Stavoren

Plaats
Stad
Súdwest-Fryslân
Fryslân

gemeente_stavoren_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Stavoren anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Stavoren anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

stavoren_collage.jpg

Stavoren, collage van stadsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Stavoren, collage van stadsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Stavoren

Terug naar boven

Status

- Stavoren is een stad in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1983. In 1984 over naar gemeente Nijefurd, in 2011 over naar gemeente Súdwest-Fryslân.

- Wapen van de voormalige gemeente Stavoren.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Starum.

Oudere vermeldingen
10e-begin 11e eeuw kopie 11e eeuw Stavron, 1038-1057 munt: Stavervn, 1068-1090 munt: Staveron, Staveren, 1077 kopie 12e eeuw de Stauero, 1145 Stauern, 1245 Stavoren, 1474 Starum. Lange tijd, ook in de 20e eeuw, is de spelling Staveren gangbaar geweest. In de jaren zeventig besluit de gemeenteraad dat de huidige spelling voortaan de officiële spelling is. Één reden is dat men zo geen verwarring meer krijgt met de plaats Staverden bij Ermelo in Gelderland. Een andere reden is een toeristische, namelijk dat de beroemde legende van 'Het vrouwtje van Stavoren' onder die spelling bekend is.

Naamsverklaring
De betekenis van het Oudfriese staver is waarschijnlijk 'paal', vergelijk het Oudsaksische stavor, en het Oudengelse stæfer 'paal', hier in datief meervoud met de betekenis '(nederzetting) bij de palen'.(1)

Terug naar boven

Ligging

Stavoren ligt aan het IJsselmeer en ligt verder ZW van de dorpen Molkwerum en Koudum, de stad Hindeloopen en het meer de Fluessen, W van de dorpen Warns en Hemelum en het meer Morra, WNW van het dorp Bakhuizen en NNO van, aan de overkant van het IJsselmeer, de stad Enkhuizen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvatten de gemeente en de stad Stavoren 100 huizen met 563 inwoners. Tegenwoordig heeft de stad ca. 400 huizen met ca. 950 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Stavoren is vermoedelijk ontstaan aan de Nagele, nabij het klooster van Sint Odulf (ca. 830)*. Verwierf als uitvoerhaven van Fries zout in de 10e eeuw enige betekenis. De grote bloei begon pas in de 11e eeuw, met de Rijn- en IJsselhandel. Verkreeg reeds ergens tussen 1057 en 1068 stadsrechten van Egbert II van Meissen (en is daarmee de eerste plaats in Nederland die volgens het middeleeuws stelsel stadsrechten verkreeg), in 1292 van Floris V, en is een van de 11 Friese steden. De stad bereikt zijn grootste bloei in de 14e eeuw (lid van de Hanze ca. 1385). Daarna treedt het verval in dat samenhing met de uitbreiding van de Zuiderzee, waardoor voor de haven een ondiepte ontstond.(2)
* Er doen verhalen de ronde dat Stavoren reeds vele jaren voor de geboorte van Christus zou zijn ontstaan, en genoemd zou zijn naar een Indische god Stavo. Beide zijn echter een legende/sage en geen historische werkelijkheid.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze stad, kun je terecht bij de volgende instanties en literatuur:

- "Hoewel Stavoren de oudste stad van Friesland is, is er dankzij overstromingen, oorlogen en economisch verval veel verloren gegaan. Maar gelukkig zijn er ook unieke bezienswaardigheden bewaard gebleven en zijn deze door de jaren heen daar waar nodig gerestaureerd. In museum Toankamer 't Ponthús wordt de roemruchte geschiedenis van de stad weer tot leven gebracht. We hebben verschillende exposities en een vaste tijdlijn. Al wandelend langs deze exposities en tijdlijn ziet en leest u over de vele bezienswaardigheden die de stad nog altijd rijk is, en over de gebeurtenissen die zich in deze stad afspeelden, vanaf het begin van onze jaartelling tot heden. Na een bezoek aan het museum weet u waar u naar op zoek kunt gaan, als u door de stad wandelt om de lokale historie te ontdekken. Met alle informatie die u dan heeft opgedaan in het museum kunt u dubbel genieten van deze schatten.

