Sondel, dorpsgezicht
Sondel, de Nederlands-Hervormde kerk
Sondel, boerderij met de wapenstenen van Beuckenswijk
- Sondel is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente De Fryske Marren. T/m 1983 gemeente Gaasterland. In 1984 over naar gemeente Gaasterlân-Sleat, in 2014 over naar gemeente De Fryske Marren.
- Onder het dorp Sondel valt ook de buurtschap Delburen. Onder dit dorp viel oorspronkelijk ook de gehele buurtschap Tacozijl. Door een grenscorrectie in 1944 valt deze nu grotendeels onder Lemmer.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1482 kopie Sindelra, 1503 Syndel, 1505 Sindell, 1514 kopie Sendera land, 1529 Sondel.
Naamsverklaring
Wordt door sommigen opgevat als een lo-naam, waarin sind, ontstaan uit sende*, ontstaan uit sandja, een afleiding is van sand 'zand', met als betekenis 'bos op een zanderige plaats'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.
Sondel ligt ZW van Balk, NW van Lemmer en grenst, via het buitengebied, in het Z aan het IJsselmeer.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Sondel 34 huizen met 239 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 180 huizen met ca. 450 inwoners.
Terug naar bovenTweede Wereldoorlog
"Aanvankelijk bestond de Duitse luchtverdediging vanaf eind 1940 uit een gordel van schijnwerperopstellingen en afweergeschut, de FLAK (Flugzeugabwehrkanone). De Britse piloten wisten echter al snel waar de opstellingen stonden en vlogen daar zigzaggend omheen. De Duitsers breidden hun verdedigingssysteem daarom al snel uit. Er werd begonnen met de aanleg van een dekkend systeem van radarstations van Noorwegen tot Zuid-Frankrijk. Vanaf 1941 werd in Gaasterland gewerkt aan een nieuw radarstation: Eisbär. Als locatie werd een gebied gekozen op 7 meter boven NAP bij Sondel. Voor de bouw werden verschillende terreinen onteigend.
Kamp Sondel kreeg de beschikking over twee radars, twee stellingen voor luchtdoelgeschut en een installatie voor afluisterapparatuur. Radarpeilstation Freya signaleerde de geallieerde bommenwerpers al op zeer grote afstand. Het hele kamp werd beveiligd door stellingen van prikkeldraad. Aanvankelijk plaatsten de Duitsers er houten barakken, die later werden vervangen door bunkers, waarin werd gewoond. Volgens overlevering zou de naam Eisbär ontleend zijn aan een fikse koude periode, die er heerste tijdens de bouw van de bunkers: in februari 1942 vroor het 16 graden! De bunkers werden gebouwd door Nederlandse arbeiders. Omdat voor hen anders bewerkstelling in Duitsland dreigde, verleenden ze medewerking aan de bouw. Op 17 april 1945 werd Eisbär door de Duitsers verlaten.
Van kamp naar vakantiecentrum
Kamp Sondel werd na de bevrijding opgeruimd door NSB-ers, die er gevangen werden gehouden en tewerkgesteld. Daarna werd het kamp gebruikt als opslagplaats van onder meer in beslag genomen oorlogstuig. In 1949 werd het complex door de eigenaar, Stichting Oorlogsbuit, verkocht aan Jan Boomsma, een inwoner uit het dorp. Hij richtte een stichting op die het complex als verkantieverblijf ging exploiteren. De 31 bunkers werden ingericht als slaapverblijven. Het bedrijf liep niet heel goed, het seizoen was kort, waardoor de bunkers 's winters ook werden verhuurd aan boeren uit de Noordoostpolder, als opslagplaats voor aardappels. De familie Mulder uit Nijemirdum nam het centrum in 1951 over. De nieuwe eigenaar stelde een beplantingsplan op. Tot dan stonden er namelijk nauwelijks bomen. De 'huisjes' werden van binnen bekleed met schrootjes (8 kilometer). Er werd waterleiding en centrale verwarming aangelegd.
