Status

- Smakt is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Noord-Limburg, gemeente Venray.

- Formeel (dat wil zeggen voor bijvoorbeeld het postcodeboek en op de plaatsnaamborden) zijn het aparte kernen, maar in de praktijk is Smakt een tweelingdorp met het N gelegen, Brabantse buurdorp Holthees. Zij werken op veel gebieden samen en delen veel voorzieningen.

- Onder het dorp Smakt valt ook de buurtschap Loobeek.

Naam

In het Limburgs
De Smákt.

Oudere vermeldingen
1842 Smackt.

Naamsverklaring
Betekent smachten, ´wegkwijnen van honger en dorst´, een veldnaam die wijst op schrale grond.(1)

Ligging

Smakt ligt N van Venray en grenst in het N aan de provincie Noord-Brabant, gemeente Boxmeer, kern Holthees. Tussen de dorpen loopt de Loobeek. Vlak Z hierlangs loopt de provinciegrens.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Smakt 9 huizen met 56 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 90 huizen (in de verhouding koop/huur ca. 80/20) met ca. 225 inwoners en is daarmee het kleinste dorp van de gemeente Venray. In de praktijk vormt het dorpje een tweelingdorp met het - Brabantse - buurdorp Holthees, dat ruim 200 huizen met ruim 500 inwoners heeft. Gezamenlijk hebben zij dus ca. 300 huizen met ca. 750 inwoners.

Geschiedenis

Smakt is lange tijd een kleine buurtschap met slechts enkele huizen. Na 1648 komt er een grenskerkje, gewijd aan Sint-Lucia, ten behoeve van de inwoners van het Brabantse buurdorp Holthees. Want het dorp ligt vanuit Brabant gezien net over de grens, in het toenmalige Spaans Opper Gelre, waar beoefening van de katholieke eredienst wél was toegestaan. In 1699 komt er de St. Jozefkapel (mede voor buurdorp Holthees). Na 1877 wordt het dorpje een bedevaartplaats voor St. Jozef, in 1886 komt er een kerk en in 1910 krijgt het plaatsje een Pelgrimshuis, waar de pelgrims kunnen eten en drinken en waar ook devotionalia te koop zijn. Sinds 1947 is de verzorging van het bedevaartsoord door de bisschop van Roermond toevertrouwd aan de Orde van de Ongeschoeide Karmelieten. Dankbaar hebben de broeders van de berg Karmel dit geschenk aanvaard. De verering van St. Jozef als patroon van de goede levensstaat wilden en willen zij voortzetten en levendig houden.

Bedevaartplaats
Smakt is de enige bedevaartplaats in Nederland waar specifiek de H. Jozef vereerd wordt. Jaarlijks bezoeken met name in de maand maart nog zo’n 20.000 mensen het dorp om Sint Jozef te vereren. Het bedevaartcomplex bestaat thans uit de Jozefkapel (1699), processiepark (ca. 1900), het Pelgrimshuis (1910), het Carmelietenklooster (1949) en de Jozefkerk (1969). Het Pelgrimshuis had afgebroken moeten worden om een betere entree te bewerkstelligen en het zicht op de kerk te verbeteren, maar door gebrek aan financiën is dit plan niet uitgevoerd. Iets vergelijkbaars gold voor het klooster: dit is voor slechts de helft gebouwd.

Oude Sint-Jozefkerk
Al in 1699 is hier een aan Sint Jozef gewijde kapel gebouwd, waarna Smakt langzaam groeide als bedevaartsplaats. In 1880 zorgde rector Franciscus Cremers dat de bedevaart naar dit dorp zich sterk ontwikkelde. Cremers liet naast de in 1864 vergrote kapel een nieuwe rectoraatskerk bouwen, die zowel voor de katholieken van het dorp als buurdorp Holthees diende, maar ook door de bedevaartgangers werd gebruikt. Op 19 maart (Sint-Jozefdag) 1887 was de kerk gereed en kwam de eerste grote groep pelgrims naar het dorp. Architect Johannes Kayser ontwierp een eenbeukige zaalkerk in neogotische stijl. Het schip telde drie traveeën, gevolgd door het priesterkoor. Op de kerk stond een dakruiter met naaldspits. In 1933 is de kerk vergroot met een travee en is een doopkapel aangebouwd. Al in de jaren dertig ontstonden plannen om het bedevaartsoord sterk uit te breiden, waarbij de kerk vervangen zou worden, maar deze plannen zijn nooit uitgevoerd. In het najaar van 1944 is het complex tijdens de Slag om Overloon zwaar beschadigd. De kerk kon provisorisch worden gerepareerd en is na de oorlog nog als noodkerk gebruikt. In 1969 is de kerk afgebroken en vervangen door de huidige Sint-Jozefkerk. Zie daarvoor verder het hoofdstuk Bezienswaardigheden.