Wat is er te zien in ’t Ponthús? In ’t Ponthús wordt de bezoeker op eigentijdse wijze verteld over de historie van de stad. Door het gebouw loopt een tijdbalk van het jaar nul tot nu, van waaruit ingehaakt wordt op historische gebeurtenissen in en om de stad. Wij hebben o.a. een ruim overzicht van 0-1000 AD, de Slag bij Staveren, de handelsrelatie met Hamburg, het St. Odulphusklooster, het Hanzeverleden, de stadsrechten van Stavoren, de inval van de Noormannen, het Blokhuis, de walvisvaarders, de visserij van vroeger enz. Ook de recente geschiedenis wordt niet vergeten; zo wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan het Hooglandgemaal, de oude en nieuwe sluis, de vuren, de mobilisatie, de Tweede Wereldoorlog, de industrie, het Vrouwtje en het treinongeluk. Bovendien hebben we prachtige exposities over het pontgat en de Stoomveerdienst, het station en de spoorlijn, de werking van het Peilschaalhuisje, de Staverse Jol, de vliegtuigcrash in het IJsselmeer en de Waddenzee en nog veel meer.

De Ponthuzen. De Toankamer bevindt zich in 2 pandjes die gebouwd zijn als dienstwoningen voor de Rederij, die jarenlang de roemruchte (trein)pontverbinding onderhield tussen Stavoren en Enkhuizen. Hoewel ze al lang niet meer bewoond werden door stokers, machinisten of andere veerbootmedewerkers werden deze woningen nog altijd de Ponthuzen genoemd, wat ook de naam van het museum verklaart. Het Vrouwtje van Stavoren. De legende van het Vrouwtje is een van de bekendste legendes van Nederland. Maar hoeveel mensen kunnen het verhaal nu écht vertellen? Iedereen weet wel iets van de ring, de vis en het graan, maar hoe zit nu precies de vork in de steel? Het vrouwtje heeft een eigen zaal in het Ponthús, waar een film over de legende wordt vertoond. Ook voor kinderen. Kinderen zijn in ons museum meer dan welkom!"

- Studiegroep Oud Staveren is ontstaan rond 1990 en heeft zich ten doel gesteld de geschiedenis van deze oude stad te ontrafelen en aan belangstellenden zichtbaar te maken. Hun website is bedoeld voor 'sneupers' naar Stavoren en Staverse families. De site bevat onder andere unieke gegevens die, vanwege de kwetsbaarheid, niet meer in de studiezalen van de archieven zijn te raadplegen. Je vindt er vele artikelen over de geschiedenis van de stad, overzichtelijk op onderwerp gerangschikt.

"De studiegroep bestaat uit vrijwilligers die vanuit allerlei verschillende motieven de krachten hebben gebundeld en samen onderzoek doen naar de geschreven geschiedenis van Stavoren en haar bewoners. Het verzamelen van materiaal begint met het overschrijven van oude stukken in het archief. Later blijkt dat te veel tijd te kosten en worden er fotokopieen gemaakt, die later worden uitgewerkt. Eerst in schriften en, sinds enkele decennia, in de computer. Meestal in gewone tekstbestanden. Een andere methode die is toegepast is het fotograferen van akten met een digitale camera.

De hoeveelheid informatie werd groter en groter. In 2007 overleed Goitsen Eenling plotseling. Zijn zeer omvangrijke archief is de aanleiding om de gegevens te bundelen en digitaal te verwerken in makkelijk toegankelijke bestanden. Het grootste bestanddeel van onze site is welwillend door zijn weduwe ter beschikking gesteld aan de studiegroep waarvan hij vanaf het begin, rond 1990, deel uitmaakte. Een ander groot bestanddeel is afkomstig van bewerkte bronnen over het Staverse Noordermeer van Durk Strikwerda. De studiegroep heeft onder andere het rekeningenboek van de Noordermeer, dat particulier bezit is, mogen gebruiken om daar foto's van te maken. Joop Steensma en Goitsen Eenling reisden vele dinsdagen af naar Tresoar in Leeuwarden en kregen door hun nauwgezette werkzaamheden de aandacht van de archiefmedewerkers. Hierdoor kregen zij toegang tot archiefstukken die normaal gesproken vanwege de slechte conditie en kwetsbaarheid van de documenten niet meer geraadpleegd mogen worden. In dit verband zijn onder andere te noemen de oude Gildeboeken van Stavoren uit de Gouden Eeuw. Op de website vindt u deze geschiedenis achter de diverse hoofdmappen.

Toelichting op de hoofdmappen. Elke map is voorzien van diverse onderwerpen. Deze onderwerpen zijn in (sub-)mappen opgeborgen. Door op een onderwerp (hyperlink) te klikken wordt de (sub-)map geopend. De onderwerpen zijn dus gekoppeld aan verschillende mappen die meerdere bronnen kunnen bevatten. Dit heeft te maken gehad met het scannen van de vele bronnen in een bepaalde volgorde. Dit heeft tot gevolg dat een (sub-)map niet direct wordt geopend op het gezochte onderwerp dat is aangeklikt. Het onderwerp dat gezocht wordt kan gevonden worden door even door de map te bladeren naar de juiste pagina. De juiste pagina is bij elke submap aangegeven. Om de map weer te verlaten en verder te gaan met een ander onderwerp is het aan te raden met het pijltje linksboven terug te gaan naar de hoofdmap. Als het kruisje rechtsboven wordt aangeklikt wordt het programma afgesloten. Studiegroep Oud Staveren wenst u veel plezier met het sneupen op haar site!"

