Sint-Michielsgestel

Plaats
Dorp en gemeente
Sint-Michielsgestel
Noordoost-Brabant
Noord-Brabant

NB gemeente St Michielsgestel in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Sint-Michielsgestel in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Sint-Michielsgestel in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Sint-Michielsgestel

Terug naar boven

Status

- Sint-Michielsgestel is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant.

- Wapen van de gemeente.

- De gemeente is in 1996 vergroot met de gemeenten Berlicum en Den Dungen.

- Onder de gemeente vallen naast de gelijknamige hoofdplaats verder nog de dorpen Berlicum, Den Dungen, Gemonde, Maaskantje en Middelrode en de buurtschappen Beekveld, Besselaar (grotendeels), De Bus, De Hogert, De Wielse Hoeven, Doornhoek, Haanwijk, Halder, Heikantse Hoeve, Hersend, Hezelaar (grotendeels), Hoek, Horzik (grotendeels), Kerkeind, Laar, Langenberg (deels), Loofaert, Nijvelaar, Plein (Berlicum), Plein (Sint-Michielsgestel), Poeldonk, Ruimel, Tielse Hoeve, Wamberg en Woud (grotendeels). In totaal zijn dit 6 dorpen en 25 buurtschappen.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente.

- Onder het dorp Sint-Michielsgestel vallen de buurtschappen De Bus, Haanwijk, Halder, Hezelaar (grotendeels), Horzik (deels), Plein, Ruimel, Tielse Hoeve en Woud (voor een zeer klein deel). Dit zijn 9 buurtschappen in totaal. Alleen voor de postadressen vallen ook het dorp Maaskantje, een ander en grootste deel van de buurtschap Horzik (maar niet het andere deel in zijn geheel), een deel van de buurtschap Poeldonk en een ander, klein deel (dus niet het andere deel in zijn geheel) van de buurtschap Woud onder het dorp.

Terug naar boven

Naam

Klemtoon
Sint-Michielsgéstel.

In de volksmond
Lokaal wordt deze plaats kortweg Géstel genoemd.

In het dialect
Gèèsel.

Spelling
Van de ca. 25 plaatsnamen in ons land die met Sint beginnen, wordt de meerderheid zonder koppelteken gespeld. Slechts 4 worden er officieel mét koppelteken gespeld. Sint-Michielsgestel is er daar een van.

Oudere vermeldingen
Sint Michiels-Gestel, 1173 - eind 13e eeuw en 1305 kopie 1426 Gestele, 1381 Gestel, 1573 Ghestel, 1665 S. Michiel Gestel, 1773 Michiels Gestel, 1846 St. Michielsgestel of St. Michelsgestel.

Naamsverklaring
Samenstelling van de plaatsnaam Gestel, ontstaan uit gestel 'gasthuis', vergelijk Gastel, en Sint Michiel, naar de aan de aartsengel Michaël gewijde kerk. Het feit dat de jaarlijkse cijns op het gebruik van de gemene gronden (grondpenning) hier op Sint Michielsdag (29 september) moest worden voldaan, zou hiermee kunnen samenhangen. Ter plaatse zijn de resten van een tufstenen kerkje (ca. 1100) met een houten voorloper uit de 10e eeuw gevonden. De identificatie van de vorm van 1173 is onzeker; dit kan ook Gestel of Moergestel zijn.(1)

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Sint-Michielsgestel grenst in het ZW en W aan Boxtel, in het W aan Vught, in het NW aan het Knooppunt Vught, de gecombineerde A2/A65 en 's-Hertogenbosch, in het NO aan Rosmalen en Vinkel, in het O aan Heeswijk en Schijndel en in het ZO aan Olland, en ligt O van de A2, NO van Oisterwijk, O en NO van Esch, Helvoirt en Haaren, ZO van Vlijmen en wederom de A2, Z en ZO van het Knooppunt Hintham, Z en ZW van de A59, Kruisstraat en Nuland, ZW van Geffen, Heesch en Oss, W en ZW van Loosbroek, Nistelrode, Dinther en Uden, W en NW van Wijbosch en Veghel, NW van Sint-Oedenrode, N en NO van Liempde en N en NNO van Best. De gelijknamige hoofdplaats ligt ZW tot centraal in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente 551 huizen met 2.779 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 64/247 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Halder 75/312, Theede Heide 37/294, Gemonde (deels) 64/271, Hezelaar 46/240, Beekkant 40/206, Stokhoek 46/230, Maaskantje 69/424, Horsik 29/174, De Ruimel 22/104, Het Plijn 30/141, Haanwijk 17/81 en Pettelaar 12/55. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 12.000 huizen met ca. 28.500 inwoners, het gelijknamige dorp heeft ca. 4.500 huizen met ca. 10.500 inwoners (exclusief het dorp Maaskantje, dat voor de postadressen en daarmee voor veel statistieken ook onder Sint-Michielsgestel valt).