De inwoners werken veel samen met de inwoners van buurdorp Holthees. Sterker nog, ze worden samen als één gemeenschap beschouwd. Nu is dat op zich nog niet zo bijzonder, ware het niet dat Holthees in de gemeente Boxmeer en provincie Noord-Brabant ligt, en Smakt in de gemeente Venray, provincie Limburg. Wat ons een beetje doet denken aan het Nederlandse Baarle-Nassau en het Belgische Baarle-Hertog, die ook veel gezamenlijk doen en voorzieningen delen. Want er zijn niet zo heel veel dorpen in Nederland die gemeente- laat staan provinciegrens-overschrijdend samenwerken, dus dat is best bijzonder. Zo heeft men een gezamenlijke RK parochie, met de kerk in Smakt, en een gezamenlijke basisschool in Holthees. En viert men gezamenlijk carnaval, en is er een gezamenlijk Dorpsontwikkelingsplan (zie hierna) etc. etc.

Recente ontwikkelingen

- Structuurvisie Dorpsontwikkelingsplan Smakt - Holthees (2014).

Bezienswaardigheden

- Historisch Erfgoed Holthees - Smakt zet zich in voor behoud van het monumentale erfgoed in deze dorpen.

- Smakt heeft 1 rijksmonument: de St. Jozefkapel uit 1699. De kapel heeft een renaissancegevel begrensd door een voluutlijn, terwijl op de nok van het dak een torentje staat. In 1864 is de kapel vergroot en krijgt ze een kruisgewelf. In 2008/2009 is de kapel gerestaureerd. Dit dorp is het enige bedevaartsoord van de heilige St. Jozef in Nederland. Rond de naamdag van St. Jozef (19 maart) wordt de kapel nog altijd door veel pelgrims bezocht. Jaarlijks zijn dat er nog altijd ca. 30.000. - Foto's van de kapel en gebedsintenties.

De stichting van de St. Jozefkapel is geregeld in een overeenkomst d.d. 7 oktober 1699 door Johannus Albertus Baron van der Boye en Neerijssche en Matthias Roebroeck, pastoor-deken te Venray, gesloten op Kasteel Macken in Holthees. In datzelfde jaar is met de bouw begonnen. De baron heeft de kapel een kelk geschonken, nog altijd in het bezit van de kapel, met het randschrift 'Sint Jozeph bid voor ons 1700'. De voet van de kelk is versierd met de wapenschilden van stichter baron Johan Albert en zijn gemalin Maria Amillia Antonetta Raba, barones van Gelder van het huis Arcen. Dezelfde wapenschilden zijn ook te zien in het altaar van de kapel en in de wapensteen tegen de buitenmuur. Het genadebeeld stelt de H. Jozef voor, glimlachend neerziend op het Kind. Het beeld is een produkt van volkskunst uit Antwerpen van rond 1700.

- De Sint-Jozefkerk (Sint Jozeflaan 56-58) is een klooster- en bedevaartskerk. Het is de opvolger van de oude Sint-Jozefkerk uit 1887. Het rectoraat is in 1949 overgedragen aan de Ongeschoeide Karmelieten. Het oude kerkje was te klein geworden en er werd geld ingezameld voor een nieuwe, grotere kerk. De huidige kerk is in 1969 ingewijd. De architect was Jozef Fanchamps. De moderne bakstenen kerk maakt deel uit van het bedevaartcomplex en is een centraalbouwkerk met kruisvormig dak: twee elkaar snijdende zadeldaken. Er zijn vier topgevels: twee zonder vensters, waarvan een voor de kloosteringang en een voor de ingang van de bedevaartgangers. De twee overige topgevels zijn de zijgevels. Deze hebben een reeks hoge, rechthoekige vensters. Het interieur is sober. Opvallend zijn het doopvont, het tabernakel en een beeltenis van Sint Jozef. Het orgel dateert uit 1962 en is gebouwd door de fa. Verschueren.

- Het St. Jozefklooster uit 1954 is herbestemd tot 'zorghuis', waarvoor zie het hoofdstuk Links > Zorg.

- Aan de Loobeek staat het Oorlogs- en Vredesmonument ter nagedachtenis van de 20 inwoners van Smakt en Holthees, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.

- Tussen het dorp en Maashees staat het Kapelletje op de Hei, na de Tweede Wereldoorlog gebouwd uit dankbaarheid voor het ongeschonden uit het oorlogsgeweld komen. Bij Overloon is immers de grootste tankslag uit deze oorlog uitgevochten.

Jaarijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsliedjes m.b.t. Smakt. - Reportage van het carnaval in Smakt - Holthees in 2015.

- De Kunstroute (hemelvaartweekend donderdag t/m zondag) leidt je door de beide dorpjes langs verschillende exposities van verrassende kunstenaars op locatie.

Landschap, natuur en recreatie

- Het kleine dorpje Smakt is bij veel mensen niet bekend. Het is wél bekend bij lopers van het Pieterpad, omdat dat door het dorpje loopt.

- Bij 'Op de Bus' ligt een moeras als overblijfsel van het oude stroomgebied van de Maas. Er groeien specifieke, voor een dergelijke biotoop kenmerkende planten.

- Wandelroute Smakt - Holthees (12 km).