- Geert Overmars stelt in de Nederlandstalige samenvatting van zijn Engelstalige - via de link ook online te lezen - masterscriptie 'Raised by the River, Swallowed by the Sea' (2016): "Onze kennis van de middeleeuwse geschiedenis van Stavoren is gebaseerd op historische en archeologische bronnen. Uit de vroegste periode, vóór ca. 1100, is echter nauwelijks archeologische informatie. Uit die periode zijn vrijwel geen materiële resten meer over. Over de periode ná 1100 weten we meer dankzij verschillende archeologische opgravingen en waarnemingen die in de stad hebben plaatsgevonden. Drie opgravingen in het bijzonder zijn van groot belang geweest voor ons begrip van de middeleeuwse ontwikkeling van deze nederzetting. Tijdens de onderzoeken op het Blokhuis-terrein in 1996 en 1997 en op het Johan Frisosluis-terrein in 2013 zijn resten gevonden van middeleeuwse houten huizen, percelen en werven.

Het grootste en belangrijkste archeologische onderzoek naar de middeleeuwse geschiedenis van Stavoren tot nu toe vond echter plaats op het Stadsfenne-terrein in het zuiden van de stad. Hier heeft archeoloog Herre Halbertsma in 1963 en 1964 een archeologische opgraving geleid. Op een enkel kort artikel van Herbert Sarfatij uit 1973 na, is het Stadsfenne-onderzoek echter nooit goed uitgewerkt en gepubliceerd. Het Stadsfenne-onderzoek is daarom in het kader van deze studie opnieuw bekeken, gedigitaliseerd en opnieuw geïnterpreteerd. De nederzetting kent een lange geschiedenis als handelsstad. Het vroegste deel van die geschiedenis is echter onduidelijk; een groot deel van de stad uit die tijd is namelijk verzwolgen door de zee en is voor altijd verdwenen. Rond de tijd dat het Benedictijnenklooster van St. Odulfus was opgericht, in de eerste helft van de 12e eeuw, was de stad snel aan het groeien. Dat waren de hoogtijdagen van Stavoren. De stad bereikte een grootte die pas in de 20e eeuw weer werd geëvenaard."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Stavoren heeft 7 rijksmonumenten.

- De Johan Frisosluis, die de vebinding vormt tussen het Johan Frisokanaal en het IJsselmeer, is in 2014 uitgebreid met een tweede sluis. - Het bouwproces (2012-2014) is via Twitter te volgen.

- Een Elfstedentocht over het ijs is een steeds grotere zeldzaamheid geworden: de schaatstocht van ca. 200 km over natuurijs is voor het laatst in 1997 gereden. Praktisch als de Friezen zijn, maken ze dan gewoon een nieuwe Elfstedentocht. Je kunt hem tegenwoordig ook wandelen of rijden met een motor, auto, trike, Solex, step of fiets. En sinds 2018 zijn er in het kader van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018 ook de 11 fonteinen, gemaakt door internationale topkunstenaars uit 11 verschillende landen. Bij de VVV's en TIP's kun je voor 2 euro een routekaartje ervan kopen. Een van deze fonteinen is de fontein 'De Vis voor Stavoren' van de Amerikaanse kunstenaar Mark Dion. Het object is een succes, want toeristen, jong en ouder, gaan er graag - ín het water! - mee op de foto.

- Gevelstenen in Stavoren.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Iedere twee jaar (in de even jaren, in juli) zijn er de Visserijdagen Stavoren - georganiseerd door de gelijknamige stichting - dat geheel in het teken staat van de visserij van vroeger en nu. Van donderdag t/m zondag is er van alles te doen. De nadruk ligt echter op de zaterdag. Enkele voorbeelden van wat er dan zoal te doen is: Markt met o.a. oude ambachten, modelbouw en oude motoren, lasergamen voor alle leeftijden, speurtocht voor jong en ouder door museum 't Ponthus, kinderspeeltuin e.a. kinderactiviteiten, Open dag van de Friese Vloot met diverse afvaarten, Flyboarden en Suppen, vlootschouw van vissersschepen, Open Kampioenschap Sleepboottrekken (wat ook wel gekscherend 'Trekkertrek op het water' wordt genoemd), toneel, diverse sport- en spelactiviteitn, live muziek w.o. shantykoren.