Vanaf de jaren zestig werd het een echt recreatiecentrum: 'Christelijk Vakantiecentrum Sondel'. Per jaar herbergde men gemiddeld zo´n 25.000 gasten. Met name scholen en groepen bezochten het kamp. In 1977 wordt het kamp verkocht aan Ron Schuurman, die het tot 1997 exploiteert. Sinds 1998 is het vakantiecentrum eigendom van de familie Landman uit Amsterdam. De bouwtechnische staat van de bungelows is er dan slecht aan toe. Uiteindelijk leidt dat in 2003 tot sloop en bouw van een bungalowpark op dezelfde plaats." (bron: Stichting Histoarysk Wurkferbân Gaasterlân (HWG))
Terug naar boven- De naam van Basisschool Op ‘e Terp in Sondel stond symbool voor dat de school een veilige plaats wilde zijn voor de leerlingen. Een plaats waar zij zich thuis voelen en waar zij het beste uit zichzelf kunnen halen. Het was een echte dorpsschool, waar enthousiaste en betrokken leerkrachten zich inzetten voor een goede sfeer. Ze vonden het niet alleen belangrijk dat je kind veel leert, ze besteedden ook veel aandacht aan de omgang met elkaar. Elkaar respecteren en accepteren zoals hij of zij is. Ze streefden ernaar dat je kind na 8 jaar een zo breed mogelijke ontwikkeling heeft doorgemaakt. Ze richtten zich daarom op de totale ontwikkeling van het kind: hoofd, hart en handen. Alleen dan kan het kind zich ontwikkelen tot een zelfstandige volwassene die vol vertrouwen de wijde wereld in stapt. Zo stond te lezen op de site van de school.
Helaas heeft de school na afloop van schooljaar 2019-2020 de deuren moeten sluiten, omdat het aantal leerlingen te klein was geworden om nog verantwoord door te kunnen gaan. School en schoolhuis zijn in 1921 gebouwd en zijn dus precies 100 jaar in functie geweest. Het was een christelijke school. Voordien was er een openbare school in Sondel, aan de Jac. Boomsmastraat, waar later de smederij van Homme Riemersma in werd gehuisvest. In de laatste weken zaten er nog een 30-tal leerlingen op school. Een aantal waren al eerder naar een andere school in de omgeving gegaan, daar in juli 2020 de deuren definitief dicht gingen. De meeste leerlingen gaan sindsdien naar de basisschool in Nijemirdum - voorheen De Stapstien, in verband met de fusie hernoemd in KBS De Ferbining - en een aantal gaan naar Balk. De peuterspeelzaal had al een samenwerking met Nijemirdum.
- De Toekomstvisie Sondel (2007) verwoordt de door de dorpelingen wenselijk geachte ontwikkelingen voor het dorp in de komende jaren. "Deze toekomstvisie is gemaakt op verzoek van de gemeente Gaasterlân-Sleat, met als insteek: 'hoe zien de inwoners hun dorp tussen nu en 10/15 jaar'. De destijds door Dorpsbelang in het leven geroepen dorpshuiscommissie heeft in samenwerking met Dorpsbelang een enquête ontwikkeld voor alle inwoners van 12 jaar en ouder. De enquête bestond uit een gedeelte voor de jeugd van 12 tot 18 jaar en een gedeelte voor de volwassen inwoners. De uitkomst van deze enquête was nogal verrassend. In 2006 zijn er informatie-avonden geweest voor zowel de jeugd als de volwassen inwoners, om de uitkomsten van de enquête te bespreken en nieuwe ideeën uit te wisselen. Dorpsbelang heeft naar aanleiding van de uitslag van deze enquête een zo goed mogelijk plan opgesteld om de leefbaarheid in ons dorp de komende jaren zo optimaal mogelijk te houden."
Terug naar boven- Sondel heeft 5 rijksmonumenten.
- De Hervormde (PKN) kerk Us Haven in Sondel (Beuckenswijkstraat 2) is een zaalkerk, die in 1870 is gebouwd op de fundamenten van een oudere kerk. De kerk heeft aan de oostzijde een geveltoren die bekleed is met zink. Luidklok uit de 14e eeuw. Tot de kerkinventaris behoort een overhuifde herenbank en een preekstoel (17e eeuw). Het orgel uit 1897 is gemaakt door Bakker & Timmenga. Op de orgelbalustrade staat: Ter nagedachtenis van vrouwe Octavia Cornelia Suzanne van Swinderen. Weduwe van C. Star Numan. De kerk is in 2013 grondig gerenoveerd. Bijzonder is dat de kerktoren wegens rot houtwerk in 1956 2 meter is verlaagd, en dat door de renovatie van 2015 de toren weer in oude staat is teruggebracht, waardoor de toren sindsdien weer als voorheen vanaf Urk te zien is. - Verslag van de feestelijke heropening van de kerk na de renovatie.
Glazeniers Ton de Bruin en Johannes Boersma hebben in 2007 in opdracht van Jorrit de Haan uit Zevenhoven een gebrandschilderd raam gemaakt en in de kerk geplaatst, voorstellende een biddende Jezus in de tuin van Gethsémané.