- "Limburg heeft een gevarieerde en rijke natuur; dat koesteren we. Dat is niet alleen van grote biologische en landschappelijke waarde maar zeer zeker ook van economische waarde. Denk maar aan de stroom recreanten en toeristen, die ook geld in het laadje brengen. Ook daarom koesteren we die natuur. Voorop staan de 24 gebieden in onze provincie die zelfs heel Europa van onschatbare waarde vindt, de zogeheten Natura 2000-gebieden. Dit is het netwerk van beschermde natuurgebieden in de EU om wilde planten en dieren te laten gedijen. Maar zeker ook dé gebieden, die de mens graag opzoekt. Om de rust en stilte te ontdekken of om de flora en de fauna te bestuderen. Onze ambitie is om die rijkdom aan natuur te behouden en het beheer er van te verbeteren. Reden waarom ik erg blij ben om vandaag, mede namens mijn collega in de provincie Noord-Brabant, Rik Grashoff, aan u het Natura 2000-plan voor het gebied Boschhuizerbergen tussen Venray en Smakt te presenteren. Hierin staan concrete maatregelen die we gaan nemen voor het natuurherstel. Want er moet wel iets gebeuren.

De Boschhuizerbergen (277 ha) ligt net ten noorden van Venray, grotendeels in het dorpsgebied van het dorp Smakt, voor een heel klein stukje tot voorbij de provinciegrens met Noord-Brabant. De vaststelling van voorliggend Ontwerp-plan is daarom in samenspraak met de provincie Noord-Brabant gebeurd. Het gebied wordt gekenmerkt door hoger gelegen stuifzanden, heidevelden en bossen in het westelijk deel, naar de Maas in het oosten toe aflopend naar natte hoogveenbossen in oude Maasmeanders. Binnen de nationale context zijn met name de natuurlijke jeneverbesstruwelen van bijzondere waarde. Voor de totstandkoming van dit Natura 2000-plan heeft overleg plaats gevonden met de stichting Limburgs Landschap (de beheerder van het gebied) en op specifieke onderdelen met de provincie Noord-Brabant en met de gemeenten en belangengroepen. Ik wil de betrokken partijen bedanken voor hun constructieve inbreng. De natuur op de Boschhuizerbergen is qua flora en fauna op achterstand geraakt, een duurzame bescherming is hard nodig. Dit plan gaat daar verandering in aanbrengen." Aldus Carla Brugman-Rustenburg, Gedeputeerde Natuur in de Provincie Limburg, in het voorwoord van het 'Hoofdrapport Natura2000-plan 2020-2026 Boschhuizerbergen' (ontwerp, maart 2020).

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Smakt, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- In 2010 heeft Marco van der Plasse het boek 'Op weg naar een gelukkige levensstaat' gepubliceerd, n.a.v. het 100-jarig bestaan van het Pelgrimshuis. Naast de geschiedenis van het pelgrimshuis behandelt het boek ook allerlei hieraan gerelateerde zaken, ook m.b.t. Smakt: over pelgrimeren, een beknopte cultuurgeschiedenis van de Jozef verering alhier, de geschiedenis van de kapel, de geschiedenis van de Orde van de Ongeschoeide Karmelieten en hun bemoeienissen met de kapel, wie is Jozef, de iconografie van Sint Jozef, weerspreuken, van Jozef afgeleide namen, hoe wordt je beschermheilige. Maar het overgrote deel bestaat uit persoonlijke verhalen van bedevaartgangers uit het hele land.

Links

- Algemeen: - Site van en over Holthees en Smakt.

- Nieuws: - Nieuws van Holthees en Smakt op Facebook.

- Muziek: - Muziekvereniging OLVG Holthees-Smakt is opgericht in 1917 en heeft dus in 2017 het 100-jarig bestaan gevierd.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Holthees-Smakt is opgericht in 1936.

- Dierenopvang: - Op de Smakterheide is een ruim opgezette inrichting waarin zijn gevestigd een opvang voor zwerfdieren, een honden- en kattenpension, een seniorentehuis voor honden en katten en de Dierenambulance Noordelijk Limburg. Sinds 2015 haalt Op de Smakterheide ook zwerfdieren op in Noord-Limburg. Voorheen deed de Dierenbescherming Limburg dit.

- Zorg: - Na een zorgvuldig doorlopen proces met betrokkenen en een nauwe samenwerking met samenwerkingspartner 'Samen aangenaam ouder worden', is Zorgresidentie Smakt in het voormalig Karmelietenklooster (St. Jozeflaan 56) sinds juni 2017 voortgezet door Zorghuis Nederland onder de naam Zorghuis Smakt. Het zorghuis ondersteunt mensen met een zorgvraag in het behouden en verbeteren van hun welzijn en gezondheid in een vertrouwde omgeving. Zij zorgen voor een thuis in de buurt bij je familie en kennissen. Een eigen plekje zoals thuis. De zorg is persoonlijk en sluit zo veel mogelijk aan bij wat je gewend bent. Zij streven bovendien naar voortdurende verbetering van de zorg, zodat je zo goed en lang mogelijk zelfstandig en onafhankelijk je leven kunt inrichten. Ook tijdelijk verblijf is mogelijk op basis van WLZ-indicatie, bijvoorbeeld na een operatie, bij ziekte of voor palliatieve zorg.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Smakt.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)