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Sint-Michielsgestel, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- "Heemkundevereniging De Heerlijkheid Herlaar is opgericht in 1989. Sint-Michielsgestel maakte van oudsher deel uit van het gebied dat door de Heeren van Herlaar werd bestuurd. De naam Herlaar wordt in 1076 voor het eerst in officiële stukken vermeld. De Heerlijkheid omvat het grondgebied van de kernen Sint-Michielsgestel, Halder en Gemonde. Het bestuur van de Heemkundevereniging stelt zich tot doel het bevorderen, in de ruimste zin, van belangstelling voor de geschiedenis en ontwikkeling van de plaats, bevolking en het grondgebied van haar werkgebied. Zij geeft dit gestalte door onderzoek, lezingen, excursies, tentoonstellingen, het oprichten en beheren van een documentatiecentrum en het uitgeven van een eigen periodiek.

- Verhalen over de geschiedenis van Sint-Michielsgestel op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het centrum van Sint-Michielsgestel wordt anno 2020 drastisch heringericht. Ontmoetingscentrum De Huif, winkelcentrum De Hoefijzer (met onder meer de Rabobank, Bloem Design, The Read Shop, No Limit en reisbureau VakantieXperts) en bibliotheek De Brenthof zijn of worden gesloopt. Op de plek van de bibliotheek komt appartementengebouw De Brenthof. De Emté wordt een Jumbo supermarkt. Op de plek van De Hoefijzer komt appartementengebouw de Raadskamer, met een grote binnentuin en in de ‘plint’ commerciële ruimten. Als dat allemaal klaar is, komt er ook nog het door architect Winy Maas ontworpen appartementencomplex de Groene Villa, naast het Dommelsch Huys, in de bocht van de Schijndelseweg. Een ontwerp van architect Winy Maas.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Sint-Michielsgestel heeft 58 rijksmonumenten.

RK kerk en Oude toren
Bij de rijksmonumentale Oude toren aan het Petrus Dondersplein stond een waterstaatskerk uit 1839. In 1929 werd begonnen met nieuwbouw aan de Nieuwstraat, die in 1931 gereedkwam. De waterstaatskerk is in 1932 gesloopt, maar de toren bleef behouden. De Heilige Michaëlkerk (Nieuwstraat 34) is ontworpen door architect H.W. Valk. Het is een driebeukige transeptloze kerk met toren. Begin 20e eeuw komt het kerktype de 'Christocentrische kerk' tot bloei. Hierbij is de lichtinval op het altaar belangrijk. Om dat te realiseren bij deze kerk is er boven de viering een lichttoren geplaatst. Van boven en opzij valt het licht op het altaar. Een ander kenmerk van dit kerktype is een breed middenschip, waarbij de zijbeuken enkel fungeren als smalle loopgangen. De bouwstijl is een mengeling van expressionistische architectuur en gotiek. In 1980 is het orgel uit het voormalige seminarie Beekvliet geplaatst. Het betreft een neoromaans orgel uit 1876 van F.B. Loret uit Mechelen. De kerk bezit negen beelden van omstreeks 1870, en twee beelden uit 1880 van Hendrik van der Geld.

De Michaëlkerk is van algemeen belang. De kerk heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het interbellum en de typologische ontwikkeling van de christocentrische volkskerk. De kerk heeft architectuurhistorische waarden vanwege de plaats die deze inneemt in het oeuvre van de Bossche architect Hendrik Willem Valk en vormt als zodanig een overgangswerk tussen een expressionistische en een meer traditionele vormgeving. Verder toont de kerk een ongebruikelijk hoog niveau van gewelfbouw in baksteen en metselornamentiek. De kerk is zeer gaaf bewaard gebleven. - Beschrijving orgel St. Michaelkerk.

Hervormde kerk
De Hervormde (PKN) kerk (Schijndelseweg 1) is een neoclassicistische kerk uit 1808. Het gebouw is over een langere periode, vooral vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw, met enige regelmaat verfraaid, of opgeknapt. Zo is het interieur aangepast, kwam er een luidklok, een orgel, een piano en is het leien dak vernieuwd. In Napoleonskerkjes zoals deze (ook wel Waterstaatskerkjes genoemd) tref je niet vaak glas-in-lood ramen aan. Hier wel en ze hebben ook een bijzondere achtergrond. Oorspronkelijk waren ze gemaakt voor de kapel van het kleinseminarie Beekvliet, als blijk van dank van de politieke gijzelaars, die hier in de Tweede Wereldoorlog gedwongen verbleven. Bij de afbraak van de kapel in 1957 zijn ze in het protestantse kerkje geplaatst. In 1979 is het huidige orgel in gebruik genomen. Het is gebouwd door de firma Jan Hoogenes. De orgelkas is versierd met houtsnijwerk van de hand van de firma Tolé uit Elspeet. In de kerk heeft eerder een harmonium gestaan, opgesteld achter een schijnfront. Dit is later verwijderd en vervangen door een electronisch orgel op een galerij. De kerk valt tegenwoordig onder de Protestantse Gemeente Sint-Michielsgestel / Schijndel. Op hun site vind je een uitvoerige beschrijving van de geschiedenis van de kerk. - Beschrijving orgel Hervormde kerk.

Molen
- Molen De Genenberg (Genenberg 6) is een ronde stenen korenmolen. Het is een beltmolen uit 1842. De molen heeft gemalen tot 1964; daarna is hij verbouwd tot woning. Van het gaande werk resteert nog een deel; alle maalwerktuigen zijn echter verwijderd. De Genenberg is wel draaivaardig. Een deel van de woning is in de molenbelt ingebouwd. De molen wordt bewoond en is niet te bezoeken.

Museum
- Oudheidkundig Museum. Het stroomgebied van de Dommel was in de Romeinse tijd een aantrekkelijk woongebied. Archeologische ontdekkingen in Esch (rijke graven), Vught (muntschat), Halder (pottenbakkersoven), Hoogeloon (villa) en Empel (tempel) vormen hiervan het bewijs. De tentoonstelling geeft je een indruk van het dagelijks leven in deze regio in de Romeinse tijd.

Pand Kentalis voorheen Instituut voor Doven (IvD)
In 1908 vond de eerstesteenlegging plaats van het kolossale neogotische - thans rijksmonumentale - Instituut voor Doven (IvD) op Theerestraat 42 te Sint-Michielsgestel, naar een ontwerp van architect Hubert van Groenendael. In 1910 werd dit complex in gebruik genomen en werd kasteel Nieuw-Herlaar waar het instituut voorheen gevestigd was, verlaten. Op 31 oktober 1990 vertrokken de twee laatste Zusters van de Choorstraat uit het Instituut. Het Instituut voor Doven fuseerde in 1998 met de Nijmeegse Mgr. Terwindtstichting onder de naam IvD/MTW en ging in 2003 verder als Viataal, een bedrijf dat zijn hoofdzetel had op het terrein van het voormalige IvD. In 2009 fuseerde het met KEGG en Sint Marie tot Kentalis.

Kentalis is anno 2021 bezig met de verkoop van het hoofdgebouw en een deel van het terrein. Het plan is dat het monumentale gebouw nieuwe functies krijgt, zoals wonen voor bijzondere doelgroepen en mogelijk ook een klein hotel. Ook komen er woningen die uitkijken op de Dommel die even verderop stroomt. Daarbij moet ook worden ingespeeld op de vraag naar goedkope woonruimte voor jong en oud en bijzondere doelgroepen. Tenminste twintig procent worden sociale huurwoningen en ook tenminste twintig procent goedkope koop. De verkoop betekent overigens niet dat Kentalis vertrekt. Een deel van het terrein blijft in gebruik voor de huisvesting van cliënten, onderwijs, onderzoek en diagnostiek. Ook bepaalde kantoorfuncties blijven in Sint-Michielsgestel. Maar een groot gedeelte van het terrein, waaronder het rijksmonumentale hoofdgebouw, krijgt dus een nieuwe bestemming. (bron en voor nadere informatie zie Omroep Brabant, mei 2021)

Gevelstenen
- Gevelstenen in Sint-Michielsgestel.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Landgoed en natuurgebied De Pettelaar (49 ha) ligt Z van het gelijknamige bedrijventerrein (dat onder de gem. 's-Hertogenbosch valt), direct Z van de A2. De Pettelaarse Schans hoort vanouds ook bij het landgoed maar is daar door de A2 tegenwoordig van afgesneden.

- Landgoed Zegenwerp (70 ha) ligt Z van Sint-Michielsgestel en grenst in het O aan de Dommel. Het is een oud adellijk landgoed, dat in 1809 is gekocht door baron Willem Arnold Alting Lamoraal van Geusau, destijds burgemeester van deze gemeente. In 1828 verkoopt hij het landgoed weer. Tegenwoordig wordt het beheerd door Brabants Landschap. De huidige situatie is omstreeks 1850 ontstaan, als het landgoed wordt getransformeerd naar de Engelse landschapsstijl. Midden op het landgoed ligt een mooie kruidentuin. Op het landgoed ligt ook een golfbaan. In de Dommel ligt hier een stuw met een in 2006 aangelegde vistrap, die over een lengte van 960 meter een hoogteverschil van 1,8 meter overbrugt. - Fotoserie van Landgoed Zegenwerp, door Freek Zevenhek.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Sint-Michielsgestel, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Diaserie wandeling bij St. Michielsgestel door Loes Westgeest.

- Fotoreportage van Sint-Michielsgestel door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2 en 3.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Sint-Michielsgestel (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Sint-Michielsgestel.

- Media / nieuws: - Lokale omroep Lokaal 7.

- Muziek: - "Harmonievereniging Sint-Michaël uit Sint-Michielsgestel heeft als doel ‘muziek maken met plezier’. Wij bieden voor iedere muzikant een plek in onze harmonievereniging. Van jong tot oud, van beginner tot gevorderde. Met een Harmonieorkest, Leerorkest, Blazersklas, Avondorkest, Dagorkest, Slagwerkgroep en diverse ensembles bieden wij ruim 160 leden de mogelijkheid om op elk niveau, binnen één vereniging met plezier muziek te maken. Van marsmuziek tot swingende samba’s, van klassiek tot pop, alles wordt gespeeld. Denk je dat een Harmonievereniging saai is? Kom dan eens naar een van onze repetities of concerten en ervaar zelf hoe leuk en gaaf het is om samen muziek te maken!"

- Sport: - Wandelsportvereniging Groot Gestel is opgericht in 2003 en heeft ca. 150 leden afkomstig uit de gemeente Sint-Michielsgestel en omgeving. De vereniging organiseert diverse activiteiten op het gebied van wandelen. Iedereen die het wandelen actief wil beoefenen kan zich bij hen aansluiten. De contributie bedraagt slechts 15 euro per jaar. Wekelijks zijn er meerdere gelegenheden om te wandelen. Op zondagmorgen is er het sportieve wandelen met afstanden tot 30 km. Meestal is er een afkorting tot 10-15 km mogelijk. Op zondag- en woensdagmorgen is er ook het recreatieve wandelen. De routes hebben een lengte van 12 tot 15 km en het tempo is gemiddeld 5 km per uur. Ook op de zondag- en de woensdagmorgen kan er in groepsverband gewandeld worden met de 10 uur groep. Deze wandelingen hebben een maximale lengte van 8 km en het tempo is niet hoog. Voor elke groep is er iedere week een andere wandeling. Voor degenen die willen kan er ook nog op de woensdagavonden worden gewandeld. Zie voor al deze wandelgelegenheden de clubagenda en de wandelkalenders (zie onder de link het menu 'Wandelkalenders').

Reactie toevoegen