De Haan is in 1934 geboren in de naastgelegen kop-hals-romp boerderij en is getogen in Sondel. Zijn vader was diaken van het Sondeler kerkje. Toen de familie later naar Nijemirdum verhuisde, bleven ze in het dorp ter kerke gaan. Vandaag de dag behoren beide dorpen ook tot dezelfde kerkelijke gemeente. Vele jaren werkte Jorrit de Haan als predikant in Katwijk aan Zee, een kerk waaraan hij al eens zes gebrandschilderde ramen schonk. Voor De Haan, die zijn levenlang ongehuwd bleef, kreeg de kerk een heel bijzondere betekenis. "De kerk is Gods huis en ik ben God dankbaar voor wat hij allemaal voor mij heeft betekend."
- In de monumentale boerderij met Hollandse stal op Jac. Bomsmastraat 52 in Sondel staat het museum van Willem Eppinga. Hij laat je kennismaken met het boerenleven van begin vorige eeuw tot heden. In de stallen van de ‘âld pleats’ liggen de werktuigen uitgestald. Bij de nieuwe Hollandse stal is een ontvangstruimte gerealiseerd, waar veertig bezoekers ontvangen kunnen worden. Een plek voor lezingen of educatiedoelen in een ambiance van het rijke boerenleven, met porseleinkasten en schilderijen. Tussen de landbouwwagens staan stoelen, zodat bezoekers het rustig op kunnen nemen. Bij de wagens staan kaartjes met gegevens over de voertuigen, zoals: hooiwagens, melkwagen, houtwagen, bietenwagen, strowagen, begrafeniswagen, mestwagen, sleepwagen en niet te vergeten de enige nog bestaande houten hooischudder uit begin 20e eeuw.
De oude landbouwwerktuigen staan er niet alleen maar te staan. Voor bijzondere gelegenheden en optochten wordt er nog wel eens een paard voor gespannen. Zijn landbouwmuseum heeft de ideale locatie, vindt de conservator: "As je hjir út de auto stappe dan sjogge je de hinnen en rûke je it boerelibben. It past allegearre byinoar." Het in 2011 gerealiseerde Gaasterlands Streekmuseum Eppinga Sate is van half juni tot begin oktober open van dinsdag tot en met zaterdag van 13.00-17.00 uur. Groepen en rondleidingen op afspraak. Eventueel ook avondopenstelling. Entree: 3,50 euro inclusief koffie of thee. Kinderen 2 euro. Eppinga Sate is volledig rolstoeltoegankelijk en invalidentoilet is aanwezig.
- In Sondel stond ooit het slot Beuckenswijk. Tegenwoordig is dit een boerderij met twee grote wapenstenen (Beuckenswijkstraat 11).
Terug naar boven- Z van Sondel ligt natuurgebied De Sondeler Leien, NW van het dorp ligt het loofbos de Bremerwildernis.
- In mei 2014 is achter het dorpshuis een nieuw speelterrein gerealiseerd. Dit is mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van de provincie Fryslân, de gemeente, Stichting Dorpshuis Sondel, Dorpsbelangen, en in het bijzonder de vele vrijwilligers. Gedeputeerde Jannewietske de Vries heeft het speelterrein in mei 2014 feestelijk geopend.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Sondel, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Sondel.
- Belangenorganisatie: - Dorpsbelang Sondel.
- Dorpshuis: - Dorpshuis De Bining is in 2012 gerealiseerd. De drijvende kracht achter de realisatie van het dorpshuis, Feike Samplonius, verwoordde het geheel bij de feestelijke opening in september 2012 als een geweldige prestatie voor Sondel met een mooi vooruitzicht. Vrijwilligers hebben er meer dan 5000 uur aan gewerkt.
- Agrarisch: - Sierd Deinum en Joke Ensing van de Graasboerderij uit Sondel hebben hier hun boerenbedrijf sinds 1987. Ze besloten niet mee te doen aan de 'race' naar almaar groter groeien, en vonden dat het met hun ca. 100 koeien wel groot genoeg is. Sinds 2001 zijn ze omgeschakeld naar een biologische bedrijfsvoering, en in 2014 zijn ze 'doorgegroeid' naar biologisch-dynamisch, in welk kader ze het Demeter-keurmerk hebben behaald. Na een aantal jaren van biologisch boeren, grazen de koeien nu met een beweidingsysteem, waardoor de koeien jaarlijks ongeveer 8 maanden buiten zijn.