De vissersschepen, jollen, botters, schouwen en sleepboten in de haven en niet te vergeten de vistafel zijn zeker een bezichtiging waard. Tijdens de vlootschouw kun je gratis meevaren met deze schepen. Verder demonstraties zoals paling roken, netten boeten, hoekwant overhalen, en fuikreparaties. Op de haven zijn vistuigen “uitgezet”. Er wordt een film over de visserij vertoond in de filmzaal. Verder is er gratis gebakken vis en wordt er regelmatig gerookte vis afgeslagen. Tip: neem zwemkleding mee i.v.m. de wateractiviteiten!

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je in Stavoren schaatsen op de ijsbaan van de in 1871 opgerichte IJsclub Eensgezindheid.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Stavoren, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Stavoren.

- Fotoreportage van een wandeling door Stavoren door Marja Hoefsmit.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Stavoren (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- MFC: - "In 2007 werd Foekje Boltjes pachter van multifunctioneel centrum MFC De Kaap. Ze kocht de inventaris en vulde het aan. Heel Stavoren weet haar te vinden. De zaal is in de winterperiode elke avond bezet. Volleybal, badminton, het muziekkorps, noem maar op. Overdag is er nog gymnastiek voor jong en oud. En alle lokale verenigingen hebben hier hun vergaderingen. Aanvankelijk was ze in het weekend vrij, maar jaren geleden begon ze samen met haar man Jos - die de koksopleiding heeft gedaan - met het verzorgen van familiefeestjes met buffet." (bron en voor nadere informatie zie Doarpswurk, juni 2021)

- Onderwijs: - Een schutsluis maakt het voor schepen mogelijk om zich van het ene water naar het andere water te verplaatsen. Als de deuren gesloten zijn, bevindt het schip zich in veilig vaarwater. Zo is het ook op Basisschool De Skutslús in Stavoren. Zij vinden het belangrijk dat je kind zich veilig en op zijn gemak voelt op school. Veiligheid is immers een belangrijke voorwaarde voor een optimale ontwikkeling. De school heeft ca. 80 leerlingen, in 4 combinaieklassen.

- Muziek: - "Muziekvereniging Soli Deo Gloria is opgericht in 1898. In 1988 is de vereniging gefuseerd met de Harmonie uit Warns. Sindsdien is er sprake van Muziekvereniging De Lytse Súdwesthoeke (LSWH). De LSWH is een inspirerende en bloeiende vereniging die een belangrijke plaats inneeemt in de Súdwesthoek. Ze verleent haar medewerking aan kerkdiensten, jubilea en diverse evenementen in Stavoren, Warns, Molkwar en Hindeloopen. Verder staat het deelnemen aan concerten, concoursen en festivals hoog in het vaandel. De voorjaars-, najaars- en kerstconcerten zijn vaste optredens op de agenda. Vaak worden bij deze concerten koren, zangers of andere muzikale talenten uitgenodigd. Heb jij iets met muziek en heb je altijd al op een bas, trompet, bugel, trombone, bariton, hoorn, saxofoon of slagwerk willen spelen? Pak dan nu je kans en geef je snel op. Wij hebben al een instrument voor je klaar staan! Meld je aan via dit formulier. Wij nemen dan snel contact met je op. Voor meer informatie kun je bellen met Gerbrig Weerstand, tel. 06-43790212." Nieuws van De LSWH op Facebook.

- Sport: - Voetbalvereniging QVC (Quick Valken Combinatie) is opgericht in 1916.

- "Op de website van volleybalvereniging VV Staveren kun je de contactgegevens van de vereniging vinden, en de spelende teams. Ben je actief op Facebook? Like dan onze Facebookpagina waar je foto’s, nieuwtjes en uitslagen kunt vinden. Deze pagina wordt actief bijgehouden, voor de laatste nieuwtjes en updates verwijzen wij je dan ook graag door. De (meeste) thuiswedstrijden worden gespeeld in MFC De Kaap in Stavoren, waar iedereen van harte welkom is om de teams aan te moedigen! Aanmelden. Heb jij na het kijken van een van de wedstrijden of het volgen van de Facebookpagina ook volleybalkriebels gekregen? Meld je dan aan voor een proeftraining door een mail te sturen naar secretariaatvvstaveren@hotmail.com. Een volleybalseizoen begint rond eind augustus en eindigt eind april."

- Veiligheid: - Brandweer Stavoren.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Stavoren kerk.

Reactie toevoegen