurlijke klimaatbuffer gaan werken.

Wat is een klimaatbuffer? Een klimaatbuffer is een gebied dat water op kan vangen, vasthouden en weer los kan laten. Met name moerasgebieden met veen en broekbossen zijn geschikt om als klimaatbuffer te functioneren. Natte natuur werkt als een soort spons. In periodes met veel regen neemt het natuurgebied water op, zodat in droge periodes dit water langzaam kan worden afgegeven. Het risico op wateroverlast en het effect van langdurige droogte in de omgeving wordt daardoor kleiner. Natte natuur helpt in de strijd tegen klimaatverandering, maar ook om verlies van biodiversiteit (verschillende soorten planten en dieren) tegen te gaan.

Wat merkt de omgeving? De maatregelen die we in 2022 in het Laagbroek bij Swartbroek willen uitvoeren, hebben geen effect op (het grondwaterpeil bij) omliggende percelen van andere grondeigenaren. De maatregelen beïnvloeden alleen de natuurgebieden van Natuurmonumenten. Door het dempen en minder diep maken van greppels en rabatten, zal er op den duur meer water (in het bos) zichtbaar zijn, vooral in de zomer. Door een betere afvoer van de voedingsstoffen ontwikkelt zich ter plekke meer gevarieerde natuur met minder verruiging door braam en brandnetel, en meer ruimte voor typische broekbossoorten waaronder verschillende soorten zeggen. Zo ontstaat na verloop van tijd een afwisselend, biodivers en robuust natuurgebied." (bron: Natuurmonumenten, februari 2022)

Dijkerpeel en Leukerbeek
De watergangen Dijkerpeel en Leukerbeek die voorheen dwars door natuurgebied Roukespeel stroomden, zijn in 2013 om dit natuurgebied heen geleid. Het doel van de herinrichting van de Leukerbeek is het herstellen van drie beektrajecten met een gezamenlijke lengte van 2,7 kilometer tot een gezond, schoon en ecologisch goed functionerend beeksysteem. De Leukerbeek stroomt langs de natuurgebieden Roeventerpeel en Kootspeel in de gemeente Weert en door de Roukespeel langs Swartbroek om bij de A2 uit te monden in de Tungelroysebeek.

Het waterschap heeft o.a. de volgende werkzaamheden bij de Leukerbeek uitgevoerd: het weer laten meanderen van de Leukerbeek tussen de Roermondseweg en de A2; de aanwezige barrières voor vismigratie opheffen; verbeteren van landbouwgronden door kavelruil, ophogen laag gelegen hoeken en de aanleg van aangepaste drainage. Verder gaat Natuurmonumenten over tot venherstel. Het beekdal is rijk aan planten en dieren. De aanwezige landschapselementen en planten- en diersoorten maken het beekdal aantrekkelijk voor wandelaars.

Links

- Belangenorganisatie: - Dorpsraad Swartbroek is als overkoepelend orgaan samengesteld uit vertegenwoordigers van de lokale organisaties en verenigingen. Binnen het platform buurtbeheer (PB) beoogt de dorpsraad de belangen van het dorp te vertegenwoordigen in samenspraak met vertegenwoordigers van gemeente, politie, de woningbouwvereniging en de Weerter wijkteams. Tevens onderhoudt de dorpsraad geregeld contact met de inwoners, om zo in haar jaarplanning zo goed mogelijk aan te kunnen sluiten bij datgene wat leeft in het dorp.

- MFA: - In 2009 is in het dorp de nieuwe multifunctionele accommodatie (MFA) Corneel gerealiseerd, waarin onder één dak de basisschool, peuterspeelzaal Het Speelkasteel en café de Smeed gehuisvest zijn en de verenigingen van Swartbroek hun activiteiten kunnen uitvoeren in het zaalgedeelte. Op de 1e en 2e verdieping zijn 11 appartementen gerealiseerd. Voor de klimaatbeheersing van het gehele gebouw is gekozen voor een duurzame en energiebewuste warmte-koude-opslag installatie (WKO).

- Onderwijs: - Sinds 2016 was het voortbestaan van Basisschool St. Laurentius in Swartbroek onzeker, omdat in enkele jaren het aantal leerlingen was teruggelopen van 90 naar ca. 36. Het aantal leerlingen lag al jaren onder de Weertse opheffingsnorm van 93 leerlingen. Stichting MeerderWeert, waar de school onder valt, hanteert een minimumnorm van 40 leerlingen en ook deze ondergrens was sinds 2016 al bereikt. Daarom zou de school per augustus 2019 fuseren met de Joannesschool (en vermoedelijk vervolgens sluiten). Hier bleek echter onder ouders geen draagvlak voor. Ouders, onderwijsteam en medezeggenschapsraad hebben zich daarom samen met gemeente Weert en MeerderWeert sterk gemaakt voor het openhouden van de school. Daarnaast is ook het huidige Rijksbeleid gunstig en gericht op het in standhouden van kleine scholen.