Hoe zorgt Sierd het jaar rond voor een maximale hoeveelheid gras in het voer voor de koe, zodat het bijvoeren - bijvoorbeeld met luzernebrokken - beperkt kan blijven?: 1) Stripbegrazing: stel steeds een nieuwe strook gras ter beschikking. Tot wel vijf keer per dag wordt de draad verzet. De koeien grazen het gras dan met elkaar snel en kort af. De ‘achterdraad’ zorgt ervoor dat de koeien niet terug op het reeds afgegraasde stuk kunnen. De hergroei kan meteen beginnen. 2) Gevarieerd gras: door bij het maaien of beweiden strips over te slaan, kunnen grassen tot bloei en zaadvorming komen. Zo zorg je voor natuurlijke herinzaai van grassen - 'zelfzaaiend grasland' noemt Sierd dat - en kruiden die bij de grond en bedrijfsvoering passen. 3) Lang gras: doorgegroeid gras heeft qua voedingswaarde een gevarieerdere samenstelling dan kort gras. Door de langere groeitijd krijgen ook de wortels de kans sterk te worden. Dat is goed voor de hergroei en voor de draagkracht van de zode. 4) Kalven in het voorjaar: als de koe net melk begint te geven is de behoefte aan (eiwit)rijk voer het hoogst. Dat valt dan samen met de uitbundige grasgroei in het voorjaar. 5) Lang buiten: door de koeien het gras kort af te laten grazen, krijg je veel licht op de bodem. Dat zorgt voor een sterke uitstoeling van het gras. Daardoor krijg je een stevige, dichte zode. De koeien kunnen dan tot laat in het najaar buiten blijven zonder het weiland stuk te trappen.
Joke verwerkt rauwe melk tot yoghurt en kefir voor in de boerderijwinkel in Sondel. Bijzonder is dat de ca. 150 kippen in een verplaatsbare ren voor eieren zorgen. De wagen wordt om de drie dagen verplaatst. Bijkomend voordeel is dat ze met hun poten de koeienmest gelijkmatig over het weiland verspreiden. Ze worden tegen vossen en buizerds beschermd door twee Pyrenese berghonden, die al als pup bij de kippen in de ren zijn gezet, het eerste jaar met een muilkorf. Bijzonder is ook hun ‘openlucht-potstal’. De omschakeling naar biologisch-dynamisch daagde Sierd uit om meer met vaste mest te gaan doen - hij had voorheen vooral drijfmest uit hun ligboxenstal - door de koeien een deel van de dag buiten op het erf op stro te laten lopen. Met schrikdraad heeft hij een deel van het erf afgezet en met stro bestrooid. (bronnen en voor nadere informatie zie de reportage met Sierd en Joke in agro-vakblad Veldpost, 2001, t.g.v. hun kennelijke verkiezing tot Boer en Boerin van het Noorden 2001, en de reportage met o.a. Sierd en Joke n.a.v. hun omschakeling naar biologisch, in tijdschrift Dynamisch Perspectief van de BD-Vereniging, 2014) Zie ook de video van Zembla, januari 2021, waarin Sierd uitlegt wat de filosofie van zijn bedrijf is.
- Begraven: - "De locatie van Natuurbegraafplaats Bremer Wildernis bevindt zich aan de noordzijde van het oude woud de Bremer Wildernis in Sondel en is gesitueerd op een voormalige robiniaplantage. De status landbouwgrond is hiermee opgeschaald naar natuurgebied en zowel de richtlijnen voor natuurbegraven als de mate van onderhoud zullen er toe bijdragen dat de natuur hier kan floreren. Natuurbegraven is een duurzaam alternatief voor de reguliere praktijk in de uitvaart. In de inrichting van het terrein en organisatie van het begraven is duurzaamheid een terugkerend principe. Dit uit zich niet alleen in de benadering van bos en natuur, maar ook in de verdere aanleg. Waar mogelijk wordt het voorhanden zijnde materiaal hergebruikt. Het hakhout wordt gebruikt voor takkenrillen die de open ruimtes omzomen, de stammen als zitplek in de ceremoniële buitenruimte, het zand uit de gegraven watergangen voor de ophoging en een voetpad.
Het aanbod van Natuurbegraafplaats Bremer Wildernis in Sondel bestaat uit: graven die niet worden geruimd; de mogelijkheid voor een afscheidsceremonie en herdenkingsbijeenkomst; tijdstip begraven naar eigen keuze tussen zonsopgang en zonsondergang; tijdsduur ceremonie naar eigen keuze; beheer en onderhoud bos en natuurbegraafplaats; advies en begeleiding bij keuze en plaatsing van gedenktekens; begeleiding bij plaatsen gedenkteken op graf; begeleiding bij planten herinneringsbomen op graf. In samenwerking met Vollmer & Partners is een gevarieerd inheems bos gerealiseerd dat mooi aansluit op het omliggende bestaande, eeuwenoude Bremer Wildernis woud."
- Glasvezel: - Ook het kleine dorp Sondel gaat mee in de vaart der volkeren en is sinds voorjaar 2021 voorzien van snel internet via glasvezel.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Sondel.
Reactie toevoegen