De inzet van alle betrokkenen heeft succes gehad; om onderwijskwaliteit, sociale ontwikkelingsmogelijkheden en betaalbaarheid van het onderwijs te waarborgen, is in december 2018 besloten dat de basisschool zelfstandig blijft maar wél aanhaakt bij IKC Leuken en ook dezelfde directeur krijgt. Een parttime locatieleider is nu verantwoordelijk voor het dagelijkse reilen en zeilen. Leerlingen, ouders, team, medezeggenschapsraad, bestuur en inwoners nodigen ouders in de regio uit om Basisschool Swartbroek, zoals de school nu heet, zéker mee te nemen in de overweging als de schoolkeuze voor de deur staat. De school biedt namelijk goed, eigentijds en kleinschalig onderwijs in een mooi en nieuw schoolgebouw. Het team is altijd bereid, liefst op afspraak, om ouders dit te laten zien. Van de moderne voorzieningen maakt ook ‘het dorp’ volop gebruik.

- Muziek: - "Mannenkoor Eendracht in Swartbroek is opgericht in 1923. Het koor kijkt terug op een rijke geschiedenis. De initiatiefnemers waren eigenlijk van plan om een fanfare op te richten, maar de toenmalige pastoor adviseerde om daar van af te zien, vanwege de hoge investeringen in instrumenten. Ieder mens heeft bij geboorte het mooiste instrument gekregen dat er maar denkbaar is en dat is de eigen stem. Het besluit om een mannenkoor op te richten was toen snel genomen. Het koor repeteert wekelijks op de woensdagavond tussen 20.00 uur en 22.00 uur rond het biljart van Café Plexat. Om 22.00 begint dan de spreekwoordelijke 'derde helft'... Het mannenkoor heeft al jarenlang een ledenaantal dat zich beweegt tussen de 40 en 45 zingende leden en blijft daarmee vrij stabiel. We hebben jaarlijks wel enkele jubilarissen. Hieruit blijkt een grote trouw aan de vereniging. Wil je ook komen zingen? Kom gerust eens langs op de woensdagavond tijdens de repetitie. Je kunt gewoon een of enkele avonden meezingen en zo ervaren hoe het is om van ons koor lid te zijn, alvorens je besluit om daadwerkelijk lid van onze vereniging te worden. Je kunt ook een van onze leden aanspreken en hen vragen naar hun ervaringen of een afspraak maken met onze voorzitter. Je bent van harte welkom! Als je eens een optreden van ons wilt bijwonen, kijk dan in onze Agenda voor onze optredens van de komende tijd."

- Sport: - Voetbalvereniging RKSVV is opgericht in 1944.

- Schutterij: - Schutterij St. Cornelius in Swartbroek is opgericht in 1953. Gezien de bescheiden middelen in die tijd hebben ze de eerste jaren het nodige moeten improviseren qua middelen en locaties. Daarover kun je alles lezen in het hoofdstuk Geschiedenis van de schutterij op hun site. In 1966 wordt Café De Krang het clublokaal, dat ze in 1991 kunnen aankopen. Door de medewerking van onder andere diverse sponsors en een geweldige inzet van de leden is, vrijwillig volledig in eigen beheer, een prachtig clublokaal gebouwd. "Door allerlei zelfwerkzaamheden trachtte de schutterij zich inkomsten te verschaffen. Grond werd gehuurd en gezamelijk werden diverse soorten vruchten verbouwd. Dit duurte voort tot 1992. Oud ijzer acties en oud papier inzamelingen vonden regelmatig plaats. Rommel- of vlooienmarkten werden eveneens georganiseerd. Bij al deze activiteiten ondervond de schutterij een welwillende medewerking van de dorpsgemeenschap.

De kerkelijke plechtigheden werden waar nodig en zinvol opgeluisterd. Aanvankelijk ook de plaatshebbende processies, later bij de feesten van de eerste communicanten en begrafenissen van eigen leden. De laatste jaren de Heilige Mis op tweede Paasdag, de dag van het jaarlijkse koningschieten. Ook werd meedere malen medewerking verleend bij het organiseren van de 'levende kerststal'. Bij recepties ter gelegenheid van jubilea, onderscheidingen, huwelijken en dergelijke werd door het fluit- en tamboerskops regelmatig ‘acte de presence’ gegeven. Dit alles heeft ertoe bijgedragen dat schutterij St. Cornelius een algemeen erkende plaats in de dorpsgemeenschap van Swartbroek heeft verworven. In 2013 werd voor het eerst gestreden om de titel dorpskoning(in). Herman van Benthem heeft deze eer voor het eerst op zich mogen nemen. Het doel van deze activiteit was ledenwerving. De dorpskoning mag, samen met 5 vrienden, 1 jaar lang gratis lid zijn van de schutterij."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Swartbroek. Op het kerkhof bevindt zich 1 oorlogsgraf uit WO II